EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 45
LEGAL FOUNDATIONS OF INTERNATIONAL ECONOMIC
SANCTIONS: THE LIMITS OF THE POWERS OF THE UN
AND REGIONAL ORGANIZATIONS
Aytmuratov Berdibek Yelmuratovich
Master’s Student, Faculty of International Law
University of World Economy and Diplomacy
Adilkhojaeva S. M.
Scientific Supervisor: Doctor of Law, Professor
https://doi.org/10.5281/zenodo.16963409
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 20
th
August 2025
Accepted: 26
th
August 2025
Online: 27
th
August 2025
This article provides a doctrinal and legal analysis of the powers of
the United Nations (UN) and regional organizations in the imposition
of international economic sanctions. It emphasizes that the landscape
of economic sanctions has evolved from the presumed supremacy
model of the UN Security Council to a multilayered and contested
legal order. The article concludes that the legitimacy and
effectiveness of contemporary sanction regimes depend on
reconciling the requirements of collective security with the
constitutional norms of regional legal orders, as well as mitigating
the unintended humanitarian consequences of de-risking practices by
the private sector.
KEYWORDS
Economic
sanctions,
hierarchical
approach,
pluralistic
international
legal system, Kadi case, jus
cogens, peremptory norms,
human
rights,
regional
organization.
ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ МЕЖДУНАРОДНЫХ ЭКОНОМИЧЕСКИХ САНКЦИЙ:
ПРЕДЕЛЫ ПОЛНОМОЧИЙ ООН И РЕГИОНАЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ
Айтмуратов Бердибек Елмуратович
Магистрант, факультет международного права, Университет мировой экономики и
дипломатии
Адилходжаева С.М.
Научный руководитель, доктор юридических наук, профессор.
https://doi.org/10.5281/zenodo.16963409
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 20
th
August 2025
Accepted: 26
th
August 2025
Online: 27
th
August 2025
В данной статье проводится доктринально-правовой анализ
полномочий Организации Объединённых Наций (ООН) и
региональных организаций по введению международных
экономических санкций. Подчёркивается, что ландшафт
экономических санкций трансформировался от модели
предполагаемого примата Совета Безопасности ООН к
многоуровневому и спорному правопорядку. В статье сделан
вывод о том, что легитимность и эффективность
современных санкционных режимов зависят от согласования
требований коллективной безопасности с конституционными
нормами региональных правопорядков, а также от смягчения
непреднамеренных гуманитарных последствий практики «de-
risking» со стороны частного сектора.
KEYWORDS
Экономические
санкции,
иерархический
подход,
плюралистическая
международная правовая
система, дело Кади, jus
cogens,
императивные
нормы, права человека,
региональная
организация.
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 46
XALQARO IQTISODIY SANKSIYALARNING HUQUQIY ASOSLARI: BMT VA
MINTAQAVIY TASHKILOTLAR VAKOLATLARINING CHEGARALARI
Aytmuratov Berdibek Yelmuratovich
Magistrant, Xalqaro huquq fakulteti,
Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti
Adilxodjayeva S.M.
Ilmiy rahbar: yuridik fanlari doktori, professor
https://doi.org/10.5281/zenodo.16963409
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 20
th
August 2025
Accepted: 26
th
August 2025
Online: 27
th
August 2025
Ushbu maqolada Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT) va
mintaqaviy tashkilotlarning xalqaro iqtisodiy sanksiyalarni
joriy etish bo‘yicha vakolatlari doktrinal-huquqiy tahlil qilinadi.
Unda iqtisodiy sanksiyalar landshafti BMT Xavfsizlik
Kengashining taxminiy ustunligi modelidan ko‘p qatlamli va
bahsli huquqiy tartibotga aylangani ta’kidlanadi. Maqolada
zamonaviy sanksiya rejimlarining legitimligi va samaradorligi
jamoaviy
xavfsizlik
talablarini
mintaqaviy
huquqiy
tartibotlarning
konstitutsiyaviy
normalari
bilan
muvofiqlashtirishga
va
xususiy
sektorning
risklarni
kamaytirish
(de-risking)
harakatlarining
kutilmagan
gumanitar oqibatlarini yumshatishga bog‘liq degan xulosaga
kelinadi.
KEYWORDS
Iqtisodiy
sanksiyalar,
ierarxik
yondashuv,
plyuralistik xalqaro huquqiy
tizim, Kadi ishi, jus cogens,
majburiy normalar, inson
huquqlari,
mintaqaviy
tashkilot.
Kirish:
Xalqaro iqtisodiy sanksiyalar zamonaviy xalqaro munosabatlarda diplomatiya va harbiy
aralashuv o‘rtasida joylashgan “iqtisodiy davlatchilik” (economic statecraft) ning asosiy
vositasi va xalqaro huquq doirasidagi majburlov chorasi sifatida namoyon bo‘ladi.
1
Sovuq urush
tugaganidan beri ularning qo‘llanilishi keskin oshdi va ular xalqaro tinchlik va xavfsizlikka
tahdidlarga qarshi kurashish uchun standart vositaga aylandi. Ushbu majburlov choralarining
markazida BMT Xavfsizlik Kengashi turadi, unga BMT Nizomining VII bobi xalqaro tinchlik va
xavfsizlikni saqlash yoki tiklash uchun majburiy qarorlar qabul qilish bo‘yicha keng vakolatlar
beradi. Biroq, ushbu vakolatlarning kengayishi asosiy huquqiy ziddiyatni yuzaga keltirdi: bir
tomondan, BMT Xavfsizlik Kengashiga berilgan ulkan vakolatlar, ikkinchi tomondan, xalqaro
inson huquqlari huquqi, tegishli huquqiy tartib-taomillar (due process) standartlari va kuchli
mintaqaviy tashkilotlarning konstitutsiyaviy tamoyillari tomonidan o‘rnatilayotgan huquqiy
cheklovlar o‘rtasidagi ziddiyatdir. Ushbu maqolaning asosiy tezisi shundan iboratki,
sanksiyalar bo‘yicha BMTning yuqoridan pastga yo‘naltirilgan an’anaviy ierarxik yondashuvi
endilikda o‘z kuchini yo‘qotgan. Uning o‘rniga murakkab, ko‘p qatlamli huquqiy tartibot yuzaga
keldi, bunda Xavfsizlik Kengashi vakolatlari tobora ko‘proq mintaqaviy darajadagi rasmiy sud
nazorati va global xususiy subyektlar tomonidan amaliyotga tatbiq etishning real voqeliklari
orqali vositachilik qilinmoqda va cheklanmoqda.
1
Andalon, C.
(2019, May 17).
Smart Sanctions or Silly Statecraft? The Efficacy of Targeted Sanctions
(Capstone paper,
Master of Arts in International Relations). University of San Diego.
https://www.sandiego.edu/cas/documents/political-science/cesar-andalon-capstone.pdf
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 47
Adabiyotlar tahlili va metodologiya:
Sanksiyalar bo‘yicha huquqiy adabiyotlar so‘nggi o‘ttiz yil ichida sezilarli darajada
o‘zgardi. Dastlabki munozaralar 1990-yillarda Iroq kabi mamlakatlarda dahshatli gumanitar
oqibatlarga olib kelgani uchun keng qamrovli sanksiyalarni tanqid qilishga qaratilgan edi. Bu
holat BMT rasmiylarini bunday choralarni “qo‘pol qurol” (blunt instrument) deb atashga
undadi.
2
Ushbu maqolada doktrinal-huquqiy tahlil metodologiyasidan foydalaniladi. Bu
metodologiya xalqaro huquqning birlamchi manbalarini tizimli ravishda sharhlashni o‘z ichiga
oladi. Tahlil qilinadigan birlamchi manbalar qatoriga BMT Nizomi (xususan, VII bob, 39, 41 va
103-moddalar), BMT Xavfsizlik Kengashining asosiy rezolyutsiyalari (masalan, 1267, 2231,
2664), Yevropa Ittifoqi to‘g‘risidagi Shartnoma (TEU) va Yevropa Ittifoqining faoliyati
to‘g‘risidagi Shartnoma (TFEU) hamda asosiy inson huquqlari shartnomalari (Fuqarolik va
siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt, Inson huquqlari bo‘yicha Yevropa konvensiyasi)
kiradi. Tahlilning markaziy elementi Yevropa Ittifoqi Adliya sudining
yurisprudensiyasi
,
xususan,
Kadi I
va
Kadi II
qarorlarining chuqur tahlili bo‘ladi. Bundan tashqari, tahlil xalqaro
tashkilotlar va tahlil markazlarining ushbu huquqiy vositalarning qonuniyligi va
samaradorligini tanqidiy baholovchi ilmiy maqolalari va ekspert hisobotlari bilan
mustahkamlanadi.
Muhokama:
BMT Xavfsizlik Kengashining huquqiy vakolatlari.
BMT sanksiyalari uchun huquqiy
asos BMT Nizomining VII bobida mustahkamlangan. 39-modda Xavfsizlik Kengashiga
“tinchlikka har qanday tahdid, tinchlikning buzilishi yoki tajovuzkorlik harakati” mavjudligini
aniqlash vakolatini beradi. 41-modda esa Kengashga qurolli kuch ishlatishni o‘z ichiga
olmaydigan choralarni, masalan, iqtisodiy sanksiyalarni qo‘llash huquqini beradi.
25-modda va
103-modda ushbu qarorlarning majburiy xususiyatini va ularning boshqa xalqaro
majburiyatlardan ustunligini belgilaydi.
BMT sanksiyalar tizimidagi tegishli huquqiy tartib-taomillar mexanizmlarining, masalan,
Ombudsman idorasining rivojlanishi proaktiv, qadriyatlarga asoslangan tashabbus emas, balki
mudofaa xarakteridagi, reaktiv chora bo‘ldi. Bu, asosan, sanksiya rejimining legitimligi va
universal qo‘llanilishiga kuchli mintaqaviy huquqiy tizimlarda, ayniqsa, YIning
Kadi
ishi
bo‘yicha huquqiy e’tirozlar tufayli yuzaga kelgan ekzistensial tahdidga javoban amalga
oshirildi. Xavfsizlik Kengashining dastlabki maqsadli sanksiya rejimlari huquqiy himoya
vositalarini taqdim etmasdan, “qora quti” sifatida ishlagan. Yevropa Ittifoqi Adliya sudi
Kadi
ishida BMT ro‘yxatini amalga oshiruvchi YI reglamenti Ittifoqning asosiy huquqlar
standartlarini, jumladan, tegishli huquqiy tartib-taomillarni buzsa, uni qo‘llay olmasligini aniq
ko‘rsatdi.
3
Bu qaror BMT uchun jiddiy amaliy bo‘shliq va legitimlik inqirozini yaratdi. Agar YI
2
Drezner, D. W.
(2011).
Sanctions Sometimes Smart: Targeted Sanctions in Theory and Practice
.
International Studies
Review, 13
(1), 96–108.
3
Zgonec-Rozej, M.
(2008, October 28).
Kadi & Al Barakaat v. Council of the EU & EC Commission: European Court
of Justice Quashes a Council of the EU Regulation Implementing UN Security Council Resolutions
. ASIL Insights, 12(22).
American Society of International Law.
https://www.asil.org/insights/volume/12/issue/22/kadi-al-barakaat-v-council-eu-
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 48
kabi yirik iqtisodiy blok uning qarorlarini qonuniy ravishda bajarmasligi mumkin bo‘lsa, VII
bob ostidagi universal, majburiy sanksiyalar tizimining o‘zi xavf ostida qolardi. Shu sababli,
Ombudsman idorasining tashkil etilishi Xavfsizlik Kengashi uchun pragmatik zarurat edi. Bu
mintaqaviy sudlarni qanoatlantirish va ularning doimiy hamkorligini ta’minlash uchun yetarli
darajada protsessual adolatni ta’minlashga qaratilgan yon berish bo‘lib, shu orqali sanksiya
vositasining umumiy hayotiyligini saqlab qolishga xizmat qildi.
Mintaqaviy konstitutsionalizm chegaralovchi omil sifatida:
Kadi
ishining saboqlari.
Yevropa Ittifoqi barcha majburiy BMT sanksiyalarini amalga oshiradi, lekin ayni paytda
Umumiy Tashqi Siyosat va Xavfsizlik Siyosati (CFSP) doirasida o‘zining avtonom sanksiyalarini
ham joriy qiladi. Huquqiy asos sifatida YI Shartnomasining 29-moddasi siyosiy qaror uchun,
Yevropa Ittifoqining faoliyati to‘g‘risidagi Shartnomaning 215-moddasi esa iqtisodiy va
moliyaviy choralar uchun xizmat qiladi.
4
Ushbu ikki tomonlama tizim potentsial huquqiy
ziddiyatlar uchun zamin yaratadi.
Kadi
ishi bo‘yicha qaror xalqaro va mintaqaviy huquq o‘rtasidagi munosabatlarda chuqur
o‘zgarishdan dalolat beradi. Bu qaror xalqaro majburiyatlarning, hatto BMT Nizomining 103-
moddasi ostidagi majburiyatlarning ham ustunligi mutlaq emasligini ko‘rsatadi. YI kabi kuchli
konstitutsiyaviy asoslarga ega bo‘lgan huquqiy tizimlar uchun bu ustunlik xalqaro chora-
tadbirlarning asosiy huquqlarni himoya qilishning minimal standartlariga javob berishi sharti
bilan amalga oshiriladi. Bu esa Xavfsizlik Kengashi mandatlarining tanqidsiz bajarilishiga
qarshi samarali “inson huquqlari xavfsizlik devori”ni yaratadi. Xalqaro huquqning ustunligi
haqidagi an’anaviy qarash, ya’ni quyi instansiya sudi
Kadi
ishida qo‘llagan yondashuv, xalqaro
huquqning, ayniqsa
jus cogens
(xalqaro huquqning majburiy normalari) ning ustunligini tan
olgan edi. Biroq, Yevropa Ittifoqi Adliya sudi bu yondashuvni rad etib, BMT rezolyutsiyasining
o‘zini emas, balki uni YIning “avtonom huquqiy tartiboti” doirasida amalga oshiruvchi YI
reglamentiga e’tibor qaratdi. Sudning asosiy argumenti shundan iborat ediki, YIning o‘zining
asosiy, konstitutsiyaviy tamoyillari, jumladan, asosiy huquqlar buzilishi mumkin emas. Bu holat
103-moddaning mutlaq buyrug‘ini mintaqaviy asosiy huquqlar bilan muvofiqlikni tekshirishga
bog‘liq bo‘lgan shartli majburiyatga aylantiradi.
Iqtisodiy sanksiyalarni qo’llashda huquqiy cheklovlardan tashqari, amaliy cheklovlar ham
mavjud bo’lib, ular orasida “haddan tashqari muvofiqlik” (over-compliance) va “risklarni
kamaytirish” (de-risking) hodisalari mavjud. Bunga asosiy sabab – xususiy sektor, ayniqsa
banklar va moliya institutlari bilmagan holda qoidalarni buzib qo‘yishdan qo‘rqadi. Chunki,
ayniqsa AQShning ikkilamchi sanksiyalari tufayli, ular katta jarimalarga tortilishi mumkin.
Zamonaviy sanksiya rejimlarining aksariyatida gumanitar istisnolar mavjud bo‘lishiga
qaramay, haddan tashqari muvofiqlik ko‘pincha ularni samarasiz qilib qo‘yadi. Banklar va
kompaniyalar muvofiqlik xarajatlari va huquqiy risklar juda yuqori bo‘lgani sababli,
sanksiyalangan mamlakat bilan bog‘liq har qanday tranzaksiyalarni, hatto oziq-ovqat va dori-
darmon kabi qonuniy ruxsat etilgan gumanitar tovarlar uchun ham, qayta ishlashdan bosh
tortishi mumkin. Bu gumanitar tashkilotlarning ishiga to‘sqinlik qiluvchi “sovituvchi ta’sir”
(chilling effect) yaratadi.
4
European Union.
Restrictive measures (sanctions)
. In
EUR-Lex glossary
. Publications Office of the European Union.,
https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/glossary/restrictive-measures-sanctions.html
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 49
Xalqaro hamjamiyat bu muammoni hal qilish uchun eng muhim urinish sifatida BMT
Xavfsizlik Kengashining 2664 (2022) rezolyutsiyasini qabul qildi. Ushbu rezolyutsiya barcha
BMT sanksiya rejimlari bo‘yicha aktivlarni muzlatishdan doimiy, standartlashtirilgan
gumanitar “istisno” (carve-out) ni belgilaydi. Uning maqsadi gumanitar subyektlar va ular
tayanadigan moliya institutlari uchun huquqiy aniqlikni ta’minlashdir.
Zamonaviy sanksiya rejimlari, ayniqsa moliyaviy sanksiyalar, amalda ijroning asosiy
elementlarini xususiy sektorga topshirgan. Bu esa global moliya institutlarining risklarni
hisoblashiga asoslangan “de-fakto” sanksiya rejimini yaratdi, bu rejim ko‘pincha davlatlar
tomonidan ishlab chiqilgan qonuniy “de-yure” rejimdan kengroq, qo‘polroq va gumanitar
maqsadlarga ko‘proq zarar yetkazadi. Davlatlar gumanitar yordam uchun maxsus huquqiy
istisnolar bilan maqsadli sanksiyalarni ishlab chiqadi. Biroq, ijro asosan global bank tizimiga
tayanadi. Muvofiqlikni ta’minlash uchun sanksiya qo‘llovchi davlatlar (ayniqsa, AQSh)
qoidabuzarliklar uchun katta jarimalar soladi va xorijiy firmalarga ikkilamchi sanksiyalar bilan
tahdid qiladi. Global bank uchun yuqori riskli mamlakatga qonuniy gumanitar tranzaksiyani
qayta ishlashdan olinadigan potentsial foyda, muvofiqlikdagi xato uchun ko‘p milliard dollarlik
jarima xavfi bilan solishtirganda juda kichikdir. Bu risk-mukofot nomutanosibligi “risklarni
kamaytirish”ni rag‘batlantiradi, ya’ni muayyan tranzaksiyalarning qonuniyligidan qat’i nazar,
butun bir mijozlar yoki mamlakatlar toifalari bilan munosabatlarni to‘xtatish biznes qarorini
keltirib chiqaradi. Natijada, qonun matni emas, balki xususiy sektorning ichki muvofiqlik
siyosati samarali to‘siqqa aylanadi. Bu “haddan tashqari muvofiqlik” yordam va zaruriy
tijoratni to‘sib qo‘yuvchi “sovituvchi ta’sir”ni yaratadi, bu esa gumanitar istisnolarning
belgilangan maqsadiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri zid keladi.
Natijalar:
Muhokamadan olingan natijalar quyidagilarni aniq ko‘rsatadi:
1.
BMT Nizomining VII bobi asosidagi BMT sanksiyalarining huquqiy vakolatlari matnda
keng bo‘lishiga qaramay, amalda va normativ jihatdan tegishli huquqiy tartib-taomillar va
asosiy huquqlar talablari bilan cheklangan. Buni BMTning tashqi huquqiy bosimlar tufayli
majburan amalga oshirgan o‘z institutsional islohotlari ham tasdiqlaydi.
2.
Kuchli konstitutsiyaviy an’analarga va mustaqil sud hokimiyatiga ega bo‘lgan mintaqaviy
huquqiy tartibotlar, xususan, Yevropa Ittifoqi, Xavfsizlik Kengashi vakolatlarini cheklovchi
muhim omil sifatida o‘zini namoyon etdi. Asosiy huquqlar masalasida mintaqaviy
konstitutsiyaviy ustunlik tamoyili majburiy xalqaro huquqning amalga oshirilishini shartli qilib
qo‘yadi va shu bilan ierarxik emas, balki plyuralistik xalqaro huquqiy tizimni yaratadi.
3.
Maqsadli sanksiyalarning huquqiy dizayni va ularning real hayotdagi ta’siri o‘rtasida
jiddiy tafovut mavjud. Xususiy sektorning oqilona risklardan qochishi (“haddan tashqari
muvofiqlik” va “risklarni kamaytirish”) de-fakto sanksiya rejimini vujudga keltiradi, bu esa
ko‘pincha kutilganidan kengroq va beg‘araz bo‘lib, gumanitar maqsadlarga jiddiy putur
yetkazadi va davlatning iqtisodiy majburlovni nozik sozlash qobiliyatining amaliy chegarasini
ko‘rsatadi.
Xulosa:
Xulosa qilib aytganda, xalqaro sanksiyalar rejimi monolit, yuqoridan pastga yo‘naltirilgan
buyruq tizimi emas, balki hokimiyat, huquq va amaliyot o‘rtasidagi doimiy muzokaralar bilan
tavsiflanadigan dinamik va bahsli huquqiy maydondir. BMT va mintaqaviy tashkilotlar
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 50
vakolatlarining chegaralari ham normativ (inson huquqlari va tegishli huquqiy tartib-
taomillarning o‘sib borayotgan ta’siri), ham tuzilmaviy (YI kabi avtonom mintaqaviy huquqiy
tartibotlar tomonidan qo‘yilayotgan cheklovlar) xususiyatga ega.
Shu bilan birga, amaliy cheklovlar ham muhim ahamiyatga ega: “haddan tashqari
muvofiqlik” hodisasi “aqlli” sanksiyalar konsepsiyasining o‘ziga fundamental muammo
tug‘diradi. Sanksiyalarning xalqaro siyosat vositasi sifatidagi uzoq muddatli legitimligi va
samaradorligi global darajada tegishli huquqiy tartib-taomillarni kuchaytirishga (masalan,
Ombudsman vakolatlarini kengaytirish) va gumanitar faoliyat hamda qonuniy tijoratga
nisbatan “sovituvchi ta’sir”ga qarshi kurashish uchun yanada mustahkam, huquqiy jihatdan
majburiy mexanizmlarni ishlab chiqishga bog‘liq bo‘ladi.
References:
1.
Andalon, C. (2019, May 17).
Smart Sanctions or Silly Statecraft? The Efficacy of Targeted
Sanctions
(Capstone paper, Master of Arts in International Relations). University of San Diego.
https://www.sandiego.edu/cas/documents/political-science/cesar-andalon-
3.
Drezner, D. W. (2011).
Sanctions Sometimes Smart: Targeted Sanctions in Theory and
Practice
.
International
Studies
Review,
13
(1),
96–108.
4.
Zgonec-Rozej, M. (2008, October 28).
Kadi & Al Barakaat v. Council of the EU & EC
Commission: European Court of Justice Quashes a Council of the EU Regulation Implementing UN
Security Council Resolutions
. ASIL Insights, 12(22). American Society of International Law.,
https://www.asil.org/insights/volume/12/issue/22/kadi-al-barakaat-v-council-eu-ec-
commission-european-court-justice
6.
European Union.
Restrictive measures (sanctions)
. In
EUR-Lex glossary
. Publications Office
of the European Union.,
https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/glossary/restrictive-
