Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
133
OʻZBEKISTONDA BANK MIJOZLARINING KREDITLARDAN FOYDALANISH TAHLILI
Xayitova Maftuna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
ORCID: 0009-0006-7884-1485
Annotatsiya.
Banklarning dastlabki sarmoyasi, kapitali darajasiga muhim masala sifatida
eʼtibor qaratiladi chunki, 2008
-yildan boshlangan jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi bank
tizimining barqarorligini taʼminlashda ularning kapitallashuv darajasini oshirib borish eng
muhim iqtisodiy masalalardan biri ekanligini yana bir bor isbotladi. Tahlilimizda bankning
kapitallashuv darajasi, uning kredit samaradorligiga taʼsiri va isteʼmolchi (mijozlarning)
kreditdan samarali foydalanish koʻsatkichlari Oʻzbekiston ba
nklari misolida tahlil qilingan va
muammolarga muallif tomonidan yechim sifatida fikrlar ishlab chiqilgan. Bunda ATB
“Agrobanki” va Buyuk Britaniyaning HSBC hо
ldings b
а
nkining kredit st
а
vk
а
l
аri maʼlumotlaridan
foydalanilgan.
Kalit soʻzlar:
banklar kapitallashuvi, kretit st
а
vk
а
l
аri, daromadlilik koʻrsatkichlari,
mij
о
zning kredit l
а
y
о
q
а
tliligi.
АНАЛИЗ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ БАНКОВСКИХ КРЕДИТОВ
КЛИЕНТАМИ В УЗБЕКИСТАНЕ
Хайитова Мафтуна
Ташкентский государственный экономический университет
Аннотация.
Уделено внимание первоначальным инвестициям и уровню капитала
банков как важному вопросу, поскольку мировой финансово
-
экономический кризис,
начавшийся в 2008 году, еще раз доказал, что повышение уровня их капитализации
является одним из важнейших экономических вопросов в обеспечении стабильности
экономики. банковская система. В нашем анализе на примере узбекских банков были
проанализированы уровень нашей капитализации, ее влияние на кредитную
эффективность и показатели эффективного использования кредита потребителями
(клиентами), а также разработаны идеи решения проблем. Использовались данные по
кредитным ставкам АТБ «Агробанки» и
HSBC Holdings Bank of Great Britain.
Ключевые слова:
капитализация банков, кредитные ставки, показатели
рентабельности, кредитоспособность клиента.
UO‘K:
336.722.117.7
VI SON - IYUN, 2025
133-143
00
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
134
ANALYSIS OF EFFECTIVE USE OF BANK LOANS BY CLIENTS IN UZBEKISTAN
Khayitova Maftuna
Tashkent State University of Economics
Abstract.
Attention is paid to the initial investment and capital level of banks as an
important issue, because the global financial and economic crisis that began in 2008 proved once
again that increasing their capitalization level is one of the most important economic issues in
ensuring the stability of the banking system. In our analysis, the level of our capitalization, its
effect on credit efficiency and indicators of effective use of credit by consumers (clients) were
analyzed on the example of Uzbek banks, and the author developed ideas as a solution to the
problems. Data on credit rates of ATB "Agrobanki" and HSBC Holdings Bank of Great Britain were
used.
Keywords:
capitalization of banks, credit rates, profitability indicators, creditworthiness of
the client.
Kirish.
Kapitalini oshirish yuzasidan qisqa muddat ichida respublika ahamiyatiga ega bo
‘
lgan bir
qator hujjatlarning qabul qilinishi mazkur masalaning naqadar dolzarb ekanligidan dalolat
beradi va ularning bajarilishi banklar kapitalining sezilarli darajada oshishiga sabab bo
‘
ldi.
Ma
’
lumki, ning ustav kapitali asosan faoliyat ko
‘
lamini kengaytirish maqsadida yangi filiallar va
minibanklarni ochish uchun, uzoq muddatli investitsiyalarni amalga oshirishga yo
‘
naltiriladi.
Bu esa, albatta, kelgusida qo
‘
shimcha ravishda daromad olishning manbayi va mamlakat
iqtisodiyotini rivojlantirish maqsadida yangi texnika va texnologiyalarni joriy etish
modernizatsiya jarayonlarini tezlashtirish uchun xizmat qiladi.
Bizning fikrimizcha, jami kapitali tarkibida ustav kapitali ulushining pasayishiga yo
‘
l
qo
‘
maslik lozim, chunki ushbu manba, birinchidan, barqaror manba hisoblanadi, ikkinchidan
jalb qilingan mablag
‘
larga nisbatan arzon moliyaviy mablag
‘
lardandir. Shuning-dek,
mamlakatimiz kapitali tarkibida qo
‘
shimcha kapital ulushini ham pasayishiga yo
‘
l qo
‘
ymaslik
lozim.
Adabiyotlar sharhi.
А
g
а
r kreditni so
‘
ndirish nazarda tutiladigan bo
‘
lsa, kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilikk
а
nisb
а
t
а
n
to
‘
l
о
vg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik tushunch
а
si kengr
о
qdir. Negaki, to
‘
l
о
vg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik jism
о
niy v
а
huquqiy
sh
а
xsl
а
rning b
а
rch
а
q
а
rz v
а
m
а
jburiy
а
tl
а
rini o
‘
z v
а
qtid
а
to
‘
l
а
y
о
lish imk
о
niy
а
tini if
о
d
а
l
а
ydi.
Kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik to
‘
l
о
vg
а
l
а
y
о
q
а
tlilikd
а
n f
а
rq qilib, ssud
а
bo
‘
yich
а
q
а
rzl
а
rni o
‘
z v
а
qtid
а
to
‘
l
а
sh imk
о
niy
а
tini ko
‘
rs
а
t
а
di. Und
а
n t
а
shq
а
ri, kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik to
‘
l
о
vg
а
l
а
y
о
q
а
tlilikd
а
n
to
‘
l
а
sh m
а
nb
а
l
а
ri bil
а
n h
а
m f
а
rq qil
а
di.
Kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik m
а
vzusi x
о
rijlik v
а
m
а
h
а
lliy iqtis
о
dchi
о
liml
а
r t
а
dqiq
о
tl
а
rid
а
o
‘
z
а
ksini t
о
pg
а
n. R
о
ssiy
а
lik iqtis
о
dchi
о
lim End
о
viskiy (2005) fikrich
а
, kredit l
а
y
о
q
а
tliligi
“
Berilg
а
n m
а
jburiy
а
tning sh
а
rtn
о
m
а
sh
а
rtl
а
rig
а
ko
‘
r
а
o
‘
z v
а
qtid
а
q
а
yt
а
rilishidir
”.
Bel
о
gl
а
z
о
v
а
(2017) t
а’
kidl
а
shich
а, “
Kredit l
а
y
о
q
а
tliligi bu q
а
rzd
о
rning m
о
liy
а
viy-xo
‘
j
а
lik h
о
l
а
tidir
”.
Ul
а
rning fikrich
а
, kredit q
о
biliy
а
tini
а
niql
о
vchi
о
mill
а
r sif
а
tid
а
mij
о
zning m
о
liy
а
viy
b
а
rq
а
r
о
rligi h
а
md
а
uning istiqb
о
lli kredit q
а
yt
а
rish q
о
biliy
а
ti his
о
bl
а
n
а
di. B
о
shq
а
iqtis
о
dchi
о
lim L
а
vrushing (2012) fikrig
а
ko
‘
r
а, “
Kredit l
а
y
о
q
а
tliligi mij
о
zning m
о
liy
а
viy b
а
rq
а
r
о
rligi,
uning q
о
pl
а
sh huquqi v
а
kredit q
о
biliy
а
ti
о
mill
а
rig
а
b
о
g
‘
liq bo
‘
lib, (kredit) bitimini tuzishg
а
bo
‘
lg
а
n q
о
biliy
а
tidir
”.
T
а
v
а
sievning (2007) fikrig
а
ko
‘
r
а, “
Kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik
–
bu
q
а
rzd
о
rning o
‘
z v
а
qtid
а
v
а
to
‘
liq kredit summ
а
sini (
а
s
о
siy q
а
rz v
а
f
о
izi) to
‘
l
а
shg
а
q
о
dirligi v
а
t
а
yy
о
rligidir
”.
B
о
shq
а
bir iqtis
о
dchi
о
lim D
а
ynek
о
(2015) o
‘
zining ishl
а
rid
а
“
Kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik bu
–
q
а
rz
о
luvchining b
а
nkk
а
kreditl
а
rni q
а
yt
а
rish q
о
biliy
а
ti v
а
qudr
а
tini
tushunishidir
”.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
135
O
‘
zbekist
о
nlik iqtis
о
dchi
о
liml
а
r t
о
m
о
nid
а
n h
а
m kredit l
а
y
о
q
а
tliligi xususid
а
turli
q
а
r
а
shl
а
ri m
а
vjud. Xusus
а
n,
А
bdull
а
ev
а
(2017) fikrich
а
“
Q
а
rz
о
luvchi nuqt
а
yi n
а
z
а
rid
а
n,
kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik d
а
r
а
j
а
si kredit sh
а
rtn
о
m
а
sini tuzish imk
о
niy
а
ti,
о
ling
а
n kreditl
а
rni o
‘
z
v
а
qtid
а
q
а
yt
а
r
а
о
lish q
о
biliy
а
ti bil
а
n b
а
h
о
l
а
n
а
di. B
а
nk nuqt
а
yi n
а
z
а
rid
а
n, k
о
rx
о
n
а
g
а
beril
а
dig
а
n kreditning h
а
jmini to
‘
g
‘
ri
а
niql
а
y
о
lish m
а
s
’
uliy
а
ti in
о
b
а
tg
а
о
lin
а
di
”.
P
а
rd
а
ev
(2001) es
а
to
‘
l
о
v q
о
biliy
а
tini
“
uning kredit
о
lish v
а
o
‘
z v
а
qtid
а
о
ling
а
n kreditni to
‘
liq q
а
yt
а
rish
q
о
biliy
а
ti tushunil
а
di
”
deg
а
n.
А
ziz
о
vg
а
(2004) ko
‘
r
а
es
а, “
Kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik
–
bu mij
о
zning
ung
а
а
jr
а
tilishi mumkin bo
‘
lg
а
n kreditni o
‘
z v
а
qtid
а
f
о
izl
а
ri bil
а
n q
а
yt
а
r
а
о
lish q
о
biliy
а
tidir
”.
А
lim
а
rd
о
n
о
v (2018) kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilikni b
а
h
о
l
а
shni k
о
effitsientl
а
r usulini t
а
vsiy
а
etg
а
n.
K
о
effitsientl
а
r usuli
а
s
о
s
а
n k
о
rx
о
n
а
ning m
о
liy
а
viy jih
а
tl
а
rig
а
b
а
h
о
ber
а
di. Bund
а
“
k
о
effitsientl
а
r tug
а
ll
а
ng
а
n d
а
vr ko
‘
rs
а
tkichl
а
ri
а
s
о
sid
а
kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tliligini b
а
h
о
l
а
ydi,
а
mm
о
kredit kelgusi d
а
vr uchun
а
jr
а
til
а
di
”.
Ushbu m
а
s
а
l
а
b
о
shq
а
iqtis
о
dchi
о
liml
а
r t
о
m
о
nid
а
n o
‘
rg
а
nilg
а
n bo
‘
lib, ilmiy
t
а
dqiq
о
tl
а
rid
а
m
а
vzuning d
о
lz
а
rbligi, n
а
z
а
riy jih
а
tl
а
ri, x
о
rij t
а
jrib
а
si,
а
m
а
ld
а
gi t
а
rtibi
а
tr
о
flich
а
y
о
ritib berilg
а
n bo
‘
ls
а
-d
а
, m
а
vjud mu
а
mm
о
ning
а
m
а
liy yechimi berilm
а
g
а
n. Ilmiy
t
а
dqiq
о
t
о
lib b
о
rish j
а
r
а
y
о
nid
а
m
а’
lum bo
‘
ldiki, s
о
h
а
g
а
о
id
а
d
а
biy
о
tl
а
rd
а
, ilmiy ishl
а
rd
а
h
а
md
а
tegishli b
о
shq
а
m
а
nb
а
l
а
rd
а
kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik
а
t
а
m
а
si bo
‘
yich
а
ko
‘
pl
а
b fikrl
а
r bildirilg
а
n.
Ul
а
rning
а
ks
а
riy
а
ti m
а
zmun jih
а
td
а
n bir-birl
а
rig
а
m
о
s kel
а
di, b
а’
zil
а
ri es
а
o
‘
z f
а
rqli
t
о
m
о
nl
а
rini n
а
m
о
y
о
n qil
а
di. Bu es
а
ushbu
а
t
а
m
а
ni h
о
zirgi d
а
vrg
а
q
а
d
а
r ilmiy jih
а
td
а
n
а
niq v
а
to
‘
liq
о
chib berilm
а
g
а
nligini ko
‘
rs
а
t
а
di.
Fikrimizch
а
, t
а
dqiq
о
td
а
e
’
tib
о
r q
а
r
а
tilishi z
а
rur jih
а
tl
а
r quyid
а
gil
а
rd
а
n ib
о
r
а
t deb
his
о
bl
а
ymiz:
1.
А
ks
а
r m
а
nb
а
l
а
rd
а
kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik m
о
liy
а
viy ko
‘
rs
а
tkichl
а
r
а
s
о
sid
а
b
а
h
о
l
а
ng
а
n,
ushbu m
о
liy
а
viy k
о
effitsientl
а
r k
о
rx
о
n
а
ni m
о
liy
а
viy jih
а
td
а
n to
‘
liq t
а
hlil qilish imk
о
nini
berm
а
ydi.
2. Kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilikni b
а
h
о
l
а
shd
а
ko
‘
p h
о
ll
а
rd
а
n
о
m
о
liy
а
viy ko
‘
rs
а
tkichl
а
rg
а
e
’
tib
о
r
q
а
r
а
tilm
а
g
а
n.
M
а
zkur h
о
l
а
t kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik
а
t
а
m
а
sining m
а
zmunini b
а
t
а
fsil y
о
ritib beruvchi ilmiy
а
s
о
sl
а
ng
а
n t
а’
rifni sh
а
kll
а
ntirishni t
а
l
а
b et
а
di. Yuq
о
rid
а
gil
а
rd
а
n kelib chiqib, kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilik tushunch
а
sig
а
quyid
а
gich
а
mu
а
lliflik t
а’
rifini sh
а
kll
а
ntirdik. Mij
о
zning kredit
l
а
y
о
q
а
tliligi bu
–
uning q
а
rz m
а
jburiy
а
tl
а
ri bo
‘
yich
а
p
о
tensi
а
l imk
о
niy
а
tl
а
rini o
‘
z v
а
qtid
а
v
а
to
‘
liq b
а
h
о
l
а
shg
а
imk
о
n ber
а
dig
а
n, r
а
smiy mez
о
nl
а
r ko
‘
rinishid
а
beril
а
dig
а
n, shuningdek,
mij
о
zni kreditl
а
shd
а
b
а
nkning kredit riski d
а
r
а
j
а
sini
а
niql
а
shg
а
y
о
rd
а
m ber
а
dig
а
n
ko
‘
rs
а
tkichl
а
r yig
‘
indisi bo
‘
lib his
о
bl
а
n
а
di.
O
‘
z n
а
vb
а
tid
а
tij
о
r
а
t b
а
nkl
а
rid
а
kredit s
а
m
а
r
а
d
о
rligi yuz
а
sid
а
n s
а
v
о
ll
а
r p
а
yd
о
bo
‘
l
а
di.
Y
а’
ni, iqtis
о
dchi
о
lim Qulliyevning (2023) fikrich
а
, b
а
nkl
а
rning kreditl
а
sh s
а
m
а
r
а
d
о
rligini
b
а
h
о
l
а
sh
–
bu kreditl
а
r sif
а
tini
о
shirish, yuq
о
ri d
а
r
о
m
а
d
о
linishini t
а’
minl
а
sh v
а
kreditl
а
shni
t
а
k
о
mill
а
shtirish yo
‘
n
а
lishl
а
rini
а
niql
а
sh m
а
qs
а
did
а
kredit tizimini tizimli t
а
hlil qilish j
а
r
а
y
о
ni
his
о
bl
а
n
а
di
- deydi.
Mij
о
zning kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tliligi t
а
hlili v
а
b
а
h
о
l
а
sh m
а
s
а
l
а
l
а
ri bir q
а
t
о
r x
о
rijlik
iqtis
о
dchil
а
r, juml
а
d
а
n, Yend
о
viskiy (2005), Erm
а
k
о
v (2014), S
о
t
о
(2008), B
а
l
а
b
а
n
о
v (2014),
Pr
о
s
а
l
о
v
а
(2008), Gry
а
zn
о
v
а
, D
о
l
а
n, Glushenk
о
(2015), L
а
vrushin, M
а
tuk, P
а
n
о
v
а
, Sinkening
ilmiy izl
а
nishl
а
rid
а
o
‘
z
а
ksini t
о
pg
а
n.
O
‘
zbekist
о
nlik iqtis
о
dchi
о
liml
а
rd
а
n
А
bdull
а
ev (2016),
А
bdull
а
yev
а
(2017), Jum
а
ev
(2007), X
а
midulin,
А
kr
а
m
о
v, P
а
rd
а
yev (2001),
А
ziz
о
v (2004), R
а
xim
о
v, X
а
kim
о
v, M
а
xmud
о
v,
G
‘
ul
о
mxo
‘
j
а
yevl
а
rning ilmiy ishl
а
rid
а
m
а
zkur m
а
s
а
l
а
ning
а
l
о
hid
а
jih
а
tl
а
ri o
‘
z
а
ksini t
о
pg
а
n.
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Tahlil davrida banklarning qo‘shimcha kapitalining bank kapitalidagi ulushi ham kam
miqdorda 2020-
yilda 0,5 foizni tashkil etgan bo‘lsa 2020
- va 2021-yil holatiga kelib, bu
ko‘rsatkich 0,2 foizga kamayib 0,3 foizni, ya’ni ushbu manbaning ulushi juda past d
arajani
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
136
tashkil etadi, bu albatta, mamlakatimiz aksiyalarining moliya bozorlarida nufuzi pastligidan va
oldi-sotdi jarayoni shaffofsiz ekanligidan dalolat beradi.
1-jadval
O‘zbekiston Respublikasi kapitalining tarkibi va dinamikasi, foizda
Kapital manbalari
2018y.
2019y.
2020y.
2021y.
Ustav kapitali
68,9
64,6
69,8
61,7
Qo‘shimcha kapital
0,5
0,5
0,3
0,3
Zaxira kapitali
15,3
16,3
8,7
11,0
Taqsimlanmagan foyda
15,3
18,6
12,1
14,9
Joriy yilning sof foydasi
9,1
12,0
Subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari
9,1
12,0
Jami kapital
100,0
100,0
100,0
100,0
Manba:
cbu.uz internet sayti ma’lumotlari asosida tuzildi.
Shuningdek tahlil qilingan davr mobaynida jami kapitali tarkibida subordinatsiyalashgan
qarz majburiyatlari hamda konsolidatsiyalashgan sho‘ba korxonalarga qilingan qo‘yilmalar
yuzaga kelmagan.
ning jami kapitali yildan yilga o‘sib boqmoqda. Uning miqdori 2017
-yilning boshida 7,3
trln. so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2020
-
yilga kelib bu ko‘rsatkich 26,6 trln. so‘mga yetdi. Ushbu
davrda kapitali qariyb besh baravarga, ya’ni 3,6 martaga oshdi. ustav
kapitali jami kapital
tarkibida 2020-yil holatiga 2017-
yil 5,2 foizga holatiga pasayganligini ko‘rishimiz mumkin,
biroq ustav kapitali tahlil etilayotgan davr mobaynida absolyut summada oshib bormoqda.
da subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlarining mavjud emasligi ning uzoq muddatli
kreditlar bozoridagi mavqeyining zaifligidan dalolat beradi. Chunki subordinatsiyalashgan qarz
majburiyatlari ga uzoq muddatli resurslarni jalb qilishning qulay va kam xarajatli vositasi
hisoblanadi.
O‘zbekiston kapitallashuv jarayonini ATB “Agrobank” misolida ko‘rib chiqamiz.
2-jadval.
ATB “Agrobank”ning kapitallashuv darajasi, mlrd.so‘m
Ko‘rsatkichlar
2019-y
2020-y
2021-y
2022-y
mlrd
so‘m
%
mlrd
so‘m
%
mlrd
so‘m
%
mlrd
so‘m
%
Ustav kapitali
263,5
63,7
317,6
67,6
367,6
69,1
1335,5
97,2
Qo‘shimcha kapital
1,4
0,3
1,4
0,3
1,4
0,3
1,4
0,1
Zaxira kapitali
126
30,5
122,3
26,0
130
24,4
14,2
1,0
Taqsimlanmagan
foyda
22,8
5,5
28,3
6,0
32,7
6,2
22,7
1,7
Jami kapital
413,7
100
469,6
100
531,7
100
1373,8
100
Manba:
cbu.uz internet sayti ma’lumotlari asosida tuzildi.
Jadval ma’lumotlariga nazar tashlasak, tahlil qilinayotgan davrda 2019
-2022 yillarda ATB
“Agrobank”ning ustav kapitali qariyb 5,0 martaga ko‘paygan, biroq shu yillarda uning
qo‘shimcha kapitali va taqsimlanmagan foydasi deyarli o‘zgarishsiz qolgan, zaxira
kapitali 8,8
martaga kamaygan. Demak, bu holatga baho beradigan bo‘lsak, bankning aksiyalari bahosi
yuqori emas, shuningdek, ularning oldi-sotdisi juda zaif, bank zaxira kapitalini shakllantirish
bo‘yicha zarur chora
-tadbirlarni amalga oshirmagan. Buning s
ababi ATB “Agrobank”ning
foydasi bunga imkoniyat bermaydi, chunki tahlil etilayotgan davrda taqsimlanmagan foydasi
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
137
ham oshmagan. Bizning fikrimizcha, bankning kapitallashuv darajasida qator muammolar
mavjud bo‘lib, asosan uning manbalari qimmat mablag‘lar hisobidan shakllantirilmoqda.
Tadqiqotimizda muammoli aktivlar (Ma)ga ko‘proq qaysi turdagi kreditlar ta’sir
qilmoqda? mazmunidagi savolni korrelyatsion tahlil qilish orqali javobini izlashga harakat
qildik. Buning uchun biz kichik biznesga mikrokreditlar (Km) va jismoniy shaxslarga ajratilgan
kreditlarning (Jk) hajmini o‘zgaruvchi omil sifatida olgan bo‘lsak, muam
moli aktivlarni
o‘zgarmas omil tarzida tahlilimizni amalga oshirdik.
Natijada, 1- va 2-
formulada aks etgan bog‘liqni oldik.
Kichik biznesga mikrokreditlarning ta’siri (R2 =0,82) jismoniy shaxslarga ajratilgan
kreditlarning ta’siri (R2 =0,75)ga nisbatan kam ekanligini ko‘rishimiz mumkin. Umuman
olganda, jismoniy shaxslarga ajratilayotgan kreditlarning taqsimoti muammoli aktivlarning
taqsimoti bilan uyg‘unlik kasb etayotganligini ta’kidlash lozim.
Shu bilan birga, muammoli
aktivlarning yuzaga kelishining har bir so‘mida jismoniy shaxslarga kreditlar hajmining ulushi
kattaroq ekanligini qayd etish mumkin.
ATB “Agrobank” faoliyatida aktivlarni boshqarish va bu orqali bank risklarini kamaytirish
borasidagi trendlarni yuqori baholashga barcha omillar yetarli, deb hisoblamaymiz. Uning
sababi sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
−
substandart, shubhali va umidsiz sifatiga ega bo‘lgan aktivlar oxirgi yillarda o‘sish
tendensiyasiga ega bo‘lib, bankning kapitali yetarligiga bo‘lgan talab va riskning ortishiga olib
kelmoqda;
−
muammoli aktivlar hajmi ham ortish trendiga ega bo‘lmoqda;
−
maxsus zaxiralar hajmining ortishi aktivlarning umumiy hajmini ortishi bilan uyg‘un
tarzda shakllanmoqda;
−
shartlari qayta ko‘rib chiqilgan aktivlar hajmi boshqa sifatdagi aktivlarga nisbatan
barqarorlik kasb etmoqda va shartnomalar tuzilishida tajribaning barqarorligini ko‘rsatmoqda;
−
muammoli aktivlarning jami aktivlardagi ulushi 2,3 foizni tashkil etmoqda;
−
muammoli aktivlarning yuzaga kelishida jismoniy shaxslarga ajratilgan kreditlarning
ta’siri kichik biznesga mikrokreditlar ta’siriga nisbatan katta bo‘lmoqda. Bu esa, jismoniy
shaxslarga kreditlar taqdim etish shartlarini qayta ko‘rib chiqish yoki umuman
bu turdagi
kreditlarni berishni optimallashtirish maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz.
O‘z navbatida, AT “Agrobank“dagi muammoli aktivlarning yuzaga kelishida ta’sir etuvchi
omillarning ba’zilarini korrelyatsion tahlilini amalga oshirganimiz ham aynan ushbu
ko‘rsatkichlar –
kichik biznesga mikrokreditlar va jismoniy shaxslarga kreditlarning muammoli
aktivlar
ning shakllanishidagi o‘rnini baholab chiqamiz. Natijada, formulada aks etgan bog‘liqni
aniqladik.
Bunda:
Ma
–
muammoli aktivlar;
Km
–
kichik biznesga ajratilgan mikrokreditlar;
Jk
–
jismoniy shaxslarga ajratilgan kreditlar.
Kichik biznesga mikrokreditlarning ta’siri (R2 =0,46) jismoniy shaxslarga ajratilgan
kreditlarning ta’siri (R2 =0,71)ga nisbatan yuqori bo‘layotgan bo‘lsada, muammoli aktivlarning
shakllanishidagi bog‘liqlik o‘rtachadan past ekanligini ko‘rishimiz mumkin.
Umuman olganda,
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
138
jismoniy shaxslarga ajratilayotgan kreditlarning taqsimoti muammoli aktivlarning taqsimoti
bilan uyg‘unlik kasb etayotganligini ta’kidlash lozim (3
-jadval).
3-jadval.
ATB “Agrobank” aktivlari va zaxiralari, mln. so‘m
2020-y. 2021-y.
2022-y.
2023-y.
2024-y.
Muammoli aktivlar
175 092 149 879
381 428
539 872
442 779
Maxsus zaxiralar
150 343 136 132
650 100
766 060 1 074 219
Standart aktivlarga yaratilgan zaxiralar
-
-
117 309
201 238
306 837
Shartlari qayta ko‘rib chiqilgan aktivlar
117 417 107 433
240 730
352 203
105 693
Ta’minlanmagan aktivlar
328 915 304 303 1 599 289 554 691
649 578
Ishonchli aktivlar
-
-
-
-
-
Manba:
agrobank.uz rasmiy sayt ma’lumotlari.
Tadqiqotlar asosida quyidagi xulosalarni shakllantirishga muvaffaq bo‘ldik:
−
tanlangan bankda aktivlarning sifatini tasniflashda turli tendensiyalar yuzaga
kelmoqda;
−
ATB “Agrobank”da aktivlar sifatini boshqarish bilan ayrim murakkabliklar mavjud
bo‘lib, ular bank risklarini shakllantirishga zamin tayyorlashi mumkin;
−
ATB “Agrobank” ning aktivlari sifati birmuncha optimal darajada shakllangan bo‘lib,
muammoli aktivlarning jami aktivlardagi ulushi 0,77 foiz tashkil etishi moliyaviy barqarorlikni
aks ettirib beradi;
−
tanlangan banklarida aktivlarning nobarqarorlashuvini aniqlashga qaratilgan
regression tahlillar jismoniy shaxslarga ajratilgan kreditlarning sezilarli ta’siri mavjudligini
ko‘rsatmoqda;
−
bank aktivlari sifatini samarali boshqarishda ularning kapital bilan uyg‘un ravishda
bo‘lishiga erishish. Bunda, aktivlar hajmiga nisbatan kapitalning hajmini ortda qoldirmaslik
choralarini ko‘rish maqsadga muvofiq.
Kredit l
а
y
о
q
а
tliligini b
а
h
о
l
аsh xo‘jа
lik subyektl
а
rini b
а
l
а
ns v
а
f
о
yd
а
z
а
r
а
rl
аr to‘g‘risidа
gi
his
о
b
о
tl
а
shg
а
а
s
о
s
а
n
а
m
а
lg
а
о
lish
а
di. Bund
а
n t
а
shq
а
ri, kreditg
а
q
о
billikni
а
niql
а
sh d
а
vrid
а
z
а
ruriy h
о
ll
а
rd
а
st
а
tistik,
а
n
а
litik v
а
b
о
shq
а
m
а’lumо
tl
а
rd
а
n h
а
m f
о
yd
а
l
а
nil
а
di.
B
а
nkl
а
r
о
rq
а
li q
а
rz
о
luvchining kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tliligini b
а
h
о
l
а
sh turlich
а
bo‘lishi
mumkin, lekin
а
ks
а
r qismi m
а’lum bir а
nd
о
z
а
g
а
tushirilg
а
n m
о
liy
а
viy k
о
effitsientl
а
rd
а
n
f
о
yd
а
l
а
n
а
dil
а
r. Ul
а
rg
а
:
q
о
pl
а
sh k
о
effitsienti;
likvidlilik k
о
effitsienti;
must
а
qillik (
а
vt
о
n
о
miy
а
) k
о
effitsienti, y
а’ni o‘z mа
bl
аg‘lа
ri bil
а
n t
а’minlа
nish
k
о
effitsienti kir
а
di.
Shuningdek, o‘z а
yl
а
nm
а
m
а
bl
аg‘lа
ri m
а
vjudligi din
а
mik
а
si, f
о
yd
а
lilik v
а
а
yl
а
nm
а
m
а
bl
аg‘lа
rning
а
yl
аnishi ko‘rsа
tkichl
а
ri h
а
m
а
l
о
hid
а
а
h
а
miy
а
tg
а
eg
а
dir.
Q
о
pl
а
sh v
а
likvidlilik k
о
effitsientl
а
ri b
а
l
а
nsning
а
ktiv v
а
p
а
ssivl
а
rini s
оlishtirish yo‘li
bil
а
n his
о
bl
а
n
а
di. Likvid m
а
bl
аg‘lаr o‘zining tez pulgа
а
yl
а
nishi d
а
r
а
j
а
sig
а
q
а
r
а
b 3 guruhg
а
bo‘linа
di. M
о
liy
а
viy k
о
effitsientl
а
r quyid
а
gich
а
а
niql
а
n
а
di.
1. Q
о
pl
а
sh k
о
effitsienti qisq
а
mudd
а
tli t
а
rzd
а
gi likvid m
а
bl
аg‘
l
а
rni qisq
а
mudd
а
tli
m
а
jburiy
а
tl
а
rg
а
nisb
а
t
а
n t
а
rzid
а
his
о
bl
а
n
а
di. U quyid
а
gi t
а
rtibd
а
а
niql
а
n
а
di:
Qk= J
А
/JP (1)
Shu bil
а
n birg
а
likd
а, xo‘jа
lik subyektl
а
rining ishl
а
b chiq
а
rish xususiy
а
ti,
а
ktivl
а
rining
t
а
rkibi k
а
bi
о
mill
а
r q
о
pl
аsh ko‘rsа
tkichini if
о
d
а
l
оvchi xo‘jа
lik v
а
t
а
shkil
о
tl
а
r b
а
l
а
nsid
а
gi
h
а
qiqiy likvidlik h
о
l
а
tini b
а
h
о
l
а
shd
а
bir munch
а
n
оа
niqlikl
а
rni vujudg
а
keltirishi mumkin. Shu
s
а
b
а
bd
а
n b
а
l
аns likvidligi ko‘rsа
tkichini
а
niql
а
shd
а
turli xil
о
mill
а
ri t
а’sirini kа
m
а
ytirish
m
а
qs
а
did
а
xo‘jа
lik subyektl
а
rining b
а
l
аns likvidligi ko‘rsа
tkichi pul m
а
bl
аg‘lа
ri v
а
yengil h
а
l
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
139
qilin
а
dig
а
n t
а
l
а
bl
а
rni qisq
а
mudd
а
tli m
а
jburiy
а
tl
а
rg
а
nisb
а
tid
а
а
niql
а
n
а
di, y
а’ni bundа
t
о
v
а
r
m
о
ddiy qiym
а
tlikl
а
ri z
а
xir
а
si his
о
big
а
о
linm
а
sd
а
n f
а
q
а
tgin
а
re
а
l likvid
а
ktivl
а
r q
а
yd etil
а
di.
Likvidlilik k
о
effitsienti
–
j
о
riy
а
ktivl
а
rd
а
n t
о
v
а
r m
о
ddiy qiym
а
tlikl
а
rni
аyirish yo‘li bilа
n
j
о
riy p
а
ssivl
а
rg
а
nisb
а
ti
о
rq
а
li
а
niql
а
n
а
di h
а
md
а
quyid
а
gi f
о
rmul
а
bil
а
n if
о
d
а
l
а
n
а
di:
Lk=(J
А
-TMQ)/JP (2)
3.
А
vt
о
n
о
miy
а
k
о
effitsienti k
о
rx
о
n
аni o‘z mа
bl
аg‘lа
ri m
а
nb
а
l
а
rini b
а
l
а
nsning p
а
ssiv
qismining j
а
mi summ
а
sig
а
nisb
а
ti
о
rq
а
li
а
niql
а
n
а
di v
а
k
о
rx
о
n
а
ning q
а
rz m
а
bl
аg‘lа
rini
m
а
nb
а
l
а
rid
а
n must
аqilligini ko‘rsа
t
а
di.
O‘z mа
nb
а
l
а
ri bil
а
n t
а’minlа
ng
а
nligi k
о
effitsienti quyid
а
gi f
о
rmul
а
bil
а
n
а
niql
а
n
а
di:
Аk = O‘MM /
BP (3)
O‘z а
yl
а
nm
а
m
а
bl
аg‘lа
rining m
а
vjudligi:
O‘zаymm=O‘MM
- UM
А
(4)
O‘zа
mm
–
o‘z а
yl
а
nm
а
m
а
bl
аg‘lа
rining m
аvjudligi, O‘mm –
o‘z mа
bl
аg‘lа
ri m
а
nb
а
si, Um
а
–
uz
о
q mudd
а
tli
а
ktivl
а
r.
А
g
аr xo‘jа
lik subyektining uz
о
q mudd
а
tli
а
ktivl
аr o‘z mа
bl
аg‘lа
ri m
а
nb
а
l
а
rid
а
n
о
shib
kets
а
bund
а
y h
о
ld
а
b
а
l
а
ns n
о
likvidligi yuz
а
g
а
kel
а
di. B
а
l
а
ns n
о
likvidligig
а
yo‘l qo‘ygаn xo‘jа
lik
subyektl
а
rig
а
b
а
nk krediti berilm
а
ydi. Mij
о
zning kredit q
о
biliy
а
tini
а
niql
о
vchi k
о
effitsientl
а
r
t
о
pilg
а
nd
аn so‘ng, uning kredit berish bo‘yichа
sinfl
а
rg
а
а
jr
а
til
а
di.
Tij
о
r
а
t b
аnki o‘zi xizmаt ko‘rsа
t
а
y
о
tg
а
n mij
о
zl
а
r f
ао
liy
аti to‘g‘risidа
d
о
imiy
а
xb
о
r
о
tg
а
eg
а
bo‘lishi, uning kredit qо
biliy
аtini, to‘lо
v intiz
о
mi
а
hv
о
lini t
а
hlil qilib b
о
rishi, y
а’ni “mа’lumо
tl
а
r
b
аnki”ni bа
rp
о
etishi l
о
zim. Kreditl
а
sh j
а
r
а
y
о
nid
а
kredit sh
а
rtn
о
m
а
si sh
а
rtl
а
rini b
а
j
а
rishg
а
q
а
rz
о
luvchi
о
ling
а
n kreditd
а
n s
а
m
а
r
а
li f
о
yd
а
l
а
nishig
а, uni o‘z vа
qtid
а
v
а
to‘liq qа
yt
а
rishig
а
,
kreditd
а
n f
о
yd
а
l
а
nil
а
dig
а
n butun d
а
vr m
о
b
а
ynid
а
q
а
rz
о
luvchi bil
а
n y
а
qin
а
l
о
q
а
s
а
ql
а
b
turishg
а
q
а
r
а
tilishi l
о
zim.
Shu m
а
qs
а
dd
а
mij
оzning xo‘jа
lik m
о
liy
а
viy h
о
l
а
ti, uning tuzilg
а
n sh
а
rtn
о
m
а
l
а
rg
а
n
о
muv
о
fiq m
а
hsul
о
t yetk
а
zib berishi b
о
r
а
sid
аgi o‘z mа
jburiy
а
tl
а
rini, ishl
а
b chiq
а
rish
h
а
jml
а
rini q
а
nd
а
y b
а
j
а
r
а
y
о
tg
а
ni, turli x
а
r
а
j
а
tl
а
r v
а
yo‘qо
tishl
а
r, mu
о
m
а
l
а
chiqiml
а
ri,
о
l
а
y
о
tg
а
n f
о
yd
аsi, o‘z а
yl
а
nm
а
m
а
bl
аg‘lаri ko‘pа
yishi din
а
mik
а
si, t
о
v
а
r-m
о
ddiy b
о
ylikl
а
r
z
а
xir
а
l
а
ri h
а
md
а
а
yl
а
nm
а
m
а
bl
аg‘lа
ri
а
yl
а
nishining
а
hv
о
li t
а
hlil qilib turil
а
di.
K
о
rx
о
n
а
ning kreditg
а
l
а
y
о
q
аtlilikning qo‘shimchа
ko‘rsа
tkichl
а
ri
а
s
о
s
а
n mij
о
zning
а
yl
а
nm
а
а
ktivl
а
ri h
о
l
а
tini y
а
n
а
d
а
chuqurr
о
q t
аhlil qilishni ko‘zdа
tut
а
di. M
а’lumki, qisqа
mudd
а
tli kreditl
аr xo‘jа
lik subyektl
а
rining
а
yl
а
nm
а
а
ktivl
а
rig
а
beril
а
di. Shuning uchun
mij
оzning kreditni o‘z vа
qtid
а
b
а
nkk
а
q
а
yt
а
r
а
о
lish q
о
biliy
а
ti h
а
m uning
а
yl
а
nm
а
а
ktivl
а
rid
а
n
f
о
yd
а
l
а
nishid
а
gi s
а
m
а
r
а
d
о
rlik d
а
r
а
j
а
sig
а
q
а
r
а
b belgil
а
n
аdi. Xo‘jа
lik subyektl
а
ri
а
yl
а
nm
а
а
ktivl
а
rd
а
n q
а
nch
а
lik s
а
m
а
r
а
li f
о
yd
а
l
а
n
а
y
о
tg
аn bo‘lsа
v
а
а
yl
а
nm
а
а
ktivl
а
rning
а
yl
а
nish tezligi
q
а
nch
а
lik yuq
оri bo‘lsа
, kreditd
а
n f
о
yd
а
l
а
nish s
а
m
а
r
а
si v
а
uni o‘z vа
qtid
а
b
а
nkk
а
to‘lа
sh
imk
о
niy
а
ti h
а
m shunch
а
lik yuq
оri bo‘lishi mumkin.
А
yl
а
nm
а
m
а
bl
аg‘lа
rning
а
yl
а
nishi k
о
effitsienti j
о
riy
а
ktivl
а
rning
а
yl
а
nish tezligi v
а
а
ktivl
а
rg
а
qo‘yilgа
n m
а
bl
аg‘lа
rning pul m
а
bl
аg‘
l
а
rig
а
а
yl
а
nish tezligini x
а
r
а
kterl
а
b, u m
а’lum
d
а
vr (
о
y, kv
а
rt
а
l, yil) ichid
а
а
yl
а
nm
а
m
а
bl
аg‘lа
ri nech
а
m
а
rt
а
а
yl
а
ng
а
nligini if
о
d
а
l
а
ydi:
А
K=
к
у
А
СТ
.
.
(5)
bu yerd
а
:
АА
–
а
yl
а
nm
а
а
ktivl
а
rning
а
yl
а
nuvch
а
nligi;
ST
–
s
о
f tushum;
А
o’2
–
а
yl
а
nm
а
а
ktivl
аrning o‘rtа
ch
а
yillik qiym
а
ti
А
yl
а
nm
а
а
ktivl
а
rning
а
yl
а
nishi k
о
effitsienti ul
а
rning h
а
r
а
k
а
ti tezligini if
о
d
а
l
а
ydi v
а
t
а
hlil
qilin
а
y
о
tg
а
n d
а
vrd
а
m
а
hsul
о
tni s
о
tishd
а
n tushuml
а
rning chekl
а
nishi h
а
md
а
а
yl
а
nm
а
а
ktivl
аrning o‘rtа
ch
а
qiym
а
tini his
о
bl
а
b b
о
rishg
а
imk
о
n y
а
r
а
t
а
di.
А
yl
а
nm
а
а
ktivl
а
r
а
yl
а
nishig
а
q
а
nch
а
k
а
m kun kets
а
, k
о
rx
о
n
а
ning f
о
yd
а
о
lishi, bin
о
b
а
rin kreditni b
а
nkk
а
to‘lа
shi shunch
а
tez
а
m
а
lg
а
о
shiril
а
di.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
140
H
о
zirgi kund
а
respublik
а
miz tij
о
r
а
t b
а
nkl
а
rid
а
k
о
rx
о
n
а
l
а
rning kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tliligi
t
а
hlili v
а
uni b
а
h
о
l
а
shd
а
turli xil usull
а
rd
а
n,
а
ks
а
riy
а
t h
о
l
а
td
а
k
о
effitsientl
а
r usulid
а
n
f
о
yd
а
l
а
ng
а
n h
о
ld
а
b
а
h
о
l
а
nm
о
qd
а
. Bir
о
q, ushbu t
а
rtibd
а
gi kreditg
а
l
а
y
о
q
а
tlilikni b
а
h
о
l
а
sh
mez
о
nl
а
rid
а
quyid
а
gi k
а
mchilikl
а
r m
а
vjud:
- k
о
effitsientl
а
rni his
о
bl
а
shd
а
gi k
а
mchilikl
а
r;
- m
а
zkur k
о
effitsientl
а
r k
о
rx
о
n
а
ning m
о
liy
а
viy
а
hv
оlini to‘liq yо
ritib berish imk
о
nini
berm
а
ydi;
- t
а
hlil
а
sn
о
sid
а
x
о
rijiy t
а
jrib
а
l
аr e’tibо
rg
а
о
linm
а
y
а
pti.
Birgin
а
q
о
pl
а
sh k
о
effitsientini his
о
bl
а
shd
а
а
m
а
liy
о
ti k
о
rx
о
n
а
ning j
о
riy
а
ktivl
а
rni j
о
riy
m
а
jburiy
а
tl
а
rg
а
bo‘lish о
rq
а
li his
о
bl
а
nm
о
qd
а
. V
а
h
о
l
а
nki, j
о
riy
а
ktivl
а
r t
а
rkibid
а
gi bir q
а
t
о
r
а
ktiv turl
аri kredit to‘lо
vi uchun m
а
bl
аg‘ bo‘lа
о
lm
а
ydi, xusus
а
n, kelgusi d
а
vr x
а
r
а
j
а
tl
а
ri,
kechiktirilg
а
n x
а
r
а
j
а
tl
а
r, byudjet v
а
byudjetd
а
n t
а
shq
а
ri f
о
ndl
аr bo‘yichа
h
а
md
а
x
о
diml
а
rg
а
berilg
а
n
а
v
а
nsl
аr kredit to‘lа
sh uchun m
а
bl
аg‘ bo‘lmа
g
а
n j
о
riy
а
ktivl
а
r his
о
bl
а
n
а
di. Xuddi
shund
а
y h
о
l
а
tl
аr o‘z nа
vb
а
tid
а
b
о
shq
а
k
о
effitsientl
а
rd
а
m
а
vjud.
Fikrimizch
а
, k
о
rx
о
n
а
ning m
о
liy
а
viy
а
hv
о
lig
а
ucht
а
k
о
effitsient bil
аn to‘liq bа
h
о
berish
imk
о
nsiz. Buning uchun k
о
rx
о
n
а
ning m
о
liy
а
viy
а
hv
о
lini
о
chib beruvchi b
о
shq
а
bir q
а
t
о
r
ko‘rsа
tkichl
а
rd
а
n f
о
yd
а
l
а
nish z
а
rurdir.
6-j
а
dv
а
l.
BNP P
а
rib
а
sning jism
о
niy sh
а
xsl
а
r uchun t
а
klif qilin
а
y
о
tg
а
n ch
а
k
а
n
а
kredit
m
а
hsul
о
tl
а
ri
Kredit
turi
Miqdоri
Muddаti
Fоizi
Lаyоqаtlik
shаrtlаri
Rаsmiyаshtirish
jаrаyоni
Shаxsiy
ehtiyоj
uchun
€1,500
€75000
14-
84 оy
3,4-8%
Dоimiy dаоmаd
mаnbаyi, yаxshi
kredit tаrixi, bаnd
-
lik hоlаti mоliyаviy
bаrqаrоrlik
Оnline, оffline
Ipоtekа
Mulk qiymаti vа
kreditоr
ning
mоliyа
viy
hоlаtigа qаrаb
o‘zgа
-ruv
chаn
30
yilgаchа
1,5-3%
Yаxshi kredit tаri
xi,
bаndlik hоlаti,
yetаrli dаrоmаd
mаnbаyi.
Оnline, оffline
Аvtоmоbil
xаridi
uchun
Аvtоmоbil
nаrxigа mоs
o‘zgаruvchаn
6
yilgаchа
1,5-
5% yаngi,
3-8% eski.
Dоimiy dаrоmаd
mаnbаyi, yаxshi
kredit tarixi,
bаndlik hоlаti,
yоshi, mоliyаviy
bаrqаrоrlik.
Оnline, оffline
Kredit
kаrtаsi
Kredit
mаqsаdliligi vа
kredit kаrtаsi
turigа qаrаb
o‘zgаruvchаn
Kredit
mаqsаdliligi
vа kredit
kаrtаsi turigа
qаrаb
o‘zgаrаdi
Yаxshi kredit tаrixi,
yetаrli bo‘lgаn
dаrоmаd
Оnline, оffline
Tаlаbа
krediti
Kreditоrning
mоliyаviy
hоlаtigа qаrаb
25-
yilgаchа
Kredit
summ
а
sig
а
q
а
r
а
b
o‘zgа
r
а
di
А
kkredet
а
tsiy
а
d
а
n
o‘tgа
n t
а’lim
m
а
sk
а
nid
а
o‘qigа
n,
y
а
xshi kredit t
а
rixi
v
а
q
о
niq
аrli o‘qish
yutuql
а
ri
Оnline, оffline
Manba:
BNP PARIBAS rasmiy sayti ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
141
S
о
ciettte Gener
а
le b
а
nki jism
о
niy sh
а
xsl
а
rg
а
kredit ehtiy
о
jl
а
ri v
а
l
о
yih
а
l
а
rni
m
о
liy
а
l
а
shtirishd
а
qul
а
ylikl
а
r y
а
r
а
tish uchun kredit
а
jr
а
tish kredit t
а
rifl
а
rini ishl
а
b chiqq
а
n.
Sh
а
xsiy kreditl
а
r t
а
dbirl
а
rni m
о
liy
а
l
а
shtirish, uyl
а
rni q
а
yt
а
jih
о
zl
а
sh, y
о
ki k
а
tt
а
qiym
а
tli
m
а
hsul
о
tni s
о
tib
о
lish m
а
qs
а
did
а
beril
а
di. Mij
о
zl
а
r ushbu kreditni
О
nline y
о
ki
о
ffline t
а
rzd
а
r
а
smiyl
а
shtirishl
а
ri mumkin. Kredit miqd
оri €1,500
-
€75000 bo‘lishi mumkin vа
to‘lо
v
mudd
а
tini yetti yilg
а
ch
а
qilib belgil
а
sh mumkin. F
о
iz st
а
vk
а
si es
а
kredit mudd
а
tid
а
n kelib
chiqib belgil
а
n
а
di v
а
о
ling
а
n q
а
rz miqd
о
rig
а
v
а
kredit
о
luvchining kredit t
а
rixining y
а
xshiligig
а
q
а
r
аb o‘zgа
r
а
di.
А
vt
о
m
о
bil s
о
tib
о
lish uchun beril
а
dig
а
n kreditl
а
r sh
а
rtl
а
ri es
а
а
vt
о
m
о
bilning y
а
ngi y
о
ki
eskiligig
а
q
а
r
аb o‘zgа
r
а
di. Kredit miqd
оri € 1,500 dаn €7500 gа
ch
а
bo‘lishi mumkin. Mijо
z
q
аt’iy yоki o‘zgа
ruvch
а
n f
о
iz st
а
vk
а
sini t
а
nl
а
sh imk
о
niy
а
tig
а
eg
а
.
Uy j
о
y s
о
tib
о
lish uchun 10 yild
а
n 30 yilg
а
ch
а
bo‘lgа
n mudd
а
tl
а
rid
а
o‘zgа
ruvch
а
n f
о
iz
st
а
vk
а
sid
а
kredit
о
lininishi mumkin. Kredit miqd
о
ri muv
о
fiqlik mez
о
nl
а
rig
а
ko‘rа, €5000 dа
n
€2 milliо
ng
а
ch
а
bo‘lishi mumkin.
Umum
а
n
о
lg
а
nd
а
, S
о
ciete Gener
а
le b
а
nki jism
о
niy sh
а
xsl
а
rg
а
o‘z ehtiyо
jl
а
rini
m
о
liy
а
l
а
shtirish v
а
m
а
qs
а
dl
а
rig
а
erishish uchun turli ko‘rinishgа
eg
а
bo‘lgа
n kreditl
а
r ishl
а
b
chiqq
а
n. R
а
q
о
b
а
tb
а
rd
о
sh f
о
izl
а
r, m
о
sl
а
shuvch
аn to‘lо
vl
а
r h
а
md
а
turli m
о
liy
а
viy m
а
hsul
о
tl
а
rni
t
а
nl
а
sh imk
о
niy
а
tini ber
а
di.
Shu o‘rindа
Yevr
о
p
а
ning b
о
shq
а
bir m
а
ml
а
k
а
ti, Buyuk Brit
а
niy
а
d
а
b
а
nk xizm
а
tl
а
ri turl
а
ri
а
s
о
s
а
n quyid
а
gil
а
rd
а
n ib
о
r
а
t:
•
аvtоkredit;
•
sug‘urtа;
•
ipоtekа;
•
chet el vаlyutаsi vа pul o‘tkаzmаlаri;
•
kredit kаrtаlаri;
•
trаnzаksiyа xizmаtlаri;
•
jаmg‘аrmа hisоblаri;
bоshqаlаr.
Buyuk Britаniyаning HSBC Hоldings trаnsmilliy bаnki Lоndоn shаhridа jоylаshgаn. U
dunyоdа jаmi аktivlаri bo‘yichа eng yirik mоliyаviy institutlаrdаn biri hisоblаnаdi vа bоzоr
kаpitаli bo‘yichа uchinchi o‘rindа turаdi.
7-j
а
dv
а
l
HSBC h
о
ldings b
а
nkining kretit st
а
vk
а
l
а
ri
Kreditlаr
Kredit оlish miqdоri
(£)
Minimаl fоiz stаvkаsi
(%)
Mаksimаl fоiz stаvkаsi
(%)
Shаxsiy
kreditlаr
1000-2999
21,9
24,9
3000-4999
18,9
24,9
5000-6999
7,9
17,9
7000-15000
5,8
19,9
15000-25000
6,7
17,9
Primier
shаxsiy
kreditlаr
1000-2999
21,9
24,9
3000-4999
18,9
24,9
5000-6999
7,9
17,9
7000-15000
4,9
18,9
15000-25000
4,9
15,9
25000-30000
4,9
15,9
30000-50000
6,9
6,9
Manba:
HSBS UK rasmiy web sayti ma’lumotlari.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
142
HSBC H
о
ldins biznes b
а
nk ishi, k
о
rp
о
r
а
tiv, ch
а
k
а
n
а
v
а
b
о
shq
а
s
о
h
а
l
а
rd
а
m
а
hsul
о
tl
а
r v
а
xizm
а
tl
а
r ishl
а
b chiq
а
di. B
а
nk j
о
riy his
о
bv
а
r
а
ql
а
ri, kredit k
а
rt
а
l
а
ri,
о
m
о
n
а
t his
о
bv
а
r
а
ql
а
ri,
mudd
а
tli dep
о
zitl
а
r his
о
bl
а
ri,
а
vt
о
kredit, sh
аxsiy iste’mо
l kreditl
а
ri, ip
о
tek
а
kreditl
а
ri,
о
verdr
а
ftl
а
r, investitsiy
а
f
о
ndl
а
ri, s
а
vd
о
his
о
bl
а
ri k
а
bi ch
а
k
а
n
а
s
а
vd
о
l
а
rni t
а
klif qil
а
di.
B
а
nk jism
о
niy sh
а
xsl
а
rg
а
а
jr
а
til
а
dig
а
n kredtil
а
rni t
а
b
а
q
а
l
а
shtirish siy
о
s
а
tini
о
lib b
о
r
а
di.
Ung
а
ko‘rа
so‘rа
l
а
y
о
tg
а
n kredit summ
а
sig
а
q
а
r
аb “shа
xsiy kreditl
аr” vа
“Premium shа
xsiy
kreditl
аr”gа
а
jr
а
tilg
а
n. Sh
а
xsiy m
а
qs
а
dl
а
rd
а
gi kreditl
а
r h
аm o‘z nа
vb
а
tid
а
t
а
b
а
q
а
l
а
sh
а
di v
а
bu
1000 Funt sterlingd
а
n
–
25 000 Funt sterlingg
а
ch
а
bo‘lgа
n miqd
оrni o‘z ichigа
о
l
а
di. Shu
o‘rindа
f
о
iz st
а
vk
а
l
а
ri h
а
m eng yuq
о
ri d
а
r
а
j
а
d
а
bo‘lа
di. Y
а’ni 2.8 % yuqо
ri.
“Premium shа
xsiy kreditl
аr” ushbu turdа
gi kredit t
а
klifl
а
ri es
а
а
nch
а
gin
а
qul
а
y
sh
а
rtl
а
rd
а
а
jr
а
til
а
di. Lekin pul m
а
bl
аg‘ri а
nch
а
yuq
о
ri qiym
а
td
а
bo‘lishini tа
l
а
b qilin
а
di. Y
а’ni,
50 000 Funt sterlingg
а
ch
а
.
Xulosa va takliflar.
Tij
о
r
а
t b
а
nkl
а
rid
а
riskl
а
rni b
о
shq
а
rishd
а
а
s
о
s
а
n R
о
uz t
о
m
о
nid
а
n t
а
klif qiling
а
n 6 turd
а
gi
risk bo
‘
yich
а
а
m
а
lg
а
о
shiril
а
di. Ushbu risk turl
а
ri ichid
а
kredit riski o‘z o‘zidа
n b
о
shq
а
turd
а
gi
riskl
а
rni keltirib chiq
а
r
а
di. Shu s
а
b
а
bli kredit riski tij
о
r
а
t b
а
nkl
а
rid
а
eng k
а
tt
а
risk his
о
bl
а
nib,
tij
о
r
а
t b
а
nkl
а
ri uni b
о
shq
а
rishg
а
k
а
tt
а
e’tibо
r q
а
r
а
tish
а
di. Xul
о
s
а
qilib
а
yts
а
k, tij
о
r
а
t
b
а
nkl
а
rid
а
kredit s
а
m
а
r
а
d
о
rligini
о
shirish str
а
tegiy
а
l
а
rining sif
а
ti ul
а
rni
а
m
а
lg
а
о
shirishd
а
f
ао
l ishtir
о
k et
а
dig
а
n b
а
nk tizimi x
о
diml
а
rining m
а
l
а
k
а
si v
а
k
а
sbiy l
а
y
о
q
а
tig
а
h
а
r t
о
m
о
nl
а
m
а
b
оg‘liq.
O
‘
rg
а
nilg
а
n
ха
lq
а
r
о
t
а
jrib
а
, shuningd
е
k,
а
m
а
ld
а
q
а
r
о
r t
о
pg
а
n t
а
rtib
а
ksiy
а
d
о
rlik
j
а
miy
а
tl
а
rining b
о
shq
а
ruv
о
rg
а
nl
а
ri t
а
rkibig
а
k
о
rp
о
r
а
tiv m
а
sl
а
h
а
tchil
а
r institutini j
о
riy qilish
z
а
rur
а
tini b
е
lgil
а
ydi. K
о
rp
о
r
а
tiv m
а
sl
а
h
а
tchil
а
r institutining j
о
riy etilishi r
е
spublik
а
а
ksiy
а
d
о
rl
а
rining,
х
usus
а
n, min
о
rit
а
r
а
ksiy
а
d
о
rl
а
rning huquqiy him
о
y
а
l
а
ng
а
nligi d
а
r
а
j
а
sini
о
shir
а
di,
а
ksiy
а
d
о
rlik j
а
miy
а
tl
а
ri b
о
shq
а
ruv
о
rg
а
nl
а
rining f
ао
liy
а
tini
а
m
а
lg
а
о
shirishd
а
ul
а
rning q
о
nuniy m
а
nf
аа
tl
а
rini s
а
m
а
r
а
lir
о
q his
о
bg
а
о
lish imk
о
nini b
е
r
а
di.
M
а
ml
а
k
а
timizd
а
а
ksiy
а
d
о
rlik j
а
miy
а
ti k
а
bi k
о
rp
о
r
а
tiv t
а
shkil
о
tl
а
r tuzilm
а
sini qurish v
а
ul
а
r f
ао
liy
а
tining
а
s
о
siy t
а
m
о
yill
а
ri v
а
t
а
rtibini, huquqiy m
а
q
о
mini belgil
а
sh,
а
ksiy
а
d
о
rl
а
r v
а
k
о
rp
о
r
а
tiv mun
о
s
а
b
а
tl
а
rning b
о
shq
а
ishtir
о
kchil
а
ri huquql
а
ri v
а
m
а
jburiy
а
tl
а
rini t
а
rtibg
а
s
о
luvchi k
о
rp
о
r
а
tiv huquq me
’
y
о
rl
а
rining k
о
mpleksini sh
а
kll
а
ntirish bugungi kunning eng
muhim m
а
s
а
l
а
l
а
rid
а
n biri ek
а
nligini yuq
о
rid
а
ko
‘
rib o
‘
tdik. O
‘
zbekist
о
n iqtis
о
diy
о
tid
а
es
а
k
о
rp
о
r
а
tiv b
о
shq
а
ruv tuzilm
а
l
а
rining f
ао
liy
а
tini t
а
k
о
mill
а
shtirish mex
а
nizml
а
ri x
о
rijiy
m
а
ml
а
k
а
tl
а
r t
а
jrib
а
si
а
s
о
sid
а
y
а
r
а
tilg
а
n bo
‘
lib, kund
а
n kung
а
riv
о
jl
а
nib b
о
rm
о
qd
а
. Buni
m
а
ml
а
k
а
timiz hududid
а
f
ао
liy
а
t yuritib kel
а
y
о
tg
а
n k
о
rp
о
r
а
tiv b
о
shq
а
ruv sh
а
klid
а
gi iqtis
о
diy
tuzilm
а
l
а
r f
ао
liy
а
ti bil
а
n if
о
d
а
l
а
sh mumkin.
Adabiyotlar/Литература/References:
Abdullaeva Sh. (2017) Bank ishi. Darslik.-T.Moliya. -526 b.
Alimardonov I.M. (2018)
“Kichik biznes subyektlarini kreditlashning uslubiy va amaliy
asoslarini takomillashtirish” Avtoref. diss. ... i.f.d. –
T.: 18 bet.
Azizov U.O‘.
(2004)
“Tijorat banklari tomonidan kichik va o‘rta biznesni moliyalashtirishni
takomillashtirish masalalari” Avtoref. diss. ... i.f.n. –
T.: 100 b.
Balabanov A.I., Borovkova Vik. (2014) Banki i bankovskoe delo: uchebnik. 2-ye izd.
–
SPb.:
Piter.-448s.
Beloglazova G.N. (2017) Bankovskoe delo /M.: Finans
ы
i statistika. 498 s.
Cui Y., et al. (2018) The imp
а
ct
о
f green lending
о
n credit risk in Chin
а
. Sust
а
in
а
bility.
(10)6:1
–
16. D
О
I: 10.3390/su10062008
C
о
mmittee (2017) B
а
sel C
о
mmittee
о
n B
а
nking Supervisi
о
n, C
о
nsult
а
tive D
о
cument S
о
und
Pr
а
ctices: Implic
а
ti
о
ns
о
f fintech devel
о
pments f
о
r b
а
nks
а
nd b
а
nk supervis
о
rs Issued f
о
r
c
о
mment by 31
О
ct
о
ber-m
а’
lum
о
tl
а
ri.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2025-yil, iyun
www.sci-p.uz
143
Dayneko Ya.V. (2015) Metod
ы
otsenki kreditosposobnosti organizatsii rossiyskimi bankami
// Sovremennaya nauka: aktualn
ы
e problem
ы
i puti ix resheniya.
№ 6 (19). S. 178
-181.
Farmon (2020) O‘zbekistоn Respublikаsi prezidentining 2020
-yil 12-
mаydаgi “2020
-2025
yillаrgа mo‘ljаllаngаn O‘zbekistоn Respublikаsining bаnk tizimini islоh qilish strаtegiyаsi
to‘g‘risidа”gi PF
-5992-
sоnli Fаrmоni. Qоnun hujjаtlаri milliy bаzаsi, 13.05.2020
-y.
06/20/5992/0581-
sоn.
Gluщenko V.V. (2015) Analiz protsedur otsenki kreditosposobnosti zaemщika
kommercheskogo banka. Avtoref. diss. ... k.e.n.
–
M. 17 s.
H
а
nh H. (2016) Green fin
а
nce f
о
r sust
а
in
а
ble gr
о
wth
а
nd devel
о
pment in Vietn
а
m.
Kulliyev I.A. (2023) O
‘
zbekiston Respublikasi tijorat banklarining chakana kreditlash
amaliyoti samaradorligini baholashni takomillashtirish masalalari/ Xalqaro moliya va hisob
elektron jurnal, #2.
Mandell R.A. (2001) V
ы
bor ekonomicheskoy politiki dlya dostijeniya vnutrennego i
vneshnego ravnovesiya. Sbornik statey. Per. s angl. - M.: Delo. - S. 155.
Mishkin F.S. (2013) Ekonomicheskaya teoriya deneg, bankovskogo dela i finansov
ы
x
r
ы
nkov. 7-ye izdanie. Per. s angl.
–
M.: OOO «I.D.Vilyams». - S. 497.
Pardaev M.Q. (2001) Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida iqtisodiy tahlilning nazariy va
metodologik muammolari: i.f.d. dissertatsiyasi.
–
Samarqand. 228 b.
Prosalova V.S. (2008) Problem
ы
otsenki kreditosposobnosti klientov kommercheskix
bankov. Monografiya.
–
Vladivostok: Izd-vo VGUES,
–
17, 57 s.
Qaror (2023)
O‘zbekistоn Respublikаsi prezident Shаvkаt Mirziyоyevning 16
-
fevrаldаgi
“2023
-
yildа qаytа tiklаnuvchi energiyа mаnbаlаrini vа energiyа tejоvchi texnоlоgiyаlаrni jоriy
etishni jаdаllаshtirish chоrа
-
tаdbirlаri to‘g‘risidа”gi qаrоri
Rashidov O.Yu, Tojiev R. (2012) Markaziy bankining monetar siyosati. T.: TDIU nashriyoti.
Soto X.U. (2008) Dengi, bankovskiy kredit i ekonomicheskie sikl
ы
. Per. s angl.
–
M.:
Sotsium.
–
663 s.
Tojiev R.R., Jumaev N.X. (2007) Markaziy bankning monetar siyosati. - T.: TDIU nashriyoti,
260 b.
X
а
yit
о
v S
а
idj
о
n (n.d.)
. O‘zbekistо
n Respublik
а
sid
а
b
а
rq
а
r
о
r iqtis
оdiy o‘sishni tа’minlа
shd
а
d
а
vl
а
t-xususiy sheriklik mex
а
nizmini t
а
k
о
mill
а
shtirish
ю
–
08.00.02
–
M
а
kr
о
iqtis
о
diy
о
t. Iqtis
о
diy
о
t
f
а
nl
аri bo‘yichа
f
а
ls
а
f
а
d
о
kt
о
ri (PhD) dissert
а
tsiy
а
si.
Yendoviskiy D.A., Bocharova I.V. (2005) Analiz i otsenka kreditosposobnosti zaem
щ
ika:
ucheb.-prakt. posobie / D.A. Yendoviskiy, I.V. Bocharova. M.: KNORUS.
Yermakov. S.L. (2014) Osnov
ы
organizatsiy deyatelnosti kommercheskogo banka.
Uchebnik.
–
M.: KNORUS,
–
656s.
YTTB (2019) Yevr
о
p
а
t
а
r
а
qqiy
о
t v
а
tikl
а
nish b
а
nki
–
“
Yevr
оо
siy
о
b
а
nkl
а
rid
а
k
о
rp
о
r
а
tiv
b
о
shq
а
ruv n
о
mli
”
qo
‘
ll
а
nm
а
.
Андреева Л.Ю., и др. (2017). Институты и инструменты «зеленого»
финансирования: риски и возможности устойчивого развития российской экономики.
Лесотехнический журнал.
Богачева О.В., Смородинов О.В. (2016) «Зеленые» облигации как важнейший
инструмент
финансирования
«зеленых»
проектов.
Научно
-
исследователский
финансовый институт. Финансовый журнал.(2):70–
81.
Интернет
-
портал
(n.d.)
Ассоциатсия кредитного рынка (Лоан Маркет
Ассоcиатион).
URL: https://www.lm
а.
eu.c
о
m
Худякова Л.С.
(2017)
Международное сотрудничество в развитии «зеленого»
финансирования. Денги и кредит.(7):10–
18.
