62
allows for a more inclusive approach that considers diverse perspectives and
promotes accountability. [3]
Conclusions and suggestions :
In my point of view, overall, ensuring the well-
being of the population through sustainable economic growth requires a holistic
approach that integrates economic, social, and environmental considerations. By
focusing on these aspects, we can strive for equitable and sustainable
development that benefits present and future generations.
References:
1.
Decree of the president of the Republic of Uzbekistan on the Strategy "Uzbekistan
–
2030"
- ii. ensuring the welfare of the population through sustainable economic growth(2023y) 45.
Increasing the volume of the economy by 2 times by 2030 and joining the ranks of upper-middle-
income countries. https://lex.uz/uz/docs/6600404
2.
Role of economic growth in welfare improvement (2012y ) -
Ì.À. K
hazheeva PhD in
Economics, Associate Professor, Irkutsk State Railway University e-mail: Marya77@list.ru
file:///C:/Users/islombek.karimov/Downloads/rol-ekonomicheskogo-rosta-v-povyshenii-
3.
VOLUNTARY NATIONAL REVIEW on the implementation of national goals and objectives
of
sustainable
development
of
Uzbekistan
until
2030
-
https://api.mf.uz/media/document_files/02_05_2023ru.pdf
KLASTERLAR -
AHOLI FAROVONLIGINI TA’MINLASHNING
YANGICHA USULI
Rizayeva Nilufar Oblakulovna
Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti,
katta o’qituvchi
Jahon
iqtisodiyotida
kechayotgan
integratsiya
jarayoni
uning
globallashuviga katta ta’sir ko’rsatmoqda. Bu bir tomondan qo’shimcha qiymat
yaratishning transmilliy
“
zanjirini
”
ko’
zda tutgan holda, ikkinchi tomondan ishlab
chiqarish sohasida ham raqobatni kuchaytirmoqda. Globallashish asosida
logistika va tovarlar hamda xizmatlar sifatini ham standartlashtirishni
ta’minlovchi umumjahon kommunikatsiya tizi
mi ham rivojlanib bormoqda.
Qolaversa, aholi sonining muttasil oshib borishi ish bi
lan ta’minlash, aholiga qulay
faoliyat jararyonini yaratishni taqozo etayotir.
Klasterlarni shakllantirishdan maqsad
–
shahar, tuman va viloyat Ichida
joylashgan bir xil soha korxonalarini va ular bilan yagona texnologik zanjirda
bo’lgan ta’lim, ilmiy, in
jiniring,konsalting,standartlashtirish, sertifikatlashtirish
va boshqa xizmatlarni uyg’unlashtirirish –
innovatsion ishlab chiqarishni tashkil
etish asosida raqobatbardosh t
ovarlar yartishga yo’naltiri
shdan iboratdir. Bunda
aholini ish bilan ta’minlashdek muhim jihat ham o’zini namoyon etadi.
Bu
jarayonda yetakchi rol ichki bozor institutlarini, xususan, klasterlarni isloh qilish
va takomillashtirishni jadallashtiruvchi barcha turdagi mexanizmlardan
foydalangan holda raqobatbardosh milliy iqtisodiyotni shakllantirish va
rivojlantirishga qaratilmoqda.
63
Klasterni qurish muayyan texnologik sohada ishlab chiqarish biznes
loyihalarini, fundamental ishlanmalarni va yangi mahsulotlar uchun zamonaviy
dizayn tizimlarini birlashtirish, ushbu mahsulotlarni ishlab chiqarishni
tayyorlash va ularni mintaqa yoki ma’l
um bir hududda joylashtirish zarurati bilan
bog’liq.
[1]
Klasterlarni shakllantirish va rivojlantirish to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri investi
tsiyalarni
jalb etish va tashqi iqtisodiy integratsiyani faollashtirishning samarali mexanizmi
hisoblanadi. Klasterlarni rivojlantirish jahon va mintaqaviy qiymat zanjirida
mahalliy korxonalarning mavqeini optimallashtirishni ta'minlaydi, xomashyoni
qayta
ishlash, import o’rnini bosi
sh darajasini oshirishga, shuningdek,
mahsulotlarning narxdan tashqari raqobatbardoshlik darajasini oshirishga
yordam beradi. Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi amalga
oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning samaradorl
igi sustligini ko‘rsatdi, bu
esa
iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini rivojlantirishga xizmat qilmadi.
Yurtimizda yengil sanoat klasterlarini rivojlantirish mamlakatimizning
barcha hududlarida to‘qimachilikning yangi turlarini ishlab chiqarish bo‘yicha
“toladan do‘kongacha” tamoyili bo‘yicha texnopolislarga yanada rivojlanishga
qodir yengil sanoat klasterlarini rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish,
ichki va tashqi bozorda xaridorgir bo‘lgan kiyim
-kechak, charm buyumlar,
poyabzal va boshqa innovatsion mahsulotlar va xizmatlar mamlakatimizning
barcha hududlarida munosib ish o‘rinlarini ta’minlamoqda.
Tadqiqot shuni ko'rsatadiki, iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor
yo'nalishlari sanoat, agrosanoat kompleksi va kooperatsiyani rivojlantirish,
barqaror turizm va yengil sanoat klasterlarini rivojlantirish kabi asosan
hududlarni riv
ojlantirish yo’nalishlarini jamlashga qarati
lgan. Ushbu
yo‘nalishlarni rag‘batlantirish rivojlanish institutlarini yaratish, kichik va o‘rta
biznes uchun ma’muriy to‘siqlarn
i kamaytirish, raqamli va yashil iqtisodiyotni
rivojlantirish, iqtisodiy infratuzilma sifatini, investitsiya qonunchiligini
yaxshilash hamda arzon va uzoq muddatli moliyaviy resurslardan foydalanishni
ta’minlashni nazarda tutadi.
Bu chora-tadbirlar qishloq aholisi daromadlarining oshishiga olib kelishi
kerak; multiplikativ effekt, mintaq
aviy rivojlanish, qo’shilgan qiymat va
ekspo
rtning o’sishi, migratsiya oqimini kamaytirish; ijtimoiy rivojlanish; siyosiy
barqarorlik.
Natijada, belgilangan strategik maqsadlarni amalga oshirish va mamlakatni
rivojlantirishning asosiy vazifalarini hal etish doirasida klasterli yondashuvni
hisobga olgan holda quyidagilar zarur:
1.Klasterlarni samarali tashkiliy rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni
shakllantirish, klasterni rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish;
2.Klaster ishtirokchilarining raqobatbardoshligini oshirishga qaratilgan
loyihala
rni samarali qo‘llab
-quvvatlash;
3.Klaster siyosatini hududiy va tarmoq miqyosida amalga oshirish uchun
samarali uslubiy, konsalting, axborot-
ma’rifiy yordam
ko‘rsatish.
64
Davlat klaster siyosatining asosiy maqsadi
klasterni rivojlantirish yo‘lidagi
barcha t
o‘siq va cheklovlarni bartaraf etishdan iborat bo‘lishi kerak. Hududlarda
infratuzilmani takomillashtirish, samarasiz mexanizm va cheklovlarni bartaraf
etish
orqali yangi tashkil etilayotgan va o‘sib borayotgan k
lasterlarni
shakllantirish, modernizatsiya qilish va mustahkamlashda davlatning faol roli
ko‘rsatilmoqda. Hukumatning sa'y
-harakatlari alohida korxonalar va tarmoqlarni
qo'llab-quvvatlashga emas, balki etkazib beruvchilar va iste'molchilar o'rtasidagi,
yakuniy iste'molchilar va ishlab chiqaruvchilar o'rtasidagi, ishlab
chiqaruvchilarning o'zlari va davlat muassasalari o'rtasidagi munosabatlarni
rivojlantirishga qaratilgan bo'lishi kerak.
Klaster yondash
uvidan foydalanishni o‘rganar ekanmiz, milliy iqtisodiy
otga
nafaqat an’anaviy tarmoqlar,
kompaniya va korxonalar emas, balki klasterlar
prizmasi orqali qarash kerak degan xulosaga keldik. Klasterlar ko'proq
raqobatning tabiati va raqobatdosh ustunliklarga erishish vositalari haqidadir.
Klaster g’oyasi bizga da
vlat iqtisodiyotini rivojlantirish imkoniyatlariga yangicha
qarash va biznes muhitini shakllantirishda alohida kompaniyalar, hukumat va
xorijiy raqobatning rolini tushuntirish imkonini beradi. Ular hukumat uchun
klasterlar rivojlanishidagi to'siqlarni bartaraf etish bilan bog'liq yangi rolni
shakllantiradi.
So]nggi paytlarda klasterlarni shakllantirishda davlat yordamining
muhimligiga e’tibor qaratadigan ko’plab tadqiqotlar paydo bo’ldi. Qoida
tariqasida, ular sanoat siyosati, mintaqaviy siyosat, to'g'ridan-to'g'ri xorijiy
investitsiyalarni jalb qilish siyosati va tadqiqot siyosatini birlashtiradi. Klaster
yondashuviga asoslangan davlatning samarali mintaqaviy iqtisodiy siyosatini
qurish uchun klasterlar
rivojlanishiga ta’sir etuvchi muayyan majburiy shartla
rga
rioya qilish zarur. Bundan tashqari, shartlarning hech biri ustun emasligi va
klaster rivojlanishi bilan turli omillarning roli o'zgarishi qayd etilgan.
Olimlarning ta’k
idlashicha iqtisodiyotning ichki klaster modeli quyidagi
qoidalar asosida qurilishi kerak: [2]
1. Iqtisodiy rivojlani
shning zamonaviy nazariyasi va ko‘pgina mamlakatlar
amaliyoti ma’lum bir faoliyat sohasidagi turli xo‘jalik sub’ektlari o‘rtasidagi o‘zaro
aloqalarning yaqin tarmoqlar
iga asoslangan murakkab iqtisodiy hodisa bo‘lgan
klasterlar hodisasiga asoslanadi. Klasterlar umumiy xususiyatlar bilan bir
qatorda bir qator aniq xususiyatlarga ega bo'lib, ularning birligi ma'lum bir
mintaqaning raqobatdosh ustunliklarini yaratadi.
2. Rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlar klasterlarni rivojlantirish va
shakllantirishda davlat yordamiga muhtoj. Oxirgi holatda nafaqat normativ-
huquqiy va moliyaviy bazani ta'minlash, balki yirik mahalliy va xorijiy
kompaniyalar, kichik va o'rta biznes vakillari, moliya, ilmiy-tadqiqot tuzilmalari,
mintaqaviy kompaniyalar o'rtasida tashabbuskor va faol vositachi bo'lish talab
etiladi. bozorlar va omillar bozorlari, infratuzilma va yordam institutlari.
3. Klasterlarni davlat direktivasi asosida (rejali iqtisodiyot miqyosidagi
hududiy ishlab chiqarish komplekslari kabi) yaratish mumkin emasligi sababli,
davlat nazorat organlari alohida hududlar yoki hududlarda klaster mavjudligini
65
tan olishlari va tabiatini tushunishlari kerak. va uning o'tmishdagi va kelajakdagi
rivojlanish dinamikasi. Shundagina klasterni rivojlantirish uchun shart-sharoitlar
yaratishda davlatning faol rolini amalga oshirish mumkin.
4. Klasterlarni rivojlantirish bo‘yicha davlat siyosati klaster korxonalarini
bev
osita qo‘llab
-quvvatlashga emas, balki klaster zonasining moliyaviy,
konsalting, injiniring jihatdan jozibadorligini oshirishga yordam beradigan
infratuzilmani yaratishga qaratilishi kerak. , logistika, ta'lim, tadqiqot, transport,
uy-joy va boshqa tegishli xizmatlar.
Shu bilan birga, davlat tomonidan tartibga solish san'ati ijobiy (sinergetik
ta'sir, ijtimoiy sheriklik, yangi ish o'rinlarini yaratish, raqobatbardoshlikni
oshirish) va salbiy tashqi ta'sirlarni (ekologik yuk, ko'chmas mulk narxining
oshishi, klaster zonasida yashash narxining oshishi) muvozanatlashdan iborat. ,
haddan tashqari to'ldirish effekti va boshqalar). Ularda klasterlarni joylashtirish
va barcha ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlarni hisobga olgan holda mintaqaviy dasturni
ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etmoqda.
5. K
lasterlarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan davlat siyo
satining
samaradorligi davlat appa
ratining barcha bo‘g‘inlarining o‘zaro hamkorligiga
bog‘liq. Gap davlatlararo, milliy, mintaqaviy va mahalliy hokimiyat organlari
haqida bormoqda. Hududiy boshqaruv darajasining eng katta ahamiyatini
inobatga olgan holda, ushbu darajadagi boshqaruvning vakolatlarini
kengaytirishdan ma'lum bir manfaatdorlik mavjud.
Klaster tarkibiy qismlarini aniqlashning umumiy sxemasi quyidagi asosiy
fikrlar bilan ifodalanishi mumkin:
- yirik firmaning (o'xshash firmalarning kontsentratsiyasi) quyi va yuqori
darajadagi firma va tashkilotlar bilan vertikal aloqasini aniqlash;
- sanoatda, shu jumladan qo'shimcha mahsulotlar va xizmatlar bo'yicha, shu
jumladan ishlab chiqarishda o'xshash texnologiyalarni qo'llash orqali gorizontal
tadqiqotlar;
- korxonalarni mutaxassislar, texnologiya, axborot, kapital yoki infratuzilma
bilan ta'minlovchi tashkilotlarni aniqlash;
- klasterning davlat yoki tartibga soluvchi tuzilmalarini aniqlash.
Klaster usulidan foydalanishni respublika iqtisodiyotining ustuvor
yo‘nalishlaridan biri –
yengil sanoat misolida ko‘rib chiqish mumkin.
Toʻqimachilik va tikuvchilik mahsulotlari yengil sanoatning ustuvor tarmogʻi
hisoblanadi. Bu sanoat bir qator sabablarga ko'ra respublika iqtisodiyotida
strategik o'ringa ega bo'ldi:
Birinchidan,
mahalliy xomashyodan foydalanishga qaratilgan bo'lib, ularni
qayta ishlash salohiyati katta.
Ikkinchidan,
mehnatga imtiyozli soliq solish tizimini o'rnatish shaklida
foydalanish jihatidan ayniqsa intensiv sanoat bo'lib, bu aholi bandligini
ta'minlaydi.
Uchinchidan,
mahsulotlari ichki bozorning torligi va raqobatbardoshligi
tufayli eksportga yo'naltirilgan va to'liq texnologik zanjir mavjudligi sababli
klasterlarni shakllantirish uchun eng muhim hisoblanadi.
66
To‘rtinchidan,
O‘zbekistonda ishlab chiqarish sanoatining salmo
qli qismi
avvallari mamlakatimizda ishlab chiqarilgan xomashyoni qayta ishlagan. Shu
bilan birga, iqtisodiyotning birlamchi tarmoqlarida ishlab chiqarish hajmining
ulushi nisbatan yuqori. Bu shuni anglatadiki, mahsulotni qayta ishlash ba'zi
imkoniyatlarga ega. Importga nisbatan mutanosib tarif siyosatini olib borish,
qishloq xo‘jaligini alohida turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish uchun to‘g‘ridan
-
to
‘g‘ri subsidiyalar shaklida qo‘llab
-quvvatlashdan tashqari, qayta ishlashni
rivojlantirishga turtki bo‘ladi.
[3].
Yengil sanoatda klasterlarni shakllantirish va rivojlantirish uchun bir qancha
muhim shartlar bajarilishi kerak. Bu, birinchi navbatda, o'zimizning xom
ashyoning mavjudligi, ya'ni. paxta, jun va ipak ishlab chiqarish va qayta ishlash
bo‘yicha agrosanoat tarmog‘ini rivojlantirish, bu tikuvchilik i
shchilarining
chetdan keltiriladigan gazlamalarga qaramligini qisman kamaytiradi, buning
natijasida bu jarayon uchun shart-sharoit yaratish zarur.
Paxta tolasini qayta ishlash sxemasini kengaytirish, ipakchilik va mayin junli
qoʻychilikni tiklash, qishloq xoʻjaligi, chorvachilik va ipakchilik ilmiy
-tadqiqot
institutlarini tashkil etish orqali toʻqimachili
k ishlab chiqarishni rivojlantirish
mumkin.
Toʻqimachilik va tikuvchilik klasterlari, oʻquv, ilmiy
-ishlab chiqarish
majmualari, shuningdek, eksport-sanoat zonalarini tashkil etish uchun avtonom
hududlarning tashkil etilishi tikuv sexlarining ishlab chiqarish quvvatlari holatini
tubdan yaxshilash, yirik eksport buyurtmalarini bajarish imkoniyatlarini
kengaytirish;
yangi texnologiyalarni jalb etish, tikuvchilik tarmog‘i
sub’yektlarining moliyaviy ahvolini va umuman, mamlakat byudjetini yaxshilash
hududlar va hududiy klasterlarni rivojlantirishga turtki bo‘ladi.
Bundan tashqari, to‘qimachilik va tikuvchilik mahsulotl
ari ishlab chiqarish
loyihalarini moliyalashtirishning samarali mexanizmlarini ishlab chiqish zarur.
Shu nuqtai nazardan, kelajakdagi klasterning tashkiliy sxemasini tashkil etish
imkonini beradigan tayyor mahsulot ishlab chiqaruvchisi orqali moliyalashtirish
mexanizmini amalga oshirish zarur: qishloq xo'jaligi ishlab chiqaruvchilari (xom
ashyo ishlab chiqaruvchilar) - TCE tadbirkorlari (tikuv tikuvchilar, trikotajchilar,
to'qimachilik ishchilari) )
O‘zbekistonda qisqa davr ichida bu borada erishilgan nati
jalar haqida fikr
yuritar ekanmiz, bunda Buxorodagi “BCT Cluster” va Toshkent viloyatidagi “TCT
Cluster” klasterlari faoliyatiga murojaat qildik, aniq detallar va dalillarga
suyandik.
Oddiy misol, fermerlar tolaning bir kilosini 1,5 dollarga sotsa, klasterlar
paxta xom ashyosini bunday arzon bahoga sotmaydi. Ularda 1,5 dollarlik xom
ashyoni 25 dollar qiymatga aylantirish imkoniyati bor. Mana, klasterning asosiy
ustunligi qayerda?!
Klasterning yana bir afzalligi aholi bandligini ta’minlashda ko‘zga
tashlanmoqda. Chunki har 100 gektarda 15
—
25 nafar kishi doimiy ish bilan
ta’minlanishi, ularga mehnat daftarchasi ochilib, oylik maosh berilishi kerak.
Afsuski, fermer xo‘jaliklarida buning uddasidan amalda chiqilmagani oqibatida
67
chekka hududlarda ishsizlik masal
asi eng og‘riqli muammoga aylandi. Klaster
usuliga o‘tilgach, odamlar yil —
o‘n ikki oy ish bilan ta’minlandi, mehnatiga
yarasha haq berilmoqda. Bugun ular qishloq xo‘jaligidagi klaster islohoti
samaralarini o‘z hayotida his qilmoqda. [4].
Xulosa qilib shu
ni ta’kidlash kerakki, hozirgi kunda klaster aholining
turmush tarzini yaxshilashda yangicha yondashuv bo’lmoqda ,desak mubolag’a
bo’lmaydi. Sababi yuqorida yoritib bergan klaster usulining asl maqsadi nafaqat
O’zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirish, balkim aholini ish bilan ta’minlashdan
iboratdir. Har bir zanjirda ma’lum bir vazifalarni mutaxassislar va soha vakillari
mehnat qilishsa, oddiy dala ishkarini dehqonlar bajarib kelishmoqda. Klasterlar
ham mehnatlariga juda yaxshi oylik maosh to’lashayabdi ya’ni aholi nafaqat
mavsumiy ish bilan balki doimiy ish bilan ta’minlanmoqda.
Foydalangan adabiyotlar ro’yxati:
1. Rahmatov M.A.
“
Klaster-
integratsiya, innovatsiya va iqtisodiy o’sish”
. Toshkent -2020 yil
2.
Усмонов Б, Раджабов
O,
“Изучение опыта развития и управление инновациями в
кластерах“ Ташкент, “Фан ва технология”
,2017
йил.
3. Qulmurodov A.
“Klaster qaldirg’och loyiha”,
“
Qishloq hayoti
”//
5 may 2017 yil
4. Rahmatov M.A “Klaster O’zbekiston iqtisodiyotiga yangi nafas olib kirmoqda”. T.,2017.
ENHANCING POPULATION WELFARE: HARNESSING SUSTAINABLE
ECONOMIC GROWTH AND THE DIGITAL ECONOMY THROUGH EFFECTIVE
DIGITAL MARKETING STRATEGIES
Rakhmatova Sitora Shukhratjon kizi
PhD student, Marketing, Business Administration
Department of Marketing,
Tashkent State University of Economics
Population welfare stands as one of the fundamental concerns for societies
worldwide [1]. It encompasses a wide array of factors, ranging from healthcare
and education to employment and overall quality of life. In the contemporary
landscape, the pursuit of population welfare is closely intertwined with
sustainable economic growth and the rapid expansion of the digital economy. This
research seeks to investigate how these elements can be harnessed
synergistically through effective digital marketing strategies.
Sustainable Economic Growth and Population Welfare
1.1 The Link between Economic Growth and Welfare
Sustainable economic growth is recognized as a pivotal factor in enhancing
population welfare [2]. It provides the necessary resources and infrastructure to
support the provision of essential services, including healthcare, education, and
social safety nets. Through rigorous scientific analysis of historical data and
comprehensive literature reviews [3], we explore the intricate relationship
between economic growth and various welfare indicators such as life expectancy,
literacy rates, and income distribution.
