13
7.
Plotnikov V.S., Plotnikova O, V.
Ob’e
dinenie biznesa i konsolidirovannaya finansovaya
otchetnost(Consolidation of business and consolidated financial reporting), Uchebnoe posobie, -
M.: Izdatelstvo: INFRA-M, 2018 g.
8.
S.N.Tashnazarov Moliyaviy hisobotning nazariy va metodologik asoslarini
takomillashtirish(Improving the theoretical and methodological basis of financial reporting).
Monografiya. - Publisher SIA OmniScriptum Publishing. GlobeEdit Publishing house. 2018. 280 p.
ISBN-13:978-613-8-24050-1, 87-107- betlar
9.
Tashnazarov S.N. Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari(International Financial
Reporting Standards). Darslik
–
T. “Iqtisod
-
Moliya”, 2019.
10.
Urazov K.B. Buxgalteriya moliyaviy ҳisobi(
Accounting financial accounting
). O’quv
qo’llanma. –
Samarqand, SamISI, 2013. - 226 bet.
11.
“Moliyaviy ҳisobotning xalqaro standartlariga o’tish bo’yicha qo’shimcha chora
-
tadbirlar to’g’risida(
On Additional Measures to Transfer to International Financial Reporting
Standards
)”. O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611-son qarori.
INNOVATSION TARAQQIYOT
–
QURILISH INDUSTRIYASI KORXONALARINI
BARQAROR RIVOJLANTIRISH OMILI SIFATIDA
I.f.f.d., PhD
Najimov Iskander Perdebaevich
Qoraqalpoq davlat universiteti dotsenti
Bugungi kunda
dunyoning ko‘plab rivojlangan mamlakatlari olimlari va
iqtisodchilari sanoatni innovatsion rivojlantirish bo‘yicha ilmiy tadqiqotlarga
alohida e’tibor qaratmoqdal
ar. Xususan, sanoat korxonalarining innovatsion
faoliyatini faollashtirish va shu asosda korxonalarning raqobatbardoshlik
salohiyatini oshirish kabi masalalar bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda, bu
esa mahalliy qurilish materiallari sanoatiga ham t
o‘liq taalluqlidir.
Qurilish materiallari sanoatida, iqtisodiyotning boshqa ko‘plab tarmoqlari
da
bo‘lgani kabi, hozirgi vaqtda nafaqat texnik yoki texnologik yangiliklar, balki
moliyaviy resurslarni jalb qilishning tashkiliy, iqtisodiy, ijtimoiy, shuningdek
zamonaviy usullari amalda qo‘llanila boshlangani fonida innovatsion jarayonning
faollashuvi kuzatilmoqda.
Insoniyat sivilizatsiyasi ilmiy taraqqiyot va innovatsion jarayonning
faollashuvi tufayli yuzaga keladi, bu nafaqat asbob-uskunalar va texnologiyalarni
yangilashni jadallashtirishda, balki bir qator an’anaviy tarmoqlarning yo‘qolib
qolishida,
bilim va iqtisodiyotning yangi tarmoqlarining paydo bo‘lishida
(masalan, bioinjeneriya, sun’iy intellekt, nanotexnologiya va boshqalar) namoyon
bo‘ladi
[1].
Innovatsion jarayon vaqtinchalik hodisa emas, balki, doimiy ishlaydigan
jarayondir. Innovatsion fa
oliyat rivojlanish tahlili shuni ko‘rsatadiki, noyob
samarali innovatsiyadan (texnologiyadan) foydalanish raqobatda panatseya
emas. Bundan tashqari, uzoq vaqt, arzirli modernizatsiya qilinmasdan, bunday
innovatsiyalardan foydalanish korxonada ba’zan bankro
tlikka olib keladi [2].
Shuning uchun progressiv va barqaror innovatsion rivojlanish tizimli
14
yondashuvdan foydalanishni, ma’lum bir tizimni yaratish va qo‘llashn
i talab
qiladi.
Qurilish materiallari sanoatining barqaror innovatsion rivojlanish tizimi
deganda sanoatning barcha darajalari va bo‘linmalarida vaqt va makonda
innovatsion jarayonning uzluksiz va samarali oqimini ta’minlaydigan keng
ko‘lamli mexanizm tush
uniladi.
O‘zbekiston Respublikasi qurilish va uy
-
joy kommunal xo‘jaligi vazirligini
tashkil etish to‘g‘risidagi normativ hujjatlarga muvofiq, mazkur vazirlik mamlakat
qurilish majmuasining xalq xo‘jaligi va jamiyatning zamonaviy ehtiyojlari va
talablariga
muvofiq ishlashini ta’minlashga mo‘ljallangan. Ushbu davlat tuzilmasi
mohiyatan tashkiliy-ishlab chiqarish klasteridir. Bu esa alohida kompaniyalar va
umuman klasterning o‘zaro to‘ldiruvchi va mustahkamlovchi raqobatdosh
ustunliklaridir.
Boshqacha qilib a
ytganda, klaster, to‘g‘ri ishlov berish bilan, tizimlarga xos
bo‘lgan yaxlitlik xususiyatini amalga oshirib, sinergik ta’sirni ta’minlashga imkon
beradi.
Ko‘rinib turibdiki, O‘zbekiston Respublikasi qurilish va uy
-joy kommunal
xo‘jaligi vazirligi qurilish
sohasini etarli darajada rivojlantirishni milliy miqyosda
ta’minlashga qaratilgan sharoitda, quyi tuzilmalar va xo‘jalik yurituvchi
sub’ektlarning tashabbuslarini qo‘llab quvvatlash uchun bozor usullaridan
foydalanishni ma’muriy resurslar bilan uyg‘unlash
tirishi kerak.
Qurilish sohasini barqaror innovatsion rivojlantirish tizimini yaratishda
aynan shu narsa ko‘zlanadi va pirovard maqsad qilib qo‘yiladi.
Sanoatni innovatsion rivojlantirish tizimini yaratishda ushbu sohaga turli
tashkilotlar kirishi hisobga olinadi, bular:
loyiha tashkilotlari;
qurilishda tadqiqotlar bilan shug‘ullanadigan
ilmiy tashkilotlar;
turli ixtisoslik va hajmdagi qurilish, qurilish-montaj tashkilotlari, qurilish
sanoati korxonalari;
qurilish mahsulotlarini etkazib beruvchi transport tashkilotlari va qurilish
texnikasi va mexanizmlarini ishlatadigan tashkilotlar;
viloyat qurilish boshqarmalari;
qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalarini ishlab chiqaruvchi
korxonalar;
qurilish sektori bilan bog‘liq boshqa tashkilotlar (masala
n, qurilish
uskunalarini ta’mirlash kompaniyalari, qurilish materiallari etkazib be
ruvchilar
va boshqalar).
Aslida, vazirlikning o‘zi va yuqorida aytib o‘tilgan korxona va tashkilotlarni
hisobga olsak, ikkita klaster borligini ta’kidlash mumkin. Birinchi k
laster-bu
vazirlikning o‘zi to‘g‘ridan
-
to‘g‘ri unga bo‘ysunadigan tashkilotlar bila
n,
ikkinchisi-
mulkchilik shakli va idoraviy bo‘ysunishidan qat’i nazar, qurilish bilan
bog‘liq barcha korxona va tashkilotlarni shu jumladan, qurilish bilan bog‘liq ta’lim
m
uassalarini o‘z ichiga olgan mega
-klaster.
15
Dastlabki tahlillar shuni ko‘rsatadiki,
tizimni shakllantirishda uning quyidagi
tarkibiy qismlariga e’tibor qaratish lozim:
- aniqlangan klasterlarning barcha elementlarini qamrab olish va jalb qilishni
hisoblash bilan innovatsion boshqaruv funksiyalarini aniqlash va aniq
taqsimlash;
- qurilish
sohasidagi barcha korxona va tashkilotlarga ta’sir qilish shakllari
va usullarini, shu jumladan rag‘batlantiruvchi sanksiyalarni izlash;
-
barcha ierarxik darajalarda "to‘g‘
ridan-
to‘g‘ri" va "teskari aloqa" ni va
birinchi navbatda vazirlik apparati hamda q
urilishda xo‘jalik yurituvchi
sub’ektlarni samarali amalga oshirishga, shuningdek innovatsion jarayonni
samarali monitoring qilishga imkon beradigan axborot ta’minoti tizimi
ni
yaratish;
- innovatsiyalarni va umuman innovatsion jarayonni samarali baholashni
ta’minlaydigan vazifalarni hal qilish.
Shu bilan birga, qurilish materiallari sanoatining barqaror innovatsion
rivojlanishini ta’minlash uchun ko‘rib chiqilayotgan tizimni
ng muhim elementi bu
sohadagi innovatsiyalarni tasniflash bo‘lib, unda innovatsiyal
ar sanoat
xususiyatlarini hisobga olgan holda buyurtma qilinadi. Jadvalda bir qator ilmiy
ishlarni o‘rganish asosida [
3-5], innovatsiyalarning mualliflik tasnifi berilgan (1-
jadval).
1-jadval
Innovatsiya turlari va ularni tasniflash xususiyatlari
№
Malakaviy belgilari
Innovatsiya turlari
1
Qo‘llash doirasi
mahsulot shaklida, jarayon shaklida
2
YAngilik darajasi
mutlaq, nisbiy, shartli, qisman
3
Tashkillashtirish
variantlari
ichki korporativ, dasturiy, raqobatli
4
Ishlab chiqish va tarqatish
darajasi
davlat darajasida, mintaqaviy, tarmoq, korporativ
5
Xavf darajasi
qisman noaniqlik, to‘liq noaniqlik
6
Amalga oshirish sur’ati
tez sur’atda (o‘sib boruvchi), sekin (bir xil), so‘nib
boruvchi
7
Ilmiy bilimlar bilan
bog‘liqlik xarakteri
ko‘tarilish
(yangi bilimlar asosida), pasayish (mavjud
bilimlar asosida)
8
Faoliyat sohasi
iqtisodiy, ekologik, ijtimoiy-siyosiy, ijtimoiy-madaniy,
huquqiy va boshqalar.
9
Ehtiyojlarni qondirish
mavjud ehtiyojlarga (inqiroz)
yo‘naltirilgan, yangi
ehtiyojlarni shakll
antirishga yo‘naltirilgan (rivojlanish
innovatsiyalari)
12
Ishlab chiqish muddati
qisqa muddatli, o‘rta muddatli, uzoq muddatli
15 Moliyalashtirish manbalari
o‘z mablag‘lari, byudjet mablag‘lari, kredit yoki boshq
a
qarz mablag‘lari, aralash moliyalashtir
ish
16
Ta’sir ko‘lami bo‘yicha
global darajada, davlat darajasida, mintaqaviy darajada,
korporativ darajada
16
Sh
uni alohida ta’kidlash kerakki, hozirgi vaqtda sohadagi innovatsiyalarning
iqtisodiy samaradorligini baholash uchun normativ hujjatlar mavjud emas.
SHubhasiz, bu baholashning ob’ektivligini pasaytiradi va innovatsion jarayonning
o‘ziga ta’sir qiladi. Ushbu talablar innovatsiyalarni iqtisodiy va ijtimoiy baholash
bilan bog‘liq. Xuddi shunday talabni, hamma joyda tobora dolzarb bo‘lib
borayotgan, innovatsiyalarni ekologik nuqtai nazardan baholash haqida ham
aytish mumkin.
Xulosa qilib aytish mumkinki:
jahon amaliyotidagi innovatsion faoliyat raqobatbardoshlikni oshirishning
muhim omiliga aylandi;
mamlakatimizda innovatsion jarayon barcha sohalarda, jumladan, qurilish
materiallari sanoatida ham tobora kuchayib bormoqda va munosib
baholanmoqda;
qurilish materiallari ishlab chiqarish sohasida qurilish va uy-joy kommunal
xo‘jaligi vazirligi barqaror innovatsion rivojlanishni ta’minlashning muhim
element
i bo‘lib, u o‘z tuzilishi bo‘yicha barqaror innovatsion rivojlanish tizimi
bilan bog‘liq bir qator tuzilmalarni o‘z ichiga olgan klaster hisoblanadi;
sohada innovatsion faoliyatning maqsadga muvofiqligi va konkretligini
oshirish uchun innovatsiyalarning tasnifi taklif etiladi.
Yuqoridagi tavsiyalar qurilish sohasini barqaror innovatsion rivojlantirish
tizimini shakllantirishning asosiy qoidalari bo‘lib, bizning fikrimizcha,
ularning
yaratilishi qurilish sohasida innovatsion faoliyatning samarali rivojlanishini va
uning raqobatbardoshligini oshirishni ta’minlaydi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
:
1.
Кадыpoва P.А. Poль иннoваций, науки и гocудаpcтва в pазвитии экoнoмики //
Uni
versum: экoнoмика и юpиcпpуденция: электpoн. научн. жуpн.2021.1
-2(77).(URL:
ttps://7universum.com/ru/economy/archive/item/11211 (дата oбpащения: 29.12.2022)).
2.
O.И.Имайкина
.
Cтpатегичеcкoе упpавление иннoвациoннoй деятельнocтью
пpoмышленных пpедпpиятий: диc. … канд. экoн. наук: 08.00.05 / Имайкина Oльга Иванoвна.
-
Cаpанcк, 2015.
- 220 c.
3.
Иннoвациoнный менеджмент: Учебник для вузoв / C.Д. Ильенкoва, Л.М. Гoхбеpг,
C.Ю. Якoвлев и дp.
/ Пoд pед. C.Д. Ильенкoвoй.
-
М.:
Банки и биpжи. ЮНИТИ, 2008
- 327 c;
4.
Метoдoлoгичеcкие ocнoвы и экoнoмичеcкoе cтимулиpoвание иннoвациoннoй
деятельнocти пpoмышленнoгo пpедпpиятия:
мoнoгpафия / В.А. Беpдникoв, И.В. Кocякoва,
М.В. Чебыкина
- Saint-Louis, Missouri, USA, 2016. - C.32-
39.;Мухамедьяpoв А.М., Уткин, Э.А.
Иннoвациoнный менеджмент / Э.А. Уткин, Н.И. Мopoзoва, Г.И. Мopoзoва.
-
М.:
Акалиc,
2006
–
400c.
5.
Твиcc Б. Упpавление научнo
-
техничеcкими нoвoвведениями.
-
М.: Экoнoмика, 2005.
-
271 c.
