№ 3 (2021) Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар

Мақолада агробизнес назарияси бўйича тадқиқот олиб борган олимларнинг илмий қарашлари ўрганилган. Мамлакатимизда агробизнес субъектларининг иқтисодиётдаги ўрни таҳлил қилиниб, агробизнеснинг вазифалари аниқланган.

Ушбу мақолада туризмни давлат томонидан тартибга солишнинг мазмуни, туризм соҳасида давлат сиёсатини амалга оширишнинг устувор йўналишлари, воситалари ва усуллари, соҳани самарали ривожлантиришнинг асосий тамойиллари ва қулай рақобатчилик муҳитни шакллантириш йўналишлари, туризмни давлат
томонидан тартибга солиш воситалари ва босқичлар ҳамда туризм индустрияси ривожланишини қўллаб-қувватлаш даражалари бўйича омиллари тадқиқ қилинган.

Мақолада тижорат банкларида мижозлар билан муносабатларни бошқариш назариялари ўрганилган. Тижорат банкларида мижозлар билан муносабатлар жараёнларини бахолаш усуллари таснифланган. Банк ва истеъмолчи ўртасида муносабатлар ўрнатилганда муайян ўлчовлар мавжудлиги борасида хулослар чиқарилган. Ўзбекистон тижорат банклари амалиётида мижозлар билан муносабатлар ҳолатини ўрганиш, янги банк хизматларини тақдим этиш ва мавжуд ҳизматлардан истеъмолчиларнинг қониқишини аниқлашда “GAP” моделидан фойдаланиш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Мақолада истеъмол товарлари бозорида прогнозлаш усулларини қўллашнинг аҳамияти очиб берилган. Прогнозлаш усуллари тавсифланган. “Autoregression and Integrated Moving Average (ARIMA)” параметрли модели бўйича истеъмол товарлари бозорини прогнозни аниқлашнинг маркетинг тадқиқот усули даврий қаторлар бўйича ишлаб чиқилган. Пойабзал маҳсулотларига бўлган талабнинг 2025 йилгача бўлган прогноз моделлари таклиф этилган.

Ушбу тадқиқот вектор хатоликни тузатиш модели (VECM) методологиясидан фойдаланган ҳолда, 2000-2019 йиллар давомида Ўзбекистон иқтисодиёти учун тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар,экспорт ва иқтисодий ўсиш
ўртасидаги боғлиқликни ўрганишга қаратилган ва танланган кўрсаткичлар бўйича Жаҳон банкининг йиллик маълумотларидан фойдаланилган. Эконометрик таҳлил жараёнида бир илдизли тест, Йохансен коинтеграция тести ва вектор хатоликни тузатиш модели амалга оширилган. VECM таҳлили асосида танланган кўрсаткичлар ўртасида узоқ муддатли ўзаро алоқадорлик мавжудлиги аниқланди.

Мақолада Ўзбекистонда мактабгача таълим билан болаларни қамраб олишга аҳолининг турмуш даражасининг таъсири регрессион таҳлил ёрдамида аниқланган. Таҳлиллар шуни кўрсатдики, республика бўйича мактабгача таълим ташкилотлари сони, улардаги жойлар ва педагоглар сонини ошириш, шунингдек, республика бўйича ўртача иш ҳаққини ошириш ҳамда
республика бўйича ишсизлик даражаси ҳамда кам таъминланган аҳоли улушини камайтириш каби ўзгарувчилар юқори таъсирга эга эканлиги аниқланди. Муаллифлар томонидан мамлакатимизда мактабгача таълим билан болаларни тўлиқ қамраб олиш учун нафақат мактабгача таълимга оид асосий кўрсаткичларни яхшилаш балки, мамлакатимиз аҳолисининг турмуш даражасини янада яхшилаш ҳамда даромадини ошириш зарурлиги илмий асосланган.

Мақолада Республикада озиқ-овқат маҳсулотларини экспорт- импорт қилиш масалалари тадқиқ қилинган ва ҳозирги ҳолати таҳлили келтирилган. Олиб борилган тадқиқотлар ва таҳлил натижалари асосида озиқ- овқат маҳсулотларини экспорт-импорт қилишни ривожлантириш бўйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Мақолада мамлакатимизда етиштираётган мева-сабзавотчилик ва узум маҳсулотларининг аҳамияти таъкидланган. Мева-сабзавотчилик ва узум маҳсулотлари бозорининг рақобатбардошлигини баҳолаш механизмлари, мева- сабзавотчилик ва узум маҳсулотлари етиштирувчи корхоналарнинг рақобатбардошлик даражасини оширишчоратадбирлари, мазкур корхоналарнинг жаҳон бозоридаги рақобатбардошлигини таъминлаш стратегиялари бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган.

Мақолада ишлаб чиқариш саноатининг ривожланишига таъсир кўрсатган омиллар кўриб чиқилган. Ривожланаётган мамлакатларда ва Ўзбекистонда ишлаб чиқариш саноатининг ривожланишини ўрганишнинг долзарблиги берилган. Ишлаб чиқариш саноатининг ривожланишига ёрдам берадиган омилларни аниқлаш учун адабиётлар таҳлили ўрганилган. Ишлаб чиқариш саноатининг ривожланишига омилларнинг таъсирини батафсил корреляция ва регрессия таҳлили ўтказилган. Олинган хулосалар натижалари асосида инсон капиталини кўпайтириш, илмий-тадқиқот
ишланмаларини ривожлантириш, коррупсияни камайтириш, ишлаб чиқариш саноатини
ривожлантириш учун инвестицияларни кўпайтириш зарурлиги кўрсатилган.

The article examines the problems of sustainable development of industrial enterprises, analyzes the factors affecting the sustainability of enterprise development, gives a definition of various types of economic sustainability during a pandemic, and highlights the internal and external factors of the sustainability of enterprises. It is shown that of the most
important factors affecting the sustainability of the development of industrial enterprises, first of all, economic stability stands out. The factors in the conditions of a deteriorating economic situation are investigated and identified, which are advisable to take into account when solving the problem of sustainable development of industrial enterprises. When conducting the study, the main sources of data were the materials of state statistics committee of the Republic of Uzbekistan. The methodological developments are based on comparative methods of analysis. Proposals have been developed to ensure economic sustainable development of industrial enterprises during a pandemic.

Ushbu maqola O'zbekistondagi zamonaviy sport tashkilotlarining iqtisodiy salohiyatini o'rganishga bag'ishlangan. Nazariy va statistik ma'lumotlar asosida sport tashkilotlarining iqtisodiy salohiyatidan samarasiz foydalanish muammolari aniqlanadi, shuningdek sport tashkilotlarini resurslar bilan ta'minlash baholanadi va muammoning echimi taklif etiladi iqtisodiy salohiyatni innovatsion boshqarish sport menejerlari tomonidan sportni tashkil etish.

Мазкур мақолада “иқтисодий ўсиш”, “иқтисодий салоҳият” тушунчаларига иқтисодчи олимлар томонидан берилган илмий назарий таърифлар ва уларнинг қиёсий таҳлили келтирилган, шунингдек, иқтисодиётнинг барқарор ривожланиши ва иқтисодий ўсишни таъминлашда минтақа салоҳиятининг аҳамияти, унинг асосий элементлари ёритилиб, иқтисодий салоҳиятнинг туркумланиши ҳамда ундан фойдаланиш имкониятларини стратегик бошқариш йўналишлари берилган.

Ушбу мақолада тўқимачилик маҳсулотлари савдосини самарали ташкил этишнинг концептуал ёндашувлари, уларни жахон бозоридаги ўрни, тўқимачилик маҳсулотларининг бозорга кириб бориши бўйича стратегиялар, дедукция ёки индукция йўналишлари орқали муаммони чуқурроқ ўрганишга харакат қилинган. Тадқиқот объекти сифатида тўқимачилик маҳсулотлари бозори олинган ва ўрганилган ва улардаги халқаро маркетинг методологияси ишлаб чиқилган.

Мақолада чакана банк хизматлари тушунчаси, чакана банк хизматларини ривожлантиришнинг Ўзбекистон банк тизимидаги долзарблиги, чакана банк хизматлари ҳақида хорижлик ва маҳаллий олимлар фикр-мулоҳазалари, банкларни трансформация қилишда чакана банк хизматларининг аҳамияти, чакана банк
хизматларининг амалдаги ҳолати, чакана банк хизматларини ривожлантириш бўйича муаллиф ёндашувлари ва фикрлари келтирилган.

Ушбу мақолада мамлакатимиз тўқимачилик корхоналарида молиявий хавфсизликни таъминлашда саноат тармоғининг кластер таҳлили амалга оширилган. Муаллиф томонидан дастлабки таҳлил ўтказиш мақсадида фаолият самарадорлигининг умумлаштирувчи кўрсаткичлари ва ишлаб чиқариш самарадорлигининг омил кўрсаткичлари қийматларининг вилоятлар бўйича фарқланиши динамик баҳоланган.

Мақолада кичик ва ўрта бизнесни (КЎБ) имитацион инновацион ривожлантиришда технопаркларнинг аҳамияти, технопарк тушунчаси, таркиби қисмлари, турлари, классик технопаркнинг таркибий элементи бўлган инкубаторлар, уларнинг вазифалари таҳлил қилинган ва мамлакатимизда барпо этилган “Яшнобод” технопаркининг мақсади вазифалари, бшқарув тизими ва уни ривожланишидаги тўсиқлар, уларни бартараф этиш чоралари урганилган.

Ушбу мақолада табиий монопол ташкилотларини бошқариш ва тартибга солишда амалдаги қонун ҳужжатларининг иқтисодий ва ҳуқуқий жиҳатларидаги муаммо ва камчиликлар ҳамда уларни такомиллаштириш бўйича таклиф ва тавсиялар келтирилган.

Қарорлар инсон ҳаётида муҳим аҳамият касб этади. Бошқарув қарорлари эса менежментнинг асосий ўзаги десак адашмаймиз. Корхона раҳбари бошқарув
қарорларини қабул қилиш бўйича масъулиятни ўз бўйнига олар экан, қарор қабул қилиш учун таъсир этаётган барча омилларни инобатга олиши зарур. Шу нуқтаи назардан ушбу мақолада бошқарув қарорларини қабул қилишнинг назарий асослари келтириб ўтилган.

Ушбу мақолада Ўзбекистон аграр секторининг барқарор ривожланиши, тармоқнинг инновацион фаолияти ҳамда бошқаруви амарадорлиги масалалари ёритиб берилган. Шунингдек Ўзбекистон аграр секторининг барқарор ривожланиши ҳамда бошқарув самарадорлигини ошириш бўйича илмий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Мазкур мақолада замонавий сифат менежменти тизимини жорий этишда хорижий ва мамлакатмиз олимларининг фикрлари ўрганилган. Шунингдек, сифат менежментига бўлган эволюцион ёндашувлар босқичларининг мазмун-моҳияти, замонавий сифат менежменти тизимини жорий этиш вазифалари ва уларни ҳал қилиш йўллари ёритилган.

Мақолада иқтисодиётни рақамлаштиришнинг меҳнат бозорига таъсири унинг оқибатлари нуқтаи назаридан тушунишга ҳаракат қилинган. Инновацион тараққиётнинг ижтимоий ва меҳнат соҳасида юз бераётган жараёнлар билан ўзаро боғлиқлигига назарий ёндашилиб, унинг ҳал этилиши яхлитлигида меҳнат бозори фаолияти сифатига таъсири ва янги шароитда ижтимоий соҳани ривожлантириш имкониятларига тўхталади. Худди шунингдек, рақамли платформаларнинг меҳнат бозорига ижобий ва салбий таъсири бўйича атрофлича назарий таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилади.

Мақолада манфаатдор томонлар (стейкхолдерлар)нинг моҳияти ва мавзуга оид адабиётлар таҳлили келтирилган. Стейкхолдерларнинг манфаатлари батафсил тадқиқ этилган. Стейкхолдерлар турли белгиларига кўра таснифланган.

Мазкур мақолада корхоналарни ривожлантиришда корхоналарнинг молиявий ҳолати таҳлилининг ўрни ёртилган. Шунингдек, корхоналарнинг молиявий
ҳолати таҳлил қилиўда кўрсаткичлар таклиф этилган. Бундан ташқари, корхоналарни ривожлантиришда корхоналарнинг молиявий ҳолати таҳлилил қилиш бўйича таклифлар берилган.

Харажатлар ва таннарх тўғрисидаги кўрсаткичлар режалаштириш, назорат ва бошқарув қарорларини қабул қилишда муҳим аҳамият касб этади. Мазкур мақолада харажатлар, ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот таннархи тушунчаларининг мазмуни ва тавсифи очиб берилган. Корхона харажатларининг таснифи ўрганилган. Бевосита ва билвосита ишлаб чиқариш харажатлари ҳамда таннарх ҳисоби тизимига таърифлар берилган. Таннарх ҳисоби фанининг мақсади, вазифалари ва объектларига аниқликлар киритилган.

Мақолада давлат бюджетининг ижтимоий-иқтисодий аҳамияти, уни миллий иқтисодиётда тутган ўрни ва роли борасида илмий тадқиқотлар олиб борилган. Давлат бюджетининг макроиқтисодий сиёсатдаги ўрни юзасидан хорижий ва маҳаллий олимларнинг илмий хулосалари тизимлаштирилган. Уларга нисбатан муаллифлик ёндашувлари ишлаб чиқилган. Олиб борилган тадқиқотлар асосида илмий хулосалар шакллантирилган.