Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
91
RAQAMLI IQTISODIYOT VA TIBBIY XIZMATLAR MARKETINGIDA RAQAMLI
BIZNESDAN FOYDALANISHNING ASOSIY YO‘NALISHLARI
Parpieva Malika Muxamadjonovna
Toshkent axborot texnologiyalari universiteti
ORCID: 0009-0006-8080-2688
Annotatsiya.
Maqolada raqamli iqtisodiyot va tibbiy xizmatlar marketingida raqamli
biznesdan
foydalanishning asosiy yo‘nalishlari keltirilgan. Raqamli iqtisodiyot, tibbiy xizmatlar
marketingida sog‘liqni saqlash tizimi, xususan meditsina xizmatlari bo
zorida raqobat kurashini
ta’minlash orqali meditsina xizmati sifatini oshirish maqsadida mijoz (bemor)larni o‘rganish
tendensiyalariga bag‘ishlangan bo‘lib, unda har bir tendensiya bo‘yicha tahlilni o‘tkazishda
qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan usullar keltiril
gan.
Kalit so‘zlar:
raqamli iqtisodiyot, tibbiyot xizmatlari, raqamli biznes, sog‘liqni saqlash,
t
ibbiyot tizimi, marketing, “mijoz yo‘li”, patsentning “moyilligi”, “real klinik tajriba”, “bemorning
istiqboli”, NPS va CSI indekslari, TDABS, raqamli texnolo
giyalar, samaradorlik.
ОСНОВНЫЕ НАПРАВЛЕНИЯ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЦИФРОВОГО БИЗНЕСА В
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ И МАРКЕТИНГЕ МЕДИЦИНСКИХ УСЛУГ
Парпиева Малика Мухамаджоновна
Ташкентский университет информационных технологий
Аннотация.
В статье представлены основные направления использования
цифрового бизнеса в цифровой экономике и маркетинге медицинских услуг. Цифровая
экономика посвящена тенденциям изучения клиентов (пациентов) с целью повышения
качества медицинских услуг путем обеспечения конкуренции в системе здравоохранения,
в частности на рынке медицинских услуг, в маркетинге медицинских услуг, в котором
анализируется каждая тенденция. Представлены методы, которые могут быть
использованы при проведении исследования.
Ключевые слова:
цифровая экономика, медицинские услуги, цифровой бизнес,
здравоохранение, медицинская система, маркетинг, «путь клиента»,
«склонность»
пациента, «реальный клинический опыт», «перспектива пациента», индексы NPS и CSI,
TDABS, цифровые технологии, эффективность.
UO‘K:
330.47
I SON - YANVAR, 2025
91-99
00
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
92
MAIN DIRECTIONS OF USING DIGITAL BUSINESS IN THE DIGITAL
ECONOMY AND MEDICAL SERVICES MARKETING
Parpieva Malika Mukhamadjonovna
Tashkent University of Information Technologies
Abstract.
The article presents the main areas of use of digital business in the digital economy
and medical services marketing. The article is devoted to the trends in the digital economy,
medical services marketing, in order to improve the quality of medical services by ensuring
competition in the healthcare system, in particular, the medical services market, and presents
methods that can be used to conduct an analysis of each trend.
Keywords:
digital economy, medical services, digital business, healthcare, medical system,
marketing, "customer journey", patient "propensity", "real clinical experience", "patient
perspective", NPS and CSI indices, TDABS, digital technologies, efficiency.
Kirish.
So‘nggi yillarda iqtisodiyotni rivojlantirishda ilg‘or texnologiyalar va innovatsiyalarning
ahamiyati oshib bormoqda. Eng yangi texnologiyalar ishlab chiqarish va biznes jarayonlarining
samaradorligini oshirishi mumkin. Eng yangi texnologiyalar inson faoliyatining barcha yangi
sohalari va sohalariga kirib borishi bilan an’anaviy yondashuvlar va ish uslublari o‘zgaradi.
Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) paydo bo‘lishi va tarq
alishi global
iqtisodiyotga shu qadar ta’sir ko‘rsatdiki, yangi bir
hodisa -
raqamli iqtisodiyot paydo bo‘ldi.
Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari ta’siri ostida odamlarning turmush tarzi o‘zgara
boshladi, foydalanuvchilar o‘rtasidagi aloqalar o‘zgardi
-
turli jug‘rofiy mintaqalar, faoliyat
sohalari va boshqalardagi odam
lar o‘rtasida aloqa o‘rnatish imkoniyati paydo bo‘ldi. Bu raqamli
iqtisodiyotning asosi bo‘lgan axborot aloqalarining jadal o‘sishi.
Raqamli texnologiyalarning ta’siri global miqyosda ham
, mahalliy darajada ham seziladi.
Raqamli iqtisodiyot yangi ishlab chiqarishlarning kombinatsiyasi sifatida global iqtisodiyotning
tez o‘sib borayotgan qismidir. Har bir iqtisodiyot sohasida raqamlashtirishni amalga
oshirish shu sohani rivo
jlantirishning asosiy omili ekanligi barchamizga ma’lum. Raqamli
tib
biyot ham iqtisodiyotda o‘ziga xos tizim sifatida shakllanib kelayapti.
Raqamli iqtisodiyotda
tibbiyot inson salomatligiga xizmat ko‘rsatishda raqamli texnologiyalardan foydalanish bil
an
bog‘liq sohani tavsiflaydi. Raqamli tibbiyot fanlararo
soha boʻlib, muhandislik, ishlab
chiqarish, davolash tizimi, maʼlumotlar bazasi, biostatistika, huquq tartibot, etika,
bemorlarni himoya qilish va sogʻliqni saqlash siyosati boʻyicha tajribaga ega manfaatdor
tomonlarni birlashtiradi.
XXI asrda raqamli iqtisodiyotda raqamli texnologiyalar hayotimizning barcha sohalariga
mustahkam kirib bordi. Axborot-kommunikatsiya qurilmalarining rivojlanishi, turli xil aqlli
robot tizimlarining rivojlanishi, tobora kattaroq hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash qobiliyati
va boshqalar. -
bularning barchasi yo‘nalishga jiddiy ta'sir ko‘rsatdi.
Zamonaviy sog‘liqni saqlash xizmatlari sohasi raqamli iqtisodiyotimizning eng jadal
rivojlanib kelayotgan tarmoqlardan biridir. Oxirgi yillar sog‘liqni saqla
sh tizimida marketing va
moliya sohalaridagidek boshqaruv innovatsiyalarda faol vaqt asosidagi xarajatlarning
“tejamkor yondashuv” va “qiymatga yo‘naltirilgan yondashuv”idagi hisobi (TDABS
- time-
driven activity-
based costing). Sog‘liqni saqlash marketingi
ning bugungi kun trendlariga:
konsyumerizm, resurslarning optimallashtirish, tibbiyot xizmatlarini ko‘rsatish jarayonida
shaffoflik, kross-
industrial innovatsiyalarning joriy etilishi sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda.
Raqamli va zamonaviy iqtisodiyotning rivojlanishi, bunda axborot omili tobora muhim rol
o‘ynaydi. Bundan tashqari, yirik jahon voqealari ham ko‘pincha ushbu tendentsiyalarning
kuchayishiga hissa qo‘shadi
-masalan, COVID-19 pandemiyasi sharoitida kompaniyalar
o‘zgaruvchan sharoitlarga moslashishga
va turli biznes jarayonlariga raqamli texnologiyalarni
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
93
joriy etishga o‘tishga majbur bo‘lishdi
- masofaviy ish formatlaridan foydalanish, muntazam
jarayonlarni avtomatlashtirish va ko‘proq. Yangi vositalarning afzalliklarini tushungan va his
qilgan ko‘plab
kompaniyalar pandemiya tanazzulidan keyin ham raqamli texnologiyalarni
rivojlantirish ustida ishlashda davom etmoqdalar. Huquqiy sohada ham o‘zgarishlar ro‘y
bermoqda-maxsus davlat dasturlari ishlab chiqilmoqda, qonunchilik shakllantirilmoqda va
takomillashtirilmoqda, raqamli texnologiyalarni rivojlantirish va joriy etishning asosiy
yo‘nalishlari
-
boshqaruv, xavfsizlik va boshqa ko‘plab sohalar belgilanmoqda.
Zamonaviy dunyoni axborot texnologiyalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi, ular turli
sohalarni o‘z
gartirib, yengillashtirdi, yangi bozor imkoniyatlarini ochdi. Yangi raqamli
infratuzilmalarning
paydo
bo‘lishi,
kompyuter
texnologiyalari
va
raqamli
kommunikatsiyalarning rivojlanishi axborot texnologiyalari sohasida yangi imkoniyatlar
yaratadi, ularni jamiyatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy, iqtisodiy hayotiga tatbiq etadi, xalqaro
iqtisodiyotning yangi tizimini shakllantiradi. Raqamli iqtisodiyot yuqori texnologiyali biznes
tuzilmalari tomonidan elektron mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish va bu mahsulotlarni
elektron tijorat orqali amalga oshirishga asoslangan (Parpiyeva, 2023).
Adabiyotlar sharhi.
Porter (2006) tomonidan ta’kidlanishicha, sog‘liqni saqlash tizimida qimmatdorlikka
yo‘naltirilgan yondashuvda bemorga davolash muolajasi taqdim
etilayotganda, uning
xohishistagini e’tiborga olish muhimdir . Ya’ni bunday yondashuv istiqbolda bemorning hoxish
-
istagining bosh paradigma sifatida ko‘rilishi tibbiy xizmatning mavjudligidan tortib, uning
servisi va qulayligi hamda sog‘liqni saqlash xaraj
atlarini kamaytirish tamoyillari oldidagi
ustunlikni belgilab bermoqda. Shuningdek, Zuenkova (2021) raqamli iqtisodiyotda tibbiyot
inson salomatligiga xizmat ko‘rsatishda natijalar korrelyatsiya tahlili yordamida baholandi.
Moddiy va inson resurslariga bo‘
lgan ehtiyojni bashorat qilish uchun marketingni
modellashtirishning iqtisodiy usuli qo‘llanildi. Lukina (2017) sog‘liqni saqlashning axborot
tizimi Yagona platformasini ishlab chiqish hamda uning davlat va nodavlat tibbiyot
muassasalari bo
sqichi uchta kuzatuv punktini o‘z ichiga oladi: 2017, 2020, 2022 va 2023.
Barcha bemorlarning hayot holati to‘g‘risidagi ma'lumotlar, agar bemor yoki uning
qarindoshlari bilan aloqa o‘rnatishning iloji bo‘lmasa, yagona tibbiy axborot
-tahlil tizimi orqali
t
elefon va ijtimoiy tarmoq orqali so‘rov orqali olingan. Bemorlarning hayot holatini aniqlash
uchun foydalanilgan. Ivanov (2021) Barcha tibbiy xizmat natijalari chuqur qayta ishlanadi va
bir nechta nazariy yondashuvlarga asoslangan iqtisodiy hisob-kitoblar natijalari bilan
taqqoslanadi. MDH olimlari tibbiy xizmatlarning sifatini baholash orqali mazkur bozorni
rivojlantirishga qaratilgan ilmiy qarashlarni keltirgan bo‘lishsa, mahalliy olimlar qatoridagi
Axmadjanov (2016), Raxmanov (2012), Dadaxodjaeva (2016)
ilmiy tadqiqotlari sog‘liqni
saqlash tizimini rivojlantirishga qaratilgan iqtisodiy mexanizmlarning dolzarbligi bilan alohida
e’tiborga ega.
Tadqiqot metodologiyasi.
Sog‘liqni saqlash sohasidagi marketingni qo‘llab
-
quvvatlash masalalarini o‘rganish
bugung
i kunda juda dolzarb masalalardan biri bo‘lmoqda.Chunki bu zamonaviy iqtisodiyotda
xizmat ko‘rsatish sohasining fenomeni bilan bog‘liq bo‘lgan bir qator o‘ziga xos xususiyatlarga
e’tibor qaratish imkonini beradi. Ushbu yondoshuvlar, nisbatan yangi bo‘
lishiga qaramay, juda
ko‘p iqtisodchilar tomonidan o‘rganilib kelinmoqda.
Meditsina xizmatlari marketingining bugungi kundagi bosh konsepsiyasi iste’molchiga,
ya’ni bemorga mo‘ljallanganlikdir. Uning asosida esa, tibbiyot xizmatlari bozoridagi
iste’molchi
larnig xulq-
atvorini o‘rganish kabi muhim marketing vazifalari quyilmoqda.
Har
qanday sohadagi marketingda asosiy 4R instrumentlarining natija berishi o‘sha sohaning o‘ziga
hos belgilarini ajratib olishni talab etadi. Mazkur vazifani yechish maqsadida tadqiqotlarimizni
sog‘liqni saqlash tizimidagi marketing tadqiqotlarining, ya’ni bemordagi qimmatdorlikni
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
94
namoyon bo‘lishini o‘rganish, xizmat sifatidan qoniqishdagi “mijoz yo‘li”ni shakllanishi,
bemorning “moyilligi”, “real klinik tajriba”ning shakllanishi ka
bi muammolarni hal etishiga
ta’sir etuvchi asosiy trendlarni belgilab olish maqsadida statistik tahlillar, kuzatuv va intervyu
metodlaridan foydalanildi (Uljaevna, n.d.).
Iqtisodiyot sohasida raqamlashtirishni amalga oshirish shu sohani rivojlantirishning
asosiy omili ekanligi barchamizga ma’lum. Raqamli tibbiyot ham iqtisodiyotda o‘ziga xos tizim
sifatida shakllanib kelayapti (Parpieva, 2024).
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023
-yil 28-derkabrdagi PQ-415-son qarorida
Milliy raqamli sog
‘liqn
i saqlash tizimini samalrali tashkil etish chora -tadbirlari dasturida
birlamchi tibbiy-sanitariya yordami faoliyatini avtomatlashtirish talablarini ishlab chiqish,
“Elektron poliklinika” axborot tizimini takomillashtirish, sog‘liqni saqlash vazirli
gining mobil
ilovasini takomillashtirish, “Elektron shifoxona” axborot tizimini ishlab chiqish va joriy etish,
tibbiyot muassasalari uchun asosiy funksionallarini qamrab oluvchi tibbiy axborot tizimini
yaratish (“Elektron shifoxona” axborot tizimi), sog‘liqni
saqlash sohasida axborot tizimlarini
yaratish, takomillashtirish va joriy etish, shuningdek, axborot kommunikatsiya va
texnologiyalari infratuzilmasini rivojlantirish, sog‘liqni saqlashning axborot tizimi Yagona
platformasini ishlab chiqish hamda uning davlat va nodavlat tibbiyot muassasalari axborot
tizimlari bilan integratsiyalashuvini ta'minlash, “Davlat tibbiy sug‘urta jamg‘armasi” axborot
tizimini ishlab chiqish, “Idoralararo telemeditsina” xizmatlarini rivojlantir
ish belgilab berildi.
Shuningdek, sohani raqamlashtirish va axborot tizimlari yagona kompleksini joriy etish,
boshqaruv jarayonidagi ortiqcha tartib-
tamoyillarni qisqartirish, aholiga xizmatlar ko‘rsatish
sifatini oshirish, tibbiyot xodimlarining ish samar
adorligini ta’minlash, shuningdek, ushbu
yo‘nalishda qabul qilingan raqamli transformatsiya qilish dasturlarini samarali amalga
oshirish vazifalari ko‘rsatib o‘tildi (Sulaymonov, 2023).
Raqamli iqtisodiyotda tibbiyot inson salomatligiga xi
zmat ko‘rs
atishda raqamli
texnologiyalardan foydalanish bilan bog‘liq sohani tavsiflaydi. Raqamli tibbiyot fanlararo
soha boʻlib, muhandislik, ishlab chiqarish, davolash tizimi, maʼlumotlar bazasi, biostatistika,
huquq tartibot, etika,
bemorlarni himoya qilish va sogʻliqni saqlash siyosati boʻyicha
tajribaga ega manfaatdor tomonlarni birlashtiradi (Parpieva, 2024).
Raqamli tibbiyotning elektron sog‘liqni saqlash(digital health), raqamli terapiya
(digital therapeutics), raqamli salomatlik(digital wellness)va telemeditsina(masofaviy tibbiy
xizmatlari) turlari mavjud. Raqamli sog‘liqni saqlash texnologiyalari sog‘liqni saqlash va
ijtimoiy yordam tizimidagi odamlarga yordam berish uchu
n mo‘ljal
langan mobil ilovalar,
dasturiy ta'minot va onlayn platformalarni o‘z ichiga olgan turli xil mahsulotlardan
foydalanadi (Parpieva, 2024b). Raqamli tibbiyot mahsulotlari tibbiyot amaliyotini keng
miqyosda qo‘llab
-quvvatlaydigan yuqori sifatli apparat va dasturiy ta'minot bilan boshqariladi,
shu jumladan davolash va kasalliklarning oldini olish, shuningdek, jismoniy shaxslar
va aholi uchun salomatlik monitoringini olib borishda keng imkoniyatlar beradi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
R
а
q
а
mli iqtis
о
diy
о
tning riv
о
jl
а
nish d
а
r
а
j
а
si
а
xb
о
r
о
t-k
о
mmunik
а
tsiy
а
texn
о
l
о
giy
а
l
а
ri
(
А
KT)ning riv
о
jl
а
nish d
а
r
а
j
а
si bil
а
n bev
о
sit
а
b
оgʻliq boʻlgа
n h
о
ld
а
,
о
d
а
td
а
turli koʻrsа
tkichl
а
r
bil
а
n b
а
h
о
l
а
n
а
di (Parpiyeva, 2023a).
Iqtisodiyotimizni rivojlantirish, yang
ilash va modernizatsiya qilish bo‘yicha olib
borilayotgan oqilona iqtisodiy islohotlar natijasida bugungi kunda raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirishga erishilmoqda. Jumladan, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatida raqamli
texnologiyalarni samarali yo‘lga qo‘yish, ularda raqamli transformatsiya jarayonini amalga
oshirishda bajarilishi lozim bo‘lgan hatti
-harakatlar ketma ketligiga katta ahamiyat
qaratilmoqda. Real sector korxonalarini raqamlashtirish xususiyatlarini, raqamli
texnologiyalardan foydalanis
hning o‘rni va ahamiyatini o‘rganishda quyidagi metodlardan
foydalanildi (Parpiyeva, 2023).
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
95
1.Bugungi kun amaliyotida joriy qilingan raqamli texnologiyalar o‘rganilgan va
korxonalar erishmoqchi bo
‘lgan maqsadlariga asosan guruhlarga tasniflangan.
2.Raqam
li texnologiyalarni joriy qilish orqali erishilishi mumkin bo‘lgan yutuqlar va
ehtimoliy zararlar tahlil qilingan.
3.Korxonalarda raqamli transformatsiya jarayonini to‘g‘ri boshqarish maqsadida
raqamlashrirish bosqichlari ishlab chiqilgan.
4.Tahlillardan kelib chiqqan holda raqamli transformatsiya modellari ishlab chiqilgan.
Tahlil va natijalar muhokamasi Korxonaning raqamli transformatsiyasidan asosiy maqsad,
bizningcha, uning raqobatbardoshligini oshirish va ishlab chiqarish faoliyatining iqtisodiy
samaradorligini oshirish uchun shart-sharoitlarni taominlashdan iborat.
Raqamli transformatsiya vazifasining maqsadiga muvofiq korxonalarni quyidagicha
tasniflash mumkin:
- raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etish;
-yuqori samaradorlikka, ishlab chiqarish va tashkiliy jarayonlarning moslashuviga
erishish;
- korxonaning investitsion jozibadorligini oshirish; - korxonaning iqtisodiy
samaradorligini kafolatlaydigan boshqaruv tizimining moslashuvchanligi va shaffofligini
oshirish va boshqalar.
Korxonaning raqamli transformatsiyasini loyihalash uchun raqamli texnologiyalarning
korxonada joriy etilishining mavjudligi va maqsadga muvofiqligi mezoniga ko‘ra tasnifi
ni ishlab
chiqish kerak. Shunday qilib, asosiy raqamli texnologiyalar uchta guruhga birlashtirilgan.
1-jadval
Raqamli texnologiyalarning guruhlanishi
Guruhlarning
nomlanishi
Ushbu guruhlar tavsifi
Asosiy
texnologiyalar
bu korxonalarni raqamli
o‘zgartirish mumkin bo‘lmagan texnologiyalar
(bulutli texnologiyalar, simsiz aloqa texnologiyala
ri, qog‘ozsiz
texnologiyalar va boshqalar);
Muhim
texnologiyalar
bu korxonaning to‘liq raqamli transformatsiyasini taominlaydigan
texnologiyalar (katta
ma’lumotlar, bulutli hisoblash, uchuvchisiz
texnologiyalar va boshqalar);
Ilg‘or
texnologiyalar
"analo
g" dan raqamli korxonaga o‘tishni amalga oshiradigan
texnologiyalar (sunoiy intellekt, neyron tarmoqlar, taqsimlangan
ma’lumotlar registrlari, mashinalarni o‘rganish va boshqalar)
Manba:
“Raqamli iqtisodiyot” ilmiy
-elektron jurnali | 4-
son. «Raqamli iqtis
odiyot va biznesda
raqamli texnologiyalardan foydalanishning samaradorligi»
Raqamli transformatsiya korxonalarning daromadlarini va investitsion jozibadorligini
yaxshilashda muhim rol o‘ynadi.
Yuqori texnologiyali ishlab chiqarish, ishlab chiqarish
jarayonlarini avtomatlashtirish, boshqaruvda ma’lumotlar bazasidan oqilon
a foydalanish kabi
imkoniyatlari bilan raqamli texnologiyalar har qanday korxona uchun ularning
samaradorligiga katta ta’sir e
tuvchi omil hisoblanadi (Parpiyeva, 2023).
Raqamli tibbiyotning asosiy vazifalari sifatida tez yordam ko‘rsatishni tashkil qilish
tizimi, bemor oqimini boshqarish tizimi,shifokor, bemor va tibbiy tashkilot o‘rtasida
elektron hujjat aylanishi, raqamli diagnostika uskunalarini integratsiyalash, fuqarolarning
sog‘lig‘i holatini masofadan nazorat qilish tizimlari, teletibbiyot texnologiyalaridan
foydalanish, tibbiyot maslahatlarini tashkil qilish uchun raqamli platformalar, raqamli
texnologiyalardan , shu jumladan, sun'iy intellekt, katta ma'lumot, datchiklar, IoT,
bulutli texnologyalaridan foydalangan holda barcha ma’umotlarni qayta ishlashni
ko‘rsatish mumkin.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
96
Katta ma'lumotlar va AI texnologiyalaridan foydalanish diagnostika, davolash va
kasalliklarning oldini olishni yangi bosqichga ko‘tarish imkonini beradi (
Parpiyeva,
2023a). Telemeditsinaning rivojlanishi diagnostika uchun sarf-xarajatlar va vaqtni
qisqartirish uchun katta imkoniyatlar ochadi, bu esa bemorni masofadan turib tekshirish
imkonini beradi.
2-jadval
Raqamli texnologiyaning ijobiy tomonlari va ehtimoliy xatarlari
Ijobiy tomonlar
Xatarlar
Raqamli texnologiyalar, sunoiy intellekt, sanoat
buyumlari
interneti, katta ma’lumotlarni tahlil
qilish, uchuvchisiz havo, suv va yer transporti.
Qarzga olingan import texnologiyalariga
bog‘liqlik, o‘z vakolatlarining pasayishi, apparat
va dasturiy taominotda yashirin "xatcho‘plar" ga
ega
bo‘lish imkoniyati.
Yangi savdo bozorlari, biznes modellari,
innovatsion ishlab chiqarishlar, ommaviy
axborot xizmatlari va xizmatlari
Iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar kompaniyalari
tomonidan innovatsion bozorlarni erta egallash
imkoniyati
Mehnat unumdorligining
o‘sishi, ishlab
chiqarish samaradorligi, avtomatlashtirish,
robotlashtirish
Ish joylarini qisqartirish, ayrim
mutaxassisliklarni yo‘q qilish, ishsizlik, ijtimoiy
keskinlik
Xizmatlar samaradorligini va
standartlashtirishni oshirish, vositachilar
ni yo‘q
qilish, transport , tibbiyot, taolim va xizmat
ko‘rsatish sohasini yo‘q qilish
Huquqiy noaniqlik, firibgarlikning kuchayishi,
axloqiy muammolar, ijtimoiy tabaqalanish
Katta ma’lumotlarni tahlil qilish, raqamli
identifikatsiya, xizmatni sozlash
Maxfiylikning
yo‘qolishi, intruziv reklama,
korxonalarning maxfiy ma’lumotlari va
fuqarolarning shaxsiy ma’lumotlarining
tarqalishi
Investitsiyalar, startaplar, raqamli pullar,
faoliyatning yangi sohalari, yangi texnologik
tartib
Tashqi iqtisodiy boshqaruv, raqamli globalizm
Manba:
“Raqamli iqtisodiyot” ilmiy
-elektron jurnali | 4-
son. «Raqamli iqtisodiyot va biznesda
raqamli texnologiyalardan foydalanishning samaradorligi»
Raqamli tibbiyot - tib
biy o‘lchov, axborot almashinuvi, raqamlashtirish,tibbiy masalahat,
diagnostika va davolashni yaxshilashga katta umid baxsh etadi.Intizom sifatida raqamli
tibbiyotkeng ko‘lamli tajribani va raqamlivositalardan foydalanish bilan bog‘liq mas'uliyatni o‘z
ich
iga oladi. Shuni ko‘rsatib o‘tish kerakki, tibbiyot sohasida tibbiy gadjetlar va masofaviy
salomatlik monitoringi tizimlari, telemeditsina xizmatlari, raqamli tibbiyot
segmentlari bo‘yicha infografika, sog‘lig‘ini maso
fadan kuzatish qurilmalari,
teletibbiyot texnologiyalarining imkoniyatlari yuqori texnologiyali tibbiyotga o‘tishni ta’minlab
beradi. Shu jumladan, biosensorlar, fitnes bilakuzuklari, aqlli soatlar va aqlli kiyimlar tananing
individ
ual ko‘rsatki
chlari(qondagi glyukoza miqdori, qon bosimi va boshqalar)ni operativ
monitoring qilish uchun xizmat qiladi. Ushbu qurilmalar shifokorga bemor sog‘lig‘i
haqidagi ma'lumotni tezkor yuborish va foydalanuvchining sog‘
lom turmush tarzi tashkil
qlishiga yordam beradi.
Mijozning qimmatdorligini o‘rganish tendensiyasi. Meditsinada davolash muvaffaqiyati
bemorning shifokor tomonidan belgilab berilgan davolash yo‘riqnomasini qabul qilishiga
bog‘liqdir, bunda bemor tomondan q
aror qabul qil
ishiga ta’sir etuvchi omillar qatoriga:
ijtimoiy-madaniy, psixografik, xulq-
atvor, iqtisodiy va iste’mol tajribasi kabilarni kiritish
mumkin. Mazkur tendensiyani qo‘llabquvvatlash uchun “bemorning istiqboli”ni belgilab olish
muhim bo‘lib, mot
ivlar tizimini belgilab olishni talab etadi. Biroq, bunda davolash
yo‘riqnomasini olayotgan mijozga uning “his
-
tuyg‘ulari”, “tibbiy xizmatning narxi”,
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
97
“personalning xushmuomalasi” kabi murakkabliklar bilan to‘qnashish mumkin (
Parpiyeva,
2023).
Buning asosida tadqiqot me
todiga motivlarning o‘lchov birliklarini tizimlashtirish
yondashuvlarini ajratib olish maqsadga muvofiqdir (1- jadval). Uning uchun chuqurlashtirilgan
intervyu usulidan foydalaniladi.
3-jadval
Bemorlarning hoxish-istagini baholashda
qo‘llan
iladigan yondashuvlar
Shkala bo‘yicha
ko‘rstakichlarni
o‘lchash
Vaqt bo‘yicha
o‘lchash
Standart tanlov
bo‘yicha o‘lchash
To‘lovni amalga oshirish
bo‘yicha o‘lchash
Bemorning holatini
“sog‘liqo‘lim” shkalachi
bo‘yicha tahlil o‘tkazish
Sog‘liqni
foydasiga
hayotning ma’lu
m
yillarini berish
istagini aniqlash
Sog‘liqning joriy
holati bilan
operatsion
aralashuv
o‘rtasidagi tanlovi
Tibbiy xizmat haqidagi
tasavvuriga javoban
to‘lovni amalga oshirishga
tayyorligining tahlili
Manba:
“Raqamli iqtisodiyot”
ilmiy-elektron jurnali | 4-
son. «Raqamli iqtisodiyot va biznesda
raqamli texnologiyalardan foydalanishning samaradorligi»
“Mijoz yo‘li”ni o‘rganish tendensiyasi. Mazkur masalaning yechimi bem
orning xulq-
atvorini CJM
(customer journey map) modeliga asoslangan bo‘lib, unda bemor murojaat qilgan
joylarni belgilab olish orqali “mijoz yo‘li” xaritasi tuziladi. Shuningdek, unda meditsina
tashkilotlari tizimidagi ikkilamchi ma’lumotlarning analitikasi, bemorlardan so‘rovnoma
lar
olish hamda kuzatish orqali ta’sir etuvchi omillar guruhi shakllantirilishi muhimdir.
Meditsina xizmatlari sifatidan bemorning qoniqqanligi o‘rganish tendensiyasi. Meditsina
xizmatini taklif etuvchi tashkilotni tanlashda bemorn
ing tajribasini e’tiborga
olish kun sayin
muhim bo‘lib bormoqda. Kuzatuvlar natijasi faqatgina 11% bemorlar meditsina xizmati
sifatidan qoniqishga ega ekanligini ko‘rstamoqda. Bundan tendensiyani o‘rganishda vaznli
baholash usuli, nomuvofiqlik tahlili, NPS va CSI indekslaridan foydalanish maqsadga muvofiq.
Bemorlarning layoqatligini o‘rganish tendensiyasi. Mazkur tendesiya bemorning
davolash jarayonida xulq-
atvorini o‘rganish bilan bog‘liq bo‘lib, unda davolovchi shifokorning
maslahatlariga qo‘loq solishi,
mulojaalarning vaqtida olishi hamda klinikaga qayta murojaat
qilishini e’tiborga olinadi. Kuzatuvlar natijasi bemorlarning layoqatligi namoyon etishi 50%dan
oshmasada, yuqori layoqatlik kasallanishning surunkali holatida bo‘lgandagina kuzatilmoqda.
Bunday
tenedesiyani o‘rganishda
miqdor va sifat tahlillaridan, xususan, Bernulli teoremasi va
Markova zanjiridan foydalanish mumkin (Parpieva,
2024a)
.
“Real klinik tajriba”ning shakllanishini o‘rganish tendesiyasi. Sog‘liqni saqlash tizimida
“real klinik tajriba” (Real World Data)ning shakllanishini o‘rganish meditsina xizmatini taklif
etuvchilarning yangi yoki innovatsion ham tibbiy, ham marketing mexanizmlarning
qo‘llanilishiga bog‘liqdir. Buning uchun, meditsina xizmati bozoridagi tendensiyalarni kuzati
b
borib, bemorning ham birlamchi,
ham ikkilamchi ehtiyojlarini o‘rganishga bog‘liqdir.
Xulosa va takliflar.
Raqamli iqtisodiyot va tibbiy xizmatlar marketingni o‘rganishda professional meditsina
ommasi bilan birga marketing tadqiqotlarini olib boruvchilar o‘rtasidagi hamkorlikni tashkil
etish maqsadga muvofiqdir. Marketing tadqiqotlari nafaqat, meditsina xizmatlarini taklif
etuvchilarning rivojlantirishga, balki mazkur bozorning raqobat kurashini shakllantiradi. Bu
esa, avvalambor, meditsina xizmatlari sifatini ta’minlashga xizmat qiladi, desak mubolag‘a
bo‘lmaydi
(Parpiyeva, 2023a).
Raqamli sog‘liqni saqlash
mahsulotlari allaqachon tibbiyotning barcha sohalarida, shu
jumladan davolash, davodan keyingi davrda, kasalliklarning oldini olish va aholining
salomatligini musta
hkamlashda qo‘llaniladi. Ular shifokorlar va bemorlarning yanada
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
98
qulayroq muloqoti, qabullar sonini kamaytirish va onlayn imkoniyatini vujudga keltiradi.
Raqamli sog‘liqni saqlash mahsulotlari bemorni
parvarish qilishni optimallashtirish va
ularning sog‘lig‘ini yaxshilashni amalga oshirad
i. Mamlakatimiz raqamli tibbiyot tizimi
oldida ham tibbiy yordamni tashkil etishda raqamli shakldagi barcha ma'lumotlarni
markazlashtirish, jarayonning barcha ishtirokchilari bilan aloqani ta'minlash
(integratsiyalash) hamda masofaviy s
og‘liqni saqlash xizmatlarini tashkil qilish kabi vazifalar
dolzarb bo‘lib turibdi.
Yana shuni ta’kidlash joizki, iqtisodiyot tarmoqlariga raqamli texnologiyalarni joriy etish
nat
ijasida qator ustunliklarga ega bo‘lib ular quyidagilarda o‘z ifodasini topadi: кorxonalar
faoliyatini avtomatlashtirilishi va jarayonning to‘liq raqamlashtiril
ishiga erishilishi natijasida
raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqariladi, ishlab chiqarish va mehnat resurslaridan
samarali va tejamkorlik bilan foydalanish yo‘lga qo‘yiladi, korxonalar investitsion jozibadorligi
va ishlab chiqarish jarayonining shaffo
fligi ta’minlanadi.
Tibbiyot xizmatlari marketingida raqamlashtirish jarayoni o‘ziga hos xusu
siyatlarga
egaligi, moliyaviy resusrlar va shartli infratuzilmaga muhtojligi nuqtai nazaridan ehtimoliy
yo‘qotishlarga olib kelishi ham mumkinligi ayniqsa O‘zbek
istondek rivojlanayotgan
mamlakatda faoliyatini olib boradigan korxonalarda ushbu jarayonni to‘g‘ri rejalashtirish,
raqamli transformatsiyalash strategiyasini to‘g‘ri shakllantirish, ushbu jarayonni korxona
holatiga va faoliyat turiga muofiq holatda rejalashtirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Raqamli iqtisodiyot va tibbiy xizmatlar marketingida raqamli transformatsiyaning
tegishli modellaridan, yani jarayon, tarmoq, texnologik modellaridan birini tanlash esa tibbiyot
klinikalarida bajarilishi kerak bo‘lg
an ishlarni spetsifikatsiya qilishga, samaradorlikni
izchillikda va aniq belgilangan harakatlar rejasi orqali oshirish imkonini beradi.
Shunday ekan, klinikalarida raqamli transformatsiyani amalga oshirish uchun quyidagilar
taklif etiladi:
1. mehnat ja
rayonida zarur kompetentsiyaga ega bo‘lgan yuqori malakali ishchilardan
iborat jamoaga ega bo‘l
ish;
2. mavjud sharoit va vaqtni inobatga olgan holda innovatsion mehnat vositalari va
ob'ektlari bilan eng samarali uyg‘unlashishga imkon beruvchi usullar, usl
ublar va chora-
tadbirlar majmuini ishlab chiqish;
3. Ishlab chiqarishni raqamli transformatsiya
qilish sur’atlarini oshirish zaruratidan kelib
chiqqan holda, manfaatdor tibbiyot tashkilotlari va klinikalar, ixtisoslashtirilgan oliy ta’lim
muassasalari, kasb-
hunar maktablari bilan faol hamkorlikni yo‘lga qo‘yish zarur.
Adabiyotlar /Литература/Refere
nce:
Axmadjanov I.X. (2016) Kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatida tibbiyot moddiy-texnika
ta’minoti xizmatlarini ko‘rsatish holati va istiqbollari // “Iqtiso
diyot va innovatsion
texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr
-dekabr.
Dadaxodjaeva M
.E. (2016) Xorijiy davlatlarda sog‘liqni saqlashni boshqarishning turli
modellariga tavsif va xalqaro amaliyot // “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilm
iy
elektron jurnali. № 4, iyul
-avgust.
Ivanov, A.V. (2021) Registers as the basis for data collection and evidence building.
RealWorld Data & Evidence.
Lukina, Yu.V. et al. (2017) Treatment adherence: modern view on a well known issue.
Cardiovascular Therapy and Prevention.
Parpieva
M.M. (2024b) International
scientific journal “Interpretation and researches”
Volume 2 issue 9 (31) | ISSN: 2181-4163 | Impact Factor: 8.2.
«Глобальные
экономические
проблемы
,
преимущества
перехода
к
цифровой
экономике».
Parpieva. M.M. (2024a)“
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
SCIENCE SHINE Issue XVI
”
.
25. 05. 2024
«
Priority directions of the development of the digital economy in uzbekistan
».
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, yanvar
www.e-itt.uz
99
Parpiyeva. M.M. (2023a) “RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY
-ELEKTRON JURNALI | 4 -SON
Raqamli iqtisodiyot va biznesda raqamli texnologiyalardan foydalanishning
samaradorligi
».
Parpiyeva. M.M. (2023b)“RAQAMLI IQTISODIYOT” ILMIY
-ELEKTRON JURNALI | 5 -SON
«O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor
yo‘nalishlari» .
Porter M., (2006) Teisberg E. Redefining Health Care: Creating Value Based Competition on
Results. Harvard Business School Press.
Qaror (2023)
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 28.1.2023 yilidagi PQ
-415-son
https://lex.uz/uz/docs/-6719038
Raxmanov D.X. (2012) O‘zbekiston Respublikasida sog‘liqni saqlash muassasalarini
moliyalashtiri
shning ustuvor yo‘nalishlari // “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy
elektron jurnali.
№ 3, mart.
Sulaymonov. M. (2023)
O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 18
-son ilmiy tadqiqotlar
jurnali.
«Raqamli tibbiyot».
Uljaevna. M.N. (n.d.) Journal of marketing, business and management (jmbm)
“
Meditsina
xizmatlari bozorida mijoz (bemor)larning
qimmatdorligini O‘rganish tendensiyalari”
.
Zuenkova, Yu.A. (2021) The struggle for patients and severe competition for culpulsory
health care. Vestnik MIRBIS.
