Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, oktabr
www.e-itt.uz
84
T
O‘
QIMACHILIK KORXONALARIGA INVESTISIYALAR OQIMINI
SAMARADORLIGINI OSHIRISH OMILLARI
Isroilov Madaminjon Muxsinovich
O‘
zbekiston Respublikasi raqobat q
o‘
mitasi huzuridagi
raqobat siyosati va iste'molchilar huquqlari tadqiqotlari markazi
ORCID: 0009-0004-0548-9498
Annotatsiya.
Bugungi kunda barcha sohalarda, xususan t
o‘
qimachilik korxonalarida
ommaviy ishlab chiqarishni tashkil etish eng samarali hisoblanadi. Bozor sharoitida ishlab
chiqarishni doimiy ravishda rejalashtirish maqsadga muvofiqdir. Yurtimizda t
o‘
qimachilik
sanoatida yuqori hamda barqaror
o‘
sish sur'atlarini ta'minlash, t
o‘g‘
ridan-t
o‘g‘
ri xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish va
o‘
zlashtirish, raqobatbardosh mahsulotlarni ishlab chiqarish va
eksport qilish, modernizatsiya qilishning strategik muhim ahamiyatga ega b
o‘
lgan loyihalarini
amalga oshirish hisobiga yuqori texnologiyali yangi ish
o‘
rinlarini yaratish, korxonalarni texnik
va texnologik yangilash, il
g‘or «klaster modeli»ni joriy etishga qaratilgan tarkibiy qayta tashkil
etishni yanada chuqurlashtirish b
o‘
yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Ushbu maqolada
t
o‘
qimachilik korxonalariga investisiyalar oqimini samaradorligini oshirish omillari va usullari
haqida s
o‘
z yuritiladi hamda tahlil qilinadi.
Kalit so‘zlar:
iqtisodiyot, eksport, xorijiy investitsiyalar, korxonalar, t
o‘
qimachilik, sanoat,
tikuv-trikotaj.
ФАКТОРЫ ПОВЫШЕНИЯ ЭФФЕКТИВНОСТИ ПРИТОКА
ИНВЕСТИЦИЙ В ТЕКСТИЛЬНЫЕ ПРЕДПРИЯТИЯ
Исраилов Мадаминжон Мухсинович
Центр исследований конкурентной политики и прав потребителей
при комитете по конкуренции Республики Узбекистан
Аннотация.
Сегодня наиболее эффективна организация массового производства во
всех отраслях, в частности на текстильных предприятиях. В рыночных условиях
целесообразно
постоянное
планирование
производства.
Создание
новых
высокотехнологичных рабочих мест, техническое и
технологическое обновление
предприятий, внедрение прогрессивной «кластерной модели»за счет обеспечения
высоких и устойчивых темпов роста текстильной промышленности в стране,
привлечения и освоения прямых иностранных инвестиций, производства и экспорта
конкурентоспособной продукции, реализации стратегически важных проектов
модернизации. проводится системная работа по дальнейшему углублению структурной
реорганизации, направленной на В данной статье будут рассмотрены и
проанализированы факторы и методы повышения эффективности инвестиционных
потоков в текстильные предприятия.
Ключевые слова:
экономика, экспорт, иностранные инвестиции, предприятия,
текстиль, промышленность, шитье
-
трикотаж.
UO‘K:
330.322.01
X SON - OKTABR, 2024
84-90
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, oktabr
www.e-itt.uz
85
FACTORS FOR INCREASING THE EFFICIENCY OF THE INFLOW OF
INVESTMENTS INTO TEXTILE ENTERPRISES
Israilov Madaminjon Mukhsinovich
Center for Research on Competition Policy and Consumer Rights
under the Competition Committee of the Republic of Uzbekistan
Abstract.
Today, the most effective organization of mass production in all industries, in
particular in textile enterprises. In market conditions, continuous production planning is
advisable. Creation of new high-tech jobs, technical and technological renewal of enterprises,
introduction of a progressive "cluster model" by ensuring high and sustainable growth rates of the
textile industry in the country, attracting and mastering foreign direct investment, production and
export of competitive products, implementation of strategically important modernization
projects. Systematic work is being carried out to further deepen the structural reorganization
aimed at In this article, the factors and methods of increasing the efficiency of investment flows
into textile enterprises will be considered and analyzed.
Keywords:
economy, exports, foreign investments, enterprises, textiles, industry, sewing-
knitwear.
Kirish.
Innovatsion va texnologik iqtisodiyotni shakllantirish jarayonida ishlab chiqarishning
iqtisodiy samaradorligini oshirish va sanoat sektorida tarkibiy
o‘
zgarishlarni amalga oshirish
uchun xorijiy investitsiyalarni jalb qilish muhim
o‘
rin tutadi.
O‘
zbekiston taraqqiyotining
hozirgi bosqichida uning jahon iqtisodiy hamjamiyatiga integratsiyalashuvi tegishli investitsiya
muhitini shakllantirmasdan va milliy iqtisodiyotga xorijiy investitsiyalarni faol jalb qilmasdan
amalga oshirilmaydi.
O‘
zbekiston iqtisodiyotining innovatsion rivojlanishining omillaridan biri
bu xorijiy kapitalni jalb qilish bilan chambarchas bo
g‘
liq b
o‘
lgan eng muhim tarmoqlarni
modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlash dasturini faol amalga oshirishdir.
Tadqiqotning dolzarbigi shundaki,
O‘
zbekiston Markaziy Osiyodagi eng aholi zich
joylashgan davlatlardan biri, shuningdek, postsovet hududida paxta tolasining yirik ishlab
chiqaruvchisi hisoblanadi.
O‘
zbekiston paxta yetishtirish b
o‘
yicha dunyoda oltinchi, eksport
b
o‘
yicha uchinchi
o‘
rinni egallab, t
o‘
qimachilik bozorida tobora faol ishtirok etmoqda.
Respublikada har yili 1 million 250 mingdan ortiq paxta tolasi ishlab chiqariladi, shundan ichki
qayta ishlash hajmi 60 foizdan oshadi, shu bilan birga
O‘
rta muddatli istiqbolda
O‘
zbekiston
paxta tolasini ichki qayta ishlash va t
o‘
qimachilik mahsulotlari ishlab chiqarishni 70 foizgacha
ta'minlashni davom ettiradi. Bugungi kunda
O‘
zbekistonning yengil sanoati, xususan,
t
o‘
qimachilik sektori milliy iqtisodiyotning strategik muhim va jadal rivojlanayotgan
tarmoqlaridan biri hisoblanadi.
O‘
zbekistonda iqtisodiy rivojlanishdagi vaziyat tubdan
o‘
zgardi, mamlakatimiz
iqtisodiyotini diversifikatsiya qilish va modernizatsiya qilish, raqobatbardoshligini oshirish,
sanoatning yetakchi tarmoqlarini rivojlantirishni q
o‘
llab-quvvatlash, shu jumladan mahalliy
xomashyoni qayta ishlashni chuqurlashtirish hisobiga ularning eksport salohiyatini oshirishga
qaratilgan davlat sanoat siyosatining maqsadli tizimini amalga oshirish boshlandi. Eksportni
xomashyodan yuqori q
o‘
shilgan qiymatga ega tayyor mahsulotga izchil va tizimli ravishda
qayta y
o‘
naltirish yengil sanoatni rivojlantirishning kelajakka qaratilgan yangi strategiyasini
shakllantirishga imkon berdi.
Adabiyotlar sharhi.
Butun dunyoda globallashuv va xalqaro raqobat, tayyor t
o‘
qimachilik mahsulotlari va
yarim tayyor mahsulotlar eksportining strategik va iqtisodiy resurs sifatida ortib borayotgan
ahamiyati, sohaga jalb qilingan investitsiyalarni boshqarish zarurati ortib bormoqda. Oxirgi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, oktabr
www.e-itt.uz
86
yillarda ushbu sohalardagi eksport ulushi jahon bozorida
o‘
sib bormoqda, xususan, " Xitoy Xalq
Respublikasi eksporti 24%, AQSh - 19%, Hindiston - 13%, Pokiston - 8%,
O‘
zbekiston - 5%,
Afrika mamlakatlari - 5%, Turkiya - 4%, Braziliya - 4%, Avstraliya - 3%, Gretsiya - 2%" (Textile
Global Market Report 2023). Jahon bozorida t
o‘
qimachilik mahsulotlariga talabning oshishi
ushbu sohaning kelajakdagi rivojlanishida investitsiyalarni boshqarish samaradorligini
oshirishning dolzarbligini k
o‘
rsatadi.
Investitsiyalarni boshqarishga qaratilgan ilmiy tadqiqotlarning ustuvor y
o‘
nalishlari
strategik menejment (Tursunov, 2019), xatarlarni boshqarish, loyihalarni boshqarish (Jia, Yin,
Chen, 2020) , strategik rejalashtirish va strategik dasturlarni ishlab chiqish, strategik tahlil,
maqsadlar b
o‘
yicha boshqarish, foydalanishga asoslangan strategik boshqaruvni tashkil etish
raqamlashtirish texnologiyalari (Ku, Chien, Ma, 2020), korxonalar uchun innovatsion
strategiyalarni ishlab chiqish (Hayyat, Husayn, Lohano, 2020), sanoat korxonalarida
investitsiya faoliyatini strategik boshqarish mexanizmlarini takomillashtirish, uning ilmiy-
uslubiy asoslarini ishlab chiqish (Yoldashev, Nabokov, Nekrasov, Tursunov, 2019).
O‘
zbekistonda t
o‘
qimachilik sanoati sanoatning asosiy tarmoqlaridan biri hisoblanadi.
Ushbu sohani yanada rivojlantirish uchun xorijiy investitsiyalarni jalb etish, sifat menejmenti
tizimini joriy etish va boshqaruvda innovatsion usullarni q
o‘
llash b
o‘
yicha keng k
o‘
lamli amaliy
ishlar olib borilmoqda. Yangi rivojlanish strategiyasi
O‘
zbekiston 2022-2026 yillarda "t
o‘
qimachilik sanoati ishlab chiqarish hajmini 2 baravar
oshirish", shuningdek, "26-maqsad: mamlakatda investitsiya muhitini yaxshilash va
jozibadorligini oshirish, kelgusi 5 yil ichida 120 milliard AQSh dollari miqdoridagi
investitsiyalarni jalb etish choralarini k
o‘
rish"kabi ustuvor vazifalarni belgilab beradi., shu
jumladan 70 milliard dollarlik xorijiy investitsiyalar. Pastdan yuqoriga yondashuv asosida
investitsiyalardan samarali foydalanish va eksport hajmini oshirishning yangi tizimini yaratish.
2026 yilgacha xorijiy va mahalliy investitsiyalarni jalb qilish strategiyasini amalga oshirish" va
"maqsad-28: respublikaning eksport salohiyatini oshirish va respublikaning eksport hajmini
2026 yilda 30 milliard AQSh dollariga etkazish". Ushbu vazifalarni muvaffaqiyatli amalga
oshirish respublikamiz t
o‘
qimachilik sanoati korxonalarini strategik rivojlantirishga
investitsiyalarni boshqarishga qaratilgan ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishni, t
o‘
qimachilik
korxonasini strategik rivojlantirishga investitsiyalarni boshqarish samaradorligini baholash
metodologiyasini va investitsiyalarni boshqarish samaradorligini oshirishga qaratilgan ichki
nazorat mexanizmini takomillashtirishni
o‘
z ichiga oladi. t
o‘
qimachilik korxonalarida,
shuningdek t
o‘
qimachilik sanoati korxonalarining ishlab chiqarish salohiyatini aks ettiruvchi
asosiy k
o‘
rsatkichlarning uzoq muddatli prognoz k
o‘
rsatkichlarini ishlab chiqish.
T
o‘
qimachilik va yengil sanoat
O‘
zbekiston Respublikasi iqtisodiyotida muhim
o‘
rin tutadi
va sanoat ishlab chiqarish markazida joylashgan.
O‘
zbekistonda t
o‘
qimachilik sanoati b
o‘
yicha
tadqiqotlar uzoq vaqtdan beri olib borilgan b
o‘
lsa-da, adabiyotlarning aksariyati faqat sohaning
umumiy tendentsiyalari va ular bilan bo
g‘
liq investitsiya va reklama strategiyalariga
ba
g‘
ishlangan.
O‘
zbekiston hukumati t
o‘
qimachilik sanoatiga katta e'tibor qaratmoqda va uni yaxshilash
uchun barqaror rivojlanish dasturlarini ishlab chiqmoqda. U paxta va paxta iplari, arzon ishchi
kuchi va infratuzilma resurslari (suv, tabiiy gaz, elektr energiyasi va boshqalar) hamda ichki
bozoridan (Markaziy Osiyoda eng k
o‘
p aholi) foydalangan holda t
o‘
qimachilik sanoatining
rivojlanishini jadallashtirish uchun xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, xususiylashtirish,
xususiy investitsiyalarni t
o‘
plash b
o‘
yicha sa'y-harakatlarni amalga oshirmoqda (Kim, Jay,
2019).
Savdo bozorlarini kengaytirish va ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning
raqobatbardoshligini oshirishga asoslangan iqtisodiyotning strategik tarmo
g‘
i b
o‘
lgan
O‘
zbekistonda yengil sanoatni rivojlantirish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi.
T
o‘
qimachilik sanoati mamlakat aholisi uchun k
o‘
p sonli ish
o‘
rinlari, ayollar bandligini
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, oktabr
www.e-itt.uz
87
ta'minlaydi. Bu sanoat hududlarida demografik muvozanatni saqlashga imkon beradi
(Tuxtasinova, 2020).
Olimlar
(Xalilov,
Safina,
2023)
O‘
zbekiston
Respublikasida
iqtisodiyotni
raqamlashtirishning t
o‘
qimachilik sanoatida sifat menejmenti tizimini rivojlantirishga ta'sirini
o‘
rganishdi. Isayev (2022) sifat menejmenti va strategik boshqaruvning integratsiyalashgan
tizimi doirasida t
o‘
qimachilik sanoati korxonalarida rivojlanish strategiyalarini amalga
oshirishning tashkiliy va boshqaruv mexanizmlarini takomillashtirish masalasini k
o‘
rib
chiqadi.
Keyingi yillarda yurtimizda
O‘
zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan
2019
–
2025-yillarda t
o‘
qimachilik va tikuv-trikotaj sanoatini jadal rivojlantirish maqsadida,
kompleks yondashuv asosida xom ashyoni qayta ishlash, tayyor mahsulotni, shu jumladan,
sanoat kooperatsiyasini kengaytirish va q
o‘
llab-quvvatlash asosida ishlab chiqarish va eksport
qilish, t
o‘
qimachilik mahsulotlarini sotishning ichki va tashqi bozorlarini tadqiq qilish, ichki va
tashqi bozorlarda mahsulotlar raqobatbardoshligini ta'minlash b
o‘
yicha chora-tadbirlarni
amalga oshirish, q
o‘
shimcha qiymat yaratishning yagona zanjirini tuzish, respublikada ishlab
chiqariladigan paxta ip-kalavalarning butun hajmini qayta ishlash hisobiga 2025-yilga borib
t
o‘
qimachilik mahsulotlari eksporti hajmini 7 mlrd. AQSH dollariga etkazish Kontseptsiyasini
tasdiqlandi. 2020-yil 1-yanvardan quyidagi soliq imtiyozlari joriy etildi:
- hisobot davri natijalari b
o‘
yicha yalpi tushumning umumiy hajmida tayyor tikuv-trikotaj
ma'sulotlarining eksporti 60%dan kam b
o‘
lmagan eksport ulushiga ega b
o‘
lgan korxonalar
2023-yil 1-yanvarga qadar mol-mulk soli
g‘
ini t
o‘
lashdan ozod etildi;
- t
o‘
qimachilik, tikuv-trikotaj, charm-poyabzal va m
o‘
ynachilik sohalari korxonalarining
foyda soli
g‘
i b
o‘
yicha soliqqa tortiladigan bazasi 7 yil davomida teng ulushlarda zamonaviy
tozalash va kanalizatsiya inshootlarini qurish b
o‘
yicha xarajatlar summasiga kamaytiriladi;
Bunday imtiyozlar berilishi natijasida t
o‘
qimachilik sanoatida ham tub
o‘
zgarishlar
amalga oshib, ijobiy natilar k
o‘
rina boshladi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Bugungi kunda dunyoda t
o‘
qimachilik mahsulotlari ishlab chiqarishni tashkil etish
darajasini, uning iste'moli, sifati, shuningdek eksportini oshirishga asoslangan innovatsion
y
o‘
nalishlar b
o‘
yicha ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Zamonaviy sharoitda yuqori samarali
sintetik tolalar va t
o‘
qimachilik matolarini ishlab chiqarishni tashkil etish, shuningdek, trikotaj
va tikuvchilik sanoatining innovatsion rivojlanishida "aqlli" t
o‘
qimachilik matolarini, elektron
t
o‘
qimachilik matolarini, faol matolarni, shuningdek mikroblarga qarshi matolarni yaratish va
ushbu innovatsion matolardan tayyor kiyim-kechaklarni ishlab chiqarish b
o‘
yicha tadqiqotlar
olib borilmoqda.
Taqdiqot metodologiyasi korxonalarning moliyaviy-iqtisodiy k
o‘
rsatkichlarini
yaxshilashning nazariy va uslubiy asoslarini
o‘
rganish, moliyaviy-iqtisodiy natijalar
samaradorligini oshirish y
o‘
nalishlarini aniqlash, moliyaviy-iqtisodiy vaziyatni tahlil qilishda
ekonometrik usullardan foydalangan holda samarali boshqaruv qarorlari, korxonalarning
moliyaviy-iqtisodiy k
o‘
rsatkichlarini prognoz qilish va strategik qarorlarni qabul qilish
tadqiqotlarning muhim masalasidir.
Ekonometrik usullar ommaviy, takrorlanadigan hodisalarni
o‘
rganishda asosiy vosita
b
o‘
lib, natijada aniqlangan tendentsiyalarga tayanib, iqtisodiy k
o‘
rsatkichlarning
o‘
zgarishini
bashorat qilishda muhim rol
o‘
ynaydi. Matematik dasturlash usullari ishlab chiqarish
muammolarini hal qilishda asosiy vosita - iqtisodiy faoliyatni optimallashtirish. Davlat
xizmatlari nazariyasi ehtimollar nazariyasiga asoslangan davlat xizmatlari jarayonlarini
miqdoriy aniqlashning matematik usullarini
o‘
rganadi. Evristik usullar-bu sezgi, oldingi tajriba,
mutaxassislarning ekspert baholari va boshqalar bilan bo
g‘
liq b
o‘
lgan iqtisodiy muammolarni
hal qilishning norasmiy usullari., shakllangan iqtisodiy vaziyatlarga asoslanib(Lin va Bai, 2020).
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, oktabr
www.e-itt.uz
88
Korxonaning ishlab chiqarish quvvati tegishli sifat va assortimentdagi mahsulotlarning
maksimal miqdori bilan tavsiflanadi, ular asosiy vositalarni maqbul ish sharoitida t
o‘
liq
ishlatish bilan vaqt birligida ishlab chiqarilishi mumkin. T
o‘
qimachilik korxonasining ishlab
chiqarish quvvati tegishli sifat va assortimentdagi mahsulotlarning maksimal miqdori bilan
tavsiflanadi, ular optimal ish sharoitida asosiy vositalardan t
o‘
liq foydalangan holda vaqt
birligida ishlab chiqarilishi mumkin.
Ishlab chiqarish quvvatlarini turli pozitsiyalardan k
o‘
rib chiqish mumkin, buning asosida
nazariy, maksimal, iqtisodiy va amaliy imkoniyatlar aniqlanadi.
Nazariy (dizayn) quvvat ideal ishlab chiqarish sharoitida mumkin b
o‘
lgan maksimal
mahsulot ishlab chiqarishni tavsiflaydi. Bu jismoniy xizmat muddati davomida t
o‘
liq yillik
kalendar ish vaqti fondi bilan mehnat unumdorligi uchun soatlik chegara sifatida belgilanadi.
Ushbu k
o‘
rsatkich yangi ishlab chiqarishni kengaytirish loyihalarini, boshqa innovatsion
tadbirlarni asoslash uchun ishlatiladi (Vodyanov, 2004).
Maksimal quvvat-bu hisobot davrida ishlab chiqarilgan mahsulotlarning normal tarkibi
bilan, mehnat va moddiy omillar nuqtai nazaridan cheklovlarsiz, smenalar va ish kunlarini
k
o‘
paytirish imkoniyati bilan, shuningdek ishlashga tayyor b
o‘
lgan faqat
o‘
rnatilgan
uskunalardan foydalangan holda nazariy jihatdan mumkin b
o‘
lgan mahsulot ishlab chiqarish.
Ushbu k
o‘
rsatkich ishlab chiqarish zaxiralarini, ishlab chiqarish hajmini va ularni k
o‘
paytirish
imkoniyatlarini aniqlashda muhimdir.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Mustaqillik yillarida sanoat xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda ham, yuqori q
o‘
shilgan
qiymatli mahsulotlarni eksport qilishda ham yetakchilardan biriga aylandi. Agar 1991-yilda
O‘
zbekistonda paxta tolasini qayta ishlash hajmi 7 foizdan oshmagan b
o‘
lsa, endi bu k
o‘
rsatkich
40 foizga yetdi. Bugungi kunda sanoat iplardan tortib tayyor tikuv va trikotajgacha b
o‘
lgan keng
eksport assortimentiga ega. 1063 dan ortiq korxonalar mahsulot eksport qilish bilan
shu
g‘
ullanadi. Sanoat korxonalari t
o‘
qimachilik mahsulotlarini dunyoning 72 dan ortiq
mamlakatlariga eksport qiladi. Hozirgi vaqtda Belgiya (t
o‘
qimachilik eksporti umumiy
hajmining 22,3 foizi), Koreya (14,9 foiz), Rossiya (14,7 foiz) va Ispaniya (12,5 foiz)
o‘
zbek
t
o‘
qimachilik mahsulotlarining asosiy iste'molchilari hisoblanadi. Hozirgi vaqtda Belgiya
(t
o‘
qimachilik eksporti umumiy hajmining 22,3%), Koreya (14,9%), Rossiya (14,7%) va
Ispaniya (12,5%)
o‘
zbek t
o‘
qimachilik mahsulotlarining asosiy iste'molchilari hisoblanadi.
S
o‘
nggi yillarda Braziliya, Chili, Xorvatiya, Nigeriya va boshqa mamlakatlarga eksport y
o‘
lga
q
o‘
yildi.
Bugungi kunda sohada 7 mingdan ortiq korxona faoliyat k
o‘
rsatmoqda. 2016 yilda
korxonalar tomonidan ishlab chiqarish hajmi 12,6 trln. 2020 yil yakunlariga k
o‘
ra ishlab
chiqarish hajmi 3,4 baravarga oshib, 44 trln. s
o‘
m(
Обзор
развития
текстильной
отрасли
Узбекистана
в
2017-2020
годах
// https://yuz.uz/ru).
Uyushma korxonalari, shuningdek, keng assortimentdagi va
o‘
ziga xos profildagi boshqa
mahsulotlarni ishlab chiqaradi, shu jumladan tibbiy buyumlar, t
o‘
qilmagan materiallar ishlab
chiqaradi, paxta mahsulotlari, maxsus ish kiyimlari, Terri buyumlariga b
o‘
lgan ehtiyojni
qondiradi, shuningdek yangi avlod mahsulotlarini yangi innovatsion mahsulotlarni ishlab
chiqish va ishlab chiqarishga joriy etishni ta'minlaydi.
Asosiy e'tibor yuqori ortiqcha qiymatga ega tayyor mahsulot ishlab chiqarishni
k
o‘
paytirishga qaratilgan b
o‘
lib, uning ulushi sanoat ishlab chiqarishining umumiy hajmida 57
foizdan oshdi. Paxtadan t
o‘
qimachilik sanoati ishlab chiqarish zanjirida q
o‘
shilgan qiymatning
eng katta
o‘
sishi tayyor trikotaj va tikuvchilik mahsulotlarini tikishda mavjud.
T
o‘
qimachilik sanoatining jadal rivojlanishining muhim k
o‘
rsatkichi xorijiy
investitsiyalarning barqaror oqimi hisoblanadi. Samarali boshqaruv bilan birgalikda yangi
investitsiyalarni jalb etish, eng zamonaviy asbob-uskunalar va texnologiyalarni joriy etish
O‘
zbekistonning t
o‘
qimachilik va tikuvchilik-trikotaj sanoatini rivojlantirishda muhim omil
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, oktabr
www.e-itt.uz
89
b
o‘
lib xizmat qilmoqda va uning eksport salohiyatini oshirishga xizmat qilmoqda. Mustaqillik
yillarida Germaniya, Shveysariya, Italiya, Janubiy Koreya, Yaponiya, Turkiya, AQSh, Hindiston
va boshqa yetakchi mamlakatlarning xorijiy investorlari ishtirokida 300 dan ortiq korxona
tashkil etildi. Respublikada "Daewoo International", "Daishin Textile", "Heintex", "Shindong
Enercom" (Koreya), "Alkim Textile", "Mert iplik" (Turkiya), "Spentex Industries" (Hindiston),
"Weirex", "Osborne Trading"kabi yirik xorijiy investorlar muvaffaqiyatli ishlamoqda (Buyuk
Britaniya) va boshqalar. s
o‘
nggi yillarda t
o‘
qimachilik sanoatiga 180 ta investitsiya loyihasini
amalga oshirish doirasida 2,5 milliard dollardan ortiq mablag ' jalb qilindi. AQSh Janubiy
Koreya, Xitoy, Rossiya, Hindiston, Buyuk Britaniya, Germaniyadan xorijiy investitsiyalar. Jalb
qilingan xorijiy investitsiyalarning 80% dan orti
g‘
i Janubiy Koreya, Shveytsariya, Singapur,
Buyuk Britaniya, Germaniya, Hindiston va Turkiya kabi mamlakatlarga t
o‘g‘
ri keladi.
Tadqiqotning protsessual yondashuvi asosida sifat menejmenti tizimini joriy etish orqali
t
o‘
qimachilik mahsulotlarining zarur sifat darajasini joriy etish, saqlash va ta'minlashning
asosiy bosqichlari quyidagilarga asoslanadi:
- t
o‘
qimachilik mahsulotlariga b
o‘
lgan talabni va ularning sifatini oldindan bilish;
-ilmiy-texnik taraqqiyot yutuqlarini hisobga olgan holda sifat darajasini shakllantirish,
me'yoriy va texnik hujjatlarni tayyorlash;
- kompaniya imkoniyatlarini tahlil qilish;
-sifatli materiallar bilan moddiy-texnik ta'minot;
- ishlab chiqarishni texnik tayyorlash, texnologik jarayonlarni ishlab chiqish, mashinalar,
uskunalar va asboblar bilan ta'minlash;
-tegishli normativ-texnik hujjatlar va standartlarga muvofiq lizing xizmatlarini ko '
rsatish;
- ishlab chiqarilgan t
o‘
qimachilik mahsulotlarining sifatini aniqlash;
- omborda j
o‘
natilgan mahsulotlar sifatini saqlash, tashish va sotish;
- foydalanuvchilar va iste'molchilarning mahsulot sifatidan qoniqish darajasini aniqlash
va baholash.
Bugungi kunda "Fadolli Ricci", "Samo", "Buka", "IDEAL", "BONITO KIDS", "TAKHI",
"Element", "T-SOD", "ROUND ROOFS", "Molto CALDO", "LOTTE Mart", "Oodji", "GLORIA JEANS,
Sportmaster, Zolla, TRUSSARDI, JKA, Lotto, FUN DAY, ESSENTIEL ANTWERP, OMSA, FRUIT OF
The LOOM, MiNiMi, Pepsi, BOXEUR DES RUES, CALLIOPE ITALIA, DeFacto,
o‘
stin, Kappa, FILD,
Terranova mahsulotlari
O‘
zbekiston brendi ostida 66 mamlakatga eksport qilinmoqda.
Asosiy kapitalning tuzilishi kapitalning umumiy qiymatidagi har bir guruhning o
‘
ziga xos
og
‘
irligi bilan tavsiflanadi. Asosiy kapitalning faol va passiv qismlari o
‘
rtasidagi nisbat
faoliyatning ayrim sohalaridagi texnologik jarayonning xususiyatlariga, ularning texnik
jihozlanish darajasiga bog
‘
liq. Asosiy kapitalning faol va passiv qismlarga bo
‘
linishi ma'lum
darajada shartli bo
‘
lib, tashkilot tomonidan bajariladigan aniq funktsiyalarga bog
‘
liq. Asosiy
vositalarning faol qismi mehnat ob'ektlariga bevosita ta'sir ko
‘
rsatadigan, mahsulot
parametrlarini boshqarishga imkon beradigan elementlarni o
‘
z ichiga oladi. Asosiy kapitalning
faol va passiv qismlarining qiymati shunday nisbatda bo
‘
lishi kerakki, faol qismning yuqori
ulushi ta'minlanadi, bu ishlab chiqarish quvvatlarining o
‘
sishiga, mehnat unumdorligining
oshishiga va faoliyat hajmining oshishiga yordam beradi. Har bir alohida holatda, faol qism
ulushining ko
‘
payishi iqtisodiy jihatdan asosli bo
‘
lishi kerak, chunki asosiy vositalardan
foydalanish samaradorligining oshishi faqat ma'lum nisbatlarga rioya qilingan holda
ta'minlanadi, agar faol qism ulushining ko
‘
payishi undan foydalanish darajasining majburiy
pasayishi bilan birga kelmasa yoki uskunaning yuqori zichligi tufayli ish sharoitlarining
yomonlashishi.
Xulosa va takliflar.
Ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanishni yaxshilashning asosiy usullari keng va
intensiv zaxiralarni ochish, shuningdek ishchilarning umumiy ta'lim va texnik darajasini
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, oktabr
www.e-itt.uz
90
oshirishdir.Uskunalardan foydalanishni yaxshilash uchun katta zaxiralardan birinchi navbatda
foydalanish kerak, chunki ularni ishlab chiqarishga jalb qilish katta kapital q
o‘
yilmalarni talab
qilmaydi. Zero, bu zaxiralar ishlab chiqarishni tashkil etish, mehnat va boshqaruvni
takomillashtirish kabi ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligini oshirish omilining
o‘
ziga
xos tarkibidir. Avvalo, b
o‘
sh turgan uskunalar miqdorini kamaytirish, uskunalarga profilaktik
xizmat k
o‘
rsatishning yaxshi ishlab chiqilgan tizimini joriy etish, smenali ishlarni, ayniqsa
yuqori samarali uskunalarni k
o‘
paytirish, montaj va montaj ishlarini mexanizatsiyalash
darajasini oshirish, kooperativ aloqalarni kengaytirish orqali ishlab chiqarish quvvatlarini
tashkil qilishni yaxshilash kerak sanoat ichidagi va tarmoqlararo. Ushbu chora-tadbirlarning
barchasi kapital unumdorligini, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga olib kelishi
mumkin, ular ishlab chiqarish va iqtisodiy faoliyatda osonlikcha amalga oshiriladi.
Adabiyotlar/Литература/Reference:
Farmon (2022)O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi "yangi
O‘zbekistonning 2022
-
2026 yillarga mo‘ljallangan rivojlanish strategiyasi to‘g‘risida" gi PF
-60-son
farmoni [elektron resurs]. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 y
il 28 yanvardagi "yangi
O‘zbekistonning 2022
-
2026 yillarga mo‘ljallangan rivojlanish strategiyasi to‘g‘risida"gi PF
-60-son
farmoni. Mavjud: www.lex.uz (kirish: 2024-yil 3-fevral).
Hayat N., Hussain A., Lohano H.D. (2019). Eco-labeling and sustainability: A case of textile
industry in Pakistan. Journal of Cleaner Production, vol. 252, p. 119807 (2019). doi:10.1016/j.jclepro.
Isaev R.A.: (2022). Improvement of organizational and management mechanisms of strategy
implementation in the enterprises of textile industry of the republic of Uzbekistan. International
journal of health sciences, 6(S6), pp. 1527-1540 (2022). doi:10.53730/ijhs. v6nS6.10064.
Jia F., Yin S., Chen L., Chen X. (2020). The circular economy in the textile and apparel industry: A
systematic literature review. Journal of Cleaner Production, vol. 259, no. 2, p. 120728 (2020).
doi:10.1016/j.jclepro.
Khalilov N., Safina N. (2023). Digitalization - as the main factor in the development of the quality
management system of the textiles industry of the Republic of Uzbekistan // MBIO Web Conf, vol. 65,
p. 03004 (2023). doi:10.1051/bioconf/20236503004.
Kim Y.-J., Park J.A. (2019). Sustainable Development Strategy for the Uzbekistan Textile Industry:
The Results of a SWOT-AHP Analysis. Sustainability, vol. 11, p. 4613 (2019). doi:10.3390/su11174613.
Ku C.C., Chien C.F., Ma K.T. Digital transformation to empower smart production for Industry 3.5
and an empirical study for textile dyeing. Computers & Industrial Engineering, vol. 142, p. 106297
(2020). doi:10.1016/j.cie.2020.106297.
Lin, B., & Bai, R. (2020). Dynamic energy performance evaluation of Chinese textile industry.
Energy, 117388.
https://doi.org/10.1016/j.energy.2020.117388.
Textile Global Market Report (2023). By Type (Other Textile Product Mills, Fabrics, Yarn, Fiber
and Thread, Home Furnishings and Floor Coverings, Textile and Fabric Finishing and Fabric Coating
Mills), By Material (Cotton, Jute, Silk, Synthetics, Wool), By Process (Woven, Non-Woven) Market Size,
Trends,
And
Global
Forecast
2023-2032.
Available
at:
https://www.thebusinessresearchcompany.com/report/textile-globalmarket-report
(accessed 1
February 2024).
Tukhtasinova M.M. (2020). Perspective directions for increasing the economic potential of the
textile industry of the republic of Uzbekistan. Theoretical & Applied Science, vol. 84, pp. 812-818
(2020). doi:10.15863/tas.2020.04.84.142.
Tursunov B.O. (2019) Methodology for assessment the efficiency of production capacities
management at textile enterprises. Vlakna a Textil, vol. 26, no. 2, pp. 74
–
81.
Vodyanov, A. (2004). Proizvodstvennye moshchnosti. Status i ispolzovanie. Ekonomist, (9), 38-
45.
Yoldashev.N., Nabokov V.I., Nekrasov.K.V., Tursunov.B.O.(2019). Innovative development of
Uzbekistan agroindustrial complex. In Digital agriculture-development strategy, pp. 334-337 (2019).
