Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
11
C
HORVACHILIK TARMOG‘IDA KIC
HIK TADBIRKORLIKNI RIVOJLANTIRISHDA
XORIJIY TAJRIBALARDAN FOYDALANISH
Eshqulova Hilola
Guliston davlat universiteti
ORCID:0009-0006-3483-7265
Annotatsiya.
Sayyoramizda aholi soni shiddat
bilan o‘
sib borayotgan bir vaqtda insonlar
oziq
–
ovqat mahsulo
tlariga bo‘
lgan talabi tobora ortib bormoqda.
Ko‘p
lab boshqa birlamchi
iste’mol
mahsulotlari kabi sut ishlab chiqarish va
sutchilik tarmog‘ini rivojlantirish ham bugungi
kunda har bir mamlakatda muhim ahamiyat kasb etadi. Biz ushbu maqolamizda sut chorvachiligi
va unda tadbirkorlikni rivojlantirishda xorij tajribalaridan samarali foyd
alanish to‘g‘risida fikr
yuritdik. Bunda a
ynan sut chorvachiligida kichik tadbirkorlikni rivojlantirishning o‘rni
mamlakatimiz uchun ahamiyatlidir. Sababi mamlakatimizda yetishtiriladigan sutning 90 %
atrofidagi ulushi dehqon
va tomorqa xo‘jaliklari ulushiga to‘g‘ri keladi.
Kalit so‘zlar:
chorvachilik, sutchilik, tadbirkorlik, Hindiston, Avstraliya.
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЗАРУБЕЖНОГО ОПЫТА ЖИВОТНОВОДЧЕСКОЙ СЕТИ
ДЛЯ
РАЗВИТИЯ МАЛОГО БИЗНЕСА
Эшкулова
Хилола
Гулистанский государственный университет
Аннотация
.
В то время, когда население нашей планеты стремительно растет,
потребность людей в продуктах питания возрастает все больше. Как и многие другие
основные
потребительские товары, производство молока и развитие
молочной
промышленности сегодня имеют большое значение в каждой стране. В данной статье
мы обсудили эффективное использование зарубежного опыта в развитии молочного
животноводства и предпринимательства. В связи с этим для
нашей страны
важна роль
развития малого предпринимательства в молочном животноводстве. Причина в том,
что около 90% молока, производимого в нашей стране, приходится на долю фермеров и
домохозяйств.
Ключевые
слова:
животноводство,
молочное
животноводство,
предпринимательство,
Индия, Австралия.
USING FOREIGN EXPERIENCE IN THE LIVESTOCK NETWORK FOR
DEVELOPING SMALL BUSINESS
Eshkulova Khilola
Gulistan state university
Abstract.
At a time when the population of our planet is growing rapidly, people's need for
food is increasing more and more. Like many other basic consumer goods, milk production and
the development of the dairy industry are of great importance in every country today. In this
article we discussed the effective use of foreign experience in the development of dairy farming
and entrepreneurship. In this regard, the role of small business development in dairy farming is
important for our country. The reason is that about 90% of the milk produced in our country
comes from farmers and households.
Key words:
animal husbandry, dairy farming, entrepreneurship, India, Australia.
UO‘K:
330:636.75
III SON - MART, 2024
11-17
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
12
Kirish
.
Ma’lumki, chorvachilik mahsulotlari kundalik iste’mol qilishimiz zarur bo‘lgan
asosiy oziq
–
ovqat mahsulotlari hisoblanib, butun dunyo miqyosida mamlakatlar ushbu tarmoqni
rivojlantirishga alohida ahamiyat qaratadi. Bugungi kunda mamlakatimizda chorvachilik
tarmog‘ida chorva mollari soni, go‘sht v
a sut yetishtirish hajmi muttasill ijobiy tendensiyalar
asosida ortib bormoqda
. Lekin shunday bo‘lsada,
qayt
a ishlangan sut va go‘sht m
ahsulotlarini
mamlakatimizga import qilinish darajasi yuqoriligicha qolmoqda. Bunda chorvachilik
tarmog‘ida yetishtirilayotgan mahsulotlar va ularni qayta ishlash tarmog‘iga to‘g‘ridan –
to‘g‘ri
yo‘n
altirishda uzilishlar va tarmoqda bir qator muammo va kamchiliklar borligiga guvoh
bo‘lishimiz m
umkin. Bu turdagi muammolarga samarali yechim topish va uni amamlga oshirish
uchun
aynan chorvachilik tarmog‘i va ushbu yo‘nalishda tadbi
rkorlik muhiti rivoj topgan
mamlakatlar tajribasidan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
Adabiyotlar sharhi.
Chorvachili
k tarmog‘ini va shuningdek, sutchilik yo‘nalishini rivojalntirish borasida
k
o‘plab xorijlik va yurtimiz olimlari o‘z izlanishlarini
olib borgan bo‘lib, bu
nda tarmoqni
rivojlantirish uchun aynan xorij tajribalari
ni o‘rgani
sh va amaliyotga joriy etishn
ing o‘
rni
haqida o‘zlarining ilmiy fikr –
mulozalarini yuritib, tahlillarni amamlga oshirgandir.
Качурина
Екатерина Петровна o‘z ilmiy is
hlarida AQSh va Yevropa mamlakatlarining sut chorvachiligini
rivojlantirish borasidagi tajribalaridan foydalanish
to‘g‘
risida (
Качурина
, 2021), yurtimiz
olimlari va tadqiqotchilaridan Sadullayev Ulug‘b
ek Norqulovich (2020)
o‘z ilmiy ishida Polsha
va Gollandiya mamlakatlari tajribasidan, Abdullayeva Sevara Solijonovna “Sut yo‘nalishidagi
qoramolchilik
tarmog‘ini rivojlantir
ishnin
g asosiy yo‘nalishlari” mavzusidagi ilmiy tadqioqt
ishida aynan “ekologik toza sut” ishlab
chiqarishda Yevropa mamlakatlari tajribasidan
foydalanish haqida o‘z fikrlari va takliflarini keltirib o‘tgandir.
Gollandiyaning Wageningen University and Research Centre universitetida chorvachilik
tarmog‘ini rivojlantirish, veterinariya xizmatlari ko‘rsa
tish sirlari, chorvachilik mahsulotlarini
yetishtirishni rivojlantirish masalalarida ilmiy tadqiqotlar olib boradi. Shuningdek,
Fransiyaning Agro Paris Tech nomli te
xnologiya va hayot universiteti go‘sht va sut
mahsulotlarining inson hayoti uchun xavfsizli
gini ta’minlashda chorva mollarini oziqlantirish,
ularni turli kasallik va parazitlardan himoya qilish borasidagi xizmatlar turini rivojlantirishda
zamonaviy ilm
–
f
an natijalarini amaliyotga joriy qilish bilan shug‘ullanadi
(
Ko‘chchiyev
, 2020).
Mozambik xalqaro ilmiy
–
tadqiqot instituti professori Moyo (2010)
: “Chorvachilik
ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlarda aholi turmush tarzida bir qancha muhim vazifalarni
ba
jaradi. Ayniqsa, kambag’allik sur’ati yuqori bo‘lgan hududlarda oziq –
ovqat va ovqatlanish,
bandlik, iqtisodiy va ijtimoiy ta’minotda uning o‘rni va ahamiyati yuqoridir”, deb ta’kidlagan
edi.
Shuningdek, tadqiqotchi Oripovning (2011) ilmiy izlanishlari natijalarida fermerlarning
moddiy
–
texnika ta’minoti va servis samaradorligi
ni oshirishda raqobatbardosh firmalar,
shirkatlarni rivojlantirish, xorijiy va ichki investitsiyalarni jalb etishni rag‘batlantirish, xizmat
ko‘rsatish
tuzilmalariga moliya
–
kredi
t va soliqlar bo‘yicha imtiyozlar yaratilishi
muhimligi
qayd etilgandir (Abruyev, 2018).
Hakimov (2005)
o‘z tadqiqotlarida mamlakatimiz qishloq xo‘jaligida olib borilayotgan
iqtisodiy islohotlar natijasida respublikada chorvachilik mahsulotlari bozori shakllanishining
o‘ziga xos xususiyatlarini o‘rgangan. Shu bilan bir qatorda ta
dqiqotchi tarmoqda yem
–
xashak
bazasini mustahkamlash borasidagi iqtisodiy muammolarga, ozuqa mahsulotlarini qayta
ishlash va sotish tizimlarini takomillashtirish masalalariga alo
hida e’tibor qaratib, chorvachilik
mahsulotlarini yetishtirishni tashkil etishning bozor shakllari va ularning imkoniyatlarini
yuksaltirish bo‘yicha qator takliflar ishlab chiqqandir.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
13
Tadqiqot metodologiyasi.
Ilmiy tadqiqotimiz davomida biz ushbu maqol
ada statistik ma’lumotlar tahlili, analitik
tahli va qiyosiy tahlil usullaridan foydalangan
holda yurtimizda chorvachilik tarmog‘i va uning
samaradorligini oshirishda xorijiy mamlakatlar tajribalaridan samarali foydalanish borasida
o‘z izlanishlarimi
zni olib bordik. Bunda biz Hindiston va Avstraliya mamlakatlari chorvachilik
tarmo
g‘i bilan yaqin
dan tanishib chiqib ushbu mamlakatlar tajribasidan mamlakatimiz
chorvachilik tarmog‘ini yanada rivojlantirish uchun foydalanishg
a taklif etishni maqsad qilib
oldik.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Sut chorvachiligi qishloq xo‘jaligining bir
tarmog‘i sifat
ida yetishtirilgan xom sutdan sut
pishloq va yogurt kabi sut mahsulotlarini qayta ishlashni o‘z ichiga oladi. Biz ushbu
maqolamizda dunyo bo‘ylab sut ishlab ch
iqarishda yetakchi hisoblangan bir nechta
mamlakatlarning sutchilik tarmog‘i va uning o‘ziga xos
rivojlanish xususiyatlari bilan tanishib
chiqamiz. Bunday mamlakatlardan biri bu Hindistondir. Hindiston jahon miqyosida
sog‘in
sigirlar soni va yiliga ishlab chiqar
iladigan sut hajmi bo‘yicha dunyoda yetakchi o‘rinda turadi.
2020 yil holati
ga ko‘ra sut va
sut mahsulotlari ummumiy qiymati mamlakat yalpi ichki
mahsulotining taxminan 4.2 foizini tashkil etgan. 2019 yil ma’lumotlariga ko‘ra esa
Hindistonning sut sektori
yiliga 4.9 foizga o‘sib borayotgani va 2018 –
2019 yillarda
mamlakkatda qariyb 187.7 millio
n tonna sut yetishtirilgan bo‘lib, aholi jon boshiga to‘g‘ri
keladigan sutning miqdori 394 grammni tashkil etganligi e’l
on qilingandir
1
.
Hindistonda sigirlar mahsuldorligini oshirish uchun chorvalarni chatishtirish ishlari
amalga oshiriladi. Bunda mahalliy zotlarni naslli qoramollar bilan chatishtirish ishlari uzoq
yillardan buyon keng miqyosda olib boriladi. Kuzatishlar s
huni ko‘rsatadiki, chatishtirilgan
sigirlar ma
halliy qoramol va bufalolarga qaraganda ko‘proq sut ishlab chiqarish xususiy
atga
egadir. Shuningdek, ularning ozuqani sutga aylantrishda ham yuqori samaradorlikka ega
ekanligi aniqlangan.
1-rasm.
Hındıstonda sut ıshlab chıqarısh hajmı mıllıon ton
nada
2
1
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Dairy_in_India
2
https://www.iasparliament.com/current-affairs/indias-dairy-sector
17
20
22
31,6
53,9
80,6
121,8 127,9
132,43137,69
146,31
155,49
165,4
176,35
187,75
198,44
209,96
0
50
100
150
200
250
1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
Hındıstonda sut ıshlab chıqarısh hajmı mıllıon tonnada
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
14
Yuqoridagi rasmda Hindistonda sut ishlab ch
iqarishning yillik ko‘rsatkichlari keltirib
o‘tilgandir. Bunda ko‘rsatkichlar 1951 –
2021 yillar oralig‘ini o‘zida aks etgan bo‘lib, faqat o‘sish
sur’ati ku
z
atilmoqdadir. Ushbu statistik ko‘rsatkichlarning o
xirgi 5 yilini tahlil qiladigan
bo‘lsak, 2016 yilda mamlakatda 146.31 mln tonna sut ishlab chiqarilgan bo‘lib, 2021 yilda bu
ko‘rsatkich 209.96 mln
.
tonnani tashkil etgan. Ushbu yillar oralig‘ida ummumiy s
ishlab
chiqarilgan sut hajmi 63.65 mln tonnadan iborat bo
‘lib, ummumiy o‘sish sur’ati 144 % ni tashkil
etmoqda.
BMTning “Oziq –
ovqat va qishloq xo‘jaligi” tashkiloti tomonidan sutning global miqyosda
oziq
–
ovqat mahsuloti sifatidagi ahamiyatini e’tirof
etish maqsadida 2001 yilda 1 iyunni
“Butunjahon sut
kuni”
deb e’lon qilindi. Hindistonda ham “Milliy sut kuni” mavjud bo‘lib, ushbu
kun bayram sifatida 26 noyabr kuni nishonlanadi. Davlat tomonidan olib borilayotgan
islohotlar va yaratilayotgan imkoniyatlar va shu bilan bir qatorda, sut sanoatini rivojlantirishda
xususiy sektorning ulushi yildan-yilga ortib borayotganligi sababli mamlakatda kelgusi yillarda
ham sut va sut mahsulotlarini ishlab chiqarish ko‘rsatkichlari o‘sib borishi prognoz
qilinmoqdadir. Qu
yida mamlakatning o‘sib borayotgan sutchilik tarmog‘inin
g yana bir
ko‘rsatkichi, ya’ni mamlakatda sut mahsulotlarini eksport qilish hajmi (mln
. $da) yillar
kesimida keltirib o‘tilgandir. Ushbu ko‘rsatkichlardan ham ko‘rib guvoh bo‘lishimiz mumkinki,
tarmoqda eksport hajmi yildan-
yilga o‘sib bormoqda.
2-rasm. Hindistonda sut mahsulotlarining eksporti million dollarda
3
2020 yilda Hindistonda sut mahsulotlari eksporti hajmi 186.71 mln $ni tashkil etgan.
2021 va 2022 yillarda esa bu ko‘rsatkich mos ravishda
201.37 va 391.39 mln $ dan iborat
bo‘lganligini ko‘rish
imiz mumkin. 2022 yilda 2021 yilga nisbatan eksport hajmi 190.02 mln $
ga ortib shu yilgi o‘sish sura’ti 194.4 ya’ni qariyb ikki baravarni tshkil etmoqda. Bunday o‘sish
sur’atlariga erishishga turtki bo‘lish uchun mamlakatda bir qator rag‘batlantiruv
chi omillar
ishlab chiqilgandir. Hindistonda fermerlarni sut chorvalarining mahalliy zotlarining
mahsuldorligini ilmiy jihatdan oshirishga undash, kooperativ va sut ishlab chiqaruvchilarni
rag‘batlantirish maqsadida “Milliy sut kuni” munosabati bilan topsh
irilad
igan “Milliy Gopal
Ratna” mukofoti joriy etilgandir. Bundan tashqari, hukumat o‘z tashabbuslari bilan sut
chorvachiligi infratuzilmasini rivojlantirish uchun muntazam ravishda o‘z hissasini qo‘shib
bo
radi. Tarmoqni bardavom rivojlantirishga yo‘naltir
ilgan Milliy sutchilik rejasini ishlab
3
https://www.iasparliament.com/current-affairs/indias-dairy-sector
186,71
201,37
391,59
0
100
200
300
400
500
2019 - 2020
2020 - 2021
2021 - 2022
Hındıstonda sut mahsulotlarını eksportı mıllıon dollarda
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
15
chiqish, Jan Dhan Yojana va Start
–
up India tashabbusi kabi ummumiy imkoniyatlarni
kengaytrishga xizmat qiladigan sxemalarning yaratilganligi shular jumlasidandir [3].
Jahon bozorida o‘zining yuqori sut mahsulotlari
ekspor
ti ko‘rsatkichi bilan namoyon
bo‘ladigan yana bir mamlakat bu
Avstraliyadir. Mamlakatda aynan sut sanoati 2022 yilgi
ma’lumotlarga ko‘ra 3 mlrd $ lik sanoat bo‘lib, u mol go‘shti va bug‘doy bilan birg
a qishloq
xo‘jaligida eng yuqori ulushga ega tarmo
qlarda
n biri hisoblanadi. Sutchilik tarmog‘ining
qishloq aholisini ish bilan band qilish va oziq
–
ovqat xavfsizligini ta’minlashdagi roli ham
sezilarli darjada yuqori bilan ajralib turadi. Avstraliyaning y
ana bir o‘ziga xos xususyati
shundan iboratki, butun dun
yoda ishlab chiqariladigan sutning kichik miqdori, ya’ni 2 % d
anda
kamroq qismi unga tegishli bo‘lsada, mamlakat dunyodagi eng yirik sut mahsulotlari
eksportchilaridan biridir. Hozirgi kunda mamlakat
miqyosida 1.5 mlndan ortiq sog‘in sigirlar
mavjud
bo‘lib
, ulardan yiliga 9 mln metrik tonna artofida sut olinadi. Avstraliyada 8 ta sut ishlab
chiqaruvchi hudud mavjud bo‘lib, quyida ularning tarmoqdagi ulushi haqida ma’lumot
keltirilgandir
4
.
3-rasm. Avstraliyada sut ishlab chiqarishda har bir shtatining ulushi % da
(01/07/2023 - 31/01/2024 davr oralig'ida)
5
Yuqoridagi rasmdan ko‘rib guvohi bo‘lishimiz mumkinki, mamlakatda eng yirik sut
ishlab chiqarish Viktoriya ulushiga to‘g‘ri kelmoqda. Ya’ni mamlak
at miqyosida sutning 64 %
ini aynan mana shu shtatda ishlab chiqariladi. Quyida keltirilgan jadvalda hududlar ulushining
miqdordagi ifodasi bilan tanishishimiz mumkin.
Yuqoridagi jadvalda Avstraliya mamlakatining 6 ta shtatida yetishtiriladigan sut hajmi
v
a uning o‘tgan yilgi aynan shu davrga nisbatan ko‘
rsatki
chlardagi o‘sish va pasayish sur’atlari
keltirib o‘til
gandir.
Bunda jadvalga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, shtatlarda ba’zi bir oylarda
pasayish sur’ati kuzatilgandir. Masalan, Viktoriya shtatida iyul,
avgust va sentabr oylarida 2022
yilning ayni shu oylariga nisbatan mos ravishda -1.3%, -1.0%, -0.5 % ga pasay
ish bo‘lganligini
ko‘rishimiz mumkin. Lekin bunda biz e’tibor qaratishimiz lozim bo‘lgan jihati tanlab olingan
davr ummumiy holda qaralganda har b
ir shtat va mamlakat faqat o‘sish sur’atiga
erishganligi
dir. Ya’ni mamlakat miqyosida olib qaraydigan bo‘lsak,
2023
–
2024 yillarda tanlab
olingan davrda 2022-
2023 yillarning ayni shudavriga nisbatan +2.5 % ga o‘sish
kuzatilmoqdadir.
4
https://www.veterinariadigital.com/en/articulos/dairy-industry-in-australia
5
DairyAustralia.
https://www.clal.it/en/mini_index.php?section=consegne_stati_australia
3
4
5
11
12
64
Kvinslend
G'arbiy Avstraliya
Janubiy Avstraliya
Tasmaniya
Yangi Janubiy Uels
Viktoriya
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
16
1-jadval
Avstraliya mamlakatining 6 ta shtatida yetishtiriladigan sut hajmi
va uning o‘tgan yilga nisbatan
ko‘rsatkichlardagi o‘sish va pasayish sur’atlari
6
Viktoriya
Yangi Janubiy
Uels
Tasmaniya
Janubiy
Avstraliya
G‘arbiy
Avstraliya
Kvinslend
Mamlakat
miqyosida
Miqdor
(mln
litr)
O‘sish
sur’ati
% da
Miqdor
(mln
litr
O‘
sish
s
ur’ati
% da
Miqdor
(mln
litr
O‘sish
sur’ati
% da
Miqdor
(mln
litr
O‘sish
sur’ati
% da
Miqdor
(mln
litr
O‘sish
sur’ati
% da
Miqdor
(mln
litr
O‘sish
sur’ati
% da
Miqdor
(mln litr
O‘sish
sur’ati
% da
Iyul
2023
381.350
-1.3
84.691
+4.9
19.791
+0.5
31.522
-1.7
28.982
-0.3
24.140
+8.4
570.475
+0.0
Avgust
2023
445.946
-1.0
90.083
+5.3
69.982
+6.5
35.657
+1.6
29.708
+5.3
25.433
+1.5
663.810
+0.7
Sentyabr
2023
525.147
-0.5
91.552
+2.1
84.153
+3.1
43.232
+0.0
31.348
+4.6
26.068
+4.2
801.499
+0.5
Oktyabr
2023
582.858
+1.2
96.215
+3.7
118.358
+4.8
48.607
-0.8
32.946
+2.6
27.413
+5.3
906.397
+2.0
Noyabr
2023
553.857
+6.6
94.030
+8.8
119.863
+7.1
46.692
+2.5
30.122
0.0
25.710
+0.8
870.273
+6.3
Dekabr
2023
504.788
+1.2
93.794
+8.8
110.599
+2.0
43.563
+1.7
28.732
+1.9
25.810
+1.0
807.286
+2.2
Yanvar
2024
447.416
+5.7
88.640
+9.4
99.308
+2.3
40.292
+3.1
27.529
+4.1
24.417
-0.2
727.603
+5.2
2023
–
2024
tanlab
olingan
davr
oralig‘ida
3.441.369
+1.8
639.003
+6.1
589.055
+4.0
289.565
+0.9
209.367
+2.6
178.991
+2.9
5.347.342
+2.5
6
DairyAustralia.
https://www.clal.it/en/mini_index.php?section=consegne_stati_australia
www.e-itt.uz
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, mart
www.e-itt.uz
17
Avstraliyada sut sanoati har jihatdan mamlakat iqtisodiyoti uchun muhim ahamiyat kasb
etganligi sababli tarmoqni
barqaror tarzda rivojlanib borishini ta’minlash va nazorat qilish
hukumatning
diqqat markazida bo‘ladi. Mamlakatda Dairy Aust
ralia (RDC) tadqiqot va
ishlanmalar tashkiloti mavjud bo‘lib, u o‘z a’zolari va butun sanoat tamog‘iga javobgar
hisoblanadi. Tashki
lot faoliyati butun sutchilik tarmog‘i rivojiga qaratilgan bo‘lib, uning as
osiy
strategic maqsadi quyidagilardan iboratdir.
-
Fermer xo
‘jaliklarida sigirlarning sut mahsuldorligini oshirish;
-
Qo‘shimcha qiymatli va yuqori marjali bozorlarni keng miqyosda egal
lash;
-
Avstraliya sut mahsulotlarining noyob xususiyatlari va afzalliklarini k
eng targ‘ib qilish
shular jumlasidandir
7
.
Xulosa o
‘rnida
shuni aytishimiz mumkinki, sutchilik tarmog‘i va unda tadbirkorlik
muhitini rivojalntirish, soha samaradorligini oshirish
uchun yuqorida biz o‘rganib chiqqan
Hindiston va Avstraliya mamlakatlarining tarmoqni rivojlantirish borasida amalga
oshirayotgan ish
larini tahlil qilib shunday xulosaga kelishimiz mumkinki, sutchilik tarmog‘ini
rivojlantirish boshqa bir qancha oziq
–
ovqat mahsulotlarini yetkazishga nisbatan uzoqroq
davrni talab etadi. Shuningdek, sut chorvachiligini rivojlantirish uchun avvalo sigirlar naslini
yaxshilash maqsadga muvofiqdir (Hindiston tajribasi). Bu orqali iste’molchilarni ehtiyojini ham
sifat va miqdor jihatdan yuqori darajada qondirishga va shu bilan birgalikda, qoramollar ozuqa
bazasidan samarali foydalanishga, tarmoqda faoliyat yurituvchilarning esa yuqori daromad
olishiga erishish mumkin. Bunga qo‘shimcha tarzda sut chorvachiligida yetishtirilayotgan
sutdan samarali foydalanish uchun tarmoqda tadbirkorlik muhitini rivojlantiri
sh ya’ni
mahsulotni qayta ishlashga , uni sanoatga
yo‘na
ltirishdagi yuzaga keladigan muammolarni
bartaraf etishga ham alohida e’tibor qaratmoq lozim (Avstraliya tajribasi). Bunda
aynan
Avstarliya mamlakatining sut yetishtirishda past ulushga ega bo‘lgan
bir sharoitda dunyoning
yetakchi sut mahsulotlari eksporty
ori bo‘lishiga asosiy sabab mamlakatda ishlab chiqariladigan
sutdan samarali foydalanishni yo‘lga qo‘yganligida va sut va
sut mahsulotlari sanoatini yetarli
darajada rivojlantirishga e’tibor qaratga
nl
igida ekanligiga guvoh bo‘lishimiz mumkin.
Bugungi kunda mamlakatimizda sut yetishtirish hajmi va qoramollar soni ijobiy
tendensiyalar bilan oshib borayotgan bir sharoitda xorij tajribalaridan samarali foydalanish va
ularni tarmoqda amalga oshirish mamlakatimizda kelgusida sut va sut mahsulotlarini
yetishtirishda yuqori samaradorlikka erishishida
o‘zining ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi.
Adabiyotlar/
Литература
/Reference:
Abruyev A.I. (2018) Agroservisni rivojlantirish asosida qoramolchilik mahsulotlarini ishlab
chiqarish samaradorligini oshirish Iqtisodiyot fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun yozilgan
dissertatsiyasi. - T.:
–
16 b.
Ko‘chchiye
v U.M. (2020) Chorvach
ilik xo‘jaliklariga xizmat ko‘rsatish sohasini
rivojlantirishning ilmiy
–
uslubiy asoslarini takomillashtirish.
Moyo S., Swanepoel F.J.C. (2010) Multifunctionality of Livestock in Developing Communities S.
Moyo1 and F.J.C. Swanepoel2 Produced by SUN MeDIA Bloemfontein 59 Brill Street, Westdene,
Bloemfontein, South Africa, 9301 www.africansunmedia.co.za /
Oripov M.A. (2011) O’zbekiston dehqonchiligida ishlab chiqarish inf
ratuzilma xizmatlari
k
o‘rsatishni rivojlantirish. Iqtisodiyot fanlari doktori ilmiy darajasini olish uchun y
ozilgan
dissertatsiyasi. - T.:
–
257 b.
Sadullayev U
.N. (2020) “Go‘sht va sut yetishtirish sohasini modernizatsiyalashni
rag‘batlantirishning asosiy
yo‘nalishlari” mavzus
idagi Phd dissertatsiyasi.,
–
Toshkent.
Xakimov R. (2005) O‘zbekiston Respublikasi cho
rvachilik mahsulotlari bozori va tarmoqda
iqtisodiy
islohotlarni chuqurlashtirish yo‘nalishlari. Monografiya
.
–
T.:ChP Voyevodina V.N.
–
124 b.
Качурина Екатерина Петровна (
2021
) Организационно
-
экономический механизм
развития Малого и среднего бизнеса в молочной отрасли Животноводства
АПК Челябинск.
7
The Australian Dairy Industry., The basics. pwc.com.au
