EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 7
IMPACTS AND RISKS OF HUMAN TRAFFICKING AND
VIOLENT CRIME ON SOCIETY
Nizomov Alisher Ilhom ogli
Ditective of Department of Coordination of the Activities of Internal
Affairs Bodies No. 2 Internal Affairs Department Criminal Ditective
Department of Tashkent city Yunusabad district
https://doi.org/10.5281/zenodo.16760334
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 02
nd
August 2025
Accepted: 06
th
August 2025
Online: 07
th
August 2025
Human trafficking is a recognized human rights violation and a
public health and global development problem. Violence is often
a hallmark of human trafficking. This study aims to describe
documented cases of violence among persons identified as
victims of human trafficking, examine associated factors
throughout the trafficking cycle, and examine the prevalence of
violence in different labor sectors.
KEYWORDS
Combating
human
trafficking,
human
trafficking,
interpersonal
violence, sexual exploitation,
labor
exploitation,
international migration.
ОДАМ САВДОСИ ВА МЕҲНАТ ЭКСПЛУТATSIЯСИ ЖИНОЯТЛАРИНИНГ
ЖАМИЯГА ТАЪСИРИ ВА ХАТАРЛАРИ ОҚИБАТЛАРИ
Низомов Алишер Илҳом ўғли
Тошкент шахар Юнусобод тумани ИИО ФМБ 2-сонли ИИБ ЖҚБ тезкор вакили
https://doi.org/10.5281/zenodo.16760334
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 02
nd
August 2025
Accepted: 06
th
August 2025
Online: 07
th
August 2025
Одам савдоси тан олинган инсон ҳуқуқлари бузилиши ва
соғлиқни сақлаш ва глобал ривожланиш муаммосидир.
Зўравонлик кўпинча одам савдосининг ўзиға хос
белгисидир. Ушбу тадқиқот одам савдоси қурбони
сифатида
аниқланган
шахслар
ўртасида
ҳужжатлаштирилган
зўравонлик
ҳолатларини
тасвирлаш, одам савдоси цикли давомида боғълиқ
омилларни ўрганиш ва турли меҳнат секторларида
зўравонликнинг тарқалишини ўрганишдан иборат.
KEYWORDS
Одам савдосига қарши
курашиш, одам савдоси,
Шахслараро зўравонлик,
Жинсий
эксплуатация,
Меҳнат эксплуатацияси,
Халқаро миғратсия.
Кириш
: Одам савдоси тан олингъан инсон ҳуқуқлари бузилиши ва согъълиқни
сақлаш ва гълобал ривожланиш муаммосидир. 2030 Барқарор Ривожланиш
Мақсадларинингъ 8.7 мақсади давлатларни одам савдоси, мажбурий меҳнат ва
замонавий қулликни ёъқ қилиш учун зудлик билан ва самарали чоралар кўришни талаб
қилади.
Одам савдоси бугунги даврга келиб бутун бунё мамлакатларида кенг тарқалган ва
оғриқли нуқталаридан бўлиб келган жиноятлардан биридир. Одам савдоси Бирлашган
Миллатлар Ташкилотининг Палермо Протоколида одамларни зўрлик, мажбурлаш ёки
алдаш йўли билан - эксплуатация қилиш мақсадида ёллаш ва кўчиришни ўз ичига олган
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 8
жараён сифатида белгиланган
1
. Мавжуд маълумотлар зўравонликнинг тарқалиши омон
қолганлар орасида юқори эканлигини тасдиқлайди, бироқ бир нечта тадқиқотлар
меҳнат ва жинсий эксплуатация билан боғълиқ сабаб механизмларини ўрганган.
Жабрланувчилар кўпинча одам савдоси циклининг турли босқичларида, ишга қабул
қилишдан саёҳат ва мақсад пунктлари орқали озод қилиш ва реинтегратсияга қадар
бўлган ҳиссий, жисмоний ва жинсий зўравонлик тажрибаси ҳақида хабар беришади.
Ҳозирги вақтда одам савдосининг турли турлари бўйича зўравонлик шакллари
тўғърисида далиллар кам, аммо одам савдосидан кейин омон қолганларға кўпроқ
мослаштирилган ёрдам кўрсатиш муҳимлиғиға қарамай.
Ўзбекистон Республикасининг 2020 йил 17 авғустдаги “одам савдосига қарши
куришиш тўғрисида”ги қонунда
Одам савдоси
— куч билан таҳдид қилиш ёки куч
ишлатиш ёхуд мажбурлашнинг бошқа шаклларидан фойдаланиш, ўғирлаш,
фирибғарлик, алдаш, ҳокимиятни суиистеъмол қилиш ёки вазиятнинг қалтислигидан
фойдаланиш орқали ёхуд бошқа шахсни назорат қилувчи шахснинг розилигини олиш
учун тўловлар ёки манфаатдор этиш эвазига оғдириб олиш йўли билан одамлардан
фойдаланиш мақсадида уларни ёллаш, ташиш, топшириш, яшириш ёки қабул қилиш.
Одамлардан фойдаланиш бошқа шахсларнинг фоҳишалигидан фойдаланишни ёки
улардан шаҳвоний фойдаланишнинг ўзға шаклларини, мажбурий меҳнатни ёки
хизматларни, қулликни ёхуд қулликка ўхшаш одатларни, эрксизлик ҳолатини ёхуд
инсон аъзоларини ва (ёки) тўқималарини олишни англатиши
2
кўрсатиб ўтилган.
Бундан ташқари мазкур қонунда
одам савдосига қарши курашиш
— одам савдосининг
олдини олишга, уни аниқлашга, унга чек қўйишга, унинг оқибатларини камайтиришга,
одам савдосидан жабрланганларға ёрдам кўрсатишга доир фаолият сиқатида
таърифланган.
Одам савдоси бу
одам контрабандаси
жиноий ҳуқуқбузарлик ва қуллик
шаклидир. Одам савдоси билан шуғъулланувчилар катталар ёки болалардан мулк
сифатида фойдаланилади ва улардан фойда олади. Одам савдоси қурбонлари мажбурий
меҳнат ёки жинсий савдо билан шуғъулланишга мажбурланади.
БМТнинг 2016 йилдаги маълумотлариға кўра, дунё бўйлаб одам савдоси
қурбонларининг 70% дан ортиғи қизлар ва аёллардир, жабрланганларнинг учдан бир
қисми эса болалардир. Халқаро Миграция Ташкилотининг 2007 йилдаги
маълумотлариға кўра , ҳар йили дунё бўйлаб 700 минғ аёл, қиз, эркак ва ўғъил болалар
трансчегаравий одам савдоси қурбони бўлган. Ҳар йили тахминан 1 миллион бола,
асосан қизлар, жинсий қул сифатида ёки болалар порноғрафиясида фойдаланилади
3
.
Ўзбекистон ҳукуматининг бу каби жиноятларға қарши курашишнинг салмоғи
улароқ самарали натижаларға эришиб келмоқда. Хусусан БМТнинг 2023 йилғи
ҳисоботига кўра Ўзбекистонда 2014 йилда 1273 нафар, 2015 йилда 1006 нафар, 2016
1
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Наркотиклар ва жиноятчилик бо'йича бошқармаси, 2000. Бирлашган
Миллатлар Ташкилотининг Трансмиллий уюшган жиноятчиликка қарши конвентсияси ва унга тегишли
протоколлар, https://www.unodc.org/unodc/en/organized-crime/intro/UNTOC.html .
Nyu-York.
Kiritilgan:
01.04.2019.
2
«Одам
савдосига
қарши
курашиш
тўғрисида»ги
қонун
//
https://lex.uz/docs/4953314?ONDATE=24.06.2022%2000#edi6081445 . мурожаат санаси 11.07.2025
3
Современные формы рабства. Дата обращения: 2 августа 2023. Архивировано 7 февраля 2023 года.
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 9
йилда 774 нафар, 2017 йилда 693 нафар, 2018 йилда 494 нафар, 2019 йилда 137 нафар,
2020 йилда 150 нафар, 2021 йилда 200 нафар, 2022 йилда 219 нафар одам савдоси
жабрланувчилари рўйхатга олинган
4
.
Аёллар, болалар ва эркаклар эксплуатацияси учун мажбурий ушлаб туриш ва
мажбурий меҳнат сифатида таснифланган “одам савдоси” айни кунда бутун дунёда
қашшоқлик, яхши яшашга интилиш, сиёсий ва иқтисодий соҳадаги муаммолар
жамланган мамлакатларда ижтимоий қадриятларнинг издан чиқиши, арзон ишчи
кучиға талаб жиноий соҳанинг манфаатдорлиғи натижасида юзаға келган қизиқиш
каби сабабларға кўра кенг тарқалган ҳодиса сифатида тушуниш мумкин.
2005 йилдан Ҳозирги вақтга қадар одам савдоси ва ҳаваскорларнинг умумий сони
2,4 миллионға яқин, бундай савдодан олинган фойда тахминан 32 миллиард АҚШ
долларини ташкил қилади. 2006 йилғи ҳисоб-китобларға кўра дунёдаги барча
ҳолатларнинг 79 фоизи жинсий эксплутацияни, қолганлари эса одам савдосининг
бошқа турлари билан боғълиқ.
5
Мутахассис Скриванкова Кларанинг одам савдосига қарши курашиш масаласидаги
фикриға кўра у “Муаммога сезиларли ва доимий таъсир кўрсатишга эришиш учун бутун
жараённи кўриб чиқиш, унинг барча элементларини - ёллаш, ташиш, воситалар,
мақсадлар ва энғ муҳими, одам савдосининг асосий сабабларини ҳисобға олиш керак
6
”
деб хисоблаган.
Бу борада Ғирко Серғей Иванович
7
эса “Одамларни эксплуатация қилишда
криминоген потентсиал мавжудлиғиға қарамай, арзон ишчи кучини жалб қилиш
иқтисодиётнинг норентабел, рентабелсиз, аммо иқтисодий жиҳатдан муҳим
тармоқларини инсон ресурслари билан таъминлашга имкон беради ва шу билан
иқтисодиётнинг зарур даражасини сақлаб қолади, хизматлар ва товарлар бозорини
сақлашга, ишлаб чиқаришни кўпайтиришга, маҳсулот ва хизматлар таннархини
пасайтиришга ёрдам беради” деб ҳисоблайди.
Бу ўринда мутахассислар Ғирко Серғей Иванович ва Скриванкова Кларанларнинг
фикрлариға қўшилган ҳолда одам савдосига қарши курашиш бўйича халқаро тажриба
алмашиш, мутахассислар малакасини ошириш, жиноятлар ва уларға алоқадор шахслар
ҳақида маълумот алмашиш муҳим аҳамият касб этади.
Олимларнинг яна бир ғурухи Ғорбунов Алексей Николаевич ва Стукалов Вячеслав
Владимировичлар
8
ўз мақолаларида муайян ҳаракатлар учун фақат жиноий
жавобғарликни жорий этиш муаммони ҳал қилмайди; жиноий фаолиятнинг пайдо
4
БМТнинг
2023
йилги
одам
савдоси
жабрланувчилари
тўғрисидаги
хисоботи.
https://w3.unece.org/SDG/ru/Indicator?id=173. Мурожаат санаси: 15.04.2025
5
БМТнинг хисоботи https://www.unodc.org/documents/toc/factsheets/TOC12_fs_humantrafficking_RU_Plain.pdf .
мурожаат санаси: 05.04.2025.
6
Скриванкова
Кларан
“ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ
ТОРГОВЛИ
ЛЮДЬМИ”
https://cyberleninka.ru/article/n/preduprezhdenie-torgovli-lyudmi . мурожаат санаси: 16.04.2025 й
7
Гирько Сергей Иванович “Борьба с торговлей людьми: современное состояние и проблемы
межгосударственного сотрудничества”. https://cyberleninka.ru/article/n/borba-s-torgovley-lyudmi-sovremennoe-
sostoyanie-i-problemy-mezhgosudarstvennogo-sotrudnichestva. Мурожаат санаси: 20.04.2025 й.
8
А.Н.Горбунов ва В.В.Стукалов “Проблемы борьбы с торговлей людьми и организацией занятия проституцией”.
https://cyberleninka.ru/article/n/problemy-borby-s-torgovley-lyudmi-i-organizatsiey-zanyatiya-prostitutsiey . мурожаат
санаси: 24.04.2025.
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 10
бўлиши ва ғуллаб-яшнашиға ёрдам берадиган сабабларни бартараф этиш керак.
Бошқача қилиб айтганда, жиноятчиликка қарши кураш чора-тадбирлари унинг
сабаблариға эмас, балки ҳодисанинг ўзига қаратилган бўлса, ижобий натижа бермайди
деб фикр билдиришган.
Олимларнинг фикрларига тўлиқ қўшлган ҳолда трансчегаравий жиноятчиликка
қарши курашнинг бирламчи вазифаси нафақат халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш,
балки ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар ва разведка хизматларининг давлат
доирасидаги ўзаро ҳамкорлиғида тартибни тиклашдир деб ҳисоблаймиз. Халқаро
жиноятчиликка қарши кураш, унинг олдини олишни чеклаш мақсадида тизимли
равишда фаолият олиб бориш лозим. Фақат куч бу муаммони ҳал қила олмайди. Дунё
идоралари жиноятга қарши муросасиз, изчил ва шафқатсиз курашиши керак.
Инсон эксплуатациясининг одам савдоси, қул меҳнатидан фойдаланиш, аёллар ва
болаларни жинсий эксплуатация қилиш каби турлари бугунги кунда ўз табиати ва
тарқалиш кўлами бўйича ғиёҳванд моддалар савдоси ва терроризм билан бир қаторга
тушиб қолган. Ижтимоий тарангликнинг кучайиши ва аҳолининг жиноий таҳдидлардан
заифлиги, теғишли ва самарали назорат тизими ва шахсни жиноий эксплуатация қилиш
фактларини аниқлашга қаратилган дастурларнинг мавжуд эмаслиги фонида инсоннинг
шахсий эркинлиғига турли хил ҳужумлар кучайишини кутиш мумкин. Ҳозирги жиноий
вазият умидсизликка сабаб бўлади. Рўйхатга олинган жиноятлар даражасининг мисли
кўрилмаган даражада камайганига қарамай (2013 йил якуниға кўра 2206,2 мингтаси
қайд этилган, бу ўтган йилга нисбатан 4,2 фоизга кам), мутахассислар томонидан олиб
борилган кўплаб тадқиқотлар фуқароларнинг шахсий эркинлигига яширин жиноий
тажовузлар сонининг кўпайишини, шунингдек, жиноят таркибидаги салбий сифат
ўзғаришларини кўрсатмоқда. Одам савдосининг замонавий муаммоси трансмиллий
уюшган жиноий жамоалар сонининг ортиб бораётгани шароитида ёмонлашди,
уларнинг ихтисослашуви бошқа нарсалар қатори (қурол, гиёҳванд моддалар ва
бошқаларнинг ноқонуний савдоси), одам савдоси. Жабрланувчилар одатда
эксплуатациянинг турли шакллариға, биринчи навбатда жинсий эксплуатацияга,
шунингдек, қул ва мажбурий меҳнатга дучор бўлишади.
Хулоса ўрнид шуни айтиш мумкинки, одам савдоси бутун дунё бўйлаб миллионлаб
эркаклар, аёллар ва болаларни эксплуатация қилувчи замонамизнинг энғ жиддий инсон
ҳуқуқлари бузилишидан бири бўлиб қолмоқда. Огоҳлик ва халқаро саъй-ҳаракатларға
қарамай, одам савдогарлари манипулятсия, мажбурлаш ва аҳолининг заиф
қатламларини эксплуатация қилиш орқали мослашишда ва ривожланишда давом
этмоқда. Ушбу жиноятга барҳам бериш учун яғона глобал жавоб чоралари - қонунларни
мустаҳкамлаш, жабрланувчиларни қўллаб-қувватлаш тизимини такомиллаштириш,
трансчегаравий ҳамкорликни кучайтириш ва жамоатчилик хабардорлигини ошириш
керак.
References:
1.
Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Наркотиклар ва жиноятчилик бўйича
бошқармаси, 2000. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Трансмиллий уюшган
жиноятчиликка
қарши
конвенцияси
ва
унга
тегишли
протоколлар,
EURASIAN JOURNAL OF LAW, FINANCE AND
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center
IF = 7.984
Volume 5, Issue 8, August 2025 ISSN 2181-2853
Page 11
https://www.unodc.org/unodc/en/organized-crime/intro/UNTOC.html
.
Ню-Ёрк.
Киритилган: 01.04.2019.
2.
«Одам
савдосига
қарши
курашиш
тўғрисида»ги
қонун
//
https://lex.uz/docs/4953314?ONDATE=24.06.2022%2000#edi6081445 . мурожаат санаси
11.07.2025
3.
Современные формы рабства. Дата обращения: 2 августа 2023. Архивировано 7
февраля 2023 года.
4.
БМТнинг 2023 йилги одам савдоси жабрланувчилари тўғрисидаги хисоботи.
https://w3.unece.org/SDG/ru/Indicator?id=173. Мурожаат санаси: 15.04.2025
5.
БМТнинг
хисоботи
https://www.unodc.org/documents/toc/factsheets/
TOC12_fs_humantrafficking_RU_Plain.pdf . мурожаат санаси: 05.04.2025.
6.
Скриванкова
Кларан
“ПРЕДУПРЕЖДЕНИЕ
ТОРГОВЛИ
ЛЮДЬМИ”
https://cyberleninka.ru/article/n/preduprezhdenie-torgovli-lyudmi . мурожаат санаси:
16.04.2025 й.
7.
Гирько Сергей Иванович “Борьба с торговлей людьми: современное состояние и
проблемы
межгосударственного
сотрудничества”.
https://cyberleninka.ru/article/n/borba-s-torgovley-lyudmi-sovremennoe-sostoyanie-i-
problemy-mezhgosudarstvennogo-sotrudnichestva. Мурожаат санаси: 20.04.2025 й.
8.
А.Н.Горбунов ва В.В.Стукалов “Проблемы борьбы с торговлей людьми и
организatsiей занятия проституцией”. https://cyberleninka.ru/article/n/problemy-borby-
s-torgovley-lyudmi-i-organizatsiey-zanyatiya-prostitutsiey . мурожаат санаси: 24.04.2025.
