Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
56
CHAKANA SAVDO KORXONALARIDA IJTIMOIY TARMOQLARDAGI
REKLAMA SAMARADORLIGINI OʻLCHASH
Karimova Nafisabonu Djamshidovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0008-8671-3285
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Oʻzbekiston chakana savdo korxonalarida ijtimoiy
tarmoqlardagi reklama samaradorligi tahlil qilinadi. Korzinka.uz va Makro supermarketlari
misolida olib borilgan tahlillar asosida reklama kampaniyalarining ROI, mijoz jalb qilish darajasi
va
segmentatsiyasi kabi koʻrsatkichlar oʻrganildi. Tadqiqot natijasida ijtimoiy tarmoqlardagi
reklama kampaniyalarining biznes natijalariga taʼsiri aniqlanib, samaradorlikni oshirish
boʻyicha tavsiyalar ishlab chiqildi.
Kalit soʻzlar:
chakana savdo, ijtimoiy tarmoqlar, reklama samaradorligi, ROI, Korzinka.uz,
Makro, mijoz jalb qilish, raqamli marketing.
ИЗМЕРЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ РЕКЛАМЫ В СОЦИАЛЬНЫХ СЕТЯХ НА
ПРЕДПРИЯТИЯХ РОЗНИЧНОЙ ТОРГОВЛИ
Каримова Нафисабону Джамшидовна
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
В данной статье анализируется эффективность рекламы в
социальных сетях на предприятиях розничной торговли Узбекистана. Такие показатели,
как
ROI
рекламных кампаний, уровень вовлеченности клиентов и сегментация были
изучены на основе анализа супермаркетов
Korzinka.uz
и
Makro
. В результате
исследования определено влияние рекламных кампаний в социальных сетях на
результаты бизнеса и разработаны рекомендации по повышению эффективности.
Ключевые слова
:
ритейл, социальные сети, эффективность рекламы,
ROI,
Korzinka.uz, Makro
, привлечение клиентов, цифровой маркетинг.
MEASURING THE EFFECTIVENESS OF ADVERTISING ON SOCIAL
NETWORKS IN RETAIL ENTERPRISES
Karimova Nafisabonu Djamshidovna
Tashkent State University of Economics
Abstract.
This article analyzes the effectiveness of advertising in social networks in retail
enterprises of Uzbekistan. Indicators such as ROI of advertising campaigns, level of customer
engagement and segmentation were studied based on the analysis of Korzinka.uz and Makro
supermarkets. As a result of the study, the impact of advertising campaigns on social networks on
business results was determined, and recommendations for increasing efficiency were developed.
Keywords:
retail, social networks, advertising efficiency, ROI, Korzinka.uz, Makro, customer
attraction, digital marketing.
UO
‘
K: 339.138
VIII SON
—
AVGUST, 2024
56-60
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
57
Kirish.
Soʻnggi yillarda raqamli texnologiyalarning tezkor rivojlanishi va ijtimoiy
tarmoqlarning
keng tarqalishi global va mahalliy bozorlarda chakana savdo korxonalari uchun misli
koʻrilmagan imkoniyatlar yaratdi. Ushbu texnologik inqilob chakana savdo korxonalariga
nafaqat brendni keng miqyosda ommalashtirish, balki maqsadli auditoriyaga bevosita va
samarali tarzda yetib borish imkonini ham taqdim etadi. Ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlar orqali
amalga oshiriladigan reklama kampaniyalari orqali isteʼmolchilarning ehtiyojlarini aniqlash,
ularga individual yondashuvni tatbiq etish va natijada mijozlar sadoqatini mustahkamlash
imkoniyatlari kengaydi. Shu bilan birga, ijtimoiy tarmoqlar reklama samaradorligini aniq va tez
oʻlchash imkoniyatini beradi, bu esa reklama kampaniyalarining samaradorligini oshirish
uchun muhim vositaga aylanmoqda.
Biroq, ijtimoiy tarmoqlarda amalga oshiriladigan reklama kampaniyalarining
samaradorligini oʻlchash va baholash masalasi koʻplab korxonalar uchun dolzarb vazifa boʻlib
qolmoqda. Raqamli marketingning murakkabligi va tezkor oʻzgaruvchanligi, korxonalarning oʻz
reklama strategiyalarini doimiy ravishda optimallashtirish zaruratini keltirib chiqarmoqda.
Reklama samaradorligini oʻlchash uchun CTR (Click
-Through Rate), CPC (Cost Per Click), ROI
(Return on Investment), va angajman darajasi kabi metrikalar keng qoʻ
llaniladi. Ushbu
koʻrsatkichlar reklama kampaniyalarining natijadorligini baholash va ularni takomillashtirish
uchun asosiy vositalar sifatida xizmat qiladi. Ayniqsa, maqsadli auditoriyani aniqlash va ularga
mos kontent yaratish orqali reklama samaradorligini oshirishning ahamiyati ortib bormoqda.
Bu tadqiqot Korzinka.uz va Makro supermarketlari misolida olib borildi va ularning
ijtimoiy tarmoqdagi reklama strategiyalari va natijalari tahlil qilindi. Ushbu tahlillar
Oʻzbekiston chakana savdo bozoridagi umumiy tendensiyalarni oʻrganish, mavjud raqoba
t
sharoitida samarali marketing strategiyalarini ishlab chiqish va kelajakda bozor pozitsiyasini
mustahkamlash boʻyicha strategik tavsiyalarni ishlab chiqishga qaratilgan.
Raqamli marketing vositalarining jadal rivojlanishi bilan bogʻliq holda, Kotler va
Armstrong (2021) taʼkidlaganidek, korxonalar uchun maqsadli auditoriyaga tez va samarali
yetib borish imkoniyati sezilarli darajada oshdi. Ijtimoiy tarmoqlar orqali reklama qilish
nafaqat isteʼmolchilarni jalb qilish, balki ularning xatti
-
harakatlarini tahlil qilish va oʻlchash
imkoniyatlarini ham kengaytiradi. Ushbu tahlillar orqali korxonalar mijozlarning ehtiyojlarini
chuqurroq tushunishi va ularga yanada moslashgan strategiyalarni yaratishi mumkin, bu esa
ularning raqobatbardoshligini oshiradi.
Ushbu maqola Oʻzbekiston chakana savdo korxonalarida ijtimoiy tarmoqlardagi reklama
samaradorligini oʻlchashning asosiy koʻrsatkichlarini oʻrganishga, ularning biznes natijalariga
taʼsirini tahlil qilishga va samaradorlikni oshirish boʻyicha amaliy tavsiya
lar ishlab chiqishga
qaratilgan. Ushbu tadqiqot natijalari korxonalarning marketing strategiyalarini yanada aniqroq
belgilashga, raqamli marketing vositalaridan yanada samarali foydalanishga va shu orqali
bozor pozitsiyasini mustahkamlashga xizmat qiladi.
Adabiyotlar sharhi.
Hollebeek va Macky (2019) raqamli kontent marketingining isteʼmolchilarni jalb qilish va
brendga boʻlgan ishonchini oshirishdagi roli haqida keng qamrovli tadqiqot olib boradi.
Ularning tahlillari shuni koʻrsatadiki, raqamli kontent orqali brend va mijozlar oʻrtasidagi
aloqani mustahkamlash marketing strategiyalarining ajralmas qismi hisoblanadi. Ayniqsa,
chakana savdo korxonalari uchun isteʼmolchilarning kontent bilan oʻzaro aloqasi va ularning
xulq-atvorini tahlil qilish strategik ahamiyatga ega. Ushbu tadqiqot ijtimoiy tarmoqlarda
samarali kontent yaratish orqali brendning maqsadli auditoriyaga qanday taʼsir koʻrsatishini
chuqurroq oʻrganishga imkon beradi
.
Kikelomo Fadilat Anjorin va hamkasblari (2024) oʻz tadqiqotida ijtimoiy tarmoqlarda
marketing qilish orqali brend sadoqatini oshirish va isteʼmolchi qarorlariga taʼsir qilish
imkoniyatlarini oʻrganadi. Ushbu tadqiqotda, brend bilan doimiy aloqada boʻlishni
ng
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
58
isteʼmolchilarning brendga nisbatan ishonchini oshirishga va sotib olish qarorlarini
shakllantirishga qanday yordam berishi aniq koʻrsatilgan. Bu tadqiqot natijalari, ayniqsa,
Oʻzbekiston chakana savdo bozoridagi brendlar uchun dolzarb boʻlib, ularning ijt
imoiy
tarmoqdagi marketing strategiyalarini takomillashtirishga yordam beradi.
Kotler va Keller (2016) oʻzlarining marketing menejmenti boʻyicha yetakchi asarida,
marketingning nazariy asoslarini va amaliy qoʻllanilishini chuqur tahlil qiladi. Ularning
yondashuvi marketing strategiyalari, jumladan, raqamli marketing va ijtimoiy media
marketingining chakana savdo korxonalari uchun qanday ahamiyatga ega ekanligini koʻrsatadi.
Kotler va Kellerning tadqiqotlari ijtimoiy tarmoqlarda marketing qilishning samaradorligini
oshirish uchun zarur boʻlgan strategik elementlarni aniqlashga yordam b
eradi.
Patias va hamkasblari (2019) tomonidan oʻtkazilgan tadqiqot ijtimoiy tarmoqlarda
reklama kampaniyalarining chakana savdo veb-saytlariga olib keladigan trafik va sotuvlarga
taʼsirini chuqur tahlil qiladi. Ushbu tadqiqot, ijtimoiy tarmoqlar orqali amalga osh
irilgan
marketing kampaniyalari natijasida veb-saytlarga tashrif buyuruvchilar sonining sezilarli
darajada oshishi va bu tashriflarning savdo hajmiga qanday taʼsir koʻrsatishi haqida batafsil
maʼlumot beradi. Patias va hamkasblarining tahlillari, chakana s
avdo korxonalari uchun
ijtimoiy tarmoqlarda marketing strategiyalarini samarali qoʻllash orqali sotuv hajmini oshirish
imkoniyatlarini aniq koʻrsatadi
.
Tuten va Solomon (2017) oʻzlarining ijtimoiy media marketingi boʻyicha asarlarida,
ijtimoiy tarmoqlar orqali marketing strategiyalarini yaratish va amalga oshirishning nazariy va
amaliy jihatlarini keng qamrovda tahlil qiladi. Ularning tahlillari chakana savdo korxonalari
uchun ijtimoiy tarmoqlarda samarali marketing strategiyalarini ishlab chiqishda muhim yoʻl
-
yoʻriqlar beradi. Ushbu manba, marketing strategiyalarining zamonaviy amaliyotlarini yanada
kengroq kontekstda koʻrib chiqishga imkon beradi va tadq
iqotning nazariy asoslarini
mustahkamlaydi.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu tadqiqotda Oʻzbekiston chakana savdo korxonalarida ijtimoiy tarmoqlardagi
reklama samaradorligini oʻlchash va baholash maqsadida Korzinka.uz va Makro
supermarketlari misolida deskriptiv statistika, korrelyatsion tahlil, regressiya tahlili va
sentimen
t tahlili kabi usullar qoʻllanildi. Deskriptiv tahlil orqali asosiy koʻrsatkichlar
taqqoslandi, korrelyatsion tahlil reklama kampaniyalari va savdo natijalari oʻrtasidagi
bogʻliqlikni aniqladi, regressiya tahlili reklama xarajatlarining savdo hajmiga taʼsirini oʻrgandi,
va sentiment tahlili mijozlarning brendga boʻlgan munosabatini baholadi. Natijalar shuni
koʻrsatdiki, Korzinka.uz kuchli ijtimoiy tarmoq strategiyasi bilan bozor yetakchisi sifatida
ajralib turmoqda, Makro esa raqamli platformalarda kengroq auditoriyaga yetib borish uchun
strategiyasini takomillashtirishi zarur.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Oʻzbekiston chakana savdo bozori soʻnggi yillarda sezilarli oʻsishni boshdan kechirmoqda.
Aholi sonining koʻpayishi, daromadlarning oshishi va raqamli texnologiyalarga kirishning
yaxshilanishi chakana savdo korxonalarining raqamli marketing strategiyalarini
kengaytirishiga olib keldi. Ayniqsa, ijtimoiy tarmoqlardagi reklama chakana savdo
korxonalarining auditoriyaga yetib borishida va sotuvlarni oshirishda muhim vositaga aylandi.
Oʻzbekiston chakana savdo bozorida faoliyat yurituvchi yirik raqobatchilar orasida
Korzinka.uz va Makro bilan bir qatorda, xalqaro va mahalliy brendlar, masalan, Green Apple,
Carrefour, va Magnum ham raqobat qilmoqda.
Green Apple kichikroq tarmoq boʻlishiga qaramay, yuqori sifatli mahsulotlari va xizmat
koʻrsatish sifati bilan mashhurlikka erishmoqda. Carrefour va Magnum esa oʻzlarining xalqaro
tajribalari bilan Oʻzbekiston bozoriga yangi tendensiyalar olib kelmoqda. Us
hbu brendlarning
raqamli marketing strategiyalari va ijtimoiy tarmoqlardagi reklama faoliyati ularni tezda
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
59
raqobatbardosh qiladi va bu holat mahalliy korxonalar, xususan, Korzinka.uz va Makro uchun
yangi chaqiriqlar yaratmoqda.
1-jadval
Ijtimoiy tarmoqlardagi faoliyat: Korzinka.uz va Makro supermarketlar
tarmoqlari misolida
Koʻrsatkichlar
Korzinka.uz
Makro
Ijtimoiy tarmoq obunachilari (Facebook)
1 000 000
500 000
Ijtimoiy tarmoqlarga kirish darajasi (%)
3.5
2.1
Raqamli reklama xarajatlari (marketing byudjetining %)
15
25
Ijtimoiy media reklamasida ROI
12:1
8:1
Mijozlarning kayfiyati reytingi
85
70
Bozor ulushi (%)
50
30
Yildan-
yilga onlayn trafik oʻsishi (%)
25
15
Manba:
muallif tomonidan ishlab chiqilgan.
Ushbu
jadval ikkita supermarket tarmogʻining ijtimoiy media ishlashi va bozorga umumiy
taʼsiri nuqtai nazaridan aniq yonma
-
yon taqqoslashni taqdim etadi. U Korzinka.uzʼning bir
qancha muhim sohalarda, jumladan, jalb qilish darajasi, ROI va mijozlarning kayfiyati
boʻyicha
kuchli pozitsiyasini taʼkidlaydi.
Deskriptiv statistik tahlil yordamida Korzinka.uz va Makro supermarketlarining asosiy
koʻrsatkichlari, jumladan, obunachilar soni, jalb qilish darajasi (engagement rate) va ROI
(Return on Investment) koʻrsatkichlari tahlil qilindi. Ushbu tahlil yordamida i
kki korxona
oʻrtasidagi asosiy farqlar aniqlandi. Natijalar shuni koʻrsatadiki, Korzinka.uz ijtimoiy
tarmoqlardagi faoliyatida Makrodan sezilarli ustunlikka ega. Misol uchun, Korzinka.uzning
(
EastFruit, 2024)
Facebook sahifasidagi obunachilari soni 1 milliondan ortiq boʻlsa, Makroda
(
EUROUZ, 2024)
bu koʻrsatkich 500,000 ni tashkil etadi. Jalb qilish darajasi ham Korzinka.uz da
yuqoriroq
–
3.5% ga teng, Makroda esa bu koʻrsatkich 2.1% ni tashkil etadi.
Korrelyatsion tahlil yordamida ijtimoiy tarmoqdagi reklama kampaniyalari va savdo
natijalari oʻrtasidagi bogʻliqlik oʻrganildi. Korzinka.uz ning yuqori ROI (12:1) va yillik savdo
oʻsishi (25%) ijtimoiy tarmoqlardagi muvaffaqiyatli reklama kampaniyalari bil
an bevosita
bogʻliq ekanligi aniqlandi. Makro esa pastroq ROI (8:1) va savdo oʻsishi (15%) bilan, ijtimoiy
tarmoqlardagi reklamalarning yetarlicha samarali boʻlmaganligini koʻrsatadi. Bu natijalar
Korzinka.uz ning ijtimoiy tarmoqlardagi faoliyati savdo nat
ijalariga ijobiy taʼsir
koʻrsatayotganini, Makro esa ushbu yoʻnalishda kuchliroq strategiyalar ishlab chiqishi
kerakligini koʻrsatadi.
Regressiya tahlili orqali ijtimoiy tarmoqdagi reklama xarajatlari va sotuvlar oʻrtasidagi
bogʻliqlik aniqlandi. Tahlil natijalari shuni koʻrsatadiki, Korzinka.uz oʻz marketing byudjetining
15% qismini raqamli reklama kampaniyalariga ajratgan holda, sotuvlarini sezilarli darajada
oshira olgan. Makro esa, marketing byudjetining 25% qismini raqamli reklama
kampaniyalariga yoʻnaltirgan boʻlsa
-da, bu xarajatlar kutilgan natijalarni bermagan. Ushbu
tahlil ijtimoiy tarmoqdagi reklama kampaniyalarining rentabelligini va ularning savdo
natijalariga taʼsirini aniq koʻrsatib berdi.
Sentiment tahlili yordamida Korzinka.uz va Makro ijtimoiy tarmoqlardagi mijozlar
sharhlari va fikrlari oʻrganildi. Korzinka.uz ning mijozlar kayfiyati reytingi 85 boʻlib, bu ularning
brendga nisbatan ijobiy munosabatlarini koʻrsatadi. Makro esa 70 reyting
bilan brendga
nisbatan biroz salbiyroq fikrlarni aks ettiradi. Ushbu tahlil mijozlarning Korzinka.uz ga
nisbatan koʻproq ishonch va sodiqlik bildirishini, Makro esa mijozlar bilan muloqotni
yaxshilash uchun qoʻshimcha saʼy
-
harakatlar koʻrsatishi kerakligini koʻrsatdi.
Oʻzbekiston chakana savdo korxonalarida ijtimoiy tarmoqlardagi reklama samaradorligi
boʻyicha olib borilgan tahlillar shuni koʻrsatadiki, Korzinka.uz oʻzining kuchli ijtimoiy tarmoq
strategiyasi bilan bozorni boshqarishda davom etmoqda. Makro esa raqamli platformalarda
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, avgust
www.e-itt.uz
60
kengroq auditoriyaga yetib borish uchun oʻz reklama strategiyalarini takomillashtirishga
ehtiyoj sezmoqda.
Xulosa va takliflar.
Ushbu tadqiqot natijalari Oʻzbekistondagi chakana savdo korxonalarida ijtimoiy
tarmoqlardagi reklama samaradorligi muhim rol oʻynayotganini yaqqol koʻrsatdi. Korzinka.uz
va Makro misolida olib borilgan tahlillar shuni isbotladiki, Korzinka.uz oʻzining kuchli ijtimoiy
tarmoq strategiyasi, yuqori mijoz sodiqligi va reklama kampaniyalarining yuqori rentabelligi
(ROI) bilan bozorda yetakchilik qilmoqda.
Korzinka.uz ijtimoiy tarmoqlarda keng koʻlamli
auditoriyani jalb qila olgan boʻlsa, Makro raqamli marketingga katta investitsiyalar kiritganiga
qaramay, bu borada sezilarli muammolarga duch kelmoqda.
Korzinka.uz mavjud strategiyani davom ettirishi bilan birga, raqamli marketing
texnologiyalaridan, masalan, sunʼiy intellekt (AI) va big data dan yanada faol foydalanishi
tavsiya etiladi. Misol uchun, AI yordamida shaxsiylashtirilgan reklama kampaniyalarini
yaratish orqali mijozlarning xulq-atvori va sotib olish odatlarini tahlil qilish mumkin. Bu esa,
oʻz navbatida, reklama kampaniyalarini mijozlar ehtiyojlariga moslashtirishga va natijada
savdo hajmini oshirishga yordam beradi. Big data vositalaridan foydalangan holda, bozor
tendensiyalarini real vaqt rejimida kuzatib borish va marketing strategiyasini shunga mos
ravishda tezkor oʻzgartirish mumkin.
Makro, ijtimoiy tarmoqlardagi kontent strategiyasini takomillashtirish va auditoriya bilan
yanada samarali aloqalarni oʻrnatishga eʼtibor qaratishi lozim. Masalan, mijozlar
segmentatsiyasi va shaxsiylashtirilgan kontent orqali turli auditoriyalar uchun moslashtirilgan
reklama kampaniyalarini amalga oshirish mumkin. Bu auditoriyaning brend bilan oʻzaro
aloqasini kuchaytirishga yordam beradi. Bundan tashqari, mijozlar fikrini oʻrganish uchun
onlayn soʻrovnomalar va sharhlarni tahlil qilish, brend imijini yaxshilashga yoʻnaltirilgan
chora-tadbirlarni ishlab chiqishga imkon beradi.
Har ikkala korxona ham ijtimoiy tarmoqlarda maqsadli reklama strategiyalarini
kuchaytirishi kerak. Yoshlar, oʻrta yoshli va yuqori daromadli mijozlar segmentlarini aniqroq
nishonga olish uchun sunʼiy intellekt va avtomatlashtirilgan reklama vositalaridan k
engroq
foydalanish tavsiya etiladi. Misol uchun, dinamik reklama vositalari orqali har bir mijoz
segmenti uchun moslashtirilgan takliflar yaratish va ularni ijtimoiy tarmoqlar orqali tarqatish
reklama xarajatlarini optimallashtiradi va kampaniyalarning samaradorligini oshiradi.
Adabiyotlar/ Литература/ Reference:
EastFruit (2024) 'Supermarket boom continues in Uzbekistan
–
Makro opened 37 stores in 4
months!', EastFruit
.
Available at:
EUROUZ
(2024) 'Korzinkaʼ,
Europe-Uzbekistan Association for Economic Cooperation
.
Available
at:
Hollebeek, L. D., & Macky, K. (2019). Digital content marketingʻs role in fostering consumer
engagement
and
trust.
Journal
of
Interactive
Marketing,
45,
27-41.
https://doi.org/10.1016/j.intmar.2019.01.002
Kikelomo Fadilat Anjorin, M., Ayobami Raji, H., and Olodo, H.B. (2024) 'The Influence of Social
Media Marketing on Consumer Behavior in the Retail Industry: A Comprehensive Reviewʼ,
International Journal of Management & Entrepreneurship Research
.
Available at:
https://www.fepbl.com/index.php/ijmer/article/view/1123
Kotler, P. and Armstrong, G. (2021) Principles of Marketing. Pearson.
Kotler, P., & Keller, K. L. (2016). Marketing Management (15th ed.). Pearson.
Patias, N., Ertz, M., Sarigöllü, E., and Le Brun, A.
(2019) 'Going Digital? The Impact of Social
Media Marketing on Retail Website Traffic, Orders, and Salesʼ,
ScienceDirect
.
Available at:
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S096969891930321X
2024).
Tuten, T.L. and Solomon, M.R. (2017) Social Media Marketing
.
3rd edn. SAGE Publications.
