28
qo‘llashga, shuningdek, talabalar o‘rtasida innovatsion, ijodiy fikrlashni
shakllantirishga e’tibor qaratish lozim.
Xulosa
qilib aytganda, oliy o‘q
uv yurtlarining yuqori salohiyati qurilish kabi
muhim fond yaratuvchi sohaning innovatsion rivojlanishiga katta hissa qo‘shish
imkonini beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
:
1.
Asamatdinov M.O. Mahalliy xom ashyo asosida suvoq qorishmasining tarkibi va
xossalarini shakllantirish. Texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiya
avtoreferati.- Toshkent, 2020.
2.
Aхлиддинoв и дp. “Упpaвление oбpaзoвaнием в Узбекистaне: пpoблемы, пoиск,
pешения”. Т. “Ес
-
ТAСИС”. 1999.
3.
Ilyasov A.T. Mahalliy xom ashyo asosida samarali devorbop keramik buyumlarning
strukturasi, tarkibi va xossalarini shakllantirish. Texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (
PhD)
dissertatsiya avtoreferati.- Toshkent, TAQI, 2018.
4.
Кopзникoвa Г.Г. Менеджмент в oбpaзoвaнии. М., “Aкaдемия”, 2008 г.
5.
Najimov I.P. Qurilish materiallari sanoati korxonalarining barqaror rivojlanishini
ta’minlash (Qoraqalpog‘iston Respublikasi misolida). Iqtisodiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori
(PhD) dissertatsiyasi avtoreferati.- Toshkent, 2021.
6.
Сaгинoвa O.В. –
Мapкетинг высшегo oбpaзoвaния: oснoвные пoнятия, нoвые
тенденции и пеpспективы, М. 2006.
7.
TA’LIM TIZIMINI
ZAMONAVIY BOSQICHGA OLIB CHIQISH
–
IQTISODIY
YUKSALISH KAFOLATIDIR
Davlatova Nilufar Vosiljonovna
Namangan Davlat Universiteti tayanch doktoranti
Bugungi kunda jahonda kechayotgan globallashuv va texnologik qurollanish
bosqichida ilm-fan, real ishlab chiqarish va texnika-texnologiyalarning
rivojlanishi natijasida malakali, intellektual salohiyatli kadrlarga talab kuchayib
bormoqda.
Qaysi bir rivojlangan mamlakatning iqtisodiyotiga razm qolmaylik, YaIMning
yuqori sur’atlarida o‘sib kelishiga inson kapitalining o‘rni beqiyosligini
ko‘rishimiz mumkin. O‘z navbatida, mamlakatning
eksport salohiyati, innovatsion
mahsulotlar, hududlarda maxsus iqtisodiy zonalarning tashkil etilishi qolaversa,
daromad olib keluvchi g‘oyalar, patentlar, nou
-xau va venchur loyihalarning
yaralishida davlat tomonidan ta’lim tizimi ilmiy faoliyatini konst
ruktor-
texnologik ta’minlash orqali erishiladi.
Hozirgi kunda ta’lim tizimi
barcha mamlakatlar uchun asosiy ustuvor
beriladigan tarmoq sifatida qaralmoqda. Chunki, mamlakat istiqboli, kelajagi
aynan yoshlar qo‘lida ekanligi barchamizga ma’lum.
Aynan yoshlarning tanlagan
sohalari bo‘yicha zaruriy bilimlar berish, ularning ko‘nikma
larini shakllantirish
ta’lim tizimi oldida turgan dolzarb masala hisoblanadi. Mamlakat tayanchi va
pirovard asosi aynan pul bilan bog‘liq munosabatlarda shakllanganligi tufayli
29
ushb
u sohada mavjud bo‘lgan muammolarni o‘rganish va ularga
y
еchim
beradigan bo
‘lajak
malakali kadrlarni yеtishtirib berish mamlakat ta’lim siyosati
bilan bog‘liq jarayondir.
Ta’lim tizimi yangi bosqichga ko‘tarilganligi sababli talabalarning fikr
darajasi kengaymoqda, axborot olish imkoniyatlari osonlashmoqda, bunday
sharoitda dars jarayonlarida innovatsion texnologiyalardan foydalanmaslik
talabalarning ijodiy fikrlash qobiliyatlarini va dars samaradorligini pasaytirib
yuboradi. Ta’lim jarayonida pedagogning kasbiy mahorati, o‘z kasbiga puxta
yondoshgan holda darslarni tashkil etish
i bo‘lajak yosh kadrlarning ko‘nikma va
malakalarini shakllantirilishiga o‘zining ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi
[1].
Ta’lim jarayoniga, jumladan, umumjahon manfaati va inson salohiyatini
maksimal darajada rivojlantirishga kengroq qarash zarur. Jahon iqtisodiyotining
ob
’y
ektiv haqiqati shundaki, Yaponiya tomonidan moliyalashtirilgan sport
avtomobili Italiyada ishlab chiqilgan, Meksika, Fransiyada yig‘ilgan va AQShda
ishlab chiqilgan yuqori aniqlikdagi elektron komponentlardan foydalanadi.
Hozirda bir mamlakatga tegishli mahsulotlar va texnologiyalarning vaqti tugadi
va xuddi shu jihat korporatsiyalar va umuman sanoat uchun ham amal qiladi.
Bunday holatda millatning asosiy boyligi fuqarolarning malakasi va ijodiy
salohiyatiga borib taqaladi.
Y
angi ta’lim mazmun
ini shakllantirishda eng avvalo xorij tajribasi muhim
ahamiyat kasb etmoqda. Masalan, Oksord, Harvard, Kembrij, Stenford, Kaliforniya
texnologiya instituti, Prinston, London Imperial kolleji va boshqa nufuzli ta’lim
muassasalarida asosiy maqsad zamon talab
lariga mos bo‘lgan, raqobatbardosh
kadrlar yеtishib chiqarishdadir. Bunda, innovatsion texnologiyalarni joriy etish,
shu orqali o‘quvchilarni amaliyot bilan integratsiyasini ta’minlash ustuvor
vazifalaridan biri deb hisoblashadi.
Shuningdek, ta’lim tizimini rivojlantirishda innovatsion jarayonlarning o‘rni
juda muhim sanaladi, xorij mamlakatlari ta’lim tizimida bir qancha namunali
strategiyalar mavjud bo‘lib, kadrlar tayyorlashda kutilgan natijaga tezroq va
sifatli tarzda olib borishga zamin yaratmoqda (1-rasm).
Zamonaviy texnologiyaga asoslangan ta’lim vositalarini puxta pedagogik
amaliyotlar bilan uyg‘unlashtirish talabalarga ham, umuman universitetlarga
ham foyda keltirishi mumkin, ammo bu ta’lim ekotizimida katta o‘zgarishlarga
olib keladi. Shuning uchun bunday qayta taqsimlash insoniy, texnologik va
pedagogik omillarni hisobga oladigan keng strategik rejalashtirishdan
boshlanishi kerak.
1-rasm.
Ta’lim tizimini rivojlantirishda innovatsion jarayonlar
[2]
30
Xususan, yangi asbob-uskunalarni xarid qilish professor-
o‘qituvchilarni
qo‘llab
-
quvvatlash, xabardor qilish, rag‘batlantirish va malakasini oshirish
tuzilmasini, shuningdek, ushbu uskunani ularning pedagogik faoliyatiga joriy
etishni rag‘batlantirish uchun
mukofotlash tizimini yaratish bilan birga olib
borilishi kerak [3].
Buyuk Britaniyada bakalavr darajasida iqtisod bo‘yicha universitet ta’limi
mustaqil bilim sohasiga tuzilgan keng fanlar majmui bo‘lib, talabaga bilimlar
chegaralari, shuningdek, uni qo‘llashning ayrim asosiy yo‘nalishlari haqida
tushuncha beradi. Iqtisodchining ish faoliyati davomidagi asosiy vazifa va
qiyinchilik bu avvalgi bajarilgan ishlarni kelgusida yangicha innovatsion usulda
bajara olishidir. Iqtisodchining ish prinsiplarini asos (iqtisod asoslari bo‘yicha
haqiqiy bilim) bo‘lmasa, to‘g‘ri talqin qilib bo‘lmaydi, shuning uchun gap
ustuvorliklarda emas, balki muvozanatda bo‘lib, talabalar –
bo‘lajak
iqtisodchilarga kontseptual tushuncha beradi.
Ilg‘or G‘arb mamlakatlari ta’limning boshlang‘ich bosqichidayoq
iqtisodchining kasbiy faoliyatining innovatsi
on xarakterini ko‘rishadi. Biroq,
mamlakatimizda ta’lim ko‘pincha kasbiy hamkorlik, zamonaviy texnologiyalar va
ijodkorlikdan ko‘ra bilimlarni professor
-
o‘qituvchilardan talabalarga o‘tkazishga
qaratilgan. Hozirgi holat ushbu yondash
uvni qayta ko‘rib chiqi
shni va asosiy
e’tiborni kasbiy mustaqillik, ijodkorlik va еtakchilikni rivojlantirishga qaratishni
talab qiladi.
Zamonaviy texnologiyalar hayotimizning ajralmas qismiga aylanib, ularning
yosh avlod turmush tarziga ta’siri yildan
-yi
lga ahamiyatli bo‘lib b
orar ekan,
ularning o‘zgartiruvchi xususiyati butun jamiyat, jumladan, ta’lim sohasiga ham
taalluqlidir. O‘quv jarayonida mobil qurilmalar, simsiz tarmoqlar, bulutli saqlash
va ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishga bo‘lgan ishtiyoq ularning o‘quv jarayonini
o‘zgartirish va samaradorligini oshirishda taqdim etayotgan ulkan imkoniyatlari
bilan bog‘liq.
Ta’lim sharoitida globallashuv
natijasida sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan ijobiy
hodisalar:
1) ta’lim va kadrlar tayyorlash mamlakatning i
qtisodiy raqobatbardoshligini
oshirishning asosiy vositasiga aylanishi;
2) aholi va ishchi kuchining bilim, ko‘nikma va malakalarini shakllantirish
maqsadida oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim va kasbiy qayta tayyorlashni
kengaytirish zarurati.
Hozirgi kunda, mamlakatimiz oliy
ta’lim muassasalarida dars jarayonlarini
samarali tashkil etishda bir qancha metodlar mavjud bo‘lib, ular orqali fanning
mazmuni, jamiyat hayotidagi aktualligi hamda soha ichidagi muammolar va
ularni bartaraf etishdagi yеchimlarni topishda qo‘l keladi (1
-jadval).
Butun dunyodagi OTMlardagi o‘zgarishlarni boshqaradigan kuchlardan
ustun turish uchun texnologiya tobora ko‘proq innovatsion, tejamkor yеchimlar
bilan bog‘lanmoqda. Zamonaviy texnologiyaga asoslangan ta’lim vositalarini
puxta pedagogik amaliyotlar
bilan uyg‘unlashtirish talabalarga ham, umuman
universitetlarga ham foyda keltirishi mumkin, ammo bu ta’lim ekotizimida katta
31
o‘zgarishlarga olib keladi. Shuning uchun bunday qayta taqsimlash insoniy,
texnologik va pedagogik omillarni hisobga oladigan keng strategik
rejalashtirishdan boshlanishi kerak.
1-jadval
O‘quv mashg‘ilotlarini samarali tashkil etuvchi metodlar
[4]
O‘quv
mashg‘ulotlari
Interfaol metodlar va
ta’lim strategiyalari
Grafik organayzerlar
Ma’ruza mashg‘ulotlari
ta’lim texnologiyasi
Erkin yozish. Asoslangan
esse
Klaster.
B-B-B chizmasi T-chizma
Seminar mashg‘ulotlari
ta’lim
texnologiyasi
Aqliy hujum. FSMU
Blist-
so‘rov.
Blist-
o‘yin
Venn diagrammasi.
Konsteptual jadval
Amaliy mashg‘ulotlar ta’lim
texnologiyasi
O‘qitish bo‘yicha qo‘llanma.
Yozma va og
‘
zaki davra
suhbati
Insert jadvali.
“Nima uchun” chizmasi.
“Qanday?”
diagrammasi
Mustaqil ta’lim
texnologiyasi
Tushunchalarni aniqlash
Baliq skeleti
Keys-
stadi ta’lim
texnologiyasi
Tushunchalar asosida matn
tuzish
Toifalash jadvali
Loyihali ta’lim texnologiyasi
Chalkashtirilgan mantiqiy
zanjirlar ketma-ketligi
Nilufar guli
Bilamizki, ta’lim tizimini moddiy
-texnik bazasini yaxshilash moliyaviy
sog‘lomlashtirishning strategik yo‘nalishi
bo‘lib, budjetdan tashqari mablag‘, ya’ni
tadbirkorlik faoliyatidan mablag‘larni jalb etish hisobig
a moliyalashtirishning
yangi manbaidan foydalanish
kerak bo‘lib, bu chora oliy ta’limni jahon miqyosida
rivojlantirishning ob’
yektiv qonuniyati hisoblanadi.
Shunday ekan, O‘zbekistonda ta’lim tizimining moliyaviy boshqaruvini
takomillashtirish orqali malakali kadrlar tayyorlashning yangicha boshqaruv
tuzilmalarini tashkil etish va boshqaruvning zamonaviy shakl va usullaridan
foydalanish dolzarb muammolardan biri hisoblanadi.
Buning uchun, avvalo, ta’lim tizimini davlat tomondan moliyaviy qo‘llab
-
quvvatlash, mavjud mablag
‘lardan samarali foydalanish hamda ta’lim
muassasalariga budjetdan tashqari mablag‘larni jalb etishni takomillashtirish
muhim o‘rin tutadi. Negaki, ta’lim muassasalarini yetarlicha mablag‘ bilan
ta’minlamay turib, sifatli ta’lim tizimini tala
b etish oxir oqibatda ushbu soha
samaradorligiga o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatishi mumkin. Budjetdan tashqari
mablag‘larni jalb qilish yo‘nalishlari va usullarini qo‘llashda ta’lim sohasi
rivojlangan mamlakatlar ta’lim tizimini o‘rganish va mamlakatimi
zning ijtimoiy-
iqtisodiy ahvolidan kelib chiqqan holda, o‘zimizga moslashtirib, xorij tajribasidan
foydalanish maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz.
Ta’lim tizimi rivojlangan xorijiy mamlakatlar tajribasidan bizga ma’lumki,
AQSh va Yevropa mamlakatlarida aksariy
at ta’lim muassasalari xususiy tarzda
ochilgan yoki bo‘lmasa mamlakatdagi birorta yirik korporatsiyalari vasiyligida
ochilgan. Bu esa ta’lim mu
assasalarini bir nechta manbalar hisobiga
moliyalashtirishiga olib keladi. Qolaversa, turli xil grantlar, turli x
il ta’lim va
32
konsalting xizmatlari hamda h
omiylik asosida qo‘shimcha mablag‘larni jalb qilish
lozim. Bu jarayonlarga bevosita ta’lim muassasala
rining professor-
o‘qituvchilari
va ishchi-xodimlarini ham jalb qilish lozim.
Xulosa o‘rnida shuni aytish kerakki,
O‘zbekiston ta’lim tizimiga ham mazkur
tizim joriy qilinsa, ta’lim muassasalariga qo‘shimcha mablag‘larni kelib tushishiga
hamda ta’lim sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, buning natijasida ta’limni zamonaviy
bosqichga olib chiqish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash orqali mamlakat
iqtisodiyotini yuksalishiga zamin yaratadi.
Adabiyotlar ro
‘
yxati:
1.
Ожерелева Т. А. Информaционное моделирование в образователных технологии
//Международный журнал эксперименталного образованиа –
2016.
–
№. 3
-2.
–
С. 214
-218.
2.
Абрамов С. А. Исползование современных образователных технологий в процессе
организaции
дополнителного
профессионалного
педагогического
образованиa
//Оргкомитет. –
2023.
–
С. 5.
3.
Савчук Г. и др. Исползование интерактивных образователных технологий по теме
«трансформаторы» дисциплины «электротехника»
–
2023.
–
Т. 2. –
№. 3.
4. S.I.Mirhayitova
–
«
Pedagogik texnologiya
moduli bo‘yicha
»
o‘quv qo‘llanma. Toshkent
-
2020. 200 bet.
THE INFLUENCE OF SUSTAINABLE TOURISM POLICY, DESTINATION
MANAGEMENT, AND SUSTAINABLE TOURISM DEVELOPMENT ON
IMPROVING THE QUALITY OF LIFE FOR THE PEOPLE OF UZBEKISTAN : A
COMPREHENSIVE OVERVIEW
Egamnazarov Khusniddin
Tashkent State University of Economics
Sustainable tourism policy in Uzbekistan encompasses strategies for
environmental conservation, cultural preservation, economic empowerment, and
visitor management. It sets the foundation for responsible tourism practices that
benefit the environment and local communities. Destination management
initiatives coordinate efforts to ensure that tourist destinations offer authentic
and enriching experiences while efficiently managing infrastructure, services, and
visitor flows.
The ultimate goal of these policies and practices is sustainable tourism
development, where economic prosperity, cultural respect, and environmental
stewardship harmonize to enhance the quality of life for Uzbekistan's people. The
paper highlights the role of tourism in creating employment opportunities,
reducing poverty, and fostering community engagement. It also examines the
importance of maintaining the integrity of Uzbekistan's natural and cultural
assets to attract responsible and culturally sensitive tourists.
Through an interdisciplinary analysis of sustainable tourism in Uzbekistan,
this study sheds light on the multifaceted benefits and challenges faced in
