Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
112
O‘
ZBEKISTONDA CHORVACHILIK MAHSULOTLARINI ISHLAB
CHIQARISH HOLATI TAHLILI
i.f.d.
Ruziyeva Dilobar
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0000-0002-2945-997X
Xaydarova Sitora
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0003-2997-7093
Annotatsiya.
Ushbu maqolada chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish, qishloq
x
o‘
jaligida mamlakat miqyosida mavjud b
o‘lgan chorva mollari va iste’mol mahsulotlari, ulardan
olinayotgan sut, g
o‘
sht mahsulotlarining viloyatlar b
o‘
yicha tahlili keltirilgan. Raqamli
texnologiyalar davrida chorva mahsulotlarini ishlab chiqarishni rivojlantirish respublika
iqtisodiyotida makro va mikroiqtisodiy k
o‘rsatkichlarga ijobiy ta’siri ko‘
rsatilgan.
Kalit s
o‘
zlar:
chorvachilik, qishloq x
o‘
jaligi, chorva mollari, raqamli texnologiyalar,
statistika q
o‘
mitasi, fermer x
o‘
jaliklari, dehqon va tomorqa x
o‘
jaliklari, qishloq x
o‘
jaligi faoliyatini
amalga oshiruvchi tashkilotlar.
АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ ПРОИЗВОДСТВА ПРОДУКЦИИ ЖИВОТНОВОДСТВА
В УЗБЕКИСТАНЕ
и.ф.д.
Рузиева Дилобар
Ташкентский государственный
экономический университет
Хайдарова Ситора
Ташкентский государственный
экономический университет
Аннотация.
В статье представлен анализ производства продуктов
животноводства, отечественных продуктов животноводства и потребительских
товаров, получаемой из них молочной и мясной продукции по регионам. Показано, что в
эпоху цифровых технологий развитие производства продукции
животноводства
положительно влияет на макро
-
и микроэкономические показатели экономики
республики.
Ключевые слова:
животноводство, сельское хозяйство, животноводство,
цифровые технологии, комитет по статистике, фермы, фермерские и приусадебные
хозяйства, организации, осуществляющие сельскохозяйственную деятельность.
UO
‘
K: 637-07
III SON - MART, 2024
112-120
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
113
AN ANALYSIS OF THE STATE OF PRODUCTION OF LIVESTOCK
PRODUCTS IN UZBEKISTAN
DSc
Ruzieva Dilobar
Tashkent State University of Economy
Xaydarova Sitora
Tashkent State University of Economics
Abstract.
This article provides an analysis of the production of livestock products,
domestically available livestock and consumer products, milk and meat products obtained from
them by regions. In the era of digital technologies, the development of the production of livestock
products has been shown to have a positive effect on macro- and microeconomic indicators in the
economy of the republic.
Keywords:
agriculture, livestock, digital technologies, statistics committee, farms, farmers
and homesteads, organizations implementing agricultural activities
.
Kirish.
Raqamli texnologiyalar hamda raqamli iqtisodiyot shunaqangi shiddat bilan kirib keldiki,
bugungi kunda nafaqat kundalik hayot tarzimizda, balki ijtimoiy-iqtisodiy sohalar rivojini ham
ularsiz tasavvur qilib b
o‘
lmay qoldi. Zamonaviy texnologiyalar va raqamlashtirish chorva
mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilarga
o‘
z faoliyatini optimallashtirish imkonini beradi.
Samarali ishlab chiqarish tizimlarini yaratish hamda atrof-muhitga sabiy ta'sirni kamaytirish,
ishlab chiqarish xarajatlarini optimallashtirish va samaradorlikni oshirishga xizmat qiladigan
raqamli texnologiyalar roli kundan kunga sezilarli darajada
o‘
z aksini k
o‘
rsatmoqda.
Raqamli texnologiyalar davrida aholi turmush farovonligini ta’minlashda muhim o‘
rin
tutadigan chorva mahsulotlarini ishlab chiqarishni kengaytirish va uning iste’molini aholi
orasida keng miqyosda rivojlantirish, bundan tashqari sohada olib borilayotgan islohotlarni
q
o‘
llab-quvvatlash masalasi davlat siyosatining strategik y
o‘
nalishlaridan biridir. Mintaqada
chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish va uni iste’mol qilishda raqamli texno
logiyalarning
rolini oshirish va rivojlanib borayotgan davlatimizning ijtimoiy negizi b
o‘
lmish aholi
farovonligini mustahkamlash va iste’mol savatini to‘
ldirish kabi muhim , dolzarb masalalarning
nazariy hamda amaliy materiallar bilan t
o‘
ldirish va tahlil qilish sharoitida tadqiqot olib bordik.
Mamlakatimizda chorvachilik sohasida olib borilayotgan ishlar davlatimiz tomonidan
q
o‘
llab quvvatlash maqsadida 25 ta tumanda chorva klasterlari tashkil etish, sut yetishtiruvchi
va qayta ishlovchi korxonalarni davlat tomonidan q
o‘
llab-quvvatlash b
o‘
yicha k
o‘
rsatmalar
berildi.
44
Prezidentning 2022-
yilning 8 fevraldagi “O‘
zbekiston Respublikasida chorvachilik
sohasi va uning tarmoqlarini rivojlantirish b
o‘
yicha 2022-2026 -yillarga m
o‘
ljallangan dasturni
tasdiqlash t
o‘g‘risida” PQ
-120
–
son Qarori tasdiqlandi.
45
Dastur chorvachilik mahsulotlari
ishlab chiqarishni yanada koʻpaytirish hisobiga mamlakatda oziq
-
ovqat хavfsizligini ta’minlash,
ishlab chiqarishning zamonaviy usullarini keng joriy etish, kooperatsiya munosabatlarini
rivojlantirish, chorvac
hilik sohasini davlat tomonidan qoʻllab
-
quvvatlashga yoʻnaltirilgan
(Qaror, 2022).
Ta’kidlash joizki, mamlakat iqtisodiyotida faoliyat olib boradigan har qanday kata
-yu
kichik sohaning meʼyoriy
-
huquqiy hujjatlar bilan qoʼllab
-quvvatlanishi hamda shu tarmoqning
rivojlanishida muhim
o‘
rin egallaydigan qaror, farmon va buyruqlar sohaning rivojini
kafolatlaydi. Shuningdek, Oʻzbekiston Respublikasida chorvachilik sohasi va uning
tarmoqlarini rivojlantirish boʻyicha 2022
-2026-
yillarga moʻljallangan dasturda be
lgilangan
vazifalarni amalga oshirish
boʻyicha “Yoʻl хaritasi” tasdiqlandi. Yuqoridagi
barcha me’yoriy
hujjatlar sohaning mamlakat miqyosida t
o‘
xtovsiz ish olib borishini hamda aholi farovonligini
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
114
ta’minlagan holda chorva mahsulotlarining ishlab chiqarilis
hini zamonaviy y
o‘
llarini y
o‘
lga
q
o‘
yishlikka sabab b
o‘
ladi.
Adabiyotlar sharhi.
Philip Thornton (2010) tarixiy jihatdan, chorvachilikning an'anaviy usullaridan
foydalanish va chorvachilikning s
o‘
nggi
o‘
n yilliklarda kuzatilgan hosildorligi oshishini yaqqol
k
o‘
zga k
o‘
rinarli deb xisoblaydi. Shu bilan birga, chorvachilik mahsulotlari tarkibida sezilarli
o‘
zgarishlar yuz berdi. Agar chorvachilik mahsulotlariga b
o‘
lgan talabning
o‘
tmishdagi
o‘
zgarishlari zotni almashtirish, chatishtirish va zot ichidagi seleks
iya kabi an’anaviy
usullarning kombinatsiyasi bilan qondirilgan b
o‘
lsa, kelajakdagi
o‘
zgarishlar yangi texnikalar
hisobidan k
o‘
proq qondiriladi.Olim s
o‘
nggi
o‘
n yillikni tahlil qilib s
o‘
ngra natijalarini keltirib
bergan, demak xozirgi raqamli texnologiyalar zamoni bu fikrlarni tasdiqlaydi.
Mozammel Hoque (2022) chorvachilik iqtisodiyot, oziq-ovqat xavfsizligi va odamlarning
turmush tarzi bilan bog'liq dunyodagi eng muhim tarmoqlardan biri b
o‘
lib qolmoqda, deb
e’tirof etadi. Chorvachilik mamlakat iqtisodiy
otiga sezilarli hissa q
o‘
shadigan muhim global
tarmoqdir. Bu butun dunyo aholisining k
o‘
pchiligi uchun oziq-ovqat xavfsizligi va tirikchilikni
ta'minlaydi. 2050 yilga borib chorvachilik mahsulotlariga boʻlgan jahon talabi, asosan, dunyo
miqyosidagi turmush darajasining rivojlanishi hisobiga ikki baravar oshishi kutilmoqda.
Sh. Suvankulov (2020) “Chorvachilikni mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish” kitobida
chorvachilikni qishloq x
o‘jaligining muhim tarmog‘i bo‘
lib, aholiga qimmatli oziq-ovqat
mahsulotlari b
o‘
lgan sut, g
o‘
sht, tuxum, yengil sanoatga esa teri, jun va boshqa xom ashyolami
yetkazib berish uchun xizmat qiladi, deb ta’riflagan. Chorvachilik mahsulotlari ishlab chiqarish
o‘
zining tashkiliy va tarkibiy xususiyatlari bilan dehqonchilik mahsulotlari ishlab chiqarish
jarayonlaridan keskin farq qiladi va
o‘
ziga xosligi bilan ajralib turadi. Chorva mahsulotlarini
ishlab chiqarishni avtomatlashtirish y
o‘
llarini
o‘
rganib chiqqan olimlardan biri hisoblanadi. Bu
izlanish xozirgi kunga kelib
o‘
z samarasini k
o‘
rsatmoqda.
Amirov (2023) Chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishni respublika miqyosida
tahlilini keltirgan va chorva ozuqa bazasini yanada k
o‘
paytirish y
o‘
llarini Xitoy tajribasida
ishlab chiqqan.
Ruziyeva (2024) Mamlakatda ishlab chiqarish jarayonida investitsiyalarni jalb qilish
t
o‘g’risida fikr
yuritgan ya’ni bu sohada chorva mahsulotlarini ishlab chiqarish jarayoniga
investitsiyalarni olib kirish soha rivojiga kata hissa q
o‘
shishidan darak beradi.
Кирсанов
va boshq. (2023) Chorvachilik ishlab chiqarish texnologiyasi asoslari
k
o‘
rsatilgan. Ishlab chiqarish jarayonlarini kompleks mexanizatsiyalash uchun moslamalar,
mashinalar va uskunalarning konstruktsiyalari tavsiflagan. Mashina va asbob-uskunalarni
ishlatish tizimlari qoidalari va x
o‘
jaliklar va komplekslarni texnologik loyihalash asoslari k
o‘
rib
chiqilgan.
Schneider va Tarawali (2021) Barqaror rivojlanish maqsadlari va chorvachilik tizimlari
haqida fikr yuritadi. Ushbu izlanishida olim chorvachilik sohasi mamlakatning boshqa
sohalariga t
o‘g’rid
an-t
o‘g’ri ta’sir ko‘
rsata oladigan soha ekanligini isbotlab berdi. Oziq-ovqat,
iqtisodiyot, ijtimoiy, investitsiya sohalarida chorvachilik reytingini xisoblab bergan.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ilmiy maqolani yoritishda
O‘
zbekiston Respublikasining qonunlari,
O‘
zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari, ijtimoiy iqtisodiy, siyosiy sohalardagi taniqli
olimlarning ilmiy asarlari, ularning mazmun, mohiyati
o‘
rganilib, mazkur sektorni rivojlantirish
v
a bunda ilg‘or xorijiy davlatlar tajribasini o‘
rganishni ifodalovchi mavjud k
o‘
rsatkichlar
statistik tahlil qilindi. Shuningdek, tadqiqot jarayonida mavzuga oid statistik ma'lumotlar va
nazariyalarni
o‘
rganishda mantiqiy fikrlash, ilmiy mushohada, tizimli yondashuv, statistik
hamda qiyosiy tahlil, an’a
naviy
tadqiqot usullaridan, ya’ni kuzatuv, taqqoslama usullari
q
o‘
llanilgan. Mavzuni yoritishda ilmiy texnikaviy axborot manbalaridan, darsliklar,
o‘
quv
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
115
q
o‘
llanmalar, xorijiy adabiyotlar, davriy matbuot, ilmiy-amaliy anjuman t
o‘
plamlari va internet
ma'lumotlaridan foydalanildi. Q
o‘
shimcha qilib 2024 yil 1 yanvar holati b
o‘
yicha
O‘
zbekiston
Respublikasi davlat statistika q
o‘mitasi ma’lumotlari zootexnikaviy va tahliliy usullar
yordamida barcha toifadagi x
o‘
jaliklarda ishlab chiqarilgan va yetishtirilgan chorva
mahsulotlari hamda ushbu mahsulotlarni yetishtirish b
o‘
yicha viloyatlardan Navoiy viloyati
tahlil qilindi
46
.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Mamlakatimizda chorvachilik tarmogʻini ravnaq toptirishga qaratilgan koʻplab istiqbolli
loyihalar amalga
oshirilmoqda. Yuzlab chorvachilik komplekslari paydo boʻldi desak mubolag’a
b
o‘lmaydi. Bu loyihalar xalqimizni arzon, sifatli goʻsht va boshqa oziq
-ovqat mahsulotlari bilan
taʼminlash, bundan tashqari qishloqda istiq
omat qilayotgan fuqarolarning bandligini oshirish
va daromadlarini koʻpaytirishga xizmat qilayotgani bilan ahamiyatlidir. Oʻzbekiston
Respublikasida chorvachilik sohasi va uning tarmoqlarini
rivojlantirish boʻyicha 2022
-2026
yillarga moʻljallangan dastur yo‘
nalishlari mamlakatda chorvachilik sohasida amalga
oshirilayotgan yangiliklarga turtki b
o‘
ladi va ushbu soha rivojiga hissa q
o‘
shadi.
1-
rasm Oʻzbekiston Respublikasida chorvachilik sohas
i va uning tarmoqlarini
rivojlantirish boʻyicha 2022
-2026-yillarg
a moʻljallangan dastur yo‘
nalishlari
47
Ma’lumki, chorvachilik iqtisodiyoti quyidagi guruhlari va turlari bo‘
yicha
o‘
rganiladi:
•
Qoramolchilik - g
o‘
sht va sut y
o‘
nalishi b
o‘
yicha;
•
Q
o‘
ychilik - g
o‘
sht, jun, teri y
o‘
nalishi b
o‘
yicha;
•
Echkichilik - jun va tivit, sut y
o‘
nalishi b
o‘
yicha;
•
Parrandachilik - tuxum va g
o‘
sht y
o‘
nalishi b
o‘
yicha;
•
Yilqichilik - g
o‘
sht va sut, ish hayvonlari hamda sport y
o‘
nalishi b
o‘
yicha;
•
Tuyachilik - g
o‘
sht, jun va sut y
o‘
nalishi b
o‘
yicha;
46
O‘zbekiston respublikasi
Prezidenti huzuridagi statistika agentligi
ma’lumotlari
1.Aholini chorvachilik mahsulotlari bilan
barqaror ta’minlash hamda chorvachilik va
uning tarmoqlarida ishlab chiqarish
imkoniyatlarini kengaytirish
3. Tabiiy resurslardan
samarali foydalanish va
atrof-muhitni muhofaza
qilishni tizimli yoʻlga
qoʻyish
4.Infratuzilma хizmatlarini
yanada rivojlantirish, ularning
sifatini yaхshilash va turlarini
kengaytirish
5.Chorvachilik mahsulotlari
ishlab chiqarish tarmogʻini
modernizatsiya qilish, sohani
diversifikatsiya qilish
2. Chorvachilik sohasida sifat nazoratini
kuchaytirish, eksportga yoʻnaltirilgan
raqobatbardosh mahsulotlar ishlab
chiqarish hajmini oshirish
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
116
•
Pillachilik b
o‘
yicha;
•
Asalarichilik b
o‘
yicha;
•
Quyonchilik b
o‘
yicha;
•
baliqchik va boshqalar b
o‘
yicha.
2023-yilning yanvar-dekabr oylarida yetishtirilgan chorvachilik mahsulotlarining
umumiy hajmi 201 969,5 mlrd.soʻmni tashkil etgan. Bu koʻrsatkich 2022
-yilning mos davriga
nisbatan 3,7 % ga oshgan. Yet
ishtirilgan qishloq xoʻjali
gi mahsulotlarining umumiy hajmida
chorvachilik mahsulotlarining ulushi 49,9 % ni tashkil qilgan. Chorvachilik sohasining ichki
imkoniyatlarini oshirish b
o‘
yicha chora-tadbirlarning izchil amalga oshirilib borilayotganligi,
shuningdek, ularga davlat tomonidan tizimli yordam k
o‘
rsatilib kelinayotganligi chorva mollari
bosh sonining k
o‘payishiga, ichki isteʼmol bozorlarini chorvachilik mahsulotlari bilan
t
o‘
ldirishga imkon yaratdi.
1-jadval
O‘
zbekiston Respublikasida chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish
(2021-2023 yillar)
48
№
Mahsulot turi
O‘
lchov
birligi
2021 yil
2022 yil
2023 yil
1
S
o‘
yish uchun yetishtirilgan mollar va
parrandalar
–
jami (tirik vaznda)
ming tonna 2 635,1
2 725,9
2 833,3
shu jumladan:
x
x
x
x
1.1 yirik shoxli qoramollar
ming tonna
1 987,5
2 025,7
x
1.2 q
o‘
y va echkilar
ming tonna
409,6
418,0
x
1.3 ch
o‘
chqalar
ming tonna
3,2
2,9
x
1.4 parrandalar
ming tonna
220,7
265,7
x
1.5
boshqa turdagi mollar (otlar, tuyalar,
quyonlar va boshqalar)
ming tonna
14,1
13,6
x
2
Sut
–
jami
ming tonna 11 274,2
11 627,2
11 968,7
2.1 shundan, sigir suti
ming tonna 11 242,7
11 599,1
x
3
Olingan tuxum
–
jami
mln. dona
7 788,4
8 129,2
8 487,5
3.1 shundan, tovuq tuxumi
mln. dona
7 749,4
8 089,2
x
4
Asal
tonna
14 066,9
14 700,4
15 620,6
5
Qirqib olingan jun
tonna
36 345
37 307
38 639
6
Olingan qorak
o‘
l terilar
ming dona 1 252,4
1 287,6
1 321,1
7
Pilla
tonna
22 769,9
24 300,2
25 885,8
Soʻyish uchun yetishtirilgan mollar va parrandalarning jami tirik vazndagi hajmi 2
million 833 ming tonnani tashkil etdi. Shuningdek, 11,9 million tonna sut, 8,4 milliard dona
tuxum, 1,3 million dona qorakoʻl teri, 38,6 ming tonna jun, 25,9 ming tonna pill
a va 15,6 ming
tonna asal ishlab chiqarishga erishildi. Aholi jon boshiga goʻsht (t
irik vaznda)
—
76,9 kg, sut
—
323,3 kg, tuxum
—
228,2 donani tashkil etdi. Goʻsht ishlab chiqarish 3,9 foizga oʻsib, umumiy
qishloq xoʻjaligi mahsulotlari tarkibida eng katta ulush 30,3 foizni tashkil etdi. Goʻsht ishlab
chiqarishda Samarqand-11,5%, Qashqadaryo -11,5%, Toshkent-10,8%, Buxoro-10,5% va
viloyatlarining ulushi eng yuqori boʻldi. Sut ishlab chiqarish 2,9 foizga oʻsib, umumiy qishloq
xoʻjaligi mahsulotlari tarkibid
a 14,9 foiz yuqori ulushni tashkil etdi. Sutning 11,1 million
tonnasi (93,2 foizi)
dehqon (shaxsiy yordamchi) xoʻjaliklari tomonidan ishlab chiqarilgan.
48
Muallif tomonida
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
117
2-rasm. G
o‘
sht (tirik vaznda), mingtonna (2019-2023 yillar)
49
Tirik vazndagi g
o‘
sht miqorini s
o‘
nggi 4 yillik bilan solishtirganda, sezilarli darajada
o‘
sish
k
o‘rsatgan. Ya’ni 2023 yil 2
833.3 ming tonnani tashkil etib, bu k
o‘
rsatkich 2022 yilga
qaraganda 107 300 tonnaga oshganligi aniqlandi. 2019 yilda esa 2 473.6 ming tonna tirik
vazndagi g
o‘
sht miqdori 2023 yilga qaraganda 359.7ming tonna farqni k
o‘
rishimiz mumkin.
Ilmiy tadqiqot jarayonida chorva mahsulotlarini yetishtirishda hududlar b
o‘
yicha Navoiy
viloyati tumanlarini tahlil qilindi va quyidagi k
o‘
rsatkichlar hisobotini olindi.
2023- yilning yanvar- dekabr oylarida barcha toifadagi x
o‘
jaliklar tomonidan tirik vaznda
188,3 ming tonna g
o‘
sht (2022- yilning yanvar- dekabriga nisbatan 3,7 % k
o‘
p) yetishtirildi.
G
o‘
sht yetishtirish k
o‘
rsatkichlari x
o‘
jaliklar toifalari b
o‘
yicha tahlil etilganda, g
o‘
sht
yetishtirish umumiy hajmidan 84,0 foiz dehqon va tomorqa x
o‘
jaliklari hissasiga t
o‘g‘ri
kelganini qayd etish zarur.
3-rasm. Navoiy viloyati hududlari b
o‘
yicha g
o‘
sht (tirik vaznda)
yetishtirish hajmi, tonna
50
49
O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi Faktlar va tendensiyalar 2023
-yil
50
Navoiy viloyatining statistik axborotnomasi 2023 yil
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
118
Yuqoridagi raqamlar shuni k
o‘
rsatadiki, hududlar orasida Xatirchi tumani yetakchi g
o‘
sht
yetishtirish hududi hisoblanadi, ya’ni 2023 yil yakunlariga ko‘
ra 47 942 tonna tirik vazndagi
g
o‘
sht yetishtirish k
o‘
rsatkichiga ega b
o‘
lgan. Eng quyi natijani Navoiy shahri ixtisosligi
b
o‘
yicha, maydoni b
o‘
yicha chorva mahsulotlarini yetishtirishda ixtisoslashmaganligi sababli
861 tonna k
o‘
rsatkichni tashkil qilgan.
Chorvachilikning muhim mahsuloti hisoblangan sutning asosan sigir sutidan mamlakat
miqyosida foydalaniladi. Aholi tomonidan isteʼmolg
a kiritilgan sutning 95 %ga yaqinini sigir
suti tashkil etadi va asosan sutning shu turi haqida s
o‘
z yuritiladi. Oxirgi yillarda sut va sut
mahsulotlarining yangi assortimentini ishlab chiqarishga e’tibor bcrilmoqda. Buning uchun sut
mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalarini rekonstruksiyalash, ularni yangi, takomillashgan
texnika va texnologiyalar bilan boyitishga qaratilgan amaliy ishlar olib borilmoqda. Sut va sut
mahsulotlari ishlab chiqarish texnologiyasini rivojlantirish-yangi fizik usullarni q
o‘
llash y
o‘
li
bilan amalga oshirilmoqda.
4-rasm. Sog'ib olingan sut, mingtonna
51
Sut ishlab chiqarish 2,9 foizga oʻsib, umumiy qishloq xoʻjaligi mahsulotlari tarkibida 14,9
foiz yuqori ulushni tashkil etdi. Sutning 11,1 million tonnasi (93,2 foizi) dehqon (shaxsiy
yordamchi) xoʻjaliklari tomonidan ishlab chiqarilgan. 2023 yilda sog’ib
olingan sut 11 968 ming
tonnani tashkil etgan va s
o‘
nggi 4 yillikda sut miqdori oshganligini k
o‘
rishimiz mumkin. 2022
yilda bu k
o‘
ratkich 11 629 ming tonnani
o‘
z ichiga olib joriy yildan 300 ming tonna kamligini
k
o‘rsatgan. Respublika miqyosida sog’ib olin
gan sutning atiga 5 fozini tashkil etadigan Navoiy
viloyatida 2023- yilning yanvar- dekabr oylarida barcha toifadagi x
o‘
jaliklar tomonidan 539,3
ming tonna sut (2022- yilning yanvar- dekabriga nisbatan 3,5 % k
o‘
p) yetishtirildi.
51
O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligi F
aktlar va tendensiyalar 2023-yil
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
119
5-rasm. Yetishtirilgan mahsulotning x
o‘
jalik toifalari b
o‘
yicha taqsimlanishi
52
Sut yetishtirish k
o‘
rsatkichlarini x
o‘
jalik toifalari b
o‘
yicha tahlil qilinganda, sut
yetishtirish umumiy hajmidan 91,4 foiz dehqon va tomorqa x
o‘
jaliklari hissasiga t
o‘g‘ri kelishini
k
o‘
rsatmoqda, 2 foiz qishloq x
o‘
jaligi faoliyatini amalga oshiruvchi tashkilotlar hisobiga t
o‘g’ri
kelmoqda.
Xulosa va takliflar.
Mamlakat iqtisodiyotida muhim
o‘
rin egallaydigan qishloq x
o‘
jaligining ajralmas
tarmoqlaridan biri hisoblangan chorvachilik tizimini takomillashtirish borasida olib
borilayotgan davlatimiz siyosati va izchil yangiliklar, qonun va me’yoriy hujjatlar sohaning
raqobatbardoshlikka undayotgani ma’lum. Aholi farovonligini ta’minlash ustuvor vazifa
ekanligidan kelib chiqqan holda, iste’mol savatining
yana bir mahsulotga t
o‘
ldirilishi bu barcha
uchun ijobiy holat sifatida qaraladi. Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni aytib
o‘
tish joizki,
sohaning yana takomillashi uchun quyidagi takliflarni keltirib
o‘
tish lozim.
Respublika miqyosida chorva mahsulotlarini ishlab chiqarishning zamonaviy usullarini
yo‘lga qo‘yish.
Fan-texnika taraqqiyotida bu metodlardan foydalangan holda chorva mollaridan
sifat darajasi va
iste’mol darajasi yuqori koeffitsientni tashkil qiluvchi mahsulotlarni ishlab
chiqarish nafaqat xal
q foydasiga balki, ekport sohasida ham o‘z hissasini qo‘shishi tabiiy.
Chorva mahsulotlarini ishlab chiqarishda raqamli texnologiyalarni joriy qilish. Barcha
qishloq xo‘jaligi tarmog’ida avtomatlashtirilgan tizimga qadamma
-
qadam o‘tishni boshlash. Bu
qulaylik inson salomatligi hamda ish unumdorligini oshirishga xizmat qilibgina qolmay,
mamlakatda samaradorlik ko‘rsatkichlariga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Fermal
arda
avtomatlashtirilgan texnologiyalar, sigirlarning sutini oladigan sog’in mashinalar, chorva
moll
ari axlatini tozalaydigan va ularni uch bosqichga ajratadigan uskunalarni yo‘lga qo‘yish.
Go‘sht, sut va boshqa chorva mahsulotlari iste’molini oshirish maqsadida mamlakat
miqyosida yagona “PLATFORMA” joriy qilish.
Bu platformada aholining ehtiyojlaridan kelib
chiqqan holda mahsulotga b
o‘lgan tanlovning turlarini (yog’liligi 1.2.3.4 foizni tash
kil qiluvchi
sutni tanlash), yoki g
o‘shtning qaysi sohasini iste’mol qilishini inobatga olib tanlovni amalga
oshirishi (biqin, son, lahm, qovurg’a, dumba), online xa
ridni amalga oshirish y
o‘
llarini joriy
qilish,aholi yashash punktlarini hisobga olgan holda yetkazib berish xizmatlarining y
o‘
lga
q
o‘
yilganligi nafaqat vaqt tejash balki turli xil transport xarajatlarini oldini olishlikka sabab
b
o‘
ladi.
52
Navoiy viloyatining statistik axborotnomasi 2023 yil
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
120
Atmosferaning iflos
lanishi chorvachilik sohasiga salbiy ta’sirini ko‘rsatib kelayotganini
hisobga olgan veterinariya sohasida kadrlar malakasini oshirish.
Bunda xorijiy mamlakatlar
tajribasiga tayanib kadrlarni mutaxassislikka tayyorlash hamda chorva mollari salomatligini
xavfga q
o‘
ymaslik choralarini
o‘
rganib chiqish.
Adabiyotlar / Литература / Reference:
Amirov Sh.K. (2023) International Scientific and Practical Conference
O‘
ZBEKISTONDA CHORVACHILIK MAHSULOTLARINI ISHLAB CHIQARISH HOLATI Pages 362-367
Mozammel
Hoque
(2022)
Emerging-issues-in-climate-smart-livestock-production.
Biological Tools and Techniques, Pages 473-488.
Philip K.
Thornton (2010) “Livestock production: recent trends, future prospects”
CGIAR/ESSP Program on Climate Change, Agriculture and Food Security (CCAFS), International.
Livestock Research Institute (ILRI), PO Box 30709, Nairobi 00100, Kenya. Phil. Trans. R. Soc. B 365,
Pages 2853
–
2867.
Qaror (2022)
O‘
zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 8 fevraldagi
O‘
zbekiston
respublikasida chorvachilik sohasi va uning tarmoqlarini rivojlantirish b
o‘
yicha 2022
—
2026-
yillarga m
o‘
ljallangan dasturni tasdiqlash t
o‘g‘risida PQ
-120 sonli qarori.
Ruziyeva D.I. (2024) Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil.
“Mam
lakat iqtisodiyotida ishlab
chiqarishga investitsiyalarni jalb qilishning
Schneider F. & Tarawali S. (2021). Rev. Sci. Tech. Off. Int. Epiz. Sustainable Development
Goals and livestock systems. Pages 7-19.
Suvankulov Sh., Abduganiyev Z., Xayitov T., Shodiyev X. (2020). Chorvachilikni
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish: darslik - Toshkent: Tafakkur nashriyoti, - 356 b.
Кирсанов Владимир Вячеславович, Мурусидзе Джанико Николаевич, Некрашевич
Владимир Федорович, Шевцов Виктор Васильевич, Филонов Роман Федорович (2023)
Учебник “Механизация и технология животноводства” Москва Инфра
-
М 1
-
585 ст
.
