Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, yanvar
www.e-itt.uz
466
ЖИЗЗАХ ВИЛОЯТИ БЎЙИЧА ОЛИЙ ТАЪЛИМ ХИЗМАТЛАРИ СИФАТИНИ БАҲОЛАШ
ТИЗИМИНИНГ РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИР ЭТУВЧИ ОМИЛЛАР ТАҲЛИЛИ
Салохитдинов Шерзод Фарходович
Жиззах политехника институти
Аннотация
.
Ушбу мақолада Жиззах вилояти бўйича олий таълим хизматлари
сифатини баҳолаш тизимининг ривожланишига таъсир этувчи омиллари
тадқиқ
этилган.
Калит сўзлар:
олий таълим муассасалари, сифат, хизмат, баҳолаш тизими,
тенденциялар, меҳнат, кадрлар салоҳияти, ташқи муҳит омиллари, мехнат бозори
,
ишчи кучи.
АНАЛИЗ ФАКТОРОВ, ВЛИЯЮЩИХ НА РАЗВИТИЕ СИСТЕМЫ ОЦЕНКИ КАЧЕСТВА
ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ В ДЖИЗАКСКОЙ ОБЛАСТИ
Салохитдинов Шерзод Фарходович
Джизакский политехнический институт
Абстрактный.
В данной статье изучены факторы, влияющие на развитие
системы оценки качества услуг высшего образования в Джизакской области.
Ключевые слова:
высшие учебные заведения, качество, сервис, система оценки,
тенденции, труд, кадровый потенциал, факторы внешней среды, коктейльный рынок,
рабочая сила.
ANALYSIS OF FACTORS INFLUENCING THE DEVELOPMENT OF THE QUALITY
ASSESSMENT SYSTEM OF HIGHER EDUCATION SERVICES IN JIZZAK REGION
Salokhitdinov Sherzod Farkhodovich
Dzhizaksky Polytechnic Institute three
Abstract.
In this article, the factors affecting the development of the quality assessment
system of higher education services in Jizzakh region are studied.
Key words:
higher education institutions, quality, service, evaluation system, trends, labor,
personnel potential, external environmental factors, cocktail market, labor force.
Кириш.
Мамлакатимизда олий таълим жараёнини тўғри ташкил этиш ва
бошқариш, олий таълим соҳасида тадбиркорликни янада ривожлантириш ҳамда
рақамлаштириш рақамли иқтисодиёт шароитида айниқса муҳим ҳисобланади ва
таълим
соҳасида математик моделларни қўллаш орқали унга таъсир этувчи омилларни
ҳисобга олган ҳолда оптимал даражада тўғри прогнозлаш муҳим аҳамият касб этади.
I SON - YANVAR, 2024
UO‘
K: 378.1
466-473
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, yanvar
www.e-itt.uz
467
Мамлакатимизда олиб борилаётган иқтисодий ислоҳотлар натижасида олий
таълим соҳасининг
ривожланиши йилдан
-
йилга ўсиш тенденциясига эга. Айниқса, олий
таълим соҳасини рақамлаштириш орқали таълимда хизматлар ҳажмини янада ошириш,
хусусий таълим ташкилотларига кенг йўл очиб бериш, битирувчиларни тўлиқ иш билан
таъминлаш жуда муҳим аҳамият касб этмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Олий Мажлисга қилган Мурожаатномасида
“Тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ 5 мингга яқин норматив
-
ҳуқуқий ҳужжатлар
қайта кўриб чиқилиб, уларнинг сони қисқартирилади ҳамда Тадбиркорлик кодекси
ишлаб чиқилади
(
Мурожаатнома
, 2021)
. Хабарингиз бор, бундан 4 йил олдин
тадбиркорлик субъектларида текширишлар ўтказишга мораторий эълон қилган эдик.
Бунинг натижасида ўтган даврда тадбиркорлар сони 2 баробар кўпайиб, 400 мингтага
етди. Шунинг учун мораторий муддатини яна бир йилга узайтиришни таклиф этаман.
Шу билан бирга, Ҳукумат томонидан бозорда тенг рақобат муҳитини яратиш ва ҳалол
-
пок тадбиркорларни –
такрор айтаман –
замонавий технологиялар асосида ишлаётган
виждонли тадбиркорларни ҳар томонлама қўллаб
-
қувватлаш мақсадида “яширин
иқтисодиёт”ни қисқартиришга қаратилган механизмлар жорий этилади”.
Олий таълим хизматлари сифатини
баҳолаш тизимининг ривожланишига
таъсир
кўрсатувчи омиллар
ва уларнинг корреляцион, регрессион таҳлилини амалга ошириш
иқтисодий кўрсаткичларни математик моделлар орқали прогнозлаштиришга
бағишланган илмий асарларини ўрганган ҳолда, олий таълим
ҳажми
ўсишига таъсир
этувчи омиллар келгуси етти йилга эконометрик моделлар орқали илмий прогнозлаш
амалга оширилади.
Тадқиқотда корреляцион
-
регрессион таҳлил асосида ажратиб олинган омиллар
таъсирида олий таълим
ҳажмининг
ўзгариш сценарийларини аниқлаш имконини
берувчи эконометрик модель ҳамда прогноз кўрсаткичлар аниқланди.
Адабиётлар шарҳи.
Ўзбекистон Республикасининг таълим тизими ягона давлат сиёсатини юритишда
олий таълим хизматлари сифатини баҳолаш алоҳида ўрин эгаллайди. Бу борада
Ўзбекистон Республикаси Президенти таъкидлаганидек, «Аввало таълим ва тарбияни
ривожлантириш, соғлом турмуш тарзини қарор топтириш, илм
-
фан ва инновацияларни
тараққий эттириш миллий ғоямизнинг асосий устунлари бўлиб хизмат қилиши лозим»
(
Мурожаатнома
, 2020).
Олий таълим хизматлари
сифатини баҳолаш ва уни такомиллаштириш бўйича
олимларнинг фикрига эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ. Академиклар Гулямов,
Абдурахмонов
(2004)
“Олий таълимдан кутиладиган хусусий манфаат бу бевосита
таълим олувчилар учундир. Таълимнинг иқтисодий натижалари
шакли турлича, яъни
натура ва пул кўринишида, бевосита ва билвосита бўлиши мумкин. Қоидага кўра, инсон
қанчалик юқори даражада таълим олса, у шунчалик кўп ойлик маош олади (пул
кўринишидаги
самара), нуфузли ишга киришда имконияти ошади (пул кўринишида
бўлмаган самара), илмий
-
техник тараққиёт туфайли бўлаётган ўзгариш ва
янгиланишларга тезда мослашади (билвосита самара). Зеро, барча самарадорлик
(манфаат) сон билан ҳисобланмайди. Шунинг учун таълимнинг таҳлилда
қўлланиладиган иқтисодий самарадорлигининг асосий шакли пул кўринишидаги
самарадир ходим(мутахассис)нинг умумтаълимий ва махсус тайёргарлик даражасининг
ортиши натижасида унинг ойлик маошининг ортиши”ни
(
Гулямова, Абдурахмонова,
2004)
таъкидлайдилар.
Мазкур фикрни давом эттирган Эргашходжаева, Нишоновларнинг (
2010
)
кўрсатишича таълим “мутахассислар тайёрлаш воситаси бўлибгина қолмай, у
жамиятнинг интеллектуал ва технологик билим даражаси ҳамда маданий савиясини
ошириш, унинг инновация ва юксалишга интилишини қўллаб қувватлаш, жамиятда
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, yanvar
www.e-itt.uz
468
замонавий яшаш тарзини шакллантиришдир. Айнан шу жараён, яъни таълим ва ундан
орттирилган билим интеллектуал капитални бойитувчи ҳамда инновация
фаолиятини ҳаракатга келтирувчи куч ҳисобланади”.
Тадқиқот методологияси.
Тадқиқотни амалга ошириш жараёнида тадқиқот методологияси сифатида PEST
таҳлил, эксперт баҳолаш, анализ ва синтез усулларидан фойдаланилди.
Таҳлил ва натижалар
муҳокамаси
.
Тадқиқот давомида олий таълимига
таъсир кўрсатувчи омиллар қуйидагича
гуруҳланди:
•
Микромуҳит –
таълим сифати, битирувчиларнинг иш билан таъминланганлиги;
•
Макромуҳит –
таълим муассасалари ўртасидаги рақобат, жамият ҳолати.
PEST таҳлили –
бу ташкилот фаолиятига таъсир кўрсатадиган макро муҳитнинг
барча омилларини ягона тизимга тўплашнинг оддий усули ҳисобланади. Бу усул узоқ
муддатли режалаштириш учун алоҳида ёки SWОТ таҳлили билан биргаликда
ишлатилади ва иш натижалари SWОТ жадвалидаги таҳдид ва имкониятларнинг асосини
ташкил этади.
PEST таҳлил омиллари тўртта омил гуруҳининг қисқартмаси ҳисобланади:
P -
сиёсий;
Е
-
иқтисодий;
S -
ижтимоий
-
маданий;
Т
-
технологик.
P ҳарфи сиёсий ва ҳуқуқий секторнинг барча ҳодисаларига ишора қилади.
Таъсир этувчи омилларни аниқлаш
учун тадбиркорлик субъектининг фаолияти
амалдаги режим ва қонунчиликка, сиёсий барқарорликка қандай боғлиқлигини
тушуниш керак. Одатда, олий таълим ташкилоти фаолиятига товарларга устама
қўшимчани, солиққа тортишни, товарларни сертификатлашни, мижозларни жалб
қилиш усулларини тартибга солувчи қонунлар таъсир қилади. Ўзгарувчан
қонунчиликдан ташқари, давлат бизнесга бошқа воситалар ёрдамида таъсир қилиши
мумкин. Шунинг учун сиёсий омилларни таҳлил қилишда минтақадаги ва саноатдаги
коррупция даражаси, давлатнинг халқаро ташкилотлар ва бошқа мамлакатлар билан
муносабатларини ҳисобга олиш тавсия этилади. Масалан, агар
олий таълим ташкилоти
бошқа мамлакатдан товар ишлаб чиқариш учун хом ашё буюртма қилса, унда
муносабатларни ҳисобга олиш керак. Е ҳарфи олий таълимнинг иқтисодий ҳолатига
ишора қилади. Бозорни иложи борича тавсифловчи олтита асосий параметрлар мавжуд:
•
иқтисодий ривожланиш: унинг пасайиши, турғунлиги ёки ўсиши;
•
валюта курсларининг тебранишлари ва шу билан боғлиқ бўлган пул захиралари
қийматининг ўзгариши;
•
ишсиз фуқароларнинг улуши ва ушбу кўрсаткичнинг динамикаси;
•
иқтисодиётнинг глобаллашув даражаси;
•
соҳада
иш ҳақининг ўсиши;
•
хом ашёнинг юқори нархи;
•
мақсадли аудитория даромадларининг ўсиши;
•
банк тенденциялари.
S ҳарфи ижтимоий
-
маданий омилларга ишора қилади. Уларни таҳлил қилиш учун
демографик ўсишни кузатиб бориш муҳимдир (аҳоли сонининг кўпайиши ёки
камайиши).
Т ҳарфи технологик омилларга ишора бўлиб, соҳадаги технологик тараққиётни
тавсифлайди ва қуйидаги кўрстакичларга эътибор қаратиш керак:
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, yanvar
www.e-itt.uz
469
•
хизматни
яратиш
ва
тарғиб
қилишда
фойдаланиладиган
асосий
технологиялардаги ўзгаришларнинг мавжудлиги. Ушбу гуруҳга нафақат жиҳозларни
такомиллаштириш, балки бизнес юритишнинг янги усулларини жорий этиш, ижтимоий
тармоқларда тарғиб қилиш, шунингдек хизмат ресурсларидан оқилона фойдаланиш
киради;
•
интернет ва мобил қурилмаларнинг хизмат
ва бозор ривожланишига таъсири
даражаси;
•
таълим ташкилотларининг
самарали рақобатлашишига имкон берадиган ИТ
-
янгиликлар.
Баъзи ҳолларда PESTEL таҳлилидан фойдаланилади. Таҳлил доирасида табиий ёки
экологик омиллар (Е
-
экологик), агар улар олий таълим ташкилоти фаолиятига таъсир
кўрсатса, қўшимча равишда ўрганилади. Масалан, омиллар қуйидагилар бўлиши
мумкин:
минтақадаги иқлимнинг хусусиятлари
,
об
–ҳаво
,
экологик вазият ва аҳолининг
сотиб олиш қобилияти ўртасидаги боғлиқлик. Шунингдек, минтақанинг асосий даромад
гуруҳи фойдали қазилмаларни қазиб олиш, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини
етиштиришга тўғри келадиган бўлса, PESTEL таҳлилини ўтказиш тавсия этилади.
Бундай ҳолда, потенциал мижозлар ва уларнинг даромадлари иқлим ва экологияга
боғлиқ.
PESTEL таҳлили доирасида юридик омиллар (L –
ҳуқуқий) сиёсий омилларнинг
катта гуруҳидан алоҳида ажралиб туради. Ушбу кичик гуруҳ меҳнат қонунчилиги,
истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилишни ўз ичига олади.
PESTELдан фойдаланиш сизга аниқроқ стратегияни ишлаб чиқишга имкон беради.
Атроф
-
муҳит жиҳатлари мақсадли аудиториянинг аниқ портретини яратишга ёрдам
беради ва ҳуқуқий жиҳатлар хатарлар эҳтимолини камайтиради. PESTEL таҳлили
хизмат омилларини алоҳида тоифага ажратишни назарда тутади. Бу маълум бир соҳага
хос бўлган омиллар. Бундан ташқари, экологик ва ҳуқуқий омиллар ҳам ўрганилади.
Олий таълим
субъектларининг ривожланишига таъсир этувчи асосий омилларни
корреляцион
-
регрессион усуллардан орқали, регрессион моделларни тузиш йўли билан
ривожланиш истиқболини башорат қилиш мақсадга мувофиқ. Мазкур услубий
ёндашувни аниқлаш учун биринчи навбатда саноат тармоғи субъектлари
фаолиятининг ривожланишига таъсир этувчи барча омилларни аниқлаш ва
корреляцион
-
регрессион усуллардан фойдаланиб, улардан энг асосийларини танлаб
олишдан бошланади. Тадқиқот объекти ҳисобланган Жиззах вилояти бўйича Олий
таълим хизматлари сифатини баҳолаш тизими ривожланишига таъсир этувчи омиллар
эконометрик моделини тузиш учун унга таъсир этувчи асосий омиллар танлаб олинади.
1-
жадвал
Жиззах вилояти бўйича олий таълим хизматлари сифатини баҳолаш
тизими ривожланишига таъсир этувчи омиллар
168
Натижавий кўрсаткич:
10000 аҳолига нисбатан битирган мутахассислар сони, киши ‒
Y
Омиллар
Белги
олий таълим ташкилотлари сони (дона)
X
1
олий таълимдаги талабалар сони
(
минг киши
)
X
2
10000 аҳолига тўғри келадиган талабалар сони
(киши
)
X
3
олий таълимга қабул қилинган талабалар сони (минг киши)
X
4
бакалавриатга қабул қилинганлар сони
(
минг киши
)
X
5
олий таълимни битирган мутахассислар сони
(
минг киши
)
X
6
битирган мутахассисларнинг ишга жойлашиши
(
фоизда
)
X
7
168
Муаллиф томонидан ишлаб чиқилган.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, yanvar
www.e-itt.uz
470
Тадқиқот ишида кўп омилли эконометрик моделдаги қатнашадиган омиллар
сифатида –
натижавий омил этиб, 10000 аҳолига нисбатан битирган мутахассислар сони
(киши)
,
олий таълим ташкилотлари сони (дона)
,
олий таълимдаги талабалар сони
(минг киши)
, 1
0000 аҳолига тўғри келадиган талабалар сони (киши)
,
олий таълимга
қабул қилинган талабалар сони (минг киши)
,
бакалавриатга қабул қилинганлар сони
(минг киши)
,
олий таълимни битирган мутахассислар сони (минг киши)
,
битирган
мутахассисларнинг ишга жойлашиши (фоизда)
,
жами 7 та омил танлаб олинди.
Жиззах вилояти бўйича Олий таълим хизматлари сифатини баҳолаш тизими
ривожланиши
эконометрик моделини тузиш учун унга таъсир этувчи омиллар
белгиланишлари амалга оширилди
(1-
жадвал).
Ушбу омилларнинг натижавий омилга таъсирини аниқлаш учун корреляцион
-
регрессион таҳлил усулларидан фойдаланиш мумкин. Бу эса жуфт корреляция
коэффициентларини ҳисоблаш йўли билан аниқланади. Бу усул, бизга, бир
-
бирини
такрорлайдиган ва натижавий омил билан кучсизроқ боғланишда бўлган омилларни
тузилаётган эконометрик моделга киритмаслик имконини беради.
2-
жадвал
Жиззах вилояти бўйича Олий таълим хизматлари сифатини баҳолаш тизими
ривожланишига таъсир этувчи омиллар
бўйича истиқбол моделлари
169
№
Модел кўриниши
−
F
Фишер мезонининг
ҳисобланган
қиймати
.
2
4
05
,
0
02
,
1
1
,
2
t
t
x
+
+
=
3,15
.
2
5
2
,
0
23
,
1
045
,
0
t
t
x
+
+
=
4,25
.
2
6
3
,
1
18
,
0
03
,
2
t
t
x
+
+
=
5,47
.
2
7
12
,
1
2
,
0
81
,
4
t
t
x
−
+
=
2,65
.
2
9
54
,
0
36
,
0
1
,
1
t
t
x
+
+
=
5,12
Прогноз натижаларидан кўриниб турибдики, 2030 йилда 2022 йилга нисбатан
10000 аҳолига нисбатан битирган мутахассислар сони
42,3 %, 10000 аҳолига тўғри
келадиган талабалар сони
42 %,
олий таълимга қабул қилинган талабалар сони
88,4 %,
бакалавриатга қабул
қилинганлар сони 71,4 % ва олий таълимни битирган
мутахассислар сони 6
0,5 %
ошишига эришилади (3
-
жадвал).
Тадқиқот ишида Жиззах вилоятида
2030
йилга қадар олий таълим хизматлари
сифатини баҳолаш тизими ривожланишига
асосланган прогноз параметрлари ишлаб
чиқилган. Қўлланган юқори адекватликка эга эконометрик моделлар ва уларга тегишли
амалий дастурлар пакетлари асосида танлаб олинган объектда олий таълим ҳажми
қисқа муддатли прогнози аниқланди. Мазкур прогноз параметрларига эришиш учун
қуйидаги асосий тадбирларни амалга ошириш зарур: инвестицияларни жалб қилиш
ҳисобига янги иш
ўринларини яратиш ва уларни яратишни маҳаллий бюджет
маблағлари ҳисобига субсидиялаш, тармоқларнинг ривожланиш хусусиятларига кўра
рақамли олий таълим
тармоқларда ишлаб чиқаришни
ташкил этишда ҳудудларнинг
инвестицион жозибадорлигини ошириш, маҳаллаларда ишбилармонлик муҳитини
яхшилаш ҳамда тадбиркорликни қўллаб
-
қувватлаш орқали ишлаб чиқариш жараёнини
кенгайтириш
,
таълим хизмати экспортини мустақил жараёнга
айлантириш, олий
таълими
ривожлантиришга тўсиқ ва муаммоларни бартараф этиш чора
-
тадбирларини
ишлаб
чиқиш, амалга ошириш.
Ўзбекистонда олий таълим хизматларининг
замонавий
шаклларини ривожлантиришнинг стратегик йўналишлари такомиллаштирилган.
169
муаллиф ҳисоб
-
китоблари асосида тайёрланган.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, yanvar
www.e-itt.uz
471
3-
жадвал
Жиззах вилояти бўйича Олий таълим хизматлари сифатини баҳолаш тизими
ривожланишига таъсир этувчи омиллар
прогнози
170
Y(t)
X
3
X
4
X
5
X
6
2013
16
80
2,3
2,2
1,9
2014
17
82
2,3
2,2
2
2015
17
82
2,3
2,3
2,1
2016
18
84
2,4
2,3
2,3
2017
21
95
3,7
2,4
2,2
2018
21
109
4,9
5,1
2,8
2019
21
130
6
5,2
3,9
2020
28
166
8,3
6,5
3,9
2021
25
208
9,3
8,3
3,6
2022
26
250
8,6
8,4
3,8
2023
28
228
9,9
8,9
4,3
2024
29
246
10,8
9,6
4,5
2025
31
264
11,7
10,4
4,8
2026
32
282
12,6
11,2
5
2027
33
300
13,5
12
5,3
2028
34
318
14,4
12,8
5,6
2029
36
337
15,3
13,6
5,8
2030
37
355
16,2
14,4
6,1
Тузилган моделлар орқали олий таълим хизматлари сифатини баҳолаш тизими
ривожланишига
таъсир этувчи омилларнинг
4-
жадвалда прогноз варианти ишлаб
чиқилди.
4-
жадвал
Жиззах вилояти бўйича олий таълим хизматлари сифатини баҳолаш тизими
ривожланишига таъсир этувчи омиллар
прогнози
171
Йил
-
лар
10000
аҳолига
нисбатан
битирган
мутахасси
слар сони
(киши)
Олий
таълим
ташки
-
лотлари
сони
(дона)
Олий
таълимд
аги
талабала
р сони
(
минг
киши
)
10000
аҳолига
тўғри
келадиган
талабалар
сони
(киши
)
Олий
таълимга
қабул
қилинган
талабалар
сони (минг
киши)
Бакалавр
иатга
қабул
қилинган
лар сони
(минг
киши)
Олий
таълимни
битирган
мутахасси
слар сони
(
минг
киши
)
Битир
-
ган
мутахасс
исларни
нг ишга
жойлаш
иши
(
фоизда
)
Y(
t
)
X
I
X
2
X
3
X
4
X
5
X
6
X
7
2023
28
4
33,1
228
9,9
8,9
4,3
93
2024
29
5
35,9
246
10,8
9,6
4,5
92
2025
31
5
38,8
264
11,7
10,4
4,8
92
2026
32
5
41,6
282
12,6
11,2
5
92
2027
33
6
44,4
300
13,5
12
5,3
92
2028
34
6
47,2
318
14,4
12,8
5,6
92
2029
36
6
50
337
15,3
13,6
5,8
92
2030
37
6
52,8
355
16,2
14,4
6,1
92
170
муаллиф ҳисоб
-
китоблари асосида ҳисобланган.
171
Манба: муаллиф ҳисоб
-
китоблари асосида ҳисобланган.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, yanvar
www.e-itt.uz
472
Прогноз
вариантларини
ишлаб
чиқиш
учун
моделдаги
X
1
, X
2
, X
3
, X
4
, X
5
, X
6
, X
7
ўзгарувчиларнинг
тренд
тенгламаларини
аниқлашда
MS Excel
дастуридан
фойдаланилди
.
Тренд
моделлари
асосида
моделдаги
мустақил
ўзгарувчиларнинг
ўрта
муддатга
прогноз
қийматлари
аниқланди
.
4-
жадвал
маълумотларидан
кўриниб
турибдики
,
10000 аҳолига нисбатан битирган
мутахассислар сони
2030
йилга
бориб
,
37 киши
бўлиши
,
ёки
2022
йилга
нисбатан
43,3
фоизга
ошиши
кутилмоқда
. 2030
йилда
олий таълим ташкилотлари сони
6 та
,
олий
таълимдаги талабалар сони
52 минг 800 киши
,
10000 аҳолига тўғри
келадиган
талабалар сони
355 киши
,
олий таълимга қабул қилинадиган талабалар сони
16 минг
200 киши
,
бакалавриатга қабул қилинадиганлар сони
14 минг 400 киши
,
олий таълимни
битирадиган мутахассислар сони
6 минг 100 киши, битирган мутахассисларнинг ишга
жойлашиши
92 фоиз
бўлиши
кутилмоқда
.
Хулоса ва таклифлар.
Бугунги кунда мамлакатимизда олий таълимни ислоҳ қилишнинг устувор
йўналишларини белгилаш, замонавий билим ва юксак маънавий
-
ахлоқий фазилатларга
эга, мустақил фикрлайдиган раыобатбардош кадрлар тайёрлаш жараёнини сифат
жиҳатидан янги босқичга кўтариш, олий таълим хизматлари сифатини баҳолаш
тизимининг асосий кўрсаткичларини комплекс таҳлил этишнинг методик ечимларини
талаб қилмоқда.
Таълим хизматлари сифатини баҳолашнинг умумий тузилмаси ва унинг
самарадорлиги
таълимнинг
умумий
бошқарувини
ошишини,
таълимда
рақобатбардошликни таъминлаши мумкин бўлган тузилма ҳисобланади. Шунинг учун
ҳам таълим сифати менежменти таълим тизимидаги бошқарув фаолиятининг мавжуд
назарияси ва амалиётини муҳим элементлар билан тўлдиради ва самарали
натижавийлигини таъминлайди.
Тадқиқотлар дамомида олий таълим хизматлари сифатига таъсир кўрсатувчи
ижтимоий
-
иқтисодий механизмлар –
бу таълимни бошқариш ва ташкил этиш
элементларини ўз ичига олувчи воситаларнинг ўзаро интеграциялашган тизимидир.
Турли усуллар ва воситаларни қўллаш асосида таълим хизматларининг ишлаб
чиқарувчилари ва унинг истеъмолчилари фаолияти самарадорлигини оширишга
қаратилган чора
-
тадбирлар
самарадорлигини аниқлаш учун бир қатор кўрсаткичларни
тизими ишлаб чиқилган.
Бугунги кунда олий таълим бозорининг ҳам самарали бўлиши тармоқ ишлаб
чиқариш субъектларидан олий малакали мутахассисларга бўлган талаб ва таклиф
асосида шаклланади. Олий таълимнинг асосий вазифаларидан бири ҳар бир ёш
мутахассиснинг тез ўзгарувчан
меҳнат бозорида харидоргир бўлиб қолиши,
ривожланиб бораётган инновацион иқтисодиётда тўлақонли иштирок этиши ва бизнес
соҳаси талабларига жавоб берадиган рақобатбардош кадрларни тайёрлаш
механизмларнинг методологик асосларини яратиш керак.
Тадқиқотларимиздан келиб чиққан ҳолда, олий таълим хизматларининг истиқбол
мақсадлари
ва
самарали
ривожлантиришнинг
прогноз
параметрлари
моделлаштирилган. Унга кщра, 10000 аҳолига нисбатан битирган мутахассислар сони
2030 йилга бориб, 37 киши
бўлиши, ёки
2022
йилга нисбатан
43,3
фоизга ошиши
кутилмоқда. 2030 йилда олий таълим ташкилотлари сони
6 та
,
олий таълимдаги
талабалар сони
52 минг 800 киши
,
10000 аҳолига тўғри келадиган талабалар сони
355
киши
,
олий таълимга қабул қилинадиган талабалар сони
16 минг 200 киши
,
бакалавриатга қабул қилинадиганлар сони
14 минг 400 киши
,
олий таълимни
битирадиган мутахассислар сони
6 минг 100 киши
,
битирган мутахассисларнинг ишга
жойлашиши
92 фоиз
бўлиши кутилмоқда
.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, yanvar
www.e-itt.uz
473
Бу моделлаштириш олий таълим сифатини таъминлашга йўналтириш олий
таълим
сифати ва унинг иқтисодий диагностикасини тавсифловчи бир қанча
иқтисодий, математик ва моделлаштириш усулларидан фойдаланилган ва таълим
хизматларининг истиқбол мақсадлари белгиланган.
Хизматлар соҳасини модернизация ва диверсификация қилишни, унинг таркибини
замон талабларига мос ҳолда ўзгартиришни амалга оширишни оптимал тарзда олиб
бориш ЯИМда қўшилган қиймат ҳажмини кўпайтиришнинг муҳим омили бўлиб қолади.
(Saloxitdinov, 2023).
Адабиётлар / Литература / Reference:
Saloxitdinov, Sh. (2023). Mamlakatimizda xizmatlar sohasining rivojlanishi va tarkibiy
o‘zgarishlari tahlili. Центральноазиатский журнал образования и инноваций, 2(2), 93
-97.
Гулямова С.С., Абдурахмонова К.Х.
(2004)
Образование в системе человеческого
развития: мировая практика и опыт Узбекистана // Под ред. акад. Гулямова С.С., акад.
Абдурахмонова К.Х. –
Ташкент. –
34-
35 с.
Мурожаатнома
(2020)
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига Мурожаатномаси, 30.12.2020.
https://review.uz/oz/post/poslanie-prezidenta-uzbekistana-shavkata-mirziyoyeva-oliy-majlisu
Мурожаатнома (2021) Ўзбекистон Республикаси Президентининг
Олий Мажлисга
Мурожаатномаси 2021 й. 29 декабрь. Lex.uz.
Эргашходжаева Ш.Д., Нишонов Д.Ш.
(
2010
)
Замонавий иқтисодиёт ва инновация
таълими // Ўзбекистонда божхона ишининг долзарб муаммолари: назария ва амалиёт.
Республика илмий
-
амалий анжумани мақола тезислари тўплами. Тошкент. 197–
198
–б.
