Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
133
MILLIY IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHDA
MEHMONXONA XIZMATLARI RIVOJINING
O‘RNI
Mansurov Zokir Xusanovich
Farg‘ona davlat universiteti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada turizmni barqaror rivojlantirish strategiyasini amalga
oshirishda mehmonxona xizmatlar bozorini samarali rivojlantirishning tashkiliy-iqtisodiy
mexanizmini takomillashtirish
hamda turizm sohasini tez surʼatlar bilan rivojlantirishga va milliy
iqtisodiyotning istiqbolli tarmoqlaridan biriga aylantirishga alohida e’tibor qaratilgan.
Mehmonxona sohasini rivojlantirishning asosiy jihatlari o‘rganilib, taklif va tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
turizmni rivojlantirish, mehmonxona, strategiya, madaniyat, tabiat, turizm
klasterlari, mehmonxona xizmatlari,
mehmonxona xo‘jaligi, xizmat, rivojlanish.
РОЛЬ РАЗВИТИЯ ГОСТИНИЧНЫХ УСЛУГ
В РАЗВИТИИ НАЦИОНАЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ
Мансуров Зокир Хусанович
Ферганский государственный университет
Аннотация.
В статье рассматриваются вопросы совершенствования
организационно
-
экономического механизма эффективного развития рынка гостиничных
услуг в условиях реализации стратегии развития устойчивого туризма, а также
ускоренного развития сферы туризма и превращения ее в одну из перспективных
отраслей национальной экономики. Изучены основные аспекты развития гостиничного
хозяйства, даны предложения и рекомендации.
Ключевые слова:
развитие туризма, гостиница, стратегия, культура, природа,
туристические кластеры, гостиничные услуги, гостиничный менеджмент, сервис,
развитие.
THE ROLE OF HOTEL SERVICES DEVELOPMENT
IN THE DEVELOPMENT OF THE NATIONAL ECONOMY
Mansurov Zokir Xusanovich
Fergana State University
Abstract.
The article examines the issues of improving the organizational and economic
mechanism for the effective development of the hotel services market in the context of
implementing the strategy for the development of sustainable tourism, as well as the accelerated
development of the tourism sector and turning it into one of the promising sectors of the national
economy. The main aspects of the development of the hotel industry are studied, proposals and
recommendations are given.
Keywords:
tourism development, hotel, strategy, culture, nature, tourism clusters, hotel
services, hotel management, service, development.
UO‘K:
338.484.2
III SON - MART, 2025
133-137
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
134
Kirish.
Hozirgi paytda milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirishning asosiy
maqsadlaridan biri ustuvor strategik yo‘nalishlarni tanlab olishdan iborat. Shu tufayli bugungi
kunda butun dunyo nazari Yangi O‘zbekistonning 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan t
araqqiyot
strategiyani amalga oshirishga qaratilgandir. “Strategiyaning “Milliy iqtisodiyotni
rivojlantirish, uning o‘sish sur’atlarini zamon talablari darajasida ta’minlash”ga bag‘ishlangan
ustuvor yo‘nalishida mahalliy sayyohlar sonini 12 million nafarda
n oshirish hamda
respublikaga tashrif buyuradigan xorijiy turistlar sonini 9 million nafarga yetkazish” vazifasi
qo‘yilgan (norma.uz, 2025).
Ushbu vazifaning bajarilishi makro darajada turizm sohasini rivojlantirish, YaIMdagi
ulushini oshirish, aholini yangi ish o‘rinlari bilan ta’minlash maqsadida, raqamli iqtisodiyotga
o‘tish sharoitida turistik xizmatlarni diversifikasiya qilish va sifatini
yaxshilash, xalqaro
standartlar asosida yangi turistik xizmatlar assortimentini ko‘paytirish, yangi yo‘nalishlardagi
turistik marshrutlarni ko‘paytirish, turistlarning bo‘sh vaqtlarini mazmunli o‘tkazish
tadbirlarini tashkil qilish, zamonaviy turizm infratuzilmasini kengaytirish, ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishni jadallashtirish bo‘yicha ilmiy
-tadqiqotlar olib borishni taqozo etmoqda.
Adabiyotlar sharhi.
Fedorovning (2013)
ilmiy tadqiqotida (“malaya forma gostinichno biznesa ekonom
-
klassa”) “kichik mehmonxona mehmonxona sohasining arzon joylashtirish vositasi” xostellar
olis hududlarni turizm jozibadorligini oshirib, kam daromadli turistlar oqimini ko‘paytirishga
xizmat qil
adi. Shuningdek, chekka hududlardagi aholini bandligini ta’minlaydi. Fedorov
mehmonxona va xostellarni biznes nuqtai nazardan solishtirganda tasischiga bir hil daromad
keltiradi. Biroq, mehmonxona va xostellarni rentabelligi nuqtai nazardan qaraganda,
hostellarning faoliyati mehmonxonaga qaraganda barqarorligi aniqlangan.
Raximov va Norkulovalarning (2020)
ko‘rsativ o‘tishlaricha
mehmonxona xizmatlari
ishlab chiqarish va iste’molida sifat masalalari juda muhim rol o‘ynaydi. Sifatli xizmat
kursatmaydigan mehmonxona korxonasi o‘zining asosiy maqsadlariga erisha olmaydi. Turli
mehmonxona korporatsiyalari rivojlanishining tarixi foyda sifatning mahsuli ekanligini
ko‘rsatadi. Mehmonxona korxonasi oldida xizmat ko‘rsatish sifatini kerakli darajada saqlab
turish
kamchiliklarni o‘z vaqtida bartaraf etish
xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish
strategiyasini ishlab chiqish vazifasi turadi.
Tuхliуеv vа bоshqаlаr (2010) ushbu tushunсhаgа: “Turizm –
bu mеhmоnхоnаlаr vа
jоуlаshtirish vоsitаlаri, trаnsроrt vоsitаlаri, umumiу оvqаtlаnish оb’еktlаri, kо‘ngil осhish
оb’еktlаri vа vоsitаlаri, bilim оrttirish, dаvоlаsh, sоg‘lоmlаshtirish, sроrtgа dоir, diniу
mаrоsimсhilik, ishbilаrmоnlikkа vа bоshqа mаqsаdlаrgа mоlik vоsitаlаr, turizm ореrаtоri vа
turizm аgеntligini аmаlgа оshiruvсhi, shuningdеk, turistik
-
еkskursiуа vа gid
-
tаrjimоnlik
хizmаtlаrini tаklif qiluvсhi tаshkilоtlаr mаjmuidir”.
Ryabuxaning (2006) ilmiy tadqiqotida
“Turistik imkoniyatlarga ega bo‘lgan, xizmat
ishlab chiqaruvchilar sotadigan va turist o‘z tashrifi uchun tanlaydigan hudud yoki inshootlar
destinatsiya bo‘lishi mumkin”.
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, turizm sohasida milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda
mehmonxona xizmatlarini oshirish, innovatsion faoliyatni davlat tomonidan qo‘llab
-
quvvatlash, turistik xizmatlar sifati va raqobatbardoshligini oshirish, sohada raqamli
texnologiyalarning samarali usullarini ishlab chiqish, mintaqalardagi turizm resurslaridan
samarali foydalanish, maxsus turizm zonalarini tashkil etish, investitsiyalarni jalb qilish orqali
infratuzilmani takomillashtirish, yangi ish o‘rinlarini yarat
ish, turizm sohasini YaIMdagi
ulushini oshirish hamda turizmni rentabelli sohaga aylantirishga kabi yo‘nalishlardagi
tadqiqotlarni olib borish alohida ahamiyat kasb etmoqda.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
135
Tadqiqot metodologiyasi.
Mazkur ilmiy maqolada bilish nazariyasining mantiqiy yondashuv, induksiya va
deduksiya, qiyosiy va omilli taxlil, zamon va makon, taqqoslash, monografik ko‘zatish kabi
usullardan foydalanildi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Yangi
O‘zbekistonni barpo etish jarayonida turizmni rivojlantirishga katta eʼtibor
qaratilmoqda. Xususan, turizmni barqaror rivojlantirish strategiyasini amalga oshirishda
mehmonxona xizmatlar bozorini samarali rivojlantirishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmini
takomillashtirish
hamda turizm sohasini tez surʼatlar bilan rivojlantirishga va milliy
iqtisodiyotning istiqbolli tarmoqlaridan biriga aylantirish alohida muhim ahamiyat kasb etadi.
“Aslida mamlakatimizda bu sohadagi salohiyat bundan ancha yuqori. Mehmonxona, madaniyat,
ta
biat, etno va gastronomik markazlarni bog‘laydigan turizm klasterlari tashkil etish, “turistlar
uchun mehmondo‘st muhit sertifikati”ni joriy qilish lozim”
(president.uz., n.d.). Ushbu
vazifalarni amaliy jiha
tdan samarali hal etish, mehmonxonalarning xizmat ko‘rsatish
salohiyatni oshirish, ularga tashkiliy-boshqaruv va texnologik innovatsiyalarni joriy etish,
barcha toifadagi mehmonlar uchun zamonaviy qo‘shimcha xizmat turlarini taklif etish,
mehmonxona xizmatlaridan qoniqishi, ishonchini paydo qilish hamda mehmonxona imijini
oshirish, mehmonxonalar tomonidan xizmat ko‘rsatilgan tashrif buyuruvchilar soni,
turistlarning tunab qolishini hisobga olgan holda mehmonxonalarni rivojlantirishning prognoz
ko‘rsatkichla
ri ishlab chiqish asosida mehmonxona biznesini rivojlantirishning tashkiliy
iqtisodiy-mexanizmlarini takomillashtirishga qaratilgan ilmiy tadqiqotlarni kengaytirish
maqsadga muvofiqdir.
Mehmonxona sohasini
rivojlantirishda uchta jihatning ahamiyati o‘rganildi. Birinchidan,
mehmonxona xizmatlari bozorida yuqori sifatli va barqaror xizmat ko‘rsatishni ta’minlash
ishlab chiqarishni to‘g‘ri tashkil etishga bog‘liq. Bu jarayon xizmatlarning samaradorligini
oshirish va resurslardan oqilona foydalanishni talab qiladi. Mehmonxona infratuzilmasini
rivojlantirish, innovatsion texnologiyalarni joriy etish, shuningdek, xizmatlarni diversifikatsiya
qilish orqali turizm talablariga moslashish imkoniyati yaratiladi. Ikkinchidan, mehmonxona
sohasida xizmat ko‘rsatuvchi xodimlarning malakasi va ish sifati mijozlar qoniqishining asosiy
omillaridan biridir. Xodimlarning kasbiy rivojlanishini ta’minlash, ular uchun qulay mehnat
sharoitlari yaratish va rag‘batl
antirish mexanizmlarini takomillashtirish muhim ahamiyatga
ega. Bandlikni oshirish orqali nafaqat mehmonxona sohasining rivojlanishi ta’minlanadi, balki
mahalliy aholi uchun qo‘shimcha ish o‘rinlari yaratilib, ijtimoiy barqarorlik mustahkamlanadi.
Uchunchidan, mehmonxona sohasidagi mehnat bozorining samarali faoliyati uchun davlat
tomonidan normativ-
huquqiy hujjatlarning qabul qilinishi va ularning amalda to‘liq qo‘llanishi
zarur. Bu xodimlarning huquqlarini himoya qilish, ularning ish sharoitlarini yaxshilash va
xizmat ko‘rsatish sifatini oshirishga xizmat qiladi. Mehnat qonunchiligi talablariga rioya qilish,
xodimlarning ijtimoiy kafolatlarini ta’minlash va sohaga nisbatan qo‘llaniladigan soliq
imtiyozlari mehnat bozorining barqaror rivojlanishiga hissa qo
‘shishi kabi omillar desertatsiya
ishida o‘rganildi.
Mehmonxona xo‘jaligini rivojlantirish va uning barqarorligini ta’minlashda yuqorida
ko‘rsatilgan institutsional kuchlarni tizimli ravishda nazorat qilish va rivojlantirish katta
ahamiyatga ega. Ishlab chiqarishni to‘g‘ri tashkil etish, yuqori malakali kadr
larni tayyorlash va
bandlikni oshirish, shuningdek, mehnat bozorini tartibga solish orqali mehmonxona sohasida
nafaqat iqtisodiy samaradorlik, balki xizmat ko‘rsatish sifati va mijozlar qoniqishini oshirish
ham mumkin. Shu tariqa, ushbu kuchlarni yanada takomillashtirish orqali turizm va
mehmonxona sohasining mamlakat va hudud iqtisodiyotiga qo‘shadigan hissasi sezilarli
darajada oshadi.
Bundan tashqari, mehmonxona va joylashtirish vositalarining tashkil etilishi,
mamlakatlar kesimida sohaning rivojlanish ko‘rsatkichlari va unga tashrif buyuradiganlarga
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
136
yaratilayotgan turizm xizmatlari orqali ish o‘rinlari ko‘paytirish mumkinligi hamda
mehmonxona xizmatlarining mazmun mohiyati ochib berildi.
Shu bilan birga, turizmini rivojlantirishda mehmonxonalar rolining muhimligi tahlil
qilingan. Bunda, mehmonxonalarda mijozlarga sifatli xizmatlar turini kengaytirish orqali
korxona va mahalliy iqtisodiyotga foyda keltirish aniq misollarda yoritildi.
Yurtimizda joylashtirish vositalarining o‘sish tendensiyasi o‘rganildi. Shuningdek, sohaga
ta’sir qiluvchi omillar, turizm va mehmonxona biznesini rivojlanishiga davlat tomonidan
yaratilayotgan shart-sharoitlar tadqiq etildi.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda mehmonxona xizmatlarinining sifatini oshirish
uchun iqtisodiyotning barcha nomoddiy tarmoqlarini rivojlantirish, turli turizm
xizmatlarinining tarixiy ahamiyatini tahlil qilish, ularning
faoliyatiga ta’sir qiluvchi omillarni
aniqlab olish va shu asosida rivojlantirish istiqbollarini rejalshtirish taklif qilindi.
O‘zbekistonda mehmonxona, joylashtirish vositalari fondi tahlil qilinganda, 2024
-yilda
624 ta yangi joylashtirish vositalari (17826 ta o‘rin), shundan, 136 ta mehmonxonalar, 226 ta
xostellar, 320 ta oilaviy mehmon uylari, 168 ta boshqa joylashtirish vositalari tashkil etilib,
ularning jami soni 6022 taga, o‘rinlar soni 124,2 mingtani tashkil qilgan.
1-rasm.
O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashtirish vositalarining o‘sishi
dinamikasi
O‘zbekistonda 2016
-yildan boshlab turizm sohasini rivojlantirish borasida bir qancha
normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilinishi natijasida sohada tadbirkorlik rivojlandi. Jumladan,
2016-
yilda O‘zbekistonga 2 mln nafar atrofida, 2019
-yilda 6.7 mln nafar atrofida, 2022-yilda
5.2 mln nafar atrofida, 2023-yilda 6.6 mln atrofida 2024-yilda 10.5 xorijiy turistlar tashrif
buyurgan. Bu o‘z navbatida mehmonxonalar fondining oshishiga olib kel
gan.
Xulosa va takliflar.
Mehmonxona bu “Mahsulotini” xizmatlar to‘plami shaklida sotish orqali foyda olishni
maqsad qilgan korxona bo‘lib, xizmat ko‘rsatish orqali pudratchi va iste’molchi o‘rtasidagi
to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri o‘zaro munosabatlar, shuningdek, iste’molchi ehtiyojlarini qondirish bo‘yicha
pudratchining o‘z faoliyati davomida erishgan natijasidir.
Xizmat nomoddiy tushuncha bo‘lib, uni o‘lchash mumkin emas, faqat baholanishi
mumkin. Mehmonxona mahsulotining asosiy xususiyati shundaki, mijoz o‘zi
foydalanadigan
tovarlarga egalik qilmaydi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, mart
www.sci-p.uz
137
Adabiyotlar /Литература/Reference:
Fedorov R. G. (2013) “Sovremennye tendentsii razvitiya malix form gostinicnogo biznesa
ekonom-klassa na territoriax s nizkim urovnem turistskoy
privlekatelnosti” Sochi.
- 16-15-bet.
Mirziyov Sh.M. (2017) Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib
-intizom va shaxsiy javobgarlik
–
har bir
rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘ishlangan
majlisidagi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. // Xalq so‘zi gazetasi. 16 yanvar, №11.
Mirziyoyev Sh.M.
(
2016).
“
Erkin va farovon demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz”. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga
bag’ishlangan Oliy majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi/ Sh.Mirziyoyev. Toshkent:
O‘zbekist
on, 56 b.
Norma.uz (2025). Информационно
-
правовой портал. Қонунчиликдаги янгиликлар.
[online] Available at: https://www.norma.uz/qonunchilikda_yangi/2022-2026_yillarga
president.uz. (n.d.). Turizmni rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha imkoniyatlar ko‘rsatib
o‘tildi. [online] Available at:
https://president.uz/oz/lists/view/6095.
Raximov Z.O., Norkulova D.Z. (2020), Turistik destinatsiyalarni loyihalashtirish. O‘quv
qo‘llanma. –
Samarqand: SamISI, 188 bet.
Tuхliуеv I.S.,
va boshqalar (2010)
Turizm аsоslаri. О‘quv qо‘llаnmа. Qауtа ishlаngаn vа
tо‘ldirilgаn 3
-
nаshri.
-
S.: SаmISI, 284 b.
Рябуха А.Ю. (2006). Управление развитием местных сообществ на основе
использования туристского пространства: дис. ... канд. экон. наук. –
Краснодар:–
156 с.
Тухлиев И.С. ва бошқалар.
(2010)
. Туризмни режалаштириш. Дарслик. –
389 б.
Тухлиев И.С., Ибадуллаев Н.Е. (2011) Туризм операторлик хизматини
ташкиллаштиришнинг асослари. Ўқув қўлланма. –
С.:
СамИСИ, 256 б.
Тухлиев И.С., Қудратов Ғ.Ҳ., Пардаев М.Қ. (2010) Туризмни режалаштириш. Дарслик.
–
Т.:
«Иқтисод
-
молия»–
263 б.
Ҳайитбоев
Р., ва бошқалар.
(2016).
Туризм маршрутларини ишлаб чиқиш. Ўқув
қўланма. –
С.: СамИСИ, 2016.
-
176 б.
