www.e-itt.uz I SON. 2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, may
91
O'ZBEKISTONDA SOLIQ MA'MURIYATCHILIGIDA SOLIQ TO'LOVCHILARGA XIZMAT
KO'RSATISHNI TAKKOMILASHTIRISH YO'LLARI
Yusupov Farruxbek Farxodovich
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Annotasiya.
Ushbu maqolada tovar va moliya bozorlarida monopoliyani bosqichma-bosqich
qisqartirish, imtiyozlar va preferensiyalar berish tizimining samaradorligini oshirish, shuningdek,
qonunchilikni tartibga solish tizimini qisqartirish orqali respublika iqtisodiyotining raqobatbardoshligiga
salbiy ta’sirni yanada kamaytirishga alohida e’tibor qaratilgan. xo'jalik yu
rituvchi sub'ektlar zimmasiga
yuklash va soliq ma'muriyatchiligini amalga oshirish va respublika soliq majburiyatlarini bajarishda soliq
to'lovchilarning o'zaro hamkorligini tubdan yaxshilash.
Kalit so'zlar:
soliq, fiskal siyosat, byudjet, soliq ma'muriyati, soliq salohiyati, normativ tahlil, ijobiy
tahlil, soliq yuki, vakillik soliq stavkasi, o'rtacha stavka, soliq hisoboti, soliq tushumlari, soliq imtiyozlari.
ПУТИ УЛУЧШЕНИЯ ОБСЛУЖИВАНИЯ НАЛОГОПЛАТЕЛЬЩИКОВ В НАЛОГОВОМ
АДМИНИСТРИРОВАНИИ В УЗБЕКИСТАНЕ
Юсупов Фаррухбек Фарходович
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотaция
.
в данной статье особое внимание уделяется дальнейшему снижению
негативного влияния на конкурентоспособность экономики республики путем постепенного
снижения монополии на товарных и финансовых рынках, повышению эффективности системы
предоставления льгот и преференций, а также снижению нормативной нагрузки на субъекты
предпринимательства и коренному совершенствованию взаимодействия налогоплательщиков
по осуществлению
налогового администрирования и исполнению налоговых обязательств
направляется.
Ключевые слова:
налог, фискальная политика, бюджет, налоговое администрирование,
налоговый потенциал, нормативный анализ, позитивный анализ, налоговая нагрузка,
репрезентативная ставка налога, средняя ставка, налоговая отчетность, налоговые
поступления, налоговые льготы.
WAYS TO IMPROVE SERVICE TO TAXPAYERS IN TAX ADMINISTRATION
IN UZBEKISTAN
Yusupov Farrukhbek Farkhodovich
Tashkent State University of Economics
Abstract.
In this article, special attention is paid to further reducing the negative impact on the
competitiveness of the republic's economy by gradually reducing the monopoly on commodity and financial
markets, improving the efficiency of the system of granting benefits and preferences, as well as reducing
the regulatory burden on business entities and radically improving the interaction of taxpayers in the
implementation of tax administration and the fulfillment of tax obligations of the republic.
Key words:
tax, fiscal policy, budget, tax administration, tax potential, regulatory analysis, positive
analysis, tax burden, representative tax rate, average rate, tax reporting, tax revenues, tax benefits.
I SON - MAY, 2023
www.e-itt.uz
91-97-sahifalar
www.e-itt.uz I SON. 2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, may
92
Kirish.
Soliq ma'muriyati mamlakat taraqqiyoti uchun soliqlarning samarali va samarali undirilishini
ta'minlashda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Soliq to'lovchilarning soliq majburiyatlarini bajarish darajasiga
soliq ma'muriyati tomonidan ko'rsatilayotgan xizm
atlar sifati katta ta'sir ko'rsatadi. Ko‘pgina
mamlakatlarda bo‘lgani kabi O‘zbekistonda ham soliq ma’muriyati tomonidan soliq to‘lovchilarga
xizmat ko‘rsatishni yaxshilash bo‘yicha turli chora
-tadbirlar amalga oshirildi.
Ushbu maqola O'zbekistonda soliq ma'muriyatchiligida soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni
yaxshilash yo'llarini o'rganishga qaratilgan. Maqola O'zbekistondagi soliq ma'muriyatchiligi va soliq
to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni yaxshilashning ahamiyati haqida qisqacha ma'lumot berishdan
boshlanadi. So‘ngra soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishni yaxshilashning turli yo‘llari, jumladan,
texnologiyalardan foydalanish, soliq tartib-qoidalarini soddalashtirish va soliq organlari xodimlarining
salohiyatini oshirish masal
alari muhokama qilinadi. Ma’ruza yakunida soliq ma’muriyatchiligida soliq
to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishni yaxshilashning mumkin bo‘lgan afzalliklarini ko‘rsatib o‘tadi.
Adabiyotlar sharhi.
Mavzu doirasida asosiy o‘rganiluvchi iqtisodiy
kategoriya soliq soliq ma'muriyatchiligida soliq
to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni takkomilashtirish bo‘lib, soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni
takkomilashtirishga nisbatan berilgan ta’riflarga batafsil to‘xtalsak.
L. Erxardning fikricha, bozor iqti
sodiyoti iste’mol, kasb va ish joyini tanlash, ishlab chiqarish
vositalari bilan birgalikda xususiy mulkka egalik qilish, shartnomalar tuzish erkinligi zaruriy shart
bo‘lgan taqdirdagina faoliyat ko‘rsatishi mumkin. L. Erxard davlatning xo‘jalik hayotida f
aol ishtiroki
bilan muvofiqlikdagi erkin xususiy tashabbus va raqobatni mamlakatni iqtisodiy tiklash quroli sifatida
ta’riflagan
41
.
Xususan, buyuk klassik iqtisodchi Adam Smit (1992)
fikricha, raqobatni bozor sub’ektlari
o‘rtasida tovarlar xarid qilish va sotish borasida qulayroq sharoitlar uchun olib boriladigan, to‘g‘ri, halol,
til biriktirishlarsiz kurash, musobaqa bilan bog‘lagan. U raqobat kurashining asosiy usuli deb narx
o‘zgarishlarini bilgan. Bunda u jamoa irodasi (ixtiѐri) bilan boshqarilmaydigan,
umumiy mo‘ljallarga ega
bo‘lmagan bozorda qat’iy xulq
-atvor qoidalariga amal qilishini qayd etgan. Demak, raqobat
–
bozor
qatnashchilari faoliyatini muvofiqlashtiruvchi aynan o‘sha «ko‘rinmas qo‘l»dir.
Y.Shumpeter iqtisodiy rivojlanish nazariyasi doirasida raqobatni eskilikning yangilik bilan
raqiblik kurashi sifatida ta’riflagan. Yangiliklar kiritish bozor tomonidan shubha bilan qabul qilinadi,
biroq agar novator ularni amalga oshirishning uddasidan chiqsa, raqobat mexanizmi eskirgan
texnologiyalardan foydalanuvchi korxonalarni bozordan siqib chiqaradi degan fikirni takidlagan.
Tokarev va Maninalar (2015)
ning fikriga ko‘ra, eksport salohiyati korxonaning eksport uchun
raqobatbardosh mahsulotlar yaratish va ishlab chiqarish, uni tashqi bozorlarga targ‘ib qil
ish, u yerda
tovarlarni sotish va kerakli darajada xizmat ko‘rsatish qobiliyati sifatida belgilanishi mumkin.
Amerikalik iqtisodchi Naisbit (2013) korxonaning eksport salohiyatini iqtisodiy salohiyatning
dinamik o‘zgaruvchan komponenti sifatida belgilaydi
, uning tashkiliy-texnik tuzilishi, korxona missiyasi
hamda maqsadlariga muvofiq, ekologik omillar va ichki sharoitlarning ta’sirini hisobga olgan holda,
uzoq va yaqin xorij bozorlarida rentabellik darajasi bilan barqaror savdo hajmlarini ta’minlaydi
.
Pug
achev, Parfenovalarning fikricha, “Soliq siyosati sohasida raqamli iqtisodiyotni tartibga solish
ikkita asosiy yo‘nalishni ajratish zarur:
1) raqamli iqtisodiyot operasiyalarini soliqqa tortish vaboj-
ta’riflarini tartibga solish;
2) soliq va bojxona ma’muriyatchiligi va nazoratiga raqamli texnologiyalarni kiritish.”
Vishnevskiy (2019)
ning e’tirof etishicha soliqqa tortishni raqamlashtirish sharoitida ishlab
chiqarish jarayoni va iqtisodiy munosabatlar tizimini robotlashtirishga asoslangan avtomatlashtirish
bilan bog‘liq yangi soliq institutlari shakllanadi. Soliqqa tortish tizimi ob’ektiv ravishda
transformasiyalanadi.
Pogorleskiy va Keshnerlarni yozishicha: “Soliq ma’muriyatchiligiga raqamlashtirish va axborot
texnologiyalarni kiritish soliq organlarida ish yuklamasini kamaytirish, shuningdek soliq turlari,
sug‘urta badallari bo‘yicha qarzlarni kamaytirishga olib kelishi shart”.
41
GFRda 1947-1949 yillarda iqtisodiy tizim shaklida uni ishlab chiqish va amalga oshirishda birinchi iqtisodiyot vaziri, keyinroq Germaniya
Federativ Respublikasining federal kansleri
–
Lyudvig Erxardning tarixiy xizmatlari juda ulkan.
www.e-itt.uz I SON. 2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, may
93
Goncharenkoning (2021) fikricha “soliqlarni optimallashtirish” hozirgi vaqtda juda
murakkablashib bormoqda. Soliq nazorati soliq
xarajatlarini optimallashtirishga qiziqishda bo‘lishlari
kerak, shunda biznesmenlar “soliqdan qochish” tushunchasini unitadilar.
Spiridonov va boshqalar (2010) quyidagi ta’rifni berishgan:” Soliqlar optimallashtirish –
bu soliq
to‘lovchining soliq majburiyatlarnini kamaytirishga qaratilgan maqsadli qonuniy harakati bo‘lib, soliq
imtiyozlari, soliqdan ozod qilish va boshqa qonunchilikda belgilangan usul va qoidalardan foydalanishni
o‘z ichiga oladi”.
Umuman olganda, adabiyotlarda raqamlashtirishni amalga oshirish, soliq tartib-qoidalarini
soddalashtirish, aloqa va axborot olish imkoniyatlarini yaxshilash O‘zbekistonda soliq
ma’muriyatchiligida soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishni yaxshilashi mumkinligini ko‘rsatmoqda.
Tadqiqot metodologiyasi.
Ushbu maqolada qiyosiy tahlil hamda induksiya va deduksiya baholash usullaridan foydalanildi.
Qiyosiy usuldan foydalanilib, soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni takkomilashtirishga doir
ma’lumotlar va ularni tahlillar amalga oshirilib ilmiy xulosalar berildi
.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Soliq ma'muriyatchiligida soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash yo'llarining vazifalari
quyidagilardan iborat:
Soliq to‘lovchilar soliq ma’muriyatidan sifatli xizmat ko‘rsatsa, ular soliq qonunchiligiga va
me’yoriy
-huquqiy hujjatlarga amal qilishlari mumkin.
Xizmat ko'rsatish sifatini oshirish soliq to'lovchining qoniqishini oshirishi mumkin, bu esa
ixtiyoriy rioya qilishga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Soliq ma’muriyati soliq to‘lovchilarga aniq va
aniq
ma’lumotlarni taqdim etish orqali soliq tizimida shaffoflik va hisobdorlikni ta’minlashi mumkin.
Soliq to'lovchilar va soliq ma'murlari o'rtasidagi samarali aloqa soliq to'lovchilarning soliq qonunlari va
qoidalarini tushunishlarini yaxshilaydi va ularga rioya qilishga yordam beradi. Soliq to'lovchilarga
xizmat ko'rsatishning yaxshilanishi soliq ma'muriyatchiligining yanada samarali bo'lishiga olib keladi,
bu esa soliqlarni yig'ish va ularga rioya qilish bilan bog'liq xarajatlarni kamaytirishga yordam beradi.
Qachonki soliq to‘lovchilar soliq to‘g‘risidagi qonunlar va me’yoriy
-huquqiy hujjatlarga rioya qilish
imkoniyati yuqori bo‘lsa va soliq ma’muriyati samaraliroq bo‘lsa, soliq tushumlari ortishi mumkin.
Soliq ma'muriyatida soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash bo'yicha ba'zi mumkin
bo'lgan vazifalar quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:
Soliq tartib-
taomillarini soddalashtirish va ularni qulayroq qilish soliq to‘lovchilar zimmasidagi
yukni kamaytirish va ularning tajribasini oshirishga xizmat qiladi. Soliq to'lovchilarning soliq
majburiyatlari to'g'risida aniq va to'g'ri ma'lumotlarga ega bo'lishini ta'minlash chalkashliklar va
xatolarni kamaytirishga yordam beradi. Soliq to'lovchilarga ularning soliq mablag'lari qanday
ishlatilishi haqida ko'proq ma'lumot berish soliq tizimiga bo'lgan ishonch va ishonchni oshirishga
yordam beradi. Texnologiyalardan foydalanish jarayonlarni avtomatlashtirish, qog‘ozbozlikni
qisqartirish, soliq ma’muriyatchiligining tezligi va samaradorligini os
hirishga yordam beradi.Soliq
ma’muriyati xodimlarining malakali va soliq qonunchiligi va me’yoriy
-huquqiy hujjatlardan xabardor
bo‘lishini ta’minlash soliq to‘lovchilarga ko‘rsatilayotgan xizmatlar sifatini oshirishga xizmat qiladi.
Soliq to'lovchilarga soliq ma'muriyati bilan bog'lanish uchun bir qator kanallarni, jumladan telefon,
elektron pochta va chatni taklif qilish mijozlarga xizmat ko'rsatish tajribasini yaxshilashga yordam
beradi. Soliq to‘lovchilarning muammolari va shikoyatlarini o‘z vaqtida ko‘r
ib chiqish ularning soliq
ma’muriyatidan qoniqishini oshirishga, soliq qonunchiligiga rioya qilishga tayyorligini oshirishga
yordam beradi. Soliq qonunchiligiga rioya qilgan soliq to'lovchilarga soliq imtiyozlari yoki
yengillashtirilgan jarimalar kabi imtiyozlarni taqdim etish, rioya qilishni rag'batlantirish va umumiy
soliq tizimini yaxshilashga yordam beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018
-yil 29-
iyundagi “O‘zbekiston Respublikasining
soliq siyosatini takomillashtirish
konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF
-5468-son Farmoni bilan soliq
siyosatining asosiy yo‘nalishlari belgilandi, jumladan:
iqtisodiyotga soliq yukining darajasini kamaytirish, shuningdek, soliq solishning
soddalashtirilgan va umumbelgilangan tizimi bo‘yicha soliqlarni to‘laydigan xo‘jalik yurituvchi
sub’ektlar o‘rtasidagi soliq yuki darajasidagi nomutanosibliklarni bartaraf etish;
www.e-itt.uz I SON. 2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, may
94
soliqlarni unifikatsiya qilish orqali ularning sonini optimallashtirish, shuningdek, o‘xshash soliq
solish bazasiga ega bo‘lgan soliqla
rni birlashtirish, soliq hisobotlarini qisqartirish va soddalashtirish,
operatsion xarajatlarni minimallashtirish;
makroiqtisodiy vaziyatning barqarorligini, O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti va uning
daromadlarini shakllantirishning mustahkamligini
ta’minlash;
soliq qonunchiligini soddalashtirish, soliq munosabatlari sohasida normativ-huquqiy
hujjatlardagi qarama-
qarshiliklar va ziddiyatlarni bartaraf etish, insofli soliq to‘lovchilarning huquqlari
va qonuniy manfaatlari himoyasini kuchaytirish;
soliq solish masalalarini tartibga soladigan havolaki normalar va qonun osti hujjatlarini maksimal
darajada cheklagan holda, soliq qonunchiligining barqarorligini hamda O‘zbekiston Respublikasi Soliq
kodeksi normalarining to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri amal qilishini ta’
minlash, shu jumladan kodeksda soliqlar va
boshqa majburiy to‘lovlar stavkalarining miqdorlarini belgilash;
xorijiy investorlar va investitsiyalar uchun qulay rejimni saqlab qolish, ularni har tomonlama
qo‘llab
-quvvatlash va ishonchli huquqiy himoyalash;
soliq nazoratining shakl va mexanizmlarini, shu jumladan soliq solish obyektlari hamda soliq
to‘lovchilarni yanada to‘liq qamrab olish va hisobini ta’minlaydigan zamonaviy axborot
-
kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish hisobiga takomillashtirish, transfer narxlarni
shakllantirish bilan bog‘liq operatsiyalarga soliq solish tartibini joriy etish.
Soliq sohasidagi o‘zgarishlar xalqaro moliya institutlari (XVF, JB, IHIRT va boshqalar), 68
mamlakat soliq xizmatlari, shuningdek, dunyoning yetakchi ilmiy markazlari va universitetlari
mutaxassislari va professorlari bilan yaqin hamkorlikda amalga oshirildi.
Soliq turlari soni 13 dan 9 gacha qisqartirildi. Mol-mulk
solig‘i stavkasi 5% dan 1,5% gacha,
qo‘shilgan qiymat solig‘i
esa 20% dan 15% gacha kamayadi. 2023 yilda biz QQSni 12% gacha
kamaytirishimiz kerak. Ish haqi bo‘yicha soliq yuki deyarli 2 baravar kamaydi. (
JShODS va ijtimoiy soliq
stavkasi 12% gacha pasaytirildi), maxsus soliq rejimiga e
ga bo‘lgan ayrim hududlarda aylanma soliq
stavkasi 1% ga o‘rna
tildi. Ushbu bosqichdagi soliq siyosati chora-tadbirlarini amalga oshirish aholi jon
boshiga YaIMning XQP bo‘yicha 6
856 dollardan 8
585 dollargacha 1,2 baravar o‘sishiga yordam berdi,
aholi farovonligining o‘sishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. 2019
-2022-yillarda ishbilarmonlik muhiti va
aholini qo‘llab
-quvvatlash uchun davlat tomonidan berilgan soliq imtiyozlarining umumiy summasi
146,5 trln.so‘mni tashkil etdi (13
150 mln AQSh dollari dollari ekvivalentida).
Ushbu bosqichda to‘plangan tajribani hisobga olgan
holda, soliq organlari tomonidan bosqichma-
bosqich takomillashtirishga -
amaldagi mexanizmlarni nozik sozlashga alohida e’tibor qaratiladi.
Soliq ma’mur
chiligi
sohasida bir qator muhim o‘zgarishlar amalga oshirildi:
- soliq organlarining tashkiliy tuzilma
si qayta ko‘rib chiqildi, unda xizmat
qilishga
yo‘naltirilgan
va ochiqlik tamoyillari maksimal darajada joriy etildi;
- davlat soliq xizmati organlarida 2019 yildan buyon Y
irik soliq to‘lovchilar bo‘yicha
hududlararo
inspeksiya tashkil etildi va faoliyat k
o‘rsatmoqda, u
e
ng ilg‘or innovatsion texnologiyalar bilan (166
kishidan iborat shtat 957 ta yirik soliq to‘lovchini qamrab oladi)
zamonaviy darajadagi namunaviy
Inspeksiyaning maketiga aylandi.
Soliq kodeksi (2020)ning yangi tahrirda qabul
qilinishi O‘zbekiston soliq tizimini xalqaro
standartlarga yanada yaqinlashtirishga, qonunga bo‘ysunuvchi soliq to‘lovchilar huquqlarini yuqori
darajada himoya qilishni ta’minlab, uni milliy va xorijiy investorlar uchun osonroq va tushunarli qilishga
imkon beradi.
Soliq to‘lovchilarga soliq majburiyatlarini bajarishda ko‘mak beruvchi “Soliq
-
servis” DUK tashkil
etildi;
-
hududiy soliq boshqarmalarida QQS to‘lovchilarini markazlashtirilgan ma’murchiligiga
bosqichma-
bosqich o‘tishi amalga oshirildi (5 yil ichida QQS to‘lovchilari soni 6,7 dan 161,1 ming
donagacha 24
marta ko‘paydi);
-
soliq auditini o‘tkazish bo‘yicha uslubiy qo‘llanma tasdiqlandi, unda ilg‘or xalqaro amaliyot
tamoyillari ko‘zda tutilgan (tekshiruvlar soni 13 tadan 3 tagacha qisqartirildi);
- s
oliq xatarlarini baholash va vijdonlilik mezonlari asosida soliq to‘lovchilarni keyinchalik ularni
xavf segmentlariga taqsimlash va xizmat ko‘rsatish siyosatini tanlash uchun aniqlash imkonini beraligan
xavfni xavfni tahlil qilish tizimi ishlab chiqilgan va joriy etilgan;
Soliq organlari xodimlari faoliyati samaradorligini baholash mezonlari (KPI) ishlab chiqildi va
rag‘batlantirishning yangi tizimi joriy etildi.
www.e-itt.uz I SON. 2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, may
95
Korrupsiyaga qarshi komplaens nazorati va yangi avlod kadrlarini tayyorlash bo‘yicha Fiskal
institut tashkil etildi.
Soliq organlari faoliyatini takomillashtirish doirasida axborot texnologiyalari keng joriy
e
tilmoqda. Soliq to‘lovchilarga uzluksiz xizmat ko‘rsatishni ta’minlash va zamonaviy soliq ma’mur
chiligi
talablariga javob beradigan tizimlarni yaratish uchun s
o‘nggi ikki yil ichida ma’lumotlar
ni qayta ishlash
markazining quvvati 8 baravarga oshirildi, xotira hajmi esa 4 petabaytga yetkazildi. Shunday qilib, 1
soniyada 500 dan ortiq tranzaksiyalarni yozish va
o‘qi
sh bajariladi,
yaratilgan ma’lum
otlarning kunlik
hajmi esa
o‘rtacha 9,5 Gb dan oshadi.
Bu, o‘z navbatida, soliq to‘lovchilarga (i)
ro‘yxatdan o‘tish, (ii) soliq rejimini tanlash, (iii) byudjet
bilan munosabatlarini onlayn kuzatib borish, (iv) hisobotlarni shakllashtirish va (v) topshirish, (vi)
soliqlarni
to‘lash, o‘zining
shaxsiy kabineti orqali dunyoning istalgan nuqtasidan elektron tarzda
maslahat olish (vii) va soliq majburiyatlarini bajarish (viii) imkonini berdi.
Bu biznes jarayonlarini to‘liq avtomatlashtirishga, soliq to‘siqlarini
bartaraf etishga, yashirin
iqtisodiyotni kamaytirishga va kadrlar salohiyatini mustahkamlashga yordam beradi.
Yashirin aylanma darajasini pasaytirish, shuningdek zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy
etish maqsadida (i) yelektron hisobvaraq-fakturalar, (ii) onlayn NKM va virtual kassalar, (iii) tovarlarni
markalash, shuningdek (iv) soliq organlarini soliq to‘lashdan bo‘yin tovlash va soya faoliyatini olib
borish faktlari to‘g‘risida xabardor qiluvchi shaxslarni moddiy rag‘batlantirish tizimining to‘liq
ishlashi
bo‘yicha chora
-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
To‘liq bo‘lmagan 3 yil ichida
elektron hisobvaraq-fakturalar tizimining qamrov darajasi 100%
gacha oshdi, bu 2019-yilga nisbatan 2022-yilda hajmi 6 baravar oshgan soliqqa tortiladigan tovar
aylanmasin
ing to‘liq qamroviga
erishishga imkon berdi.
Jamoatchilik nazoratining yangi vositalarini joriy etish ("Cashback" xaridning 1 foizi miqdorida
«Cashback»
va fuqarolarning murojaatlari bo‘yicha qo‘llaniladigan jarima summasining 20 foizi
miqdorida mukofot) 2021-yilga nisbatan onlayn kassalarda aylanmani 1,6 baravar oshirishga imkon
berdi, bu e
sa soliq tushumlarining 1,5 baravar ko‘payishiga olib keldi.
Xususan, joriy yilning yanvar-
avgust oylarida “Soliq” mobil ilovasi orqali 465
5 mln.chek
ro‘yxatdan o‘tkazildi, shundan 5374,5 mlrd. so‘m soliq yig‘ildi va 425,4 mlrd. so‘m miqdorida Cashback
to‘landi.
Amerika Qo'shma Shtatlar soliq ma'muriyatida soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash
bo'yicha bir qancha chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Asosiy usullardan biri texnologiyadan
foydalanishdir. Ichki daromad xizmati (IRS) soliq to'lovchilarga soliqlarni elektron shaklda topshirish,
qaytarib berish holatini tekshirish va soliqlar bo'yicha bildirishnomalarni olish imkonini beruvchi bir
qancha onlayn vositalarni joriy qildi.
AQSh soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni yaxshilashning yana bir yo'li ta'lim va tushuntirish
ishlaridir. IRS o'z veb-saytida va soliq to'lovchilarni o'z huquq va majburiyatlari to'g'risida o'rgatish
uchun jamoatchilik dasturlari orqali keng manbalarni taqdim etdi. Bundan tashqari, IRS soliq
to'lovchilarga agentlik bilan bog'liq muammolarni hal qilishda yordam beradigan IRS tarkibida mustaqil
tashkilot bo'lgan Soliq to'lovchining advokat xizmatini tashkil etdi. Bundan tashqari, AQSh soliq
to'lovchilarni firibgarlik faoliyatidan himoya qilish uchun bir qator chora-tadbirlarni amalga oshirdi. IRS
soliq bilan bog'liq shaxsiy ma'lumotlarni o'g'irlash va firibgarlikning boshqa shakllarini aniqlash va
tergov qilish uchun maxsus bo'lim tashkil etdi. Shuningdek, ular soliq to'lovchilarga shaxsiy va
moliyaviy ma'lumotlarini himoya qilish uchun resurslarni taqdim etadilar.
Umuman olganda, Qo'shma Shtatlar soliq ma'muriyatchiligida soliq to'lovchilarga xizmat
ko'rsatishni yaxshilash uchun texnologiya, ta'lim, ta'lim va firibgarlikdan himoya qilish choralarini
qo'lladi.
Rossiya soliq tizimi so'nggi yillarda soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni yaxshilashga
qaratilgan muhim islohotlarni amalga oshirdi. Rossiya soliq ma'muriyatida soliq to'lovchilarga xizmat
ko'rsatishni yaxshilashga intilayotgan ba'zi usullarga quyidagilar kiradi:
Rossiya hukumati soliq qonunchiligini soddalashtirish bo'yicha choralar ko'rdi, bu soliq
to'lovchilarga soliq talablarini tushunish va ularga rioya qilishni osonlashtiradi. Rossiya soliq
ma'muriyati soliq to'lovchilar uchun soliq talablarini bajarishni oson va qulayroq qilish uchun bir qator
elektron xizmatlarni, jumladan, onlayn soliq to'lash va to'lov tizimlarini joriy qildi. Rossiya soliq
ma'muriyati soliq to'lovchilarga o'z soliq majburiyatlarini tushunish va soliq qonunchiligiga rioya
qilishda yordam berish uchun ma'lumot va ko'rsatmalar berib, soliq to'lovchilarning ta'limini yaxshilash
www.e-itt.uz I SON. 2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, may
96
ustida ishladi. Rossiya soliq ma'muriyati soliq tizimida shaffoflikni oshirish ustida ish olib bordi, bu soliq
to'lovchilarga soliqlar qanday hisoblanishi va undirilishini tushunishni osonlashtirdi.
Rossiya soliq ma'muriyati soliq to'lovchilarga yuqori sifatli xizmat ko'rsatish, jumladan, soliq
to'lovchilarga xizmat ko'rsatish bo'yicha maxsus markazlarni tashkil etish va soliq organlarining soliq
to'lovchilarning so'rovlari va so'rovlariga javob berish darajasini oshirishga e'tiborini kuchaytirdi.
Umuman olganda, Rossiya tajribasi shuni ko'rsatadiki, soliq ma'muriyatchiligida soliq to'lovchilarga
xizmat ko'rsatishni takomillashtirish soliq qonunchiligini soddalashtirish, elektron xizmatlarni joriy
etish, soliq to'lovchilarning ta'limini yaxshilash, shaffoflikni oshirish va soliq to'lovchilarga xizmat
ko'rsatishni yaxshilashni o'z ichiga olgan ko'p qirrali yondashuvni talab qiladi.
Janubiy Koreya soliq to'lovchilarga soliq ma'muriyatchiligi xizmatini yaxshilash bo'yicha turli
chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Mamlakatda qabul qilingan asosiy yondashuvlardan biri bu
axborot texnologiyalaridan foydalanishdir. Mamlakatda soliqlarni onlayn tarzda topshirish tizimi joriy
etildi, bu soliq to‘lovchilar uchun soliq deklaratsiyasini topshirish uchun zarur bo‘lgan vaqt va harakatni
sezilarli darajada qisqartirdi. Bundan tashqari, Janubiy Koreyada soliq to'lovchilarga soliq to'lash va
to'lash bilan bog'liq ma'lumotlar va yordam berish uchun call-markaz tashkil etilgan. Mamlakatda soliq
ma'muriyati tizimining shaffofligi va adolatliligini oshirish borasida ham ishlar amalga
oshirilmoqda.M
asalan, Janubiy Koreya soliq to‘lovchilarga noto‘g‘ri yoki adolatsiz deb hisoblagan soliq
hisob-
kitoblariga e’tiroz bildirish mexanizmini taqdim etish uchun soliq shikoyati tizimini joriy qildi.
Mamlakatda soliq ma’muriyatchiligida korrupsiyaning oldini olish va mas’uliyatni oshirish bo‘yicha
ham chora-tadbirlar amalga oshirildi. Bundan tashqari, Janubiy Koreya soliq ma'muriyati va soliq
to'lovchilar o'rtasidagi aloqa va hamkorlikni yaxshilash ustida ishlamoqda. Mamlakatda soliq
to'lovchilar uyushmalari tashkil etilgan bo'lib, ular soliq to'lovchilar uchun soliq ma'muriyatchiligi
bo'yicha o'z muammolari va takliflarini bildirishlari uchun platformadir. Bundan tashqari, Janubiy
Koreya soliq to'lovchilarning soliq tizimi va ularning soliq to'lovchi sifatidagi huquq va majburiyatlari
haqidagi tushunchalarini oshirish uchun soliq ta'limi va tushuntirish dasturlarini tashkil qilmoqda.
Umuman olganda, Janubiy Koreya tajribasi texnologiyadan foydalanish, shaffoflik va adolatni oshirish,
korrupsiyaning oldini olish,
soliq ma’muriyatchiligi xizmatini takomillashtirishda soliq to‘lovchilar bilan
muloqot va hamkorlikni yaxshilash muhimligini ta’kidlaydi.
Soliq ma’muriyatchiligida soliq to‘lovchilarga xizmat ko‘rsatishni yaxshilash borasida Yevropa
mamlakatlarida turlicha yondashuv va tajribalar mavjud. Mana bir nechta misollar:
Shvetsiya: Shvetsiya dunyodagi eng samarali soliq tizimlaridan biriga egaligi bilan mashhur. Soliq
to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash uchun Shvetsiya Soliq agentligi soliq shakllarini
soddalashtirish, soliqni onlayn tarzda topshirish va telefon orqali ishonch telefoni orqali
shaxsiylashtirilgan soliq yordamini taklif qilish kabi bir qancha tashabbuslarni ilgari surdi.
Germaniya: Germaniya soliq ma'muriyati shaffoflikni yaxshilash va byurokratiyani kamaytirish
bo'yicha chora-
tadbirlarni amalga oshirdi.Bunda soliqqa oid so‘rovlar uchun “yagona darcha” tizimi,
soliq to‘lovlarini to‘lash uchun onlayn portal va hujjatlarni topshirish jarayonini soddalashtirish uchun
elektron imzolardan foydalanish kiradi.
Buyuk Britaniya: Buyuk Britaniyaning soliq ma'muriyati, HM Revenue and Bojxona (HMRC) ham
raqamlashtirish orqali soliq to'lovchilarga xizmatlarni yaxshilashga e'tibor qaratdi. Soliq toʻlovchilarga
soliq maʼlumotlarini tekshirish va oʻz hisoblar
ini boshqarish imkonini beruvchi mobil ilova bilan bir
qatorda soliq toʻlovlari va soʻrovlar uchun onlayn portal ham shular jumlasidandir.
Niderlandiya: Gollandiya soliq ma'muriyati soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash
bo'yicha bir qancha tashabbuslarni amalga oshirdi, jumladan, soddalashtirilgan soliq deklaratsiyasi
jarayoni, onlayn ariza berish imkoniyatlari va maxsus qo'llab-quvvatlash liniyasi orqali shaxsiy yordam.
Ushbu mamlakatlar soliq ma'muriyatchiligida soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni
yaxshilashda raqamlashtirish, soddalashtirish va shaxsiylashtirilgan yordam muhimligini ta'kidladilar.
Xulosa va takliflar.
Soliq ma'muriyatchiligida soliq to'lovchilarga xizmat ko'rsatishni yaxshilash bo'yicha bir qancha
takliflar kiritilishi mumkin, jumladan:
Soliq to'g'risidagi qonunlar va me'yoriy hujjatlar soddalashtirilishi va soliq to'lovchilar uchun
tushunarli bo'lishi kerak. Bu chalkashlikni kamaytirishi va muvofiqlikni oshirishi mumkin, bu esa
yanada samarali va samarali soliq tizimiga olib keladi. Texnologiyalardan foydalanish soliq to'lovchilar
uchun vaqt va xarajatlarni kamaytirish orqali soliq ma'muriyatchiligini yaxshilashi mumkin. Bu elektron
www.e-itt.uz I SON. 2023
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2023-yil, may
97
ariza berish, onlayn to'lov tizimlari va avtomatlashtirilgan soliqlarni hisoblashni o'z ichiga olishi
mumkin.
Soliq qonunchiligining yanada kuchaytirilishi rioya etilishini yaxshilash va soliq farqini
kamaytirish imkonini beradi. Bunga auditning kuchayishi, talablarga rioya qilmaslik uchun qattiqroq
jazo choralari va talablarga javob bermaydigan soliq to'lovchilarni aniqlash uchun boshqa davlat
organlari bilan hamkorlikni yaxshilash kiradi. Soliq ma’muriyatlari soliq tizimida adolat va shaffoflikni
ta’minlashga intilishi kerak. Bu soliqlar qanday hisoblanganligi haqida aniq ma'lumot berish, so
liq
to'lovchilarga teng munosabatda bo'lishini ta'minlash, shikoyat qilish va nizolarni hal qilish usullarini
taqdim etishni o'z ichiga olishi mumkin. Umuman olganda, ushbu takliflarning kombinatsiyasi soliq
to'lovchilarning ehtiyojlarini qondirish bilan birga, daromadlar bo'yicha maqsadlarga javob beradigan
yanada samarali va samarali soliq ma'muriyatiga olib kelishi mumkin.
Adabiyotlar/Литература/Reference:
Nesbit J. (2013) International economic relations.
–М.: Dorchester, 419 p.
O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi
(2020) -
Toshkent: G‘afur G‘ulom nashriyot uyi.
- 640 b.
Вишневский В.П. (2019) Экономические и регуляторные последствия цифровой
революции в налогообложении. Вестник Томского государственного университета экономика.
Научный журнал № 47. 9 стр.
Нормурзаев Умид Холмурзаевич Ҳукуматимиз томонидан берилаётган солиқ
имтиёзларининг ҳисобини юритиш ва самарадорлигини таҳлил қилиш масалалари //
Экономика
и
финансы
(Узбекистан).
2021.
№10
(146).
URL:
https://cyberleninka.ru/article/n/ukumatimiz-tomonidan-berilayotgan-soli-imtiyozlarining-isobini-
yuritish-va-samaradorligini-ta-lil-ilish-
masalalari (дата обращения: 17.01.2023)
Нормурзаев У.Х. 2021 йилдаги солиқ маъмурчилиги ҳамда солиқ кодексига киритилган
ўзгартириш ва қўшимчалар юзасидан //Интернаука. –
2021.
–
Т. 6. –
№. 182 часть 2. –
С. 99.
Нормурзаев Умид Холмурзаевич Солиқ имтиёзлари орқали иқтисодиёт тармоқлари ҳамда
соҳаларида тизимли таркибий ислоҳотларни қўллаб
-
қувватлаш сиёсати // Экономика и
финансы (Узбекистан). 2020. №4 (136). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/soli
-imtiyozlari-or-
ali-i-tisodiyot-tarmo-lari-amda-so-alarida-tizimli-tarkibiy-islo-otlarni-llab-uvvatlash-siyosati
(дата
обращения: 17.01.2023).
Пугачев А.А., Парфенова Л.Б. Налоги в цифровой экономике и цифровые технологии в
налогообложении: дилемма или диалектика. журнал:
Философия хозяйства №: 4 (124) Стр. 197
-
206.
Смит А., (1992) «Исследования о природе и причинах богатства народов» т.2. Пер. с англ. –
М.: –
612 с.
Токарев Й.В., Манина М.П. (2015) Проблемы оценки экспортного потенциала предприятия
// Научный клуб.URL: http://www.sophus.at.ru.
