Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная
лингвистика
и
лингводидактика
–
Foreign
Linguistics and Linguodidactics
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/foreign-linguistics
Improving the methodology for enhancing the
professional responsibility of future speech therapists
during pedagogical practice
Gulshodakhon KAYUMOVA
1
Chirchik State Pedagogical University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received April 2025
Received in revised form
10 April 2025
Accepted 2 May 2025
Available online
25 June 2025
This article addresses the issues of improving methodologies
to enhance the professional responsibility of future speech
therapists. It outlines methodological approaches aimed at
developing their professional and ethical qualities, sense of
responsibility, and attitude towards the profession during the
process of pedagogical practice.
2181-3701
/©
2025 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol3-iss6
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
speech therapist,
pedagogical practice,
professional responsibility,
methodology,
moral qualities,
attitude,
field of speech therapy,
relevance,
competencies.
Pedagogik amaliyot jarayonida bo‘lajak logopedlarning
kasbiy mas’uliyatini
oshirish metodikasini takomillashtirish
ANNOTATSIYA
Kalit so‘zlar
:
logoped,
pedagogik amaliyot,
kasbiy mas’uliyat,
metodika,
axloqiy fazilat,
munosabat,
logopediya sohasi,
dolzarbligi,
kompetensiyalar.
Mazkur
maqolada
bo‘lajak
logopedlarning
kasbiy
mas’uliyatini oshirish metodikasini takomillashtirish masalalari
yoritilgan. Pedagogik amaliyot jarayonida ularning kasbiy-
axloqiy fazilatlari, mas’uliyatlilik hissi va kasbga bo‘lgan
munosabatini shakllantirishga qaratilgan metodik yondashuvlar
bayon etilgan.
1
Independent researcher, Chirchik State Pedagogical University.
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
121
Совершенствование
методики
повышения
профессиональной
ответственности
будущих
логопедов в процессе педагогической практики
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
логопед,
педагогическая практика,
профессиональная
ответственность,
методика,
нравственные качества,
отношение,
область логопедии,
актуальность,
компетенции.
В
данной
статье
рассматриваются
вопросы
совершенствования
методики
повышения
профессиональной ответственности будущих логопедов.
Описаны методические подходы, направленные на
формирование их профессионально
-
нравственных качеств,
чувства ответственности и отношения к профессии
в процессе педагогической практики.
KIRISH
Bugungi kunda logopediya sohasi o‘zin
ing dolzarbligi bilan ajralib turadi. Nutq
nuqsonlariga ega bo‘lgan bolalar sonining ortib borayotgani bo‘lajak logopedlarning
kasbiy tayyorgarligiga yuqori talablar qo‘yadi. Xususan, pedagogik amaliyot jarayonida
ularning kasbiy mas’uliyatini oshirish, o‘z kasbiga sadoqatli bo‘lish, axloqiy
-
me’yoriy
qadriyatlarga amal qilishga o‘rgatish muhim ahamiyat kasb etadi.Ushbu maqolada
logopedlar kasbiy mas’uliyatini oshirishda qo‘llaniladigan metodikalar, pedagogik
amaliyotning mohiyati va mazmuni, kasbiy kompetensiyalar, shaxsiy va ijtimoiy
javobgarlik, hamda kasbiy faoliyatga tayyorlik ko‘nikmalari yoritiladi. Har bir metodika
asosida amaliyotchi talabalar bilan olib boriladigan mashg‘ulotlar, kuzatuvlar va tahlillar
keltiriladi..Bo‘lajak logopedlarning kasbiy mas’uliyatini shakllantirish dolzarb
masalalardan biridir. Ushbu masala doirasida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
pedagogik amaliyot jarayoni kasbiy tayyorgarlikda muhim bosqich hisoblanadi.
Mas’uliyatni oshirishning samarali metodlari va yonda
shuvlarini ishlab chiqish orqali
logopedik faoliyatga bo‘lgan yondashuvni takomillashtirish mumkin.
MUHOKAMA
Pedagogik amaliyot jarayonida bo‘lajak logopedlar uchun kasbiy mas’uliyatni
shakllantirish va oshirish pedagogik amaliyotning muhim tarkibiy qismlaridan biridir.
Ular nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy ko‘nikmalarni chuqur o‘zlashtirishlari,
pedagogik etikani hurmat qilishlari, bolalar va ularning ota-onalari bilan muloqot qilish
madaniyatiga ega bo‘lishlari zarur. Kasbiy mas’uliyatni oshirish metodikasini
takomillashtirish uchun quyidagi yondashuvlar qo‘llaniladi. Amaliy mashg‘ulotlar orqali
o‘quvchilar bilan bevosita ish olib borish: bu orqali bo‘lajak logopedlar real muhitda
o‘zini sinab ko‘rish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.Reflektiv tahlil metodidan foydalanish:
har bir dars yoki amaliyotdan so‘ng mustaqil tahlil qilish orqali o‘z ustida ishlash
ko‘
nikmasi shakllantiriladi.Mentorlik tizimini joriy etish: tajribali logopedlar tomonidan
amaliyotdagi talabalarga maslahatlar berilishi, ularning faoliyatini tahlil qilishga yordam
berilishi.Kasbiy etika va muloqot madaniyatini rivojlantirish bo‘yicha semin
ar-treninglar
tashkil etish. O‘z
-
o‘zini baholash va o‘z ustida ishlash bo‘yicha topshiriqlar asosida
talabaning mas’uliyat darajasi oshiriladi. Pedagogik amaliyotda bo‘lajak logopedlarning
kasbiy mas’uliyatini oshirishda takrorlanmaydigan yangi yondashuvla
rdan bir raqamli
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
122
diagnostika bo‘lib, bo‘lajak logopedlarning kasbiy tayyorgarligini baholashda raqamli
diagnostika vositalaridan foydalanish yangi metodik yondashuv sifatida alohida e’tiborga
loyiqdir. Logopedik amaliyotda AI (sun’iy intellekt) asosida yar
atilgan platformalar orqali
talabalar faoliyatining xolis tahlili mumkin bo‘ladi. Bu tahlillar real vaqt rejimida berilib,
talabaning kuchli va zaif jihatlarini aniqlashda yordam beradi.Kase-analiz asosida
individual rejalashtirishda esa-har bir talaba uch
un individual ta’lim rejasini ishlab
chiqish
–
ularning ehtiyojlari, bilim darajasi va amaliyotdagi holatga mos tarzda
shakllantiriladi. Kase-analiz orqali talaba duch keladigan muammoli vaziyatlar
o‘rganiladi va pedagogik maslahatlar ishlab chiqiladi. Bu
esa talabaning kasbiy
mas’uliyatini oshirishga yo‘naltirilgan samarali strategiyani shakllantirish imkonini
beradi.Gamifikatsiyalangan baholash usullarida kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirish
jarayonida gamifikatsiyalangan baholash elementlari (ball tizimi, interaktiv testlar,
logopedik kvestlar) yordamida talabalar rag‘batlantiriladi. Bu esa ular orasida sog‘lom
raqobat muhitini yaratib, amaliyotga bo‘lgan mas’uliyat hissasini kuchaytiradi.
Transversal ko‘nikmalarni shakllantirishda bo‘lajak logopedlar uchun muhim bo‘lgan
transversal ko‘nikmalar –
jamoada ishlash, kreativ fikrlash, muammolarni hal qilish,
raqamli savodxonlik
–
amaliy mashg‘ulotlarga integratsiyalash orqali o‘rgatiladi.
Bu metod bo‘lajak mutaxassislarni nafaqat logopedik jihatdan, balki
kompleks kasbiy
tayyor holatga keltiradi.Real hayotga yaqinlashtirilgan loyiha asosida ta’lim.
Talabalar
guruh holatida muayyan logopedik muammoni hal etish bo‘yicha loyiha ishlab chiqadilar.
Bu loyiha boshidan oxirigacha mustaqil fikrlash, strategik rejalashtirish va
jamoaviy mas’uliyatni talab etadi. Bunday loyiha asosida o‘qitish talabalarning real
hayotga tayyorligini kuchaytiradi. Xulq-atvorni modellashtirish texnologiyasida
logopedik vaziyatlarda to‘g‘ri muloqot yuritish, nizoli holatlarni boshqarish,
ota-onalar
bilan aloqalarni muvozanatli yuritish uchun maxsus rolli o‘yinlar (hujjatli ssenariylar
asosida) tashkil etiladi. Bu mashg‘ulotlar kasbiy mas’uliyatni chuqurlashtirish va hissiy
barqarorlikni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Metodologiya. Pedagogik amaliyot jarayonida talabalarning individual yondashuvi,
psixologik holatini inobatga olish, stress holatlarini boshqarish, kommunikativ
kompetensiyalarni rivojlantirish ham muhim ahamiyatga ega. O‘zaro mentorlik asosidagi
o‘rganish tizimida bo‘lajak logopedlar o‘zaro bilim almashish asosida mustaqil ravishda
kichik mentorlik guruhlarini tashkil etishadi.
Har bir guruh a’zosi biror ko‘nikmaga
mas’ul bo‘lib, boshqalar bilan tajriba almashadi. Bu yondashuv mas’uliyat hissini oshirish,
bilimni mustahkamlash va faoliyatda liderlik qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat
qiladi.Virtual amaliyot muhiti orqali simulyatsiyada logopedik amaliyotda sun'iy
muhitda, ya’ni virtual simulyatsiyalar orqali mashg‘ulot o‘tkazish imkoniyati yaratiladi.
Talabalar maxsus yaratilgan virtual logopedik vaziyatlarda turli xil bemor turlari bilan
ishlashni simulyatsiya qilib, real amaliyotga tayyorlanadi. Refleksiv amaliyot jurnali
yuritishda talabalar har bir amaliy darsdan so‘ng o‘z tajribalari, his
-
tuyg‘ulari,
muvaffaqiyat va xatolari haqida kundalik shaklida yozuv yuritadilar. Bu reflektiv
yondashuv talabalarga o‘z ustida ishlash, kasbiy jihatdan o‘sish yo‘nalishlarini aniqlash
va ongli mas’uliyatni rivojlantirish imkonini beradi.Pedagogik kuzatuv asosida tahlil
shuni ko‘rsatish mumkin bo‘lajak logopedlar tajribali mutaxassislar ishtirokida kuzatuv
olib boradilar va har bir darsni professional mezonlarga ko‘ra tahlil qiladilar. Bu faoliyat
ularning kasbiy baholash ko‘nikmalarini shakllantirib, o‘z faoliyatini mustaqil tahlil
qilishga yordam beradi. Kompetensiyaviy xarita asosida monitoring jarayonida
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
123
talabaning kasbiy rivojlanishini baholashda individual kompetensiyalar xaritasi tuziladi.
Unda logopedik faoliyat uchun zarur bo‘lgan asosiy ko‘nikmalar belgilanadi va o‘sish
dinamik
asi kuzatib boriladi. Kasbiy etika kodeksini o‘rganish va qo‘llashda talabalarga
logopedik faoliyatdagi kasbiy etikaga oid hujjatlar bilan ishlash o‘rgatiladi. Etik
muammolar muhokama qilinadi va rolli o‘yinlar orqali to‘g‘ri qarorlar qabul qilish
malakala
ri shakllantiriladi.“Ota
-
ona bilan muloqot” interaktiv modulida logopedik
faoliyatda ota-onalar bilan samarali muloqot qilish uchun maxsus treninglar tashkil
etiladi. Muloqot madaniyati, empatiya va tinglash ko‘nikmalari mustahkamlanadi.
Bo‘lajak logopedl
arning kasbiy tayyorgarligini baholashda raqamli diagnostika
vositalaridan foydalanish yangi metodik yondashuv sifatida alohida e’tiborga loyiqdir.
Logopedik amaliyotda AI (sun’iy intellekt) asosida yaratilgan platformalar orqali
talabalar faoliyatining xo
lis tahlili mumkin bo‘ladi. Bu tahlillar real vaqt rejimida berilib,
talabaning kuchli va zaif jihatlarini aniqlashda yordam beradi. Har bir talaba uchun
individual ta’lim rejasini ishlab chiqish –
ularning ehtiyojlari, bilim darajasi va
amaliyotdagi holatga mos tarzda shakllantiriladi. Kase-analiz orqali talaba duch
keladigan muammoli vaziyatlar o‘rganiladi va pedagogik maslahatlar ishlab chiqiladi. Bu
esa talabaning kasbiy mas’uliyatini oshirishga yo‘naltirilgan samarali strategiyani
shakllantirish imkonini beradi.
Kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirish jarayonida gamifikatsiyalangan baholash
elementlari (ball tizimi, interaktiv testlar, logopedik kvestlar) yordamida talabalar
rag‘batlantiriladi. Bu esa ular orasida sog‘lom raqobat muhitini yaratib, amali
yotga
bo‘lgan mas’uliyat hissasini kuchaytiradi. Bo‘lajak logopedlar uchun muhim bo‘lgan
transversal ko‘nikmalar –
jamoada ishlash, kreativ fikrlash, muammolarni hal qilish,
raqamli savodxonlik
–
amaliy mashg‘ulotlarga integratsiyalash orqali o‘rgatiladi.
Bu
metod bo‘lajak mutaxassislarni nafaqat logopedik jihatdan, balki kompleks kasbiy tayyor
holatga keltiradi. Talabalar guruh holatida muayyan logopedik muammoni hal etish
bo‘yicha loyiha ishlab chiqadilar. Bu loyiha boshidan oxirigacha mustaqil fikrlash,
strategik rejalashtirish va jamoaviy mas’uliyatni talab etadi. Bunday loyiha asosida
o‘qitish talabalarning real hayotga tayyorligini kuchaytiradi. Logopedik vaziyatlarda
to‘g‘ri muloqot yuritish, nizoli holatlarni boshqarish, ota
-onalar bilan aloqalarni
m
uvozanatli yuritish uchun maxsus rolli o‘yinlar (hujjatli ssenariylar asosida) tashkil
etiladi. Bu mashg‘ulotlar kasbiy mas’uliyatni chuqurlashtirish va hissiy barqarorlikni
rivojlantirishga xizmat qiladi. Bo‘lajak logopedlarning kasbiy mas’uliyatini
shakl
lantirishda ushbu jihatlar muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, zamonaviy pedagogik
yondashuvlar, amaliy mashg‘ulotlar, psixologik yondashuvlar orqali kasbiy o‘sishga
erishish mumkin. Tajriba asosida ishlab chiqilgan metodlar va samarali texnologiyalar bu
jaray
onni yanada samarali qiladi. Bo‘lajak logopedlarning kasbiy mas’uliyatini oshirish
metodikasini takomillashtirish doimiy ravishda yangilanib borilishi, zamonaviy ta’lim
yondashuvlariga asoslanishi kerak.
Shunday ekan, amaliyot jarayonini puxta rejalashtirish va samarali metodlardan
foydalanish muhimdir. Xalqaro tajribalar, etika va psixologik barqarorlikni shakllantirish,
kasbiy mas’uliyatga ta’sir qiluvchi omillar, ijodiy va tanqidiy fikrlash ko‘
nikmalarini
rivojlantirish, o‘quvchilarning ehtiyojlarini aniqlash va yondashuv, pedagogik kuzatuv
asosida natija olish va taqqoslashlar mavzusining asosiy jihatlari yoritiladi. Bo‘lajak
logopedlarning kasbiy mas’uliyatini shakllantirishda ushbu jihatlar muhim o‘rin tutadi.
Shuningdek, zamonaviy pedagogik yondashuvlar, amaliy mashg‘ulotlar, psixologik
Xorijiy lingvistika va lingvodidaktika
–
Зарубежная лингвистика
и лингводидактика
–
Foreign Linguistics and Linguodidactics
Special Issue
–
6 (2025) / ISSN 2181-3701
124
yondashuvlar orqali kasbiy o‘sishga erishish mumkin. Tajriba asosida ishlab chiqilgan
metodlar va samarali texnologiyalar bu jarayonni yanada samarali qiladi. Kasbiy
mas’uliyatni oshirishga qaratilgan har bir faoliyat turi, talabaning mustaqil fikrlashi, tahliliy
yondashuvi, o‘z ustida ishlashi, shuningdek, kommunikativ va ijtimoiy ko‘nikmalarini
rivojlantirish imkonini beradi. Bu jarayonda mentorlik, muammoli vaziyatlarni hal qilish, va
reflektiv tahlil kabi metodlar muhim ahamiyat kasb etadi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Karimova N. Logopediya asoslari.
–
Toshkent: O‘qituvchi, 2021.
2.
Rasulov B. Pedagogik texnologiyalar va innovatsiyalar.
–
Samarqand, 2020.
3.
Usmonova D. Nutq terapiyasi metodikasi.
–
Toshkent, 2022.
4.
Ganiev E. Kasbiy etik va pedagogik madaniyat.
–
Buxoro, 2019.
5.
Ziyayeva F. Amaliy logopediya.
–
Toshkent: Fan, 2023.
