Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
145
OʻZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI TIJORAT BANKLARINING RISKLARNI BOSHQARISH
TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISHDA ZAMONAVIY TЕXNOLOGIYALAR VA MЕTODLARDAN
FOYDALANISH
Muxamedov Muzaffar Xasanovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0002-6726-4257
Annotatsiya.
Maqolada Oʻzbekistonning tijorat banklarida risklarni boshqarish tizimini
takomillashtirishning zamonaviy yondashuvlari tahlil etiladi. 2022
–
2025 yillar boʻyicha tijorat
banklari
ning aniq statistik maʼlumotlar
i keltiriladi. Bank faoliyati va amaliyotida uchraydigan
kredit, bozor, operatsion, likvidlilik, reputatsion va komplaens risklarga taʼrif beriladi va
Oʻzbekiston bozorida shu risklarni qisqartirish boʻyicha takliflar beriladi. Bu borada sunʼiy
intellekt, m
ashinali oʻrganish texnologiyal
arini joriy etish orqali xavflarni kamaytirish usullari,
xalqaro standartlar, texnologik innovatsiyalar va banklarning moliyaviy barqarorligini oshirish
uchun inson kapitalini rivojlantirishni oʻz ichiga olgan integratsiyalashgan yechimlar taklif
etiladi.
Kalit soʻzlar:
kredit risklari, bozor risklari, operatsion risklar, likvidlilik risklari,
reputatsion risklar va komplaens risklar, bank sektorini transformatsiyasi, Bazel III kelishuvi,
sunʼiy intellekt texnologiyalari, mashinali oʻrganish tizimi, zamonaviy metodlar.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ СОВРЕМЕННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ И МЕТОДОВ В
СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ СИСТЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ РИСКАМИ КОММЕРЧЕСКИХ
БАНКОВ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН
Мухамедов Музаффар Хасанович
Ташкентский государственный
экономический университет
Аннотация.
В статье анализируются современные подходы к совершенствованию
системы управления рисками в коммерческих банках Узбекистана. Приводятся
конкретные статистические данные по коммерческим банкам за период 2022–
2025
годов. Даются определения кредитным, рыночным, операционным, ликвидным,
репутационным и комплаенс рискам, встречающихся в банковской деятельности и
практике, а также предлагаются меры по предотвращению этих рисков в рынке
Узбекистан
a
. Предлагаются методы снижения рисков путем внедрения технологий
искусственного интеллекта и машинного обучения, интегрированные решения,
включающие международные стандарты, технологические инновации и развитие
человеческого капитала для повышения финансовой устойчивости банков.
Ключевые слова:
кредитные риски, рыночные риски, операционные риски, риски
ликвидности, репутационные риски и комплаенс
-
риски, трансформация банковского
сектора, соглашение Базель III, технологии искусственного интеллекта, система
машинного обучения, современные методы.
UO‘K:
336.71
III SON - MART, 2025
145-151
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
146
USE OF MODERN TECHNOLOGIES AND METHODS IN IMPROVING THE RISK
MANAGEMENT SYSTEM OF COMMERCIAL BANKS OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN
Mukhamedov Muzaffar Khasanovich
Tashkent State University of Economics
Abstract.
The article analyzes modern approaches to improving the risk management
system in commercial banks of Uzbekistan. It provides specific statistical data on commercial
banks for the period of 2022
–
2025. Definitions are given for credit, market, operational, liquidity,
reputational, and compliance risks encountered in banking activities and practices, along with
proposed measures to prevent these risks in the Uzbekistan market. In this regard, methods for
risk reduction are suggested through the implementation of artificial intelligence and machine
learning technologies, as well as integrated solutions that encompass international standards,
technological innovations, and the development of human capital to enhance the financial
stability of banks.
Keywords:
credit risks, market risks, operational risks, liquidity risks, reputational risks,
compliance risks, banking sector transformation, Basel III agreement, artificial intelligence
technologies, machine learning system, modern methods.
Kirish.
O’zbekiston tijorat banklarining barqarorligi va raqobatbardoshligini oshirish, moliya
sektorining jadal rivojlanishi va global iqtisodiy xavf-xatarlar mavjud sharoitda, risklarni
boshqarish tizimni barqarorligini ta’minlash va takomillashtirish, moliya b
ozorini
raqamlashtirish uchun muhim omil bo’lib xisoblanmoqda. Hozirgi davrda mahalliy banklar o’z
faoliyatini modernizatsiya qilishni va uni xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish ishlarini
jadal davom ettirilmoqda. Risklarni boshqarishning samarali amaliyotlari moliyaviy
barqarorlikni ta’minlash, tartibga solish, talablarga rioya qilish tobora muhim ahamiyat kasb
etayotganli ayon bo’lmoqda. Ushbu amaliyotlarning global bank tendentsiyalari va mintaqaviy
nostabillik tufayli yanada takomillashtirish, tijorat banklari kredit, operatsion, bozor,
reputatsion va komplayensga oid risklarni xavf darajasini kamaytirish uchun yanada
murakkab strategiyalarni joriy etish zarurligi ta’kidlanmoqda.
2000-yillarning boshidan xalqaro bank standartlarini, xususan, Bazel kelishuvlarini joriy
etish O’zbekiston bank tizimida risklarni boshqarishga bo’lgan yondashuvlarni o’zgartirdi.
Bazel III kelishuvi talablarini qabul qilish mahalliy banklarga kapital yetarliligini oshirish,
risklarni baholash usullarini takomillashtirish va risklarni boshqarishning murakkab
metodlarini yaratishni talab etdi. Bundan tashqari, ISO 31000 kabi standartlarni
integratsiyalash, banklarda risk darajasini aniqlash, baholash va aktiv boshqarish uchun keng
qamrovli ko’rsatmalar taqdim etdi. Shu orqali moliya muassasalarida risklar to’g’risida
xabardorlik madaniyatini shakllantirishga ko’maklashdi.
Barcha erishilgan yutuqlarga qaramay, O’zbekiston tijorat banklari doimiy ravishda
muammolarga duch kelmoqda, jumladan, ma’lumotlar sifati, o’zgaruvchan bozor sharoitlari va
raqamli transformatsiya bilan bog’liq ortib borayotgan operatsion risklar. Hozirgi
vaqtda
qat’iyroq muvofiqlik usullaridan foydalanish va risklarni boshqarish tizimlarini doimiy
takomillashtirish zarurati bank sektorining barqarorligini oshirish uchun ushbu muammolarni
hal qilishning muhimligini ko’rsatmoqda. Bundan tashqari, mikrokredi
tlash darajasining
o’sishi va yuridik va jismoniy shaxslarning qarz yuklamasi bo’yicha xavotirlar iqtisodiy
tebranishlar sharoitida moliyaviy barqarorlikni ta’minlash uchun ishonchli risklarni
boshqarish amaliyotlarini joriy etishning dolzarbligini yanada
ta’kidlamoqda.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
147
Adabiyotlar sharhi.
Ko’plab iqtisodiy adabiyotlarda “risklarni boshqarish tizimi” tushunchasi turli iqtisodchi
-
olimlar tomonidan har xil tarzda ta’riflanib, ularni kamaytirish usullari ko’rsatib o’tilgan.
Olimlar Smith (AQSh) va Müller (Germaniya) (2022)
o’z limit nashrlarida COVID
-19 dan
keyingi beqarorlik sharoitida kredit riskini baholash uchun mashinali o’qitishni qo’llashni
tadbiq qilgan. Mualliflar neyron tarmoqlar asosida model ishlab chiqqan bo’lib, bu model
an’anaviy usullarga nisbatan defoltlar
ni 20% aniqroq bashorat qila olgan. Ayniqsa, pandemiya
davrida eng zaif bo’lgan kichik biznes ma’lumotlarini qayta ishlashga alohida e’tibor qaratilgan.
Yevropalik olimlar, masalan, Rossi (Italiya) va Brown, (Buyuk Britaniya) (2021)
o’z tadqiqot
maqolalarida kiber-risklarni umumiy operatsion risk-menejment tizimiga integratsiya qilishni
taklif qilib, IT-infrastrukturani stress-
testdan o’tkazish zarurligi hamda NIST (AQSH) va GDPR
(Evropa Ittifoqi) standartlarini joriy etish muhimligi
ni ta’kidlangan. Italiya va Germaniya
banklariga oid keysga asosan, monitoringjarayonini avtomatlashtirish zararni 15
–
30% ga
kamaytirishini ko’rsatdi. Ilmiy tahlilga ko’ra, 2019–
2023 yillardagi moliyaviy sektorda risklarni
boshqarishni takomillashtirish bo’yicha asosiy tendentsiyalar sifatida sun’iy i
ntellekt, Big Data
(katta ma’lumotlar bazasi) yordamida risklarni bashorat qilish, Bazel IV shartlariga moslashish,
ESG-risklari talablariga rioya qilish, kiberxavfsizlik, makroiqtisodiy va kichik biznes risklarini
hisobga olish, GDPR (Evropa Ittifoqi) va stress-test (AQSH) yondashuvlaridagi farqlar
hisoblanadi.
MDH davlatlari olimlaridan Petrov va Ivanova (Rossiya Federatsiyasi) tomonidan Rossiya
tijorat banklarida risklarni boshqarishning raqamli transformatsiyasiga bag’ishlangan
tadqiqotida Big Data va sun’iy intellekt texnologiyalarining kredit risklarini boshqarishda
qo’llanilishiga ta’sirini o’granishgan. Bunda mualliflar Sberbank va Tinkoff Bank misollarini
tahlil qilib, mashinaviy o’qitish algoritmlari bank faoliyatida qo’llash natijasida, muddati o’tgan
qarzlar ulushi 12
–15% ga kamayishini o’z tadqiqolarida ko’rsatib berishadi.
Qo’shni Qozog’iston olimlari Karimov (Qozog’iston) va Volkova (Rossiya Federatsiyasi)
tomonidan Sanksiyalar bosimi sharoitida Bazel III kelishuvini moslashtirish: Qozog’iston
banklari tajribasiga nomli tadqiqotlarida xalqaro sanksiyalar va makroiqtisodiy
o
ʻzgaruvchanlik banklar kapitallashuviga ta’sirini ko’rib chiqishadi. Valyuta risklari va tashqi
moliyalashtirish cheklovlarini hisobga olgan holda stress-test modelini taklif etadi. Undan
tashqari tadqiqotda, Kaspi Bank misolida aktivlarni diversifikatsiyalash qanday qilib xorijiy
bozorlarga bog’liqlikni kamaytirishi borasida izlanishlar olib borilgan.
O’zbekistonlik tadqiqotchi olimlardan Rahimovning
(2019) ilmiy maqolasida kichik
biznes defoltlarini bashorat qilish uchun neyron tarmoq modeli ishlab chiqilganligi
ko’rsatilgan. Uning ilmiy izlanishlariga ko’ra, O’zbekiston Milliy banki ma’lumotlari asosida
yangi modeldan foydalangan xolda prognoz aniqligini a
n’anaviy usullarga nisbatan 18% ga
oshirish mumkin. Muallif mintaqaviy xususiyatlarni, masalan, iqtisodiy sohadagi ko’rinmas
iqtisodiyot ulushini hisobga olishni muhimligini ta’kidlaydi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Maqolani tayyorlash jarayonida turli maʼlumotlar va sharhlardan foydalanilgan. Ushbu
maʼlumotlar tijorat banklarni risklarni boshqarish tiziminig zamonaviy metodlari, sun’iy
intellekt, mashina o’rganuvi, texnologik yutuqlar va boshqa shu kabi yoʻnalishlarg
a asoslanadi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Tahlilda, banklarning risk-
menejment tizimini takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari
ko’rib chiqiladi, dolzarb statistik ma’lumotlar keltiriladi, xalqaro tajriba tahlil qilinadi va ichki
nazorat tizimining samaradorligini oshirish hamda salbiy oqibatlarni minimallashtirish uchun
amaliy tavsiyalar taklif etiladi.
So’nggi yillarda O’zbekiston bank tizimi dinamik rivojlanishni namoyish etmoqda.
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki ma’lumotlariga ko’ra, 2025 yil boshiga kelib bank
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
148
tizimining umumiy aktivlari miqdori 769,3 trillion so’mdan oshib ketdi, faoliyat yuritayotgan
tijorat banklari soni 36 tani tashkil etdi, bank sektorining umumiy kapitali 114 trillion so’mni,
kredit portfeli hajmi 533,1 trillion so’mni, jalb qilingan mablag’lar hajmi 308,7 trillion so’mni
tashkil qildi. Davlat banklarining tizim aktivlaridagi ulushi esa 60% dan yuqori. Shunday
bo’lsada, banklar kapitalizatsiya darajasi barqarorligicha qolmoqda, ya’ni sektorda o’rtacha
kapital yetarliligi 17,4% ni tashkil qiladi, bu Markaziy Bank belgilagan normativ(13%)dan
ancha yuqori darajani ko’rsatmoqda.
Shunday bo’lsada, tizimli muammolar
saqlanib qolmoqda, ayniqsa kredit risklarini
boshqarishda, bunda muammoli kreditlar hajmi (NPL) 2025 yil yanvariga kelib 21,2 trillion
so’miga (1,64 milliard AQSh dollari ekvivalentida) yetdi, bu yillik o’sishning 7,85% ga teng
ekanligini aks ettiradi. Ushbu maqolada tijorat banklari duch keladigan xatarlarning ortib
borayotgan hajmi tahlil qilinib, texnologik innovatsiyalar, me’yoriy hujjatlarga muvofiqlik va
zamonaviy texnologiyalarni o’zida mujassam etgan yaxlit tizim taklif etiladi. Tadqiqot
institutlar
ining so’rov va tahlil natijalariga tayangan holda, sun’iy intellekt asosidagi
avtomatlashtirilgan risklarni baholash modellarini joriy etish NPL darajasini 31% ga
kamaytiradi, xar chorakda stress-
test o’tkazadigan banklar esa qolganlarga nisbatan 25% ga
k
o’proq barqaror likvidlikni namoyish etishi prognoz qilingan. Xulosalar risklarni boshqarish
amaliyotlarini Bazel III standartlariga moslashtirish va kredit berishning tez kengayishi
natijasida yuzaga keladigan zaifliklarni yumshatish uchun modernizatsiya qilishning
dolzarbligini ta’kidlaydi.
Risklarni boshqarish tizimi, qisqacha aytganda -
bu bank tomonidan o’z moliyaviy
faoliyati davomida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan yo’qotishlar ehtimolini kamaytirish uchun
choralar ko’rish, risklarni aniqlash va baholash jarayonidir. Bu bank sohasida ayniq
sa muhim,
chunki banklar moliya instrumentlarini yaratadi va boshqaradi. Bank risklarini boshqarish turli
sohalarni qamrab oladi. Muammo nafaqat turli xil risk turlarining ko’pligida, balki banklarning
ushbu omillarni qanchalik nazorat qila olishida hamdir.
Quyida biz O’zbekiston bank sohasida turli risk turlari, ularni takomillashtirish hamda
boshqarish usullari haqida qisqacha ko’rib chiqamiz.
Kredit riski,
bu banklardagi muhim risklaridan bo’lib, kredit berishning o’sishi, uning
turlarining kengayishi, muddatlari va jahon iqtisodiy tizimiga integratsiyasi bilan birga
bevosita bog’liq. Bugungi kunda kredit riski bankning umumiy risk hajmining o’rtacha 60% in
i
tashkil qiladi. Oddiy qilib aytganda, bank tomonidan berilgan kreditlar bo’yicha kechiktirilgan
to’lovlar bankning moliyaviy majburiyatlarini bajarish uchun mavjud aktivlari hajmini
kamaytirishi mumkin. Bunday turdagi risklarning paydo bo’li
shining asosiy sabablari
portfellarning past darajadagi diversifikatsiyasi va yuqori o’zgaruvchan sektorlardan
qaramlikdir.
2024
–2025 yillarda O’zbekiston tijorat banklarining kredit portfeli hajmi 9% ga oshdi.
Shu bilan birga, muammoli kreditlar hajmi (NPL) 3-
4% oralig’ida qolmoqda, bu qarz
oluvchilarning to’lov qobiliyatini aniqroq baholash va banklarning anderrayting tekshir
uvi
usullarining sifatini oshirish zarurligini ko’rsatadi.
Banklar, risk darajasini kamaytirish uchun zamonaviy skoring tizimlari va katta
ma’lumotlarni tahlil qilishning yangi metodlarini joriy etmoqda. Ko’pgina banklar qarz
oluvchilarni baholash uchun sun’iy intellektga asoslangan platformalardan foydalanishni
b
oshlagan. Bugungi kunda barcha banklarda jismoniy shaxslarga kredit berish bo’yicha
avtomatlashgan skoring tizimlari joriy etilgan va muvaffaqiyatli qo’llanilmoqda. Biroq, ochiq
manbalarga ko’ra, 2024 yil oxiriga qadar yuridik shaxslarga kredit berishda qa
rz oluvchilarni
baholash uchun skoring tizimlaridan foydalanish haqida ma’lumot yo’q, bu esa qaror qabul
qilishda qo’shimcha risklarni keltirib chiqaradi.
Bozor risklari,
bu bank sohasidan tashqaridagi hodisaning bank investitsiyalariga salbiy
ta’sir ko’rsatishi ehtimoli hisoblanadi, masalan, siyosiy beqarorlik yoki tabiiy ofatlar ham bozor
risklari darajasini oshirishi mumkin. Bozor riskini bankning investitsiya portfelini
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
149
diversifikatsiya qilish orqali yumshatish mumkin. Biroq, ba’zi hollarda bu strategiyalar ish
bermaydi, chunki inqiroz bir-
biri bilan bog’liq bo’lmagan bir nechta sohalarga ta’sir qiladi.
Global iqtisodiy jarayonlarning ta’siri (inflyatsiya kutishlari, valy
uta beqarorligi va foiz
stavkalarining o’zgarishi) banklarning daromadiga sezilarli ta’sir ko’rsatadi.
1-rasm. Tijorat banklari tomonidan
ajratilgan kreditlarning qarz oluvchisi bo’yicha
taqsimoti.
Manba:
O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki
hisobotlari.
Ushbu riskni kamaytirish maqsadida banklar, barcha jahonda bo’layotgan siyosiy, ijtimoiy
o’zgarishlarni tahlil qilish bo’yicha mavjud instrumentlardan aktiv foydalanishi lozim. Shu
qatorda, katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlovchi zamonaviy dasturiy ta’minotlarga talab
ham tobora oshib bormoqda.
Operatsion risk,
bu moliyaviy institutlarning moliyaviy faoliyatini sifatsiz boshqarish
orqali yuzaga keladigan riskdir. Operatsion riskning tarkibiy qismi sifatida kiberxavfsizlik
tizmini olish mumkin. Bu kiberjinoyatchilar tomonidan bankning raqamli tizimlariga hujum
qilish ehtimolini baholaydi. Bank xizmatlarining raqamlashtirish jarayonlarning
avtomatlashtirilishi va yangi IT-
platformalarga o’tish xavfsizlik va ichki jarayonlar bilan bog’liq
qo’shimcha operatsion risklarni keltirib chiqaradi.
Zamonaviy tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, moliyaviy muassasalardagi hodisalarning
taxminan 30% texnologik nosozliklar va kiberhujumlar bilan bog’liq. Operatsion riskni
kamaytirish uchun malakali xodimlarni yollash va ularni bank jarayonlari hamda axloqiy
m
adaniyat bo’yicha to’g’ri o’qitish zarur. Zamonaviy IT
-texnologiyalar yordamida jarayonlarni
avtomatlashtirish inson xatolarini kamaytirishga yordam beradi, qayta aloqa dasturlari va
ma’lumotlarni yig’ishni joriy etish bank faoliyatini boshqarish siyosatig
a kerakli tuzatishlar
kiritishga imkon beradi.
Likvidlilik riski,
bu bankda naqd pul mablag
’
lari tugab qolishi va moliyaviy muassasa qisqa
muddat ichida boshqa aktivlarni tezlik bilan naqd pulga aylantira olmasligi ehtimoli bilan
bog
’
liq riskdir. Bu esa, o
’
z navbatida, moliyaviy muassasaning kreditorlar yoki mijozlar oldidagi
qisqa muddatli majburiyatlarini bajara olmasligiga olib keladi.
2025 yil boshiga kelib likvidlik risklari bo
’
yicha banklararo kreditlar hajmi 715 milliard
so
’
mni tashkil etdi, bu mamlakat ichidagi banklararo bozorning rivojlanayotganidan dalolat
beradi. Biroq, qayta moliyalashtirish vositalari va likvidlikka bo
’
lgan ehtiyojni prognoz qilish
metodikasi hamon takomillashtirishga muhtojlogidan dalolat bermoqda.
Markaziy bank xisobotiga ko’ra, valyuta kreditlari ulushi, umumiy kredit portfelining 43%
ni tashkil qiladi. Bu esa o’z navbatida valyutada bo’lgan risklar darajasini oshiradi. Bank
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
150
risklarini samarali boshqarish, bankning turli moliyalashtirish usullari, mijozlarni investitsiya
qilish, kreditlash bilan bog’liq potentsial risklarni tushunishni nazarda tutadi. Bank sohasida
risklarni boshqarishning asosiy jihatlaridan biri shundaki, bank favqulodda vaziyatlar uchun
moliyalashtirish rejasiga ega bo’lishi kerak. Bu esa yuzaga kelishi mumkin bo’lgan vaziyatda
muammoni bartaraf etishga yordam xizmat qiladi. Banklar shuningdek, stress-
testlar o’tkazishi
mumkin, bu jarayonda likvidlik yo’qotilishiga olib kelishi mumkin bo’lgan taxminiy risk
senariylari yaratiladi va har bir holatda qancha likvidlik yo’qotilishi baholanadi. Bu bankka
likvidlilikning asosiy stavkalarini shakllantirishga imkon beradi va inqiroz yuzaga kelgan
taqdirda yetarli ayla
nma kapitalga ega bo’lishini kafolatlashga yordam beradi. Banklar valyuta
pozitsiyalarini boshqarishda faol ravishda xedjlash va boshqa cheklovlardan foydalanishi
tavsiya etiladi.
2-rasm. Butun dunyo bo
’
yicha 2020-2023 yillar oralig
’
ida qilingan kiberxujumlar
natijasida ko
’
rilgan Zarar miqdori
Manba:
Turli
elekron
resurslar:
kasperskycontenthub.com,
ptsecurity.com,
cybersecurity.asee.io, spilno.org, dapp.expert.ru, tadviser.ru.
Reputatsion risk,
bu bank o
’
z investorlari va mijozlarining ishonchini yo
’
qotishi natijasida
moliyalashtirish yoki biznesini yo
’
qotishi bilan bog
’
liq riskdir. Bu risk bankning biznes
amaliyoti yoki xodimlarning xatti-harakatlari bilan bevosita yoki bankning salbiy obro
’
ga ega
shaxs yoki guruh bilan aloqadorligi bilan bilvosita yuzaga kelishi mumkin. Reputatsion risk,
mijozning bank tomonidan yomon xizmat ko
’
rsatilishi, so
’
ngra buni boshqalarga turli ijtimoiy
tarmoqlar orqali yetkazishi natijasida paydo bo
’
lishi mumkin. Yoki yangiliklar agentligi bank
rahbarlari yoki bankning o
’
zi haqida salbiy xabarlar chop etishi natijasida yuzaga keladi.
Banklar o
’
z reputatsion mavqeini yangiliklarda va ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib borishi,
muammolarni faol bartaraf etishi va har qanday bo
’
gan xatolarida javobgarlikni o
’
z zimmasiga
olishi kerak. Shuningdek, bank obro
’
siga ta
’
sir qiluvchi hodisa yoki salbiy ma
’
lumot paydo
bo
’
lgan taqdirda chora tadbirlar rejasini ishlab chiqishi lozim.
Xulosa va takliflar.
Bugungi kunda O’zbekiston
- bank tizimini tubdan
transformatsiya qilish yo’lida turibdi.
Zamonaviy O’zbekiston bank tizimi
- tezkor va samarali risklarni boshqarishni talab qiladigan
bir qator murakkab muammolar bilan yuzlashmoqda. Zamonaviy axborot texnologiyalarini
integratsiya qilish, ichki tizimni tartibga solish mexanizmlarini kuchaytirish, xodimlar
malakasini oshirish va risklarni boshqarishni takomillashtirish strategik ahamiyat kasb etib,
tijorat banklarining barqarorligini oshirishda asosiy omillardandir. Bu nafaqat tizimli xavf-
xatarlarni kamaytiradi, balki mintaqadagi banklarning raqobatbardoshligini ham oshiradi.
O’zbekiston bank sektori an’anaviy risklarni boshqarish modellarini sun’iy intellekt
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
151
imkoniyatlari va mashinali o’qitish orqali tartibga solish bilan birlashtirishi kerak. Bazel III kabi
xalqaro standartlarni qo’llash va xorijiy moliyaviy institutlarning eng yaxshi amaliyotlarini
moslashtirish nafaqat kredit, bozor va operatsion risklar darajasini pasaytiradi, balki global
iqtisodiy beqarorlik sharoitida bank sektorining barqaror rivojlanishini ham ta’minlaydi.
Ta’kidlash joizki, moliyaviy jinoyatlarga qarshi kurashda sun’iy intellektning rolini
tartibga solish va texnologik taraqqiyot tufayli o’sib boradi. Mutaxassislarning bashoratlariga
ko’ra, 2025 yil
-
moliyaviy jinoyatlarga qarshi kurashda tizimiga sun’iy i
ntellektni
imkoniyatlarini joriy etishda burilish nuqtasi bo’ladi, bunda birinchi darajali yetakchi
muassasalar mashinaviy o’qitish texnologiyalaridan sezilarli natijalarga erishadi va til
modellari hamda transformatorlarga asoslangan boshqa texnologiyalar
potentsialini o’rganadi.
Shuningdek, kelgusi yillarda bank sektori xodimlari umumiy sonining taxminan 5%i sun’iy
intellekt joriy etilishi tufayli qisqartirilishi prognoz qilinmoqda.
Taklif etilgan choralarni amalga oshirish quyidagi imkoniyatlarni beradi:
muammoli kreditlar darajasi(NPL)ni 5% gacha kamaytirish;
kapital yetarliligi ko’rsatkichini 17% gacha oshirish;
risklarni boshqarish sifatini sun’iy intellekt yordamida 30% ga yaxshilash tahminlarga
ko’ra, 2027 yilga kelib banklarning moliyaviy foydasini 12–
17% ga oshirishi mumkin.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun xalqaro standartlarni joriy etish, kadrlar salohiyatini
rivojlantirish va tijorat banklari risklarni boshqarish tizimini takomillashtirish uchun axborot
tizimlarini modernizatsiya qilish bo’yicha uzluksiz ish olib borish za
rur.
Adabiyotlar /Литература/Reference:
Anon, (n.d.). Banking System in Uzbekistan
–
Azizov & Partners. [online] Available at:
https://azizovpartners.uz/en/memos/banking-system-in-uzbekistan/.
Dapp.expert
. (2025). Как искусственный интеллект повлияет на банковский сектор:
ожидается сокращение до 200,000 рабочих мест.
[online] Available at:
https://dapp.expert/ru/news/kak-iskusstvennyi-intellekt-povliiaet-na-bankovskii-sektor-
ozidaetsia-sokrashhenie-do-200000-rabocix-mest.
Hisobot (2025) 2022
–2025 yillar uchun O’zbekiston Respublikasi Markaziy Banki
xisobotlari. www.cbu.uz.
NAME, N. (2025). Cybersecurity statistics: 100+ cybersecurity stats to know in 2025. [online]
Cybersecurity ASEE. Available at: https://cybersecurity.asee.io/blog/cybersecurity-statistics/
ptsecurity.com.
(2024).
Аналитические
статьи.
[online]
Available
at:
https://www.ptsecurity.com/ru-ru/research/analytics/.
Rossi A., Brown L. (2021) Cybersecurity and Operational Risk: A Framework for European
Banks/ Risk Management Journal.
Smith J., Müller T. (2022) AI-Driven Credit Risk Modeling in Post-Pandemic Banking/ /
Journal of Banking and Finance.
TAdviser.ru. (2025). TAdviser -
портал выбора технологий и поставщиков.
[online]
Available at: https://www.tadviser.ru//index.php/
Віталій
Якушев
(2020). 2020:
кибербезопасность
в
цифрах
. [online] Spilno.org.
Available at: https://spilno.org/article/2020-kyberbezopasnost-v-tsyfrakh
Рахимов Ш.Т. (2019)Моделирование кредитного риска в условиях нестабильной
экономики Узбекистана/ Журнал Финансовые исследования.
