55
Psixologik testlar kimningdir bilimini, qobiliyatini, hayotdagi vaziyatlarga
munosabatini tahlil qilishda foydalaniladigan savollardan iborat. Entrepreneurial
Finan
ce Lab (EFL) esa turli optimizm, o’ziga ishonch, avtonomiya, ma’suliyatlilik
kabi xarakterlardan foydalanmoqda.[4]
Psixologik usuldan foydalangan holda, EFL 1,993 ta kredit arizala
rini ko’rib
chiqib bunda ularning 9 % boshqa joylarda moliyalashtirilishi ra
d etilgan bo’lib,
Perudagi eng katta 5 chi bank mijozlarni yuqori aniqlikda aniqlagan deb topildi.
[5] Shuningdek, Visual DNA kognitiv xilma xillik va turg’un his tuyg’u
xarakterlarini kredit riskni bog
’lovchi sifatida foydalanilgan.
Yuqoridagilardan xulosa qilib aytish mumkinki, ijtimoiy skoring yoki
boshqacha qilib aytganda insonlarning psixologiyasini, xarakterini, xulq-atvorini
o
῾
rganish orqali kredit ajratish ko
῾
pgina davlatlar tajribasidan samarali usul
ekanligi yaqqol ko
῾
rinmoqda. Buyuk Biritaniya va Yevropa davlatlari hukumati
tomonidan bu sohaga katta urgʿu berilishi bejizga emas. Davlat tomonidan qoʿllab
quvvatlanishi va tadqiqotlar uchun imkoniyatlar yaratilishi bu sohani
takomillashtirgan holda samarali moliyaviy qarorlar qabul qilgan holda, iqtisodiy
barqarorlikka erishish garovidir. Shuningdek, bu tizim insonlarni yaxshi xulq-
atvorga undaydi ya’ni jamiyat uchun foydali ta’lim
-tarbiya vositasi hamdir. Shu
bilan birga, ijtimoiy kredit skoringidan keng foydalanish banklar kredit portfeli
v
a rentabelligini oshirishni taʿminlaydi. Respublikamizda ham Buyuk Britaniya,
AQSH,Germaniya davlatlari tajribasidan andoza olgan holda xulq-atvor
omillariga asoslangan kredit ajratish tizimini takomillashtirish kelajakda
mamlakat miqyosida pul-kredit ti
zimi barqarorligini ta’minlashga asos boʿla
oladi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʿyxati
:
1. https://publications.europa.eu/en/publication-detail//publication/b86d7f2d-9e77-
11e7-b92d-01aa75ed71a1/language-en/format-PDF/source-search.
2. Masyutin A.A.(2015) Credit scoring based on social network data. Business informatics.
(3(33).
3. Klinger, B., Khwaja, A., & LaMonte, J. (2013). Improving credit risk analysis with
psychometrics in Peru
4. McEvoy, M. J.,&Chakraborty, T. (2014). Enabling financial inclusion through alternative
data
5. Arráiz, I., Bruhn, M., & Stucchi, R. (2017). Psychom
etrics as a Tool to Improve Credit
Information, S67
O
‘
ZBEKISTONDA MEVA-SABZAVOT KLASTERLARINING
TASHKIL ETILISHI
Karimova Nilufar Sadriddin qizi
TDIU tayanch doktaranti
Meva-sabzavotchilik klasterlarining asosiy va umumiy maqsadi uning
bajaradigan vazifasi orqali belgilanadi. Uning vazifasida esa, meva-sabzavotchilik
klasterining vaziyatini batafsil ifodalaydi hamda har bir tashkiliy bosqichlarda o`z
56
maqsadlari va strategiya
larga erishish yo‘llarini belgilab beradi. Klasterlarning
maqsadlariga mos ravishda ularning tashkiliy tuzilmasi tuzilib, har bir meva-
s
abzavotchilik klasterini ichki imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda, o‘z
tuzilmasini tuzadi va tuzilmadagi har bir b
o‘l
im va tarkiblari klaster maqsadini
amalga oshirishga o‘z hissasini qo‘shadi.
Meva-sabzovotchilikni rivojlantirish
maqsadida O’zbekiston R
espublikasi Prezdentining 2021 yil 15-dekabr PQ-52
sonli “Meva
-
sabzavotchilik sohasini davlat tomonidan qo‘llab
-quvvatlash,
tarmoqda klaster va kooperatsiya tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida
qarori qabul qilingan. Ushbu qarordan asosiy maqsad
qishloq xo‘jaligi
va oziq-ovqat oshirishga qaratilgan islohotlarni chuqurlashtirishda davlat
siyosatini tu
bdan takomillashtirishga yo‘naltirilgan. Chunki yiliga 21 million
tonnadan ziyod meva-sabzavot mahsulotlari etishtirilmoqda. Ammo
mahsulo
tning qariyb 80 foizdan ortig‘i qayta ishlanmasdan qolmoqda
[8].
Meva sabzavot klasterlarining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat;
•
mahsulotlar yetishtirish, tayyorlash, tashish, saqlash va qayta ishlash
hamda ularni ichki va tashqi bozorlarda sotish maqsadida chakana va ulgurji
savdo tizimini yo‘lga qo‘yish, shu jumladan xorijiy davlatlarda savdo uylarini va
respublik
a hududlarida firma do‘konlarini ochish;
•
ekinlar hosildorligini oshirish maqsadida seleksiya va urug‘chilik sohasida
yangi texnologiyalar
ni, “nou
-
xau”larni joriy etish,
innovatsion ishlanmalar
yaratish va keng qo‘llash;
•
mahsulot yetishtirish, tayyorlash, saqlash va qayta ishlashning zamonaviy,
intensiv va resurstejamkor texnologiyalarni keng joriy etish orqali samarali
faoliyat yuritish;
•
chuqur marketing tadqiqotlari olib borish asosida ichki va tashqi bozorda
raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni y
o‘lga qo‘yish, mahsulot
yetishtirishning maqbul hajmlarini belgilash;
•
ilg‘or xorijiy tajribalarni o‘rganish va mahalliy sharoitlarda ular
dan keng
foydalanish, klaster tizimini keng joriy etishda xorijiy ekspert va mutaxassislarni
jalb qilish;
•
tashqi iqtiso
diy faoliyat bilan shug‘ullanish, tovar
-xomashyolarni import-
eksport operatsiyalarini amalga oshirish, investitsiyalar, shu jumladan to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb qilish;
Mamlakatimiz meva-
sabzavotchilik tarmogʼi ham katta salohiyatga
ega.
Lekin bundan oqilona foydalanilmayapti. Statistik maʼlumotlarga koʼra,
yurtimizda yiliga 21 million tonnadan ortiq meva-sabzavot yetishtiriladi. Lekin,
ularning bor-
yoʼgʼi 1,5 million tonnasi eksport qili
nadi. Chunki tashqi bozorlarda
raqobatbardosh boʼlgan mahsulot yetishtirmaymiz. Bogʼ va tokzorlarda
hosildorlik juda past. Masalan, xorijiy davlatlarda bir gektar intensiv bogʼdan 70
-
100 tonna, ayrim mevalardan 130 tonnagacha hosil olinsa, yurtimizda bir
gektardan 10-
30 tonna, anʼanaviy bogʼ
-tokzorlarda esa 4-5 tonna mahsulot
olinadi.Mahsulotni saralash, qadoqlash, qayta ishlash va eksport qilish boʼyicha
31 ta agrologistika markazi tashkil etilgan.
57
1-jadval
Respublikada faoliyat yuritayotgan meva-sabzavot klasterlari
№
Hududlar
Meva-sabzavot klasterlari
soni
Beriktirilgan
yer
maydoni
shundan
Klasterda
(gektar)
Fermer xo’jaligida
soni
maydoni
1
Qoraqalpog’iston
Respublikasi
26
12084
3966
1057
8118
2
Andijon viloyati
24
14864
1631
1872
13233
3
Buxora viloyati
12
29686
6600
3065
23087
4
Jizzaj viloyati
13
15528
5247
1134
10281
5
Qashqadaryo
viloyati
31
17403
2035
2613
15368
6
Navoiy viloyati
9
3979
1742
119
2237
7
Namangan viloyati
17
20167
3595
1220
16572
8
Samarqand viloyati
15
23157
2895
2759
20262
9
Surxondaryo
viloyati
19
8210
1972
536
6238
10 Sirdaryo viloyati
6
2847
2717
111
130
11 Toshkent viloyati
28
20823
5914
1224
14909
12
Farg’ona viloyati
31
24723
2205
4365
22518
13 Xorazm viloyati
18
12675
730
1368
11945
Jami
249
206147
41250
21443
164898
Izoh:
Statistik ma’lumotlar asosida muallif tomonidan tuzildi.
Lekin aylanma mablagʼlar yetishmasligi va doimiy mahsulot yoʼqligi
oqibatida ularning aksariyati mavsumiy ishlab, mavjud quvvatlardan bor-
yoʼgʼi
10-15 foiz foydalanmoqda, xolos.
Jadval ma’lumotlarini tahlil qiladigan bo’lsak,
mamlakatimizda hududlar kesimida meva-sabzavotchilik klaster sonini hamda
ularga beriktirilgan yer maydoninining ulushini ko’
rishimiz mumkin. Birgina
Toshkent viloyatining o’zida 28 ta meva
-sabzavo
t klasteri mavjud bo’lib, ularga
beriktirilgan yer maydoni 20823 ming gektarni tashkil qiladi. Fermer xo’jaligiga
ajratilgan yer maydoni 14909 ming gektarni tashkil qiladi.Tabiiy iqlim sharoiti va
ixtisoslashuvidan kelib chiqib viloyatlar kesimida Qashqada
ryo va Farg’ona
viloyatlarida klasterlar 31tani tashkil etgan bo’lsa, Navoiy va Sirdaryo
viloyatlarida 6-9 tagacha klasterlarni tashkil etib turibdi. Bu jadval
ma’lumotlariga tayangan
holda yana shuni aytish mumkinki, sohada bugungi
kunda marketing yoʼqligi, jahon bozoridagi holat oʼrganilmasligi oqibatida
eksport talablariga javob beradigan mahsulotlar yetarli miqdorda
yetishtirilmayapti. Dehqon, qayta ishlovchi va eksportchi korxonala
r oʼrtasida
tizim
li hamkorlik yoʼlga qoʼyilmagan. Mirishkor ekinlarni oʼ
z bilganicha
joylashtirib, yetishtirilgan mahsulotini sota olmayapti, eksportyor esa meva-
sabzavot qidirib yuribdi. Bu xorijlik xaridorlar bilan uzoq muddatli hamkorlik
qilishga salbiy
taʼsir etadi.
58
Xulosa
qilib shuni aytish mumkinki, mamlakatimizda jami 249 meva-
sabzavot klaster faoliyat ko’rsatib kelib, ularning yer maydoni, mahsulot ishlab
chiqarish, meva-sabzavot klasterlari joylashtirilgan hududlarni qamrab olganlik
darajasini, biriktirilgan fermerlar soninidan kelib chiqib, shuni aytish mumkinki
isloh
atlar o’z natijasini berib kelmoqda.
Bugungi kunda dehqonlarga moddiy
resurslar va avans mablag‘larini o‘z vaqtida yetkazib berish, samaradorligi past
bog‘
-
rog‘larni yangilash, hosildo
rlikni oshirish klasterlarning asosiy vazifasi
bo‘lishi kerak .Sababi rag’batlantirish bu dehqon va fermerlarga katta kuch
hamda ishlash uchun turtki bo’ladi.
Foydanilgan adabiyotlar:
1.
O
‘
zbekiston Respublikasi Prezdentining 2021 yil 15-dekabr PQ-52 sonli
“
Meva-sabzavotchilik
sohasini davlat tomonidan qo‘llab
-quvvatlash, tarmoqda klaster va kooperatsiya tizimini yanada
rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida
qarori
2.
“Paxta
-
to‘qimachilik klasterlari faoliyatini tashkil etish tartibi to‘g‘risida” O‘
zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori 04.12.2021 yildagi 733-son
3.
O‘zbekiston Respublikasi Prezdentining Farmoni “Paxta to’qimachilik klasterlari faoliyatini
tartibga solish chora tadbirlari to’g’risida”gi 16.11.2021 yildagi PF
-14 son
4.
Murtazo Аx
medovich Rahmatovn
ing “Yangi O‘bekiston Uchinchi Renessans ostonasida”T: ”
Zamin nashr” 2021,212b
5.
M.A.Rahmatov, B.Z.Zaripovlar “Klaster
-integrat
siya innovatsiya va iqtisodiy o‘sish” risolasi T:
”Zamin nashr”2018
6.
7.
www.Stat. uz
8.
https://uza.uz/uz/posts/meva-sabzavotchilik-klasterlari-tashkil-etish-choralari-belg-09-
12-2019
ENSURING THE WELL-BEING OF THE POPULATION THROUGH
SUSTAINABLE ECONOMIC GROWTH
Karimov Islombek Mizrobovich
Master Of Business Administration - Level 2
Kimyo International University in Tashkent
Ashurova Z.O.
PhD, Management Engineering
The following key ideas underpin ensuring population well-being through
sustainable economic growth: achieving upper-middle income status through
sustainable economic development; developing an education, healthcare, and
social protection system that fully satisfies local demand and international
standards; fostering a population-friendly environment; creating a just and
modern state that serves the people; and ensuring the s. Up until 2030, the
intentional realization of the country's aims and objectives for sustainable
development will be supported by the appropriate framework established by the
legislative, legal, institutional, and economic framework adopted in 2017
–
2021
[1].
