Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
181
OʻZBEKISTON AHOLISINI IJTIMOIY QOʻLLAB QUVVATLASHNI
STATISTIK TADQIQ ETISH
Qurbonboyev Abdulla Mansur oʻgʻli
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0008-7660-4456
Annotatsiya.
Ushbu tadqiqotda Oʻzbekiston Respublikasida aholining ijtimoiy qoʻllab
-
quvvatlash tizimi statistik tahlil asosida oʻrganildi. Mamlakatda ijtimoiy himoya siyosati
aholining turmush darajasini
yaxshilash, bandlikni oshirish va kambagʻallikni kamaytirishga
qaratilgan boʻlib, uning samaradorligini baholashda rasmiy statistik maʼlumotlar muhim
ahamiyat kasb etadi. Tadqiqot davomida Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi
Statistika agentligi, Moliya vazirligi, BMT va Jahon banki tomonidan taqdim etilgan ochiq
maʼlumotlardan foydalangan holda deskriptiv va dinamik tahlil metodlari qoʻllanildi.
Kalit soʻzlar
:
ijtimoiy himoya, ijtimoiy qoʻllab
-quvvatlash, statistika, aholi farovonligi,
iqtisodiy tahlil, ijtimoiy nafaqalar, bandlik, aholi turmush darajasi,
kambagʻallik darajasi, ijtimoiy
moliya siyosati, ijtimoiy transfertlar.
СТАТИСТИЧЕСКОЕ ИССЛЕДОВАНИЕ СОЦИАЛЬНОЙ ПОДДЕРЖКИ
НАСЕЛЕНИЯ УЗБЕКИСТАНА
Қурбонбоев
Абдулла Мансур ўғли
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
В рамках данного исследования проведён анализ системы социальной
поддержки населения Республики Узбекистан на основе статистических методов.
Социальная политика государства ориентирована на повышение уровня жизни
населения, рост занятости и снижение уровня бедности, при этом официальная
статистика выступает ключевым инструментом оценки её результативности. В
работе применены методы описательного анализа и анализа динамики с
использованием открытых данных, предоставленных Статистическим агентством
Республики Узбекистан, Министерством финансов, Организацией Объединённых Наций
(ООН) и Всемирным банком.
Ключевые слова:
социальная защита, социальная поддержка, статистика,
благосостояние населения, экономический анализ, социальные пособия, занятость,
уровень жизни населения, уровень бедности, социальная финансовая политика,
социальные трансферты.
UO‘K:
314.12
III SON - MART, 2025
181-188
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
182
STATISTICAL RESEARCH ON SOCIAL SUPPORT
FOR THE POPULATION OF UZBEKISTAN
Qurbonboyev Abdulla Mansur o‘g‘li
Tashkent State University of Economics
Abstract.
This study examines the system of social support for the population in the Republic
of
Uzbekistan through statistical analysis. The country’s social protection policy is aimed at
improving the population’s living standards, increasing employment, and reducing poverty, where
official statistical data are of critical importance in assessing its effectiveness. During the research,
methods of descriptive and trend analysis were applied using open-access data provided by the
Statistical Agency of the Republic of Uzbekistan, the Ministry of Finance, the United Nations (UN),
and the World Bank.
Keywords:
social protection, social support, statistics, population well-being, economic
analysis, social benefits, employment,
standard of living, poverty level, social financial policy,
social transfers.
Kirish.
O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy
-iqtisodiy rivojlanish strategiyasining muhim
yo‘nalishlaridan biri aholining ijtimoiy himoyasini kuchaytirish va turmush darajasini
yaxshilashdan iborat. Ijtimoiy qo‘llab
-
quvvatlash tizimi kam ta’minlangan oilalar, nogiron
ligi
bo‘lgan shaxslar, keksalar va boshqa ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarni moddiy hamda
ma’naviy jihatdan qo‘llab
-
quvvatlashga yo‘naltirilgan. Ushbu tizimning samaradorligi turli
statistik ko‘rsatkichlar orqali baholanadi, jumladan, aholining daromad d
arajasi, bandlik
ko‘rsatkichlari, davlat tomonidan ajratilayotgan ijtimoiy yordamlar va ularning ta’sir doirasi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda ijtimoiy himoya tizimini modernizatsiya qilishga qaratilgan
islohotlar jadal olib borilmoqda. Xususan, O‘zbekist
on Respublikasi Prezidentining "Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida" 2022
-yil 28-yanvardagi 2022
–
2026-
yillarga mo‘ljallangan PF
-60-
son Farmonida Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasida
kambag‘allikni qisqartirish, bandlikni oshiri
sh, ijtimoiy nafaqalarni takomillashtirish kabi
masalalar ustuvor yo‘nalish sifatida belgilangan
(Farmon, 2022). Shu bilan birga, ijtimoiy
qo‘llab
-
quvvatlashning manzillilik darajasi va samaradorligini oshirish muhim vazifa bo‘lib
qolmoqda. Mazkur tadqiqot O‘zbekistonda aholining ijtimoiy himoyasini statistik tahlil asosida
o‘rganishga qaratilgan. Tadqiqot doirasid
a ijtimoiy himoya choralari va ularning aholining
turmush darajasiga ta’siri tahlil qilinadi, mavjud muammolar aniqlanadi va ularni hal etish
bo‘
yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi. Tadqiqotda deskriptiv statistika, dinamik tahlil, kabi ilmiy-
uslubiy yondashuvlar qo‘llaniladi. Tadqiqot natijalari ijtimoiy himoya tizimini
takomillashtirish, uning samaradorligini oshirish va kelgusida yanada chuqur tadqiqotlar olib
borish uchun asos yaratishga xizmat qiladi.
Adabiyotlar sharhi.
O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish va uning statistik tahliliga oid tadqiqotlar
soni ortib bormoqda. Ushbu bo‘limda mavzu bo‘yicha mavjud ilmiy adabiyotlarni ko‘rib
chiqamiz.
O‘zbekistonda ijtimoiy
-moliyaviy siyosat va aholini ijtimoiy himoya qilish masalalari
ko‘plab tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilgan. Vahobov va Malikov
(2011)
ta’kidlashicha,
ijtimoiy rivojlanish nafaqat ta’lim va sog‘liqni saqlash sohalariga ajratilgan mablag‘lar bilan
belgilanadi, balki iqtisodiy barqarorlik va bandlik siyosati bilan chambarchas bog‘liqdir.
Qosimova (2004) ijtimoiy-
madaniy sohalarni rivojlantirishda byudjet siyosatining o‘rni haqida
fikr yuritgan bo‘lsa, Rafikov
(2018)
O‘zbekistondagi ijtimoiy siyosatning xususiyatlarini
ta’kidlab, uning iqtisodiy o‘sishga ta’sirini tahlil qilgan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
183
Shu bilan birga, Baratova (2024)
tomonidan olib borilgan tadqiqotda O‘zbekiston
Respublikasining 2019-2023-yillardagi davlat budjeti xarajatlari tarkibida ijtimoiy himoya
yo‘nalishining dinamikasi o‘rganilgan. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, budjet mablag‘larining 50
-
54% ijtimoiy sohaga yo‘naltirilgan bo‘lsa
-da, uy-
joy dasturlari va bandlikni qo‘llab
-quvvatlash
masalalarida ayrim cheklovlar kuzatilgan. Muallif ijtimoiy yordamning manzilliligini oshirish,
raqamlashtirish va shaffoflikni kuchaytirish orqali tizim samaradorligini yaxshilash zarurligini
ta’kidlaydi. Ushbu tadqiqot O‘zbekistonda ijtimoiy
-moliyaviy siyosatni chuqur tahlil qilishga
xizmat qiladi va ilgari o‘rganilgan ishlarni yanada to‘ldiradi.
Ro‘ziyevning
(2024)
tadqiqotida O‘zbekistonda ijtimoiy himoya va moliyaviy
imkoniyatlarning adolatsiz taqsimlanishi muammosini tahlil qiladi. Tadqiqot rasmiy statistik
ma’lumotlarga asoslanib, ijtimoiy yordamning qamrovi va samaradorligi haqida muhim
xulosalar beradi. Mualli
fning fikricha, ijtimoiy yordam tizimi aholi qatlamlari o‘rtasida
noqulayliklarni kamaytirishga xizmat qilishi lozim, biroq amaliyotda ba’zi guruhlar undan
е
tarlicha foydalana olmaydi.
Kutbitdinova (2024)
o‘zining ilmiy tadqiqotlarida ijtimoiy himoya tizimining asosiy
statistik ko‘rsatkichlarini tahlil qilib, axborot bazalarining ishonchliligini o‘rganadi. Uning
tadqiqotiga ko‘ra, mamlakatda ijtimoiy yordam va pensiyalar bo‘yicha ma’lumotlar mavjud
bo‘lsa
-da, ularning aniqligi va ochiqligi masalasida muayyan muammolar bor. Bu esa tizimni
tahlil qilish va takomillashtirishda qiyinchilik tug‘diradi.
Axmedova (2024)
xalqaro indekslar asosida O‘zbekistonda yoshlarning farovonlik
darajasini baholaydi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, mamlakatda yoshlarning turmush
darajasini yaxshilash uchun ijtimoiy himoya tizimiga yanada ko‘proq e’tibor qaratish lozim. Bu
ish a
holini qo‘llab
-quvvatlash dasturlarining samaradorligini baholash uchun xalqaro tajribani
o‘rganishning muhimligini ko‘rsatadi.
Olloyorov va Bahtiyorovalar (2024)
o‘zlarining ilmiy izlanishlarida O‘zbekiston davlat
qarzining boshqaruvi va uning ijtimoiy ta’sirlarini o‘rganib chiqadi. Ular davlat byudjeti va qarz
yuki bilan bog‘liq ijtimoiy
-
iqtisodiy xavflarni tahlil qilgan. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, ijtimoiy
himo
ya tizimi barqaror bo‘lishi uchun moliyaviy rejalashtirish va davlat mablag‘laridan
samarali foydalanish zarur.
Ijtimoiy masalalarni tahlil qilishda gender tengligi va yosh oilalar bilan bog‘liq taraflarni
ham o’rganish maqsadga muvofiq bo‘lib, Ahnazarovaning
(2024)
ishida ijtimoiy qo‘llab
-
quvvatlash tizimining oilalarga ta’siri ko‘rib chiqilgan. Muallifning fikricha, gender nuqtai
nazaridan samarali ijtimoiy himoya tizimini yaratish uchun davlat siyosatini yanada
rivojlantirish kerak.
Xulosa qilib aytganda, mavjud tadqiqotlar O‘zbekistonda ijtimoiy himoya tizimining turli
jihatlarini o‘rganadi. Ularning barchasi tizimni takomillashtirish uchun muhim tavsiyalar
beradi. Bu maqolada esa ijtimoiy himoya tizimining statistik tahliliga asoslangan yondashuv
qo‘llanilib, mavjud muammolar va ularning
е
chimlari taklif qilinadi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Mazkur tadqiqot O‘zbekiston aholisini ijtimoiy qo‘llab
-quvvatlash tizimining statistik
tahliliga bag‘ishlangan bo‘lib, mavzu doirasidagi mamlakatimiz Prezidentining qaror va
farmonlar, hukumatimiz qarorlari bilan belgilangan vazifalarga hamda mavzu doirasida
tadqiqot olib brogan iqtisodchi olimlarning ilmiy ishlari o‘rganilib, mavzuning o‘rganilganlik
darajasi tadqiq etilgan. Tadqiqotda asosiy e’tibor mamlakatdagi ijtimoiy himoya choralarining
samaradorligini o‘rganishga, ularning aholining turmush darajasiga ta’sirini baholashga va
mavjud muammolarni aniqlashga qaratildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
O‘zbekiston Respublikasida aholining ijtimoiy qo‘llab
-quvvatlash tizimi turli dasturlar va
mexanizmlar orqali amalga oshiriladi. Ushbu tadqiqot doirasida ijtimoiy himoya
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
184
ko‘rsatkichlari, bandlik darajasi, ijtimoiy nafaqalar va davlat tomonidan taqdim etilayotgan
yordamlarning statistik tahlili olib borildi. Tadqiqot natijalari quyidagi asosiy jihatlarni o‘z
ichiga oladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma’lumotlariga ko‘ra,
so‘nggi yillarda aholining real daromadlari sezilarli darajada oshgan. Xususan, 2024
-yilda
o‘rtacha ish haqi 17,4% ga oshgan. Bu ijtimoiy himoya choralari samaradorli
gini oshirishga
xizmat qilgan. Biroq, aholining kam ta’minlangan qatlamlariga yo‘naltirilgan moddiy yordam
va nafaqalar hajmi hali ham cheklangan. Xususan, kambag‘allik darajasi 2024
-yilda 8,9-10%
atrofida bo‘lib, bu ko‘rsatkichni kamaytirish uchun davlat
tomonidan subsidiya va nafaqalar
ajratish jarayoni kengaytirilmoqda.
Mamlakatimizda bandlikni oshirish va kambag‘allikni kamaytirish bo‘yicha keng ko‘lamli
dasturlarni amalga oshirmoqda. Xususan: 2025-
yilda 1,5 million yangi ish o‘rni yaratish
rejalashtirilgan. Yoshlar va ayollarni ish bilan ta’minlashga alohida e’tibor qar
atilmoqda. Biroq,
mehnat bozorida norasmiy bandlik darajasi hali ham yuqori bo‘lib, bu ijtimoiy himoya
tizimining to‘laqonli ishlashiga to‘sqinlik qilmoqda.
Hozirgi paytda davlatning ijtimoiy moliyaviy siyosati umumiy tarzda pensiya siyosati,
bandlik siyosati, aholi ayrim sotsial guruhlariga moliyaviy yordam koʻrsatish siyosati va boshqa
siyosatlarni oʻz ichiga oladi (1
-rasm).
1-rasm. Davlat ijtimoiy-
moliyaviy siyosati yoʻnalishlari
Shuni aytib oʻtish kerakki davlatning iqtisodiy rivojlanishida ijtimoiy omillarning
rivojlanishi ustuvorligiga e’tibor qaratilishi aholining turmush farovonligini oshirishni
ta’minlashi ijtimoiy xizmatlar sohasida islohotlarning qonuniy asoslarini yaratili
shga olib
keladi.
А
h
о
lini ijtim
о
iy muh
о
f
а
z
а
qilish t
а
dbirl
а
ri bir q
а
t
о
r m
о
liy
а
l
а
shtirish m
а
nb
а
l
а
rig
а
е
g
а
boʻlib, dа
vl
а
t byudjeti m
а
bl
аgʻlа
ri ul
а
r i
с
hid
а
а
s
о
siy
а
h
а
miy
а
tg
а
v
а
s
а
lm
оqli oʻringа
е
g
а
. D
а
vl
а
t
byudjeti
ха
r
а
j
а
tl
а
ri 2019-yild
а
107118,4 mlrd. soʻmni vа
2023-yild
а
257 734 mlrd. soʻmni
t
а
shkil
е
tg
а
n. J
а
mi budjet
ха
r
а
j
а
tl
а
ri t
а
rkibid
а
ijtim
о
iy s
о
h
а
ха
r
а
j
а
tl
а
ri yill
а
r m
о
b
а
ynid
а
oʻzgа
rib,
2019-yild
а
54%
ni,
2020-yild
а
50.4%
ni,
2021-
yild
а
52.2% ni, 2022-yild
а
49.7% ni v
а
2023-yild
а
50.4% ni t
а
shkil
е
tg
а
n.
N
а
f
а
q
а
, m
о
ddiy y
о
rd
а
m v
а
k
о
mp
е
ns
а
tsi
оn toʻlо
vl
а
r
ха
r
а
j
а
tl
а
rining j
а
mi byudjet
ха
r
а
j
а
tl
а
rid
а
gi
ulushi 2023-yild
а
2019-yild
а
gi 4,9% d
а
7,0% g
а
, uy-j
о
y qurish d
а
sturi
ха
r
а
j
а
tl
а
ri ulushi 2019-
yild
а
gi 2,8% d
а
n 2021-yild
а
0,4% g
а
tushg
а
n, p
е
nsiy
а
j
аmgʻа
rm
а
sig
а
tr
а
nsf
е
rtl
а
r ulushi
е
s
а
2019-yild
а
gi 4,4% 2023-yild
а
5.8% g
а
koʻtа
rilg
аn. Oʻz nа
vb
а
tid
а
oʻtgа
n 5 yil m
о
b
а
ynid
а
ijtim
о
iy
n
а
f
а
q
а
, m
о
ddiy y
о
rd
а
m v
а
k
о
mp
е
ns
а
tsi
оn toʻlо
vl
а
r
ха
r
а
j
а
tl
а
ri, p
е
nsiy
а
j
аmgʻа
rm
а
sig
а
tr
а
nsf
е
rtl
а
r
ха
r
а
j
а
tl
а
rining ijtim
о
iy s
о
h
а
ха
r
а
j
а
tl
а
rid
а
gi ulushi
о
rtib, uy-j
о
y qurish d
а
sturi
ха
r
а
j
а
tl
а
ri 1,4% g
а
tushg
а
n. (1-jadval)
Shuningdеk, ushbu hujjаt bilаn 2021−2030
-
yillаrdа аhоlini ijtimоiy himоya qilish milliy
strаtеgiyаsi kоnsеpsiyаsi vа strаtеgiyаni ishlаb сhiqish boʻyiсhа “Yoʻl хаritаsi” tаsdiqlаndi.
Аhоlini ijtimоiy himоyа qilish milliy strаtеgiyаsidа ijtimоiy himоyа sоhаsidа ijtimоiy yоrdаm
vа хizmаtlаrning bаzаviy kаfоlаtlаri bеlgilаnаdi. Bungа quyidаgi сhоrа
-
tаdbirlаr kiritildi:
-
аsоsiy turdаgi оziq
-
оvqаt mаhsulоtlаri, tа’lim, pаrvаrish vа bоshqа zаrur boʻlgаn
mаhsulоtlаr vа хizmаtlаr оlishgа imkоniyаti boʻlmаgаn bоlаlаrgа koʻmаklаshish;
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
185
-
kаsаllik, ishsizlik, оnаlik vа nоgirоnlik kаbi hоlаtlаr tufаyli oʻzini oʻzi tа’minlаsh
mаsаlаlаrini toʻliq hаl qilа оlmаydigаn mеhnаtgа lаyоqаtli fuqаrоlаrni kаfоlаtlаngаn
dаrоmаdlаr bilаn tа’minlаsh;
-
kеksа yоshdаgi fuqаrоlаrni kаfоlаtlаngаn dаrоmаd bilаn tа’minlаsh.
1-jadval
2019-2023-yill
а
rd
а
Oʻzbе
kist
о
n R
е
spublik
а
si d
а
vl
а
t budjeti
ха
r
а
j
а
tl
а
ri t
а
rkibid
а
а
h
о
lini ijtim
о
iy him
о
y
а
qilish
ха
r
а
j
а
tl
а
rining tutg
аn oʻrni, mlrd. soʻmdа
Yuqоridаgilаr bilаn bir qаtоrdа аhоlini ijtimоiy himоyа qilish milliy strаtеgiyаsi
kоnsеpsiyаsi аmаldаgi ijtimоiy himоyа tizimining sаmаrаli ishlаshigа toʻsqinlik qilаdigаn
аsоsiy kаmсhiliklаr hаm mаvjud boʻlib, ulаr quyidаgilаrdаn ibоrаt:
-
ijtimоiy himоyа sоhаsidа kоmplеks yоndаshuvning mаvjud еmаsligi, yа’ni ijtimоiy
himоyа sоhаsidаgi munоsаbаtlаrni dаvlаt tоmоnidаn yаgоnа muvоfiqlаshtiruvсhi оrgаnning
mаvjud еmаsligi;
-
kаmbаgʻаl vа аhоlining ijtimоiy himоyаlаngаnlik jihаtidаn zаif qаtlаmlаrning yеtаrli
dаrаjаdа qаmrаb оlinmаgаnligi;
-
hаyоti dаvоmidа bаrсhа fuqаrоlаr uсhun hесh boʻlmаgаndа аsоsiy ijtimоiy
muhоfаzаning, shu jumlаdаn, аsоsiy tibbiy yоrdаmdаn fоydаlаnish, оnаlikni muhоfаzа qilish vа
bаzаviy dаrоmаdlаrni tа’minlаydigаn kаfоlаtlаrning yoʻqligi;
-
shаffоflikni yеtishmаsligi, yа’ni ijtimоiy nаfаqаlаrni оlish jаrаyоnini kuzаtish uсhun
shаrоitning yoʻqligi;
Bugungi kunda ijtimoiy moliyaivy siyosatning quyidagi muhim yoʻnalishlar ijobiy hal
qilinmoqda:
–
yolgʻiz keksalar nogironlar va ishga layoqatsiz fuqarolarni aniq ijtimoiy muhofaza qilish
dasturini amalga oshirish;
–
ishsiz fuqarolarni haq toʻlanadigan jamoat ishlariga jalb qilish;
–
kam ta’minlangan oilalarga oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun maqsadli
mikrokreditlar ajratish;
–
tadbirkorlik faoliyatiga jadal jalb qilish;
–
mehnat bozoridagi vaziyat murakkab boʻlgan hududlarda ishsizlikni qisqartirish
maqsadida sanoat ishlab chiqarish va xizmat koʻrsatish sohalarida yangi tashkil etilayotgan
korxonalarni maqsadli joylashtirish;
–
oʻz biznesini kengaytirishiga imtiyozli kreditlar ajratish orqali yoshlar uchun ish
oʻrinlari tashkil etish.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
186
Kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy himoyalash va qoʻllab
-quvvatlash turli xil usullar
mehnat daromadlarining qoʻshimcha manbalari bilan ta’minlash orqali daromadlari
oshirilmoqda .
Respublikamizda ijtimoiy himoyaga muhtoj aholining real daromadlarini oshirish uchun
turli dasturlarni amalga oshirmoqda. Jumladan: Kam ta’minlangan oilalar uchun ajratilgan
ijtimoiy nafaqalar soni oshirildi.Nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun subsidiya va
yordam pullari
hajmi 2023-
yilda 25% ga oshirilgan.”Temir daftar”, “Ayollar daftari” va “Yoshlar daftari” kabi
dasturlar doirasida aholiga moddiy va ma’naviy yordam ko‘rsatish davom etmoqda.
Aholining umumiy daromadlari tarkibida transfertlardan olingan daromadlar muhim
ahamiyatga ega bo‘lib, ushbu daromadlar ijtimoiy transfertlar va boshqa joriy transfertlarni o‘z
ichiga oladi. Ijtimoiy transfertlar tarkibi pensiyalar, nafaqalar, stipendiyal
ardan iborat bo‘lib,
2024-
yilda pensiyalar eng ko‘p ulush –
80,5 % ni tashkil qilgan bo‘lsa, nafaqalar 17,8 % ni,
stipendiyalar 1,7 % ni tashkil etdi.(2-rasm)
2-rasm.Ijtimoiy transfertlar tarkibi (2024-yilning yanvar-dekabr holatiga, % da)
Manba:
O‘zbekiston Republikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma‘lumotlari asosida
tuzilgan.
2024-yilning yanvar-
dekabr oylari ma’lumotlariga ko‘ra, transfertlardan olingan
daromadlarning o‘tgan yilning mos davriga nisbatan nominal o‘sish sur’ati 113,7 % ni tashkil
etdi. Ushbu davrda aholining umumiy daromadlari hajmida transfertlarning ulushi 26,0 % ni
tashkil etdi. (3-rasm)
3-rasm.
Transfertlardan olingan daromadlarni o‘sish sur’ati va ulushi
(2024-yilning yanvar-dekabr holatiga, % da)
2024-yilning yanvar-dekabr oylari dastlabki
ma’lumotlariga ko‘ra, transfertlardan
olingan daromadlarning 36,6 % ini ijtimoiy transfertlardan olingan daromadlar tashkil qilgan
bo‘lsa, 63,4 % ini boshqa joriy transfertlardan olingan daromadlar tashkil qildi. (4
-rasm)
4-rasm. Transfertlardan olingan daromadlar tarkibi
(2024-yilning yanvar-dekabr holatiga, % da)
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
187
Aholining real daromadlarini Respublika aholisi bo’yicha tahlil qiladigan bo‘lsak, 2024
-
yilda O‘zbekistonda o‘rtacha nominal ish haqi 5,37 mln so‘mdan oshdi, bu 2023
-yilga nisbatan
17,4% ko‘p. Bu, shuningdek, so‘nggi
еtti yildagi eng past o‘sish sur’ati (pandemiyali 2020
-yildan
tashqari). Toshkent shahrida ushbu ko‘rsatkich 9 mln so‘mdan ortdi (+21,4%). O‘qituvchi va
shifokorlarning maoshi sekinroq o‘smoqda.
5-rasm. 2020-2024
yilllarda O‘rtacha oylik ish haqining
yillar kesimidagi dinamikasi (yanvar-dekabr)
Manba:
O‘zbekiston Republikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma‘lumotlari asosida
tuzilgan.
2024-
yilda O‘zbekistonda inflyatsiyani hisobga olmagan holda o‘rtacha hisoblangan
nominal ish haqi yillik ko‘rsatkichda 17,4% (2023
-yilga nisbatan)
—
4,56 million so‘mdan 5,36
million so‘mga oshdi.(5
-rasm)
2-jadval
Yil
Nominal ish haqining o‘sish
sur’atlari (%)
Inflyatsiya
darajasi
(%)
Ish haqining real o‘sish
sur’atlari (%)
2020
15
11,1
3,5
2021
20,2
10
9,3
2022
20,7
12,2
7,6
2023
17,5
8,8
8,0
2024
17,4
9,8
6,9
Manba:
O‘zbekiston Republikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi ma‘lumotlari asosida
tuzilgan.
Yuqoridagi jadval ma‘lumotlari asosida ta’kidlash mumkinki, Respublikamizda so‘ngi
besh yillikda nominal ish haqining o‘sish sur’atlari 15% va undan yuqori bo‘lgan
ko‘rsatkichlarni qayd etgan. Lekin oxirgi yillarda 2023
-yil 17,5 % , 2024-yilda esa 17,4 % ni
tashkil qilib, ushbu ko‘rsatkich pasayganini ko‘rishimiz mumkin.
Inflyatsiya darajasiga to‘xtaladigan bo‘lsak, oxirgi ikki yilda 2023
-yil 8,8 %, 2024-yilda esa
9,8 % ni tashkil qilib, oldingi yillarga qaraganda pasayganligini, lekin 2024 -yilga kelib esa
2023-
yilga nisbatan 1% ga oshganiligin ko‘rishimiz mumkin. Shunin
g bilan bir qatorda ish
haqining real o‘sish sur’atlari 2020
-yil (3,5%) pandemiya davridan tashqari golgan keyingi
yillarda kamayish tendensiyasiga ega ekanligini, jumladan: 2024-
yilda ushbu ko‘rsatkich 6,9 %
ni oldingi yillarga nisbatan eng kam ko‘rsatkich ekanligi va bu ko‘rsatkichlar inflyatsiya
darajasidan past bo‘layotganligini hisobga olsak, aholining real daromadlari oshirish ilojlarini
ko‘rish vazifalarini maqsad qilib qo‘yish zarur.
Tahlil shuni ko‘rsatadiki, ijtimoiy himoya tizimi aholining turmush darajasiga sezilarli
ta’sir o‘tkazmoqda. Jumladan: Ijtimoiy yordam olayotgan oilalar daromadi o‘rtacha 20% ga
oshgan. Davlat budjeti hisobidan ijtimoiy himoya uchun ajratilgan mablag‘ so‘n
ggi 3 yilda 30%
ga oshirilgan. Elektron platformalar orqali ijtimoiy yordamning manzilliligini oshirish
natijasida noqonuniy yordam olish holatlari kamaygan.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
188
Xulosa va takliflar.
O‘zbekiston Respublikasida aholining ijtimoiy qo‘llab
-quvvatlash tizimi davlatning
ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, uning samaradorligi mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi va
aholi turmush darajasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu tadqiqot davomida
ijtimoiy himoya
tizimining asosiy yo‘nalishlari, ularning natijalari va istiqbollari statistik tahlil asosida
o‘rganildi.
O‘zbekiston aholisini ijtimoiy qo'llab quvvatlashda quyidagi vazifalarni amalga oshirish
muhim deb hisoblaymiz
. Yordam mexanizmlarining manzilliligini oshirish, resurslarni to‘g‘ri
taqsimlash muhim ahamiyat kasb etadi. Raqamlashtirish jarayonini jadallashtirish, byurokratik
to‘siqlarni kamaytirish orqali tizim samaradorligini oshirish lozim.
Ijtimoiy yordamning manzilliligini kuchaytirish, kam ta’minlangan oilalarni aniqlash va
ularga to‘g‘ri yo‘naltirilgan moddiy yordam ko‘rsatish tizimini takomillashtirish, subsidiyalar
va ijtimoiy nafaqalarni ajratishda axborot texnologiyalaridan keng foydalanish, norasmiy
bandlikni kamaytirish ilojlarini amalga oshirish.
Shular bilan bir qatorda Rasmiy mehnat bozoriga jalb qilish uchun tadbirkorlikni qo‘llab
-
quvvatlash dasturlarini kengaytirish, ish o‘rinlari yaratish uchun xususiy sektor bilan
hamkorlikni kuchaytirish, ijtimoiy himoya tizimining moliyaviy barqarorligini t
a’minlash
vazifalarini yo‘lga qo‘yish.
Yuqoridagi vazifalardan kelib chiqib unga qo‘shimcha qilgan holda Fuqarolarning davlat
xizmatlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish uchun elektron xizmatlar va “yagona
darcha” tizimini takomillashtirish, Ijtimoiy yordam dasturlariga aholining ish
onchini oshirish
uchun shaffof monitoring tizimini yo‘lga qo‘yish, boshqa mamlakatlarning innovatsion ijtimoiy
yordam dasturlarini o‘rganish va moslashtirish ishlarini amalga oshirishni ham belgilab qo‘yish
zarur.
Umuman olganda, O‘zbekistonda ijtimoiy himoya tizimi sezilarli darajada rivojlanib
bormoqda. Ammo uni yanada samarali qilish uchun davlat tomonidan strategik rejalashtirish,
innovatsion texnologiyalarni joriy etish va ijtimoiy yordam qamrovini oshirish muhim
ahamiyat kasb etadi.
Adabiyotlar /Литература/Reference:
Akhnazarova, D. (2024). Modern Uzbek Young Family: Gender Analysis. Intellectual Education
Technological. PDF.
Allayarov, S.R., & Bakhtiyorova, S.S.Q. (2024). The Effective Ways of Management of Uzbekistan's
Public Debt. Science and Education. Maqola.
Axmedova R. (2024). Analysis of International Indices for Measuring Youth Well-Being.
American Journal Of Social Sciences And Humanity. PDF.
Baratova, M. X. (2024). Aholi farovonligini ta’minlashda davlat ijtimoiy
-moliyaviy siyosatning
ahamiyati va o‘ziga xos xususiyatlari. Science and Education, 5(10), 225
-232.
https://cyberleninka.ru/article/n/aholi-farovonligini-ta-minlashda-davlat-ijtimoiy-moliyaviy-
siyosatning-ahamiyati-va-o-ziga-xos-xususiyatlari/viewe
Farmon (2022) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot
strategiyasi to‘g‘risida" 2022
-yil 28-yanvardagi PF-60-son Farmoni.
imv.uz (n.d.)
O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi rasmiy sayti.
Kutbitdinova, M. (2024). Statistical Indicators Representing Social Protection of the Population
and Their Information Base. Multidisciplinary Journal of Science and …. PDF.
prezident.uz (n.d.)
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentning rasmiy sayti.
Qosimova G.A. (2004) Ijtimoiy-madaniy sohalarni rivojlantirishda byudjet siyosati. -
T: “Moliya
va iqtisod”,
-152 b.
Rafikov Q.
(2018)
Kuchli
ijtimoiy
siyosatning
O‘zbekistonga
xos
tajribasi.
https://xs.uz/uz/post/kuchli-izhtimoij-siyosatning-ozbekistonga-khos-tazhribasi
Ruziev, K. (2024). Connectedness and Inequitable Access to Formal Financing in Uzbekistan.
Central Asian Law: A Law and Society Analysis. PDF.
stat.uz (n.d.)
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Statistika agentligi rasmiy sayti.
undp.org (n.d.) BMTning rasmiy web sayti.
Vahobov A.V, Malikov T.S. (2011) Moliya. Darslik. T
: “
Noshir
”
-711 b.
