Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
176
O‘ZBEKISTONDA KAMBAG’ALLIKNI
KAMAYTIRISHNING IJTIMOIY-IQTISODIY
HOLATLARINI BAHOLASH
–
DAVLAT SIYOSATI DARAJASIDA
Xudoyberdiyev Jamshid
“Sambhram”
universiteti
ORCID:
0009-0005-2754-8556
Annotatsiya.
Mazkur maqolada kambag’allik, uning yuzaga kelish sabablari, kambag’allik
darajasi
ni aniqlash va O‘zbekiston hukumatiga aholining kambag‘al va ijtimoiy himoyaga muhtoj
qatlamlarini, shuningdek, iqtisodiy islohotlar natijasida vaqtincha zarar ko‘rganlarni himoya
qilish uchun davlat ijtimoiy qo‘llab quvvatlash yuzasidan ilmiy taklif va ta
vsiyalar berilgan.
Kalit so’zlar:
kam
bag’allik, qashshoqlik, ishsizlik, aholi daromadlari, ijtimoiy siyosat,
kambag’allik chegarasi, tadbirkorlik, kredit, nafaqalar.
ОЦЕНКА СОЦИАЛЬНО
-
ЭКОНОМИЧЕСКИХ УСЛОВИЙ СНИЖЕНИЯ БЕДНОСТИ В
УЗБЕКИСТАНЕ –
НА УРОВНЕ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ПОЛИТИКИ
Худойбердиева Джамшид
Университет «Самбрам»
Аннотация
.
В этой статье даны научные рекомендации и рекомендации
правительству Узбекистана по определению бедности, причин ее возникновения и
оказанию государственной социальной поддержки бедным и социально уязвимым слоям
населения, а также временно пострадавшим от экономических реформ.
Ключевые слова:
бедность, нищета, безработица, доходы населения, социальная
политика, черта бедности, предпринимательство, кредит, льготы.
ASSESSMENT OF SOCIO-ECONOMIC CONDITIONS OF POVERTY REDUCTION
IN UZBEKISTAN
–
AT THE LEVEL OF STATE POLICY
Khudoyberdiyev Jamshid
"Sambhram" University
Abstract.
This article provides scientific recommendations and recommendations to the
government of Uzbekistan on determining poverty, the causes of its occurrence and providing
state social support to the poor and socially vulnerable segments of the population, as well as
temporarily affected by economic reforms.
Keywords:
poverty, unemployment, population income, social policy, poverty line,
entrepreneurship, credit, benefits.
UO‘K:
33.330
III SON - MART, 2024
176-186
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
177
Kirish.
Hozirgi davrda
kambag’allik va qashshoqlik
- bu murakkab, ko'p qirrali va "tasviriy"
global muammo hisoblanadi. Bevosita kambag’allik va qashshoqlik terminlari o’zaro
farqlanishi
ga keladigan bo’lsak, hozirda jahon bo’ylab kambag’allik yoki qashshoqlik
tushunchalarining u
mumiy qabul qilingan hamda yagona kelishilgan ta’rif ishlab chiqilmagan.
Har bir mamlakat o’zi uchun belgilangan kambag’allik mezonidan kelib chiqib tavsiflaydi.
Qashshoqlik
–
insonning hayot kechirishi uchun zarur bo’lgan daromad va resurslar
yetishmasligi, bundan tashqari, ochlik va to’yib ovqatlanmaslik, sog’liqni saqlash, ta’lim yoki
boshqa asosiy xizmatlaridan foydalanishda cheklovlarning mavjudligi, turar joy
ning yo’qligi,
xavfli tabiiy va texnogen muhitda hamda ijtimoiy tengsizlik sharoitida yashashiga nisbatan
aytiladi.
Kambag’allik esa insonning hayoti davomida tanlov va imkoniyatlarga ega bo’lmasligi,
jamiyatda to’laqonli ishtirok etish uchun to’siqlarnin
g mavjudligi, bundan tashqari, oilasini
boqishi va kiyintirishi, ta’lim olishi yoki
kasalxonada davolanishi, biror sohada faoliyat yuritishi
yoki daromad olishga imkon beradigan mehnat bilan ta’minlash imkoniyatlari yetishmasligi
hamda kredit olish imkoniya
tining cheklanganligida namoyon bo’ladi. Shuningdek,
kambag’allik –
bu insonlar, u
y xo’jaliklari va jamoalarining ijtimoiy jihatdan chegaralanganligi,
xavf-xatarlar oldida chorasizligi hamda nochorligi sanaladi.
O’zbekistonda ilk bor kambag’allik masalas
i 2020-yilning 24-
yanvarda O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining Oliy Majlisga mu
rojaatnomasida ko’tarilib, mazkur mavzu
ijtimoiy-iqtisodiy siyosatning asosiy kun tartibiga olib chiqildi. Bu borada, Davlatimiz rahbari
shunday o’ziga xos yondashuvni ilgar
i
surdiki, unga ko’ra “Kambag’allikni kamaytirish oylik
yoki nafaqa miqdorini ko’pa
ytirish, yoppasiga kredit berish, degani emas. Buning uchun, eng
avvalo, aholini kasbga o’qitish, moliyaviy savodxonligini oshirish, odamlarda tadbirkorlik
hissini uyg’otish
,
infratuzilmani yaxshilash, farzandlarini o’qitish, sifatli davolanish, manzilli
n
afaqa to’lash tizimini joriy qilish kerak”
(Mirziyoyev, 2020).
Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti ko’rsatmalari va tashabbusiga binoan,
kambag’allikni qisqartir
ishning aniq dastak va mexanizmlarini ishlab chiqish, xorijiy tajribani
inobatga ol
gan holda kambag’allik darajasini aniqlash mezonlari va baholash uslubi, ijtimoiy
ta’minotning minimal standartlari va me’yoriy asoslarini puxta ishlab chiqish maqsadida
Iqti
sodiy taraqqiyot va kambag’allikni qisqartirish vazirligining tashkil etilishi esa
aynan ushbu
vazifalarni ijrosini tizimli ta’minlashda amaliy qadamgina bo’lib qolmasdan, yurtimizda
kambag’allikni qisqartirish borasida tarixiy institutsional islohotlar a
malga oshirilayotganining
yorqin ifodasidir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentinin
g 2022-yil 21-dekabrdagi PF-269-son
farmoni bilan O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi O‘zbekiston
Respublikasi Kambag‘allikni qisqartirish va
bandlik vazirligi deb qayta tashkil etildi.
O‘zbekiston Respublikasi Kambag‘allikni
qisqartirish va bandlik vazirligi faoliyatini samarali
muvofiqlashtirish maqsadida hududiy boshqarmalar va tasarrufidagi tashkilotlar shu
jumladan, Kambag’allikni qisqartir
ish va mehnat masalalari ilmiy tadqiqot instituti, Bandlikka
ko’maklashish markazi,
Oila va xotin-
qizlar instituti, Tashqi mehnat migratsiya agentligi, “Ishga
marhamat” monomarkazlari, Kasb
-
hunarga o’qitish markazlari, Mahallabay ishlash va
Tadbirkorlikni rivojlantirish agentligi tashkil etildi.
Kambag’allik kamaytirishda dunyo bo’yicha
Xitoy tajribasi namuna sifatida olindi. Lekin
Kambag‘allikni qisqartirish borasida bir mamlakat tajribasini boshqa mamlakatda aynan
qo‘llash imkoniyati, ya’ni yagona formul
a
ning mavjud emasligi O‘zbekistonda ham xalqaro
tajribani inobatga olgan holda, aho
lining ehtiyojmand qismini qo‘llab
-
quvvatlashning o‘ziga xos
tizimini yaratishni taqozo etdi.
Albatta, yuqorida qayd etilganidek, global miqyosida dunyo manbalarining bosh
m
avzusiga aylanayotgan muammolardan biri bo’lgan kambag’allikni qisqartirishning to’g’ri va
eng samarali usul iqtisodiyotda band aholi sonini oshirish, ularga munosib va mehnat
unumdorligi bo’lgan to’liq ish bilan band bo’lishini ta’minlash, qishloq joylar
ida tadbirkorlik
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
178
uchun shart-
sharoitlarni yaratishdan iborat. Kambag’allikni yuzaga
keltiradigan bosh omil
ishsizlik darajasining yuqoriligi, ishchi kuchi qatlamining bugungi zamon talabi darajasiga mos
emasligi, inson kapitali qiymatining mehnat umumdorligi nuqtai-nazaridan orqada
qolayotganligida, deb baholash mumkin. Kambagʻallikni kamaytirishda mehnatga toʻlanadigan
ish haqqini bozor konyunkturasidagi narxlar oʻsishiga muvofiq oshirib borishga eʼtibor
qaratish lozim. Hozirgi kunda mehnatga toʻlanadigan
ish haqi xodimning ehtiyojlarini
qondirishga boʻlgan funksiyasini bajarmay kelmoqda. Bu oʻz navbatida mamlakat uchun zarur
boʻlgan ishchi kuchi bilan taʼminlash, ishchilarni samarali ishlashga ragʻbatlantirish, aholini
isteʼmol qobiliyatini oshirish va meh
n
at bozorini rivojlantirishga salbiy taʼsir koʻrsatmoqda.
Adabiyotlar sharhi.
Kambag’allik, uni aniqlash va qisqartirish bilan bog’liq masalalar bir qator mahalliy va
xorijiy iqtisodchi olimlar, tadqiqotchi va amaliyotchilar tomonidan tegishlicha o’rganil
gan.
Xususan, O’zbekistonlik iqtisodchi olimlar va tadqiqotchilar qatorida Abdu
rahmonov
(
2014
), Jumanova (2008), Ibragimova (2023), Muhitdinova (
2023)
, Xashimov
(2021)
va
boshqalarning ilmiy izlanishlarida kambag’allikka oid masalalar alohida muammo sifati
da
chuqur o’rganishga harakat qilingan.
Aholi daromadi tengsizligi va kambag’allik bilan iqtisodiy o’sish o’rtasidagi bog’liqlik
bo’yicha D.Rikardo, R.Solou, A.Sen, A.Didont kabi ko’plab mumtoz neoklassik iqtisodchilar va
Nobel mukofoti laureatlari nazariy
va empirik tadqiqotlar o’tkazgan bo’lib, ularda yalpi ichki
iste’mol, texnologik rivojlanish, mehnat unumdorligi, aholi salomatligi, soliq bazasi va boshqa
shu kabi o
millar tahlili asosida, kambag’allik kam bo’lgan jamiyatlarda, iqtisodiy o’sish
sur’atla
r
i yuqoriroq bo’lishini nazariy isbotlashgan [15,27,33,34].
Rossiya va boshqa MDH davlatlari iqtisodchi olimlar va tadqiqotchilar kambag’allik
qisqartirish bo’yicha ilmiy izlanishlar olib borildi va o’zlarini fikr
-mulohazalar berildi. Masalan:
Bir qator olimlarning fikricha, Maxalina (2022)
, “Ijtimoiy davlat har doim odamlarga yordam
ko'rsatish uchun javobgardir. Zamonaviy ijtimoiy davlatda fuqarolarga kambag’allik va
qa
shshoqlikdan chiqish imkoniyatlari va qutulish yo’llarini ta’minlash kerak va bu ijtimoi
y
norma hisoblanadi ”
(Maxalina, 2022).
Shunday qilib, Bezverxi
(2020)
ijtimoiy holatlarni o'rganar ekan, "Ijtimoiy
munosabatlarning umumiy insonparvarlik xalqaro hamjamiyatning Markaziy va Sharqiy
Afrikaning o'ta qashshoqligi uchun javobgarlikni his qilishiga yordam beradi. Bundan tashqari,
faravon hayot kechirayotganlar alohida mas'uliyatni his qiladilar ", deb ta'kidlaydi (Bezverxiy,
2020).
Qashshoqlikni bartaraf etishga qaratilgan siyosiy yondashuvlar jamiyat va davlatda
qashshoqlikning sabablari qanday tushunilishi bilan bevosita bog'liqdir (Chabanyuk, 2022).
Qashshoqlik muammolari turli ilmiy nazariyalar va mafkuraviy oqimlar doirasida turlicha
izohlanadi.
Ba'zi tadqiqotchilar qashshoqlikning kelib chiqishini, birinchi navbatda,
kambag'allarning o'ziga xos quyidagi hatti-harakatlari bilan moyillikni bildiradi:
•
Hayot yo'nalishi, maqsadlari va turmush tarzini noto'g'ri individual tanlash;
•
Kambag’al oiladan kelib chiqish; (alohida noto’g’ri tanlangan maqsad, va turmush tarzi
bilan izohlanadi);
•
Kasbiy bilimlarni yetarli emasligi;
•
Kasbga mos keladigan ish o’rinlarini mavju
d emasligi;
•
Boshlang’ich kapitalning yetarli emasligi;
•
Ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatishdagi qiyinchiliklar.
D.Gobson, D.Saks, G.E.Slezinger, Z.Uilam, F.Uilams, R.Xayfman singari yetuk xorijiy
iqtisodchi olimlar kambag’allik va aholining boshqa ijtimoiy muammolarini o’rganish
borasidagi ilmiy nazariyalarni yanada boyitishga erishgan (
Gelvanovskiy, 2008)
.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
179
Jahon banki tadqiqotchilari iqtisodiy rivojlanish sur’atlarini oshirish iqtisodiy
er
kinliklarning yo’qligi bilan cheklanganligini aniqlandi.
Iqtisodiyotni erkinlashtirish va
kambag’allar mulkiy huquqlarini, ayniqsa yerga bo’lgan huquqlarini kengaytirishni talab qiladi.
Samarasiz muassasalar, korrupsiya va siyosiy beqarorlik investitsiyala
rni susaytirsa, sog’liqni
saqlash, ta’lim va infratuzilma
ni rivojlantirishga grantlar va hukumat yordami esa inson va
jismoniy kapitalni oshirish orqali iqtisodiy o’sishga katta yordam beradi
(
Melikyan, Kolosova,
2014)
.
Boshqa bir qator tadqiqotchilar esa
ko’plab buyuk imperiyalarning parokanda bo’lishi va
davla
tlarning inqirozga yuz tutishini o’rganib, aholini kambag’al qatlami ortishini faqatgina
geografik, iqlim, din, siyosiy arboblarning kambag’allik masalasiga e’tiborsizligi kabi omillar
tushuntira olmasliklarini isbotlashadi. Ularning tadqiqotlarida bardavom iqtisodiy faravonlik
jamiyatda barcha qatlamlarining siyosiy va huquqiy manfaatlariga teng xizmat qiluvchi
“inklyuziv” institutilar roliga bog’liq. Ya’ni ko’p fikrlilik va demokratiya jamiyatda is
t
e’dod va
ijodiy g’oyalarni qo’llashga imkon yaratib jamiyatlarni olg’a rivojlantiradi. Bunga teskari
ravishda jamiyatda siyosiy va huquqiy qaror qabul qilish tor doiradagi hukmron qatlam qo’lida
bo’lsa, ular boshqa aholi qatlamini ekspluatatsiya qilishlar
i
va elita bo’lmaganlarni
mablag’larini so’rish uchun “byukratik” tashkilotlar yaratiladi. Byukratik
tashkilotlari mavjud
davlatlar esa katta iqtisodiy rivojlanishiga erisha olmagan, chunki oddiy xalqda tadbirkorlik va
investitsiya bilan shug’ullanishga ka
t
ta ishtiyoq bo’lmaydi. Shu sabab,
qashshoqlikga qarshi
kurashadigan davlatlar, aholini siyosiy va huquqiy tengligini, ularning ovozlari inobatga
olinishlari uchun sog’lom muhit yaratishsa, muammo samarali hal bo’ladi, deb ta’kidlashadi.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Hozirgi davrda har bir davlatning rivojlanish strategiyasi uchun milliy va global
miqyosida kambag’allikka qarshi kurashish sohasida zarur shart
-sharoitlar va imkoniyatlar
yaratish, gender tengligigni ta’minlash, ijtimoiy himoya choralarni k
o
’rish va boshqa qator
masalal
ar bo’yicha zarur choralarni amalga oshirishi belgilab qo’yilgan. Zero, buning zamirida
shaxs, jamiyat, va davlatning bugungi va ertangi kuni, barqaror taraqqiyotining asoslari
mujassamlashadi. Zero, buning zamirida, kambag’al
likka qarshi uzoq va murakkab jarayon
bo’lib, u institutsional va tizimli yondashuvni taqozo etadi. Buning uchun, kambag’allikni
aniqlash uslubiyati davlat tomonidan umumiy aholi tarkibidagi kambag’al aholi qatlamini
ulushini aniqlash va kambag’allikni qis
q
artirish bo’yicha aniq chora
-tadbirlarni amalga
oshirish zarur hisoblanadi.
Mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2020-yil 24-yanvar kuni Oliy Majlisga
yo’llagan Murojaatnomasida kambag’allikni qisqartirish ustuvor vazifalaridan biri sifatida
belgila
ndi. Murojaatnomada ta’kidlaganidek: ”Hududlarda, ayniqsa, qishloqlarda aholining
aksariyat qismi yetarli daromad manbaiga ega emasligi sir emas. Har qanday mamlakatda
bo’lgani kabi bizda ham kam ta’minlangan aholi qatlamlari mavjud. Turli hisob
-kitoblarga
ko’ra
ular taxminan 12-15 fo
izni tashkil qildi. Bu o’rinda gap kichkina raqamlar emas, balki
aholimizning 4-5 millionlik vakillari haqida bormoqda. Bu ularning bir kunlik daromadi 10-13
ming so’mdan oshmayapti, degani. Yoki bir oilada mashina ham, chorva
ham bo’lishi mumkin,
lekin bi
r kishi og’ir kasal bo’lsa, oila daromadining 70 foizi uni davolatishga ketadi. Xo’sh
bunday oilani o’ziga to’q deyish mumkinmi? Prezident sifatida men odamlarimizning
ovqatlanishi, davolanishi, bolalarini o’qitishi, kiyintiri
shi kabi hayotiy ehtiyojlari n
ima bo’lyapti,
degan savol har kuni qiynaydi. Kambag’allikni kamaytirish –
bu aholida tadbirkorlik ruhini
uyg’otish, insonning ichki kuch
-
quvvati va salohiyatini to’liq ro’yobga chiqarish, yangi ish
o’rinlari yaratish bo’yicha
kompleks iqtisodiy, ijtimoiy
siyosatni amalga oshirish, demakdir”
(
Mirziyoyev, 2020)
.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
180
1-rasm.
2016-2024 Yillarda davlat byudjetidan ijtimoiy nafaqalar
uchun yo'naltirilgan mablag'lar
68
1-rasm tahlili shundan dalolat beradiki, mamlakatimizda oxirgi 2 yil ichida ijtimoiy nafaqa
oluvchilar soni 1,4 barobarga ko’paydi, nafaqalar miqdori 2 barobarga ko’paydi. Kam
ta’minlangan oilalarga bolalar nafaqasi va moddiy yordam soni 2017
-yilga nisbatan 5
baravarga oshib, 2024-
yilda davlat byudjetidan 20 trln so‘mda
n
ortiq mablag‘ ajratilgan. 2023
-
yil oktabr oyida ijtimoiy nafaqa va moddiy yordam oluvchi oilalar soni 2 mln 998 mingtani yoki
hududda yashaydigan jami oilalar soniga nisbatan 23,6 foizni tashkil etadi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda bolalarni ijtimoiy hi
moya qilish tizimini mustahkamlash
bo‘yicha bir qancha qo‘shimcha choralar ko‘rildi. 2021 yildan boshlab bolali oilalarga ijtimoiy
nafaqalar tayinlashda manzillilikni oshirish va shaffoflikni ta’minlash, sub’yektiv omillarni
kamaytirish maqsadida respublika
bo‘ylab UNICEF’ning bevosita ishtirokida ishlab chiqilgan
“Ijtimoiy himoya yagona reyestri” axborot tizimi joriy etildi. Bu qo‘shimcha tasdiqlovchi
hujjatlarni talab qilmasdan, 17 ta vazirlik va
idoralarning ma’lumotlar bazalari bilan elektron
aloqada bo
‘lish orqali 70 dan ortiq turdagi ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilishni ta’minlashga
imkon berdi.
Hozirgi vaqtda bolalar nafaqasini oluvchilar soni 2 mln 223 ming oilani yoki oilalar
umumiy sonining 23,1 foizini tashkil etadi (18 yoshgacha bo‘lgan 5 m
ln 5 ming bola yoki
ularning umumiy sonining 42,7 foizi). Har bir oila uchun o‘rtacha yillik hisobda to‘lovlar
miqdori har bir bola uchun 5 mln 545 ming so‘m (491 dollar) yoki 2 mln 414 ming so‘m (214
dollar)ni tashkil etadi. Nafaqa oladigan oilalardagi bol
alarning o‘rtacha soni –
2,3 bola. Kam
ta’minlangan oilalarga moddiy yordam oluvchilar soni esa 75,1 ming oilani tashkil etadi (2
-
diagramma).
Lekin kam ta’minlangan aholiga ijtimoiy nafaqa va moddiy yordam pulini to’lash yoki ular
miqdorini oshirish orqal
i ushbu muammo to’liq yechilmaydi. Zero ushbu o’rinda Prezidentimiz
Sh.Mirziyoyev ta’biricha, “Xalqimizga baliq tutishni o’rgatishimiz, qarmoq berishimiz lozim”
deydi.
Shu nuqtai nazaridan, Yurtboshimiz tomonidan Jahon banki, Birlashgan Millatlar
Tashkilotining Taraqqiyot dasturi va boshqa xalqaro nufuzli tashkilotlar bilan birga
kambag’allik dasturini ishlab chiqish taklifi ilgari surildi. Bunda xalqaro me’yorlar asosida
chuqur va har to
monlama kompleks izlanishlar olib borilib “kambag’allik” tushunchasi
, uni
aniqlash mezonlari va baholash uslublarini qamrab olgan yangi metodologiya yaratish lozimligi
ta’kidlab o’tadi.
68
Ijtimoiy himoya milliy agentligi saytining Ochiq
ma’lumotlar bazasidan
1112
11
46
,1
15
55
,1
21
59
,5
37
20
,7
50
56
,6
11
44
2,4
12
32
,6
20
12
4,7
46
6,5
43
5,6
49
6,4
54
4,7
91
7,
9
12
59
,6
21
18
,1
29
98
,4
29
98
,4
2 0 1 6
2 0 1 7
2 0 1 8
2 0 1 9
2 0 2 0
2 0 2 1
2 0 2 2
2 0 2 3
2 0 2 4
Ajratilgan mablag'lar ( mlrd so'm)
Oilalar soni ( ming)
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
181
2-rasm. 2023-yil oktyabr oyida ijtimoiy nafaqa va moddiy yordam
oluvchi oilalar soni
69
Kambag’allik ko’rsatkichini aniqlash, uni tahli
l qilishdan maqsad davlat va fuqarolik
jamiyatining kambag’al insonlar qatoriga tushib qolgan aholi qatlami uchun manzilli
dasturlarni ishlab chiqish hamda agoli turmush darajasini oshirishdan iborat. BMT
kambag’allik chegarasini asosiy tovar va xizmatlar
u
chun zarur bo’lgan daromadlar sifatida
belgilaydi. Kambag’allik darajasi nisbiy tushuncha bo’lib, muayyan mamlakatning umumiy
faravo
nlik darajasiga bog’liq. Jahon amaliyotida kambag’allikni hisoblashning asosiy
4 ta
mezoni (mutlaq, nisbiy, moddiy deprivats
iya va kambag‘allikning ko‘p o‘lchamli indeksi)
mavjud. Ushbu mezonlar bir-birini inkor etmagan holda, aksincha biri
ikkinchisini to’ldiradi
.
Mazkur usullar mamlakat ijtimoiy siyosatining ustuvorligi, iqtisodiyotning rivojlanganlik
darajasi hamda ichki imkoniyatlaridan kelib chiqib belgilanadi. Qator mamlakatlar milliy
kambag’allik chegarasi sifatida mutloq va nisbiy usu
llardan foydalanadi.
1-
jadvalda keltirilgan ma’lumotlar asosida kambag’allikni aniqlash bo’yicha keng
tarqalgan usullar xususida batafsil t
o’xtaladigan bo’lsak, bularni monetar va nomonetar
usullarga bo’lishimiz mumkin. Monetar uslub iste’molchilar, uy xo’jaliklarning ma’lum bir
muddatda oladigan barcha daromadlari yoki o’z ehtiyojini qondirish uchun sarflanadigan
iste’mol xarajatlar hajmi,
y
a’ni turmush darajasini belgilaydigan material ehtiyoj bilan
o’lchanadi. Bunda kambag’allikni o’lchashning ko’p qirrali ko’rsatkichlardan keng foydalanadi
va ular qaysidir ma’noda o’zaro bir–birini to’ldiradi. Ushbu ko’rsatkichlar qulay instrument
sifatida
o’zini namoyon etadi va davlat tomonidan iqtisodiy, siyosiy qarorlarni qabul qilish
uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
69
Ijtimoiy himoya milliy agentligi saytining Ochiq ma’lumotlar bazasidan
Qoraqalpog'iston Respublikasi
Andijon viloyati
Buxoro viloyati
Jizzax viloyati
Qashqadaryo viloyati
Navoiy viloyati
Namangan viloyati
Samarqand viloyati
Surxondaryo viloyati
Sirdaryo viloyati
Toshkent viloyati
Farg'ona viloyati
Xorazm viloyati
Toshkent shahar
154047
218015
89476
111518
271803
45822
241553
272760
243502
60250
97855
252037
129399
35237
9528
6904
4417
4788
7860
2319
13334
6995
5907
1328
1847
5089
4198
585
Kam ta'minlangan oilalarga moddiy yordam
Kam ta'minlangan oilalarga bolalar nafaqasi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
182
1-jadval
Kambag’allikni aniqlashning turli xildagi usullar
70
Kambag’allikning mutloq konsepsiyasi.
Ushbu konsepsiya “kambag’allik chegarasi”
tushunchasi bilan uzviy bog’liq. Kambag’allik chegarasi mavjud
daromad, yalpi daromad yoki
iste’molning shunday darajasiki, agar ular bu darajada past bo’lganda odam kambag’al
hisoblanadi.
Mutloq kambag’allik chegarasi:
oziq-ovqat savati (
to’yimli moddalar iste’mol qilish) va
ozgina qo’shimcha boshqa xarajatlarga yo’l
qo’yish imkoniga asoslangan absolyut minimal
turmush darajasi tushuniladi. Mutloq kambag’allik ko’pincha iste’mol yoki daromad darajasi
kambag’allik chegarasidan past bo’lgan
odamlar yoki uy xo’jaliklari soni orqali o’lchanadi.
Mutloq kambag’allik chegara
lari ovqatlanishining minimal miqdori yoki asosiy ehtiyojlar narxi
kabi qat’iy qiymatlarga bog’liq. Buni o'lchash uchun turli yondashuvlar bo'yicha chegara
qiymati tanlanadi. M
asalan, ba'zi mutlaq kambag’allik chegaralari to'g'ridan
-to'g'ri kaloriya
iste'm
oliga nisbatan chegara qiymatini belgilaydi. Jahon banki mutloq kambag’allik chegarasi
70
Oʻzbekiston Respubli
kasi Prezidenti huzuridagi Davlat Statistika agentligi ma'lumotlari
1
Mutloq
kambag’allik
chegarasi
(Iqtisodiy
hamkorlik va
taraqqiyot
tashkilotining
ko’rsatkichi)
Alohida davlatlar
uchun milliy
minimal
chegaralar
Asosiy ehtiyojlarni qondirish uchun xarajatlar: To'g'ridan-
to'g'ri kaloriya iste'moli; Oziq-ovqat energiyasini iste'mol
qilish; Oziq-ovqat ulushi; Asosiy ehtiyojlar narxi
Xalqaro
solishtirmalar
uchun minimal
chegaralar
Kuniga 2,15 AQSH dollaridan kam daromad topadigan o’ta
kambag’allar (qashshoqlar)
Kuniga 3,65 AQSH dollaridan kam daromad to’g’ri
keladigan kambag’allar
2
Nisbiy
kambag’allik
chegarasi
O’rtacha
daromadga ega
bo’lgan
aholi
qatlami
Nisbatan
kam
daromad
ko’radiganlar
(o’rtacha
daromadning 50% yoki 60% teng daromadga ega
bo’lganlar, alohida olingan mamlakatlar bo’yicha
Belgilangan vaqt mobaynida nisbatan kam bo’lgan
daromadga ega bo’lganlar
Kambag’allik chegarasi
d
a bo’lganlar
3
Moddiy va ijtimoiy deprivatsiya
-
Oziq-
ovqat iste’moli quvvati bo’yicha milliy yashash
minimumi (ob-
havo sharoitiga bog’liq, aholining shahar va
qishloqlarda istiqomat qilish nisbati hamda shaxsiy uy-joy
yoki ijaraga turadiganlarning ulushidan kelib chiqib);
-
Aholi daromadlarining tabaqalanishi: Jini Indeksi;
fondlar koeffitsiyenti (kvintel, detsil)
-
tibbiy xizmatdan foydalanish imkoniyati darajasi;
-
ta'lim imkoniyatlarining darajasi;
-
ijtimoiy himoya tarmoqlarining darajasi;
-
kredit bozorini baholash darajasi;
-
nogironlar uchun sharoitlarning
ko’rsatkichlari,
-
bandlikni ta’minlanish darajasi
4
Ko’p o’lchamli kambag’allik
- xalqaro
maydonda taqqoslash imkoni
bo’lgan ko’rsatkichlar Inson
taraqqiyoti indeksi (Birlashgan
Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot
dasturi)
-
tug’ilishda kutilayotgan umr ko’rish
-
uzoq va sog’lom
hayotni baholash;
-
kutilayotgan maktab yillari-yosh avlodning bilim olish
imkoniyatini baholash
-
o’rtacha ta’lim yillari
-keksa avlodning bilimga kirishini
baholash
-
aholi jon boshiga yalpi milliy daromad (YaMM)-turmush
darajasini baholash
5
Milliy baholash tizimi bo’yicha
(oziq- ovqat, nooziq-ovqat mahsulotlari va xizmatlari
uchun zarur bo’lgan) Minimal iste’mol xarajatlari
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
183
sifatida 3,65 AQSH dollari hisobiga (dollar kursi xarid qobilyati pariteti bo’yicha hiso
blanadi)
kun kechirishini belgilab qo’ygan. Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga a’zo
mamlakatlar mutloq kambag’allik chegarasining o’rtacha yillik miqdorini aniqlash uchun aholi
jon boshiga YaIMning 25 foizi qabul qilingan bo’lib, aksar rivojlan
gan mamlakatlarda (AQSH,
Kanada, Niderlandiya) mazkur ko’rsatkich nisbatan yuqori
dir. Rivojlangan mamlakatlardagi
aksariyat fuqarolar internet yoki mashina yashash uchun zarurat, deb o'ylashlari mumkin,
garchi ba'zi mamlakatlarda hatto toza suv ham hashamatdir.
Shu sababli, ba'zi institutlar kambag’allikni mintaqa yoki mamlakatga xos n
isbiy
qashshoqlik chegaralari bilan o'lchashni afzal ko'radi.
Kambag’allikning nisbiy konsepsiyasi.
Kambag’allikning mazkur ko’rsatkichi
kambag’allikning nisbiy chegarasini b
elgilaydi va aholining amaldagi daromadini boshqalar
bilan taqqoslash imkonini yaratadi. Aholining real daromadlari ortib borayotgan sharoitda
taqsimlash printsipi o’zgarmasa, nisbiy kambag’allik avvaldigidek saqlanib qoladi. Bunda,
nisbiy kambag’allik kon
sepsiyasi tengsizlik konsepsiyasining tarkibiy qismi degan xulosa
chiqarishga aso
s bo’ladi. Biroq bu tengsizlik qancha kam bo’lsa, nisbiy kambag’allik shunchalik
kam bo’ladi, degan ma’noni anglatmaydi.
Nisbiy kambag’allik konsepsiyasi asoschisi, ingliz so
tsiologi P.Taunsend bu kategoriyani
iqtisodiy resurslar yetishmasligi oqibatida m
azkur jamiyatning ko’pchilik a’zolari uchun odatiy
turmush tarzini davom ettirish imkoniyati bo’lmasligi sifatida ta’riflangan. Uning
kambag’allikni tahlil etish usuli “Ko’p o’lchamli deprivatsiya” tushunchasiga asoslangan.
Bunday holatni u “shaxs, oila y
oki guruhning jamiyat yoki umuman millat manzarasidagi
kuzatilayotgan va asoslanadigan nochor ahvoli” sifatida tushungan.
Nisbiy kambag’allik chegaralari
: Nisbiy kambag’allik
chegarasi to'g'risida qaror qabul
qilish uchun bir xil iqtisodiyotdagi turli shaxslarni solishtirish uchun o'rtacha daromaddan
foydalanadi. Nisbiy kambag’allik chegaralari o'z chegaralarini ma'lum bir mamlakatdagi
shaxslarning daromadlariga va shaxsning daromadi jamiyatning qolgan qismidan qanday farq
qilishiga qarab belgilaydi.
Shunday qilib, bu yondashuv shaxsni bir jamiyatdagi turli shaxslar bilan solishtirish orqali
kambag'al yoki yo'qligini hal qiladi. Ushbu yondashuv jamiyatdagi tengsizlikni hisobga olgan
holda mutlaq kambag’allik chegarasiga o'xshash deb qaralishi mumkin. Nisbiy
kambag’allik
chegaralari ular yashayotgan jamiyatga qaraganda kam daromadli odamlarning individual
kambag’allikligini o'lchash uchun kuchli vositadir.
Haqiqatan ham, Yevropa mamlakatidagi jismoniy shaxs Sahroi Kabir mintaqasidagi
jismoniy shaxsga qaraganda ko'proq daromad olishi mumkin. Shunga qaramay, bu shaxs o'zi
yashayotgan iqtisodiyotda shaxsning nisbatan past daromadi tufayli imkoniyatlar yoki
imkotiyozlardandan chetda qolishi mumkin. Ammo shunga qaramay, bir qator davlatlar
kambag’allik chegarasini
belgilashda nisbiy usuldan foydalaniladi. Misol uchun, Vengriya,
Estoniya, Belarus, Chernogoriya, Rossiya kabi davlatlarda aholi daromadlari mediana
qiymatining 60 foizi kambag
’allik chegarasi sifatida qabul qilingan bo’lsa, mazkur ko’rsatkich
mos ravishda Polshada 50, Ukrainada 75 foizni tashkil etadi.
Moddiy va ijtimoiy deprivatsiya.
Yuqoridagi usullardan tashqari, amaliyotda monetar
usullarning to’ldiruvchisi sifatida aholin
ing moddiy va ijtimoiy imkoniyatlardan qoniqishlarini
baholash (deprivatsiya) usulidan foydalaniladi.
Bunda, kambag’allik chegarasi insonning
ma’lum bir tovar va x
izmatlardan foydalana olish imkoniyatini baholash cheklangan. Masalan,
Yevropa Ittifoqida 9 turdagi tovar va xizmatlarning 4 tasidan foydalana olmaydigan inson
kambag’al hisoblanadi.
Ko’p o’lchamli usul (Inson taraqqiyoti indeksi).
Sanab o’tilgan
usullarda kishining
ijtimoiy-
iqtisodiy jarayonlarda hech qanday to’siqlarsiz ishtirok eta olishini miq
doriy baholash
cheklangan. Shuning uchun jahon tajribasida kambag’allikni ko’p o’lchamli baholash usulidan
(Inson taraqqiyot indeksi) ham foydalaniladi.
O
’rtacha umr ko’rish, ta’lim (o’rtacha tugallangan
o’qish yillari) va aholi jon boshiga to’g’ri keladig
a
n daromad ko’rsatkichlarining statistik
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
184
aralash indeksi bo’lib, mamlakatlarni inson taraqqiyotining to’rt darajaga ajratish uchun
ishlatiladi. Umr davomi
yligi, ta’lim darajasi va aholi jon boshiga yalpi milly daromad (YaIM)
yuqoriroq bo’lsa, mamlakat inso
n
taraqqiyoti indeksining yuqori darajasiga erishadi. Ko’p
o’lchamli usulda uy xo’jaligi yoki kishining ijtimoiy
-iqtisodiy imkoniyatlaridan foydalanishini
ifodalovchi qator indikatorlarga vazn berish orqali binar usulda (“ha” javobiga
-
1, “yo’q”
javobiga -0
) hisoblanadi. BMTning Yevropa Iqtisodiy komissiyasi tomonidan ko’p o’lchamli
kambag’allik darajasini hisoblashda aholi turmush darajasi, xizmatlar, sog’liqni saqlash, ta’lim
bandlik va atrof
–muhit ko’rsatkichlarini hisobga olish tavsiya etiladi.
Milliy b
aholash tizimi (Minimal iste’mol xarajatlari).
BMTning Yevropa iqtisodiy
komissiyasi, BMTning Taraqqiyot dasturi, Jahon Banki, BMTning Oziq
–
ovqat va qish
loq xo’jaligi
tashkiloti, Jahon sog’liqni saqlash tashkilotlari tomonidan olib borilgan o’rganishlar n
atijasida
mamlakatimizda kambag’allik darajasini yoki chegarasini aniqlash uchun oziq–
ovqat, nooziq
–
ovqat mahsulotlari va xizmatlardan iborat bo’lgan hamda bir kishi uchun zarur bo’lgan minimal
iste’mol xarajatlari qiymat tushunchasi tavsiya etildi. Mazkur
usulning o’ziga xosligi aholi real
iste’moli tarkibi va xarakteridan kelib chiqadi.
Uy xo’jaliklari so’rovi natijalaridan kelib chiqib minimal iste’mol
xarajatlari qiymati va
kambag’allik chegarasi hisoblab chiqiladi hamda ushbu ma’lumotlar aholi turmush
darajasiga
ta’sirini o’rganish va aholi faravonligini oshirishga qaratilgan qo’shimcha choralarni ishlab
chiqishda asos bo’ladi.
Kambag’allikka qarshi kurash mamlakatimizda nisbatan yangi yo’nalish hisoblanadi. Bu
borada belgilangan maqsadga erishishda ma
zkur vazifani amalga oshirish bilan bog’liq
ko’rsatkichlar va dasturlarni real holatdan kelib chiqqan holda ishlab chiqish eng samarali yo’l
sifatida bah
olanadi. Shuni ta’kidlash lozimki, shaxs, jamiyat va davlatning bugungi va ertangi
kuni, barqaror taraq
qiyotning asoslari mujassamdir. Shu bilan birga, kambag’allikni bartaraf
etish, buning uchun zarur shart
–
sharoit va imkoniyatlarni yaratish amalda mamlakat
taraqqiyotining yangi bosqichga o’tishini ta’minlaydi. Ayni vaqtda kambag’allikka qarshi
kurashish u
zoq va murakkab jarayon bo’lib, u instutsional va tizimli yondashuvni taqozo etadi.
Buning natijasida, kambag’allikni qisqartirish va aholi faravonligini
oshirish maqsadida qator
vazifalarni amalga oshirish lozim, jumladan:
1.
BMT taraqqiyoti dasturi, Jahon banki kabi qator xalqaro tashkilotlar bilan birgalikda
“O’zbekiston Respublikasida 2030 yilgacha kambag’allikni qisqartirish strategiyasi” loyihasini
nazorat qilish;
2.
Kambag’allik aholining asosiy ehtiyojlarini kafolatli ta’minlash bo’yicha Xalqaro
ekspertla
r bilan “Aholining minimal iste’mol xarajatlari qiymati”ni baholash va
tahlil natijalarni
kuzatib borish. Bunda aholining kambag’al qatlamiga kredit, ijt
imoiy nafaqa yoki uy berish
bilan birgalikda ta’lim, sog’liqni saqlash, kasb hunarga o’qitish, ichimli
k
suvi, energiya va yo’l
infratuzilmasi bolan bog’liq kompleks muammolarni hal etish nazarda tutadi;
3.
Ehtiyojmand aholini to’g’ri aniqlash va shu asosda, u
lar bilan manzilli ishlash tizimi
yaratiladi.
4.
“Ijtimoiy reyestr” barcha ma’lumotlarni qamrab olinib, e
htiyojmand oilalarga ijtimoiy
xizmatlar elektron shaklda ko’rsatish;
5.
Ijtimoiy kafolatlarni bir tizimga keltirib, ularni minimal me’yorlar darajasida
bosqichma-
bosqich ta’minlash bo’yicha dasturlar ishlab chiqish;
6.
Hududlarning mavjud salohiyatini kambag’all
ikni qisqartirish uchun safarbar etish
yo’llari ishlab chiqish, bunda:
a.
hududlardagi mavjud maxsus industrial zonalardagi loyihalarni amalga oshirishda
to’sqinlik qilayotgan muammolarni bartaraf etish choralari ko’riladi;
b.
ehtiyojmand aholini kambag’allikdan
chiqarish bo’yicha motivatsiya, ko’nikma va
moliyaviy ko’mak tamoyili asosida har bir tuman va shahar bo’yicha alohida dasturlar ishlab
chiqish lozim.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
185
7.
Yoshlar va xotin-qizlarni kasb-
hunarga o’rgatish, tadbirkorlik tashabbuslarni qo’llab
-
quvvatlash orqali u
larning bandligini ta’minlash va doimiy daromad manbaini yaratishning
yangi mexanizmini amaliyotga joriy etish;
8.
Aholining sogʻligʻini mustahkamlash;
9.
Xotin-qizlar va bolalar yashash shart-sharoitlarini yaxshilash;
10.
Oilalarga yordam koʻrsatish boʻyicha chora
larni ishlab chiqish maqsadida aholi
tarkibi
ni, mamlakatdagi demografik oʻzgarishlarni baholashga doir maʼlumotlar bazasini
kengaytirish;
11.
Shahar va boshqa aholi punktlarini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning, mehnat
resurslarini joylashtirish hamda ulard
an foydalanishning uzoq, oʻrta va qisqa muddatli prognoz
va dasturlarini tayyorlash;
12.
Aholini roʻyxatga olishlar oraligʻidagi davrda aholi soni va tarkibi
ning joriy hisobini,
hisob-kitoblarini hamda prognozlarini amalga oshirish;
13.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojla
ntirish masalalari boʻyicha ilmiy tadqiqotlarni oʻtkazish,
ya’ni kambag’allikni qisqartirish aloqador va mas’ul xorijiy institutlar bilan hamkorlikni yanada
rivojlantirish.
Xulosa va takliflar.
Albatta,
Prezidentimiz qayd etganidek, kambag’allikni kamayt
irish oylik va nafaqa
miqdorini ko’paytirish, yoppasiga kredit berish degani emas. Buning uchun, eng avvalo, aholini
kasbga o’qitish, moliyaviy savodxonligini oshirish, odamlarda tadbirkorlik hissini uyg’o
tish,
infratuzilmani yaxshilash, farzandlarni o’qit
i
sh, sifatli davolash, manzilli nafaqa to’lash tizimini
joriy qilish kerak.
Shu o’rinda O’zbekistonda kambag’allikni qisqartirish dasturi loyihasiga ayrim fikr, g’oya
va takliflarni bayon qilishni ma’qul topdik.
Xususan,
-
Kambag’allikni qisqartirish, aholin
ing turmush darajasini oshirish va mamlakat
ijtimoiy
–
iqtisodiy rivojlanishining eng muhim ustuvorligi sifatida ishsizlik darajasini
pasaytirishga e’tiborni kuchaytirish lozim. Bunda ishga joylashish imkoniyatini yaratuvchi,
tegishli davlat organlari bir qat
orda, fuqoralarning mas’uliyatini oshiruvchi, har bir insonning
shaxsiy sha
roitini hisobga oluvchi, o’ziga mustaqil yordam bera olmaydiganlarni qo’llab
-
quvvatlovchi faol va ta’sirchan siyosat yuritish, ushbu maqsadlarga jamiyat va xususiy sektor
resurslarini jalb etish muhim ahamiyat kasb etadi;
-
Nodavlat
–
notijorat tashkilotlar bilan hamkorlikda odamlarimizni tadbirkorlikka
o’qitishning eng ilg’or dasturlarni ishlab chiqish va kasbga o’qitishda nodavlat tashkilotlarning
faolligini kuchaytirish;
-
Fuqarolarning oilaviy byudjeti daromadlarini oshirishning eng samarali shakllaridan
biri sifatida kasanachilik mehnatini rivojlantirish kerak. Bunda zamonaviy mashinalar,
uskunalar, xomashyo materiallarni xarid qilish uchun moliyaviy resurslardan foydalanish
imkoniyatini, ularga marketingni amalga oshirish va kasanachilik mahsulotini ishlab chiqishni
tashkil etish maqsadida buyurtmachilarni topishga ko’maklashish, bozorda talab yuqori
mahsulotlarni ishlab chiqarishda boshqa tadbirkorlik subyektlari bilan kooperatsiyasini
kengaytirishga ko’maklashish;
-
Ishga joylashishga muhtoj shaxslarga kasbiy tayyorgarlik, qayta tayyorlash v amalaka
oshirish tizimini kengaytirish, bozor ejtiyojlarini hisobga olgan holda, maqbul shart-
sharoitlarni yaratishga yo’naltirilgan choralar ko’r
ish;
-
Aholining real pul daromadlari va xarid qobilyatini oshirish, buning uchun ijtimoiy
mehnat taqsimotini to’g’ri yo’lga qo’yish orqali jon boshiga to’g’ri keladigan tovar va xizmatlar
ishlab chiqarish hajmini, ya’ni mehnat unumdorligini keskin oshirish;
-
Kambag’allik holatida yoki chegarasida yashayotgan aholi qatlamini kambag’a
llikdan
chiqarish uchun ajratilayotgan imtiyozli kreditlardan va aholi tomorqalaridan maqsadli,
samarali foydalanishda mikroklaster tuzilmalarini yaratish maqsadiga muvofiq hisoblanadi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
186
Xulosa o’rnida ta’kidlash lozimki, bugungi kunda Prezidentimiz tashabb
usi bilan
O’zbekitonda kambag’allikni kamaytirish muammosi davlat siyosati darajasiga ko’tarildi. Bu
muammo mamlakatdagi islohatlarning eng og’ir yo’nalishi ekanligini ta’kidlagan
holda uni
kamaytirish uchun aholining barcha qatlami birlashishi zarur. Xalqimiz faravonligiga erishish,
nochor oilalarga doimiy daromad manbai yaratishda faol ishirok etish bu boradagi islohatlarni
jadallashtirishga yordam beradi.
Adabiyotlar / Литература / Reference:
Abdurahmonov Q.X. (2014
) “Mеhnаt iqtisоdiyoti vа sоtsiоlоgiyasi” o’quv qo’llanma. Ikkinchi
nashr.
–
Toshkent -14 bet.
Bezverxi A.I. (2020) "Ijtimoiy munosabatlarning umumiy insonparvarlik xalqaro
hamjamiyatning Markaziy va Sharqiy Afrikaning o'ta qashshoqligi uchun javobgarlikni his
qilishiga yordam beradi. Bundan tashqari, faravon hayot kechirayotganlar alohida mas'uliyatni
his qiladilar ", deb ta'kidlaydi. -178-183 b.
Gelvanovskiy M. (2008) Konkurentosposobnost v mikro- mezo- i makrourovnom
izmereniyax // Rossiyskiy ekonomicheskiy jurnal, №3 –
S. 66-77.
Ibragimova N.M. (2023)
“
The Public Efficiency Evaluation of Infrastructure Projects in
Conditions of Modern Scientific and Technological Development
“
// Journal of Siberian Federal
University. Humanities & Social Sciences = Журнал Сибирского федерального университета.
Гуманитарные науки. –
№ 16 (3). –
P. 442-453.
Jumanova R.F. (2008) “Aholi turmush darajasi. ko‘rsatkichlari va uni oshirish yo‘llari”/7
Iqtisod fanlari nomzodi olish uchun diss. avtoreferati.
–
T. - 11 b.
Maxalina O.M., (2022)
“Ijtimoiy davlat har doim odamlarga yordam ko'rsatish uchun
javobgardir. Zamonaviy ijtimoiy davlatda fuqarolarga kambag’allik va qashshoqlikdan chiqish
imkoniyatlari va qutulish yo’llarini ta’minlash kerak va bu ijtimoiy norma hisoblanadi ”.
-56-66.
Melikyan G.G., Kolosova R.P. (2014) Ekonomika truda i sosialno-trudovie otnosheniya.
–
Moskva,
–
S.300.
Mirziyoyev Sh.M. (2020) O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2020 yil
24 yanvaridagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi. “Xalq so’zi gazetasi”, 2020 yil 25 yanvar
Muxitdinova M.Z. (2023) “Аholi daromadlari va turmush darajasini oshirishning iqtisodiy
mexanizmi” mavzusida falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini olish uchun yozilgan
dissertatsiya.
–
Toshkent, 21-31 betlar.
Xаshimov P.Z. (2021) “Oʼzbekistondа аholi migrаtsiyasining xususiyatlаri” Iqtisod vа moliya
jurnali, 10(57)
Chabanyuk O.V. (2022) Problemy sistemy sotsial'noi zashchity maloimushchikh zhitelei
strany i puti ikh resheniya [Problems of the social protection system for low-income residents of
the country and ways to solve them]. Vestnik Moskovskogo finansovo-yuridicheskogo universiteta
MFYuA [Bulletin of the Moscow Financial and Legal University], 1, pp. 208-213.
