DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
36
STEAM TA’LIM TEXNOLOGIYASINI MAKTABGACHA TA’LIMDA
QO‘LLASH BO‘YICHA XORIJIY TAJRIBALAR
To‘raqulova Malohat Bahodir qizi
Guliston davlat universiteti tayanch doktaranti
+99899 474 67 92
https://doi.org/10.5281/zenodo.14672014
Kalit so‘zi:
STEAM, STEM, integratsiya, innovatsiya, dastur,
globallashuv,
hamkorlik.
Annotatsiya:
STEAM ta’lim texnologiyasining rivojlanish tarixi xorijiy
davlatlarda turli bosqichlarda va qiziqarli usullar bilan amalga oshirilgan.
STEAM — Science (Fan), Technology (Texnologiya), Engineering (Muhandislik),
Arts (San’at) va Mathematics (Matematika) sohalarini integratsiyalashgan
tarzda o‘rgatishni nazarda tutadi. STEAM ta’limi rivojlanishi tarixi quyidagi
bosqichlardan iborat:
1. Erta 2000-yillar: STEM asoslari
STEM tushunchasi
: STEAM ta’limi STEM (Science, technology,
engineering, mathematics) konsepsiyasidan kelib chiqadi. STEM yondashuvi
2000-yillarning boshlarida AQShda ilmiy va texnologik sohalarda ilg‘or
mutaxassislar tayyorlash uchun rivojlantirildi. Bu yondashuv ta’limni fan,
texnologiya, muhandislik va matematika sohalarini birlashtirgan holda tashkil
qilishni ko‘zda tutadi.
Milliy innovatsiyalar
: AQShda STEM ta’limini rivojlantirishga qaratilgan
bir qator milliy dasturlar va strategiyalar ishlab chiqildi, masalan, “America
COMPETES Act” (2007) STEM sohasidagi innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash
maqsadida qabul qilindi.
2. 2000-yillar o‘rtalari: STEAM ga o‘tish
STEAM Konsepsiyasi
: 2000-yillar o‘rtalarida STEAM tushunchasi STEMga
san’atni qo‘shish orqali kengaytirildi. San’atning (Arts) STEAM ta’limiga
qo‘shilishi, tarbiyalanuvchilarga kreativ fikrlash va muammolarni innovatsion
yondashuvlar bilan hal qilish imkoniyatini yaratdi. San’atning STEAM ta’limiga
qo‘shilishi jarayoni dastlab Amerika Qo‘shma Shtatlarida boshlanib, bu
yondashuvni o‘rganish va amaliyotga tatbiq etish bilan birga, boshqa davlatlarda
ham qo‘llanila boshlandi.
3. 2010-yillar: STEAM ta’limini integratsiya qilish
Dunyo bo‘ylab tarqalishi
: 2010-yillarda STEAM yondashuvi xalqaro
miqyosda keng tarqaldi. Masalan, Avstraliya, Kanada, Buyuk Britaniya va boshqa
ko‘plab mamlakatlar STEAM ta’limini o‘z ta’lim tizimlariga kiritdilar. Bu davrda
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
37
STEAM yondashuvini qo‘llash uchun turli xil dasturlar, resurslar va metodikalar
ishlab chiqildi.
Ta’lim sifatini oshirish
: STEAM ta’limi ko‘plab mamlakatlarda ta’lim
sifatini oshirish va tarbiyalanuvchilarning ijodkorlik va muammolarni hal qilish
qobiliyatlarini rivojlantirish maqsadida qabul qilindi. Bu davrda ta’lim
tizimlarida STEAM ta’limi bo‘yicha maxsus kurslar va o‘quv dasturlari ishlab
chiqildi.
4. Hozirgi davr: STEAM ta’limida innovatsiyalar
Dasturiy ta’minot va raqamli texnologiyalar
: 2020-yillarga kelib,
STEAM ta’limida dasturiy ta’minot va raqamli texnologiyalar muhim rol o‘ynay
boshladi. Kodlash, robototexnika, 3D modellash va boshqa texnologiyalar
STEAM ta’limining ajralmas qismiga aylandi. Masalan, robotlarni yaratish va
dasturlash bo‘yicha loyihalar tarbiyalanuvchilarga yangi texnologiyalarni
qo‘llashni o‘rgatadi.
Globallashuv va hamkorlik
: Bugungi kunda STEAM ta’limi global
miqyosda faol qo‘llanilmoqda, xalqaro hamkorlik va tajriba almashish
platformalari orqali STEAM ta’limining eng yaxshi amaliyotlari tarqatilmoqda.
Boshqa mamlakatlardan olingan tajribalar va innovatsiyalar STEAM ta’limini
yanada rivojlantirishga yordam bermoqda.
Misollar
AQSh
: AQShda STEAM ta’limi dastlab STEM ta’limining kengayishi orqali
rivojlandi. Milliy STEM ta’limi strategiyalaridan tashqari, “STEAM Education
Coalition” kabi tashkilotlar san’atni STEAMga qo‘shish orqali ta’limni
integratsiyalashgan tarzda rivojlantirishga yordam beradi.
Avstraliya
: Avstraliya STEAM ta’limini o‘z ta’lim tizimiga muvaffaqiyatli
integratsiya qildi. O‘z ta’lim dasturlarida STEAM yondashuvini qo‘llash orqali
tarbiyalanuvchilarga amaliy tajriba va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini
rivojlantirishni maqsad qiladi.
Singapur
: Singapurda STEAM ta’limi, ayniqsa, robototexnika va
dasturlash bo‘yicha muvaffaqiyatli dasturlar orqali rivojlanmoqda. Ta’lim
tizimida STEAM ta’limini qo‘llash orqali yuqori sifatli texnologik va ilmiy ta’limni
ta’minlaydi.
STEAM ta’limi rivojlanishi, turli mamlakatlarda tarbiyalanuvchilarning
o‘rganish tajribasini yanada boyitishga va ularning ijodkorlik va texnik
qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan global tendentsiyalarni aks ettiradi.
AQSH, Germaniya va Rossiya maktabgacha ta’limida STEAM ta’lim
texnologiyasidan foydalanish, ta’lim jarayonida innovatsion yondashuvlarni
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
38
qo‘llash orqali tarbiyalanuvchilarning fan, texnologiya, muhandislik, san’at va
matematika sohalaridagi ko‘nikmalarini rivojlantirishni maqsad qiladi. Har bir
mamlakatda STEAM ta’limi o‘ziga xos usullar va dasturlar orqali amalga
oshirilmoqda. Quyida har bir mamlakatdagi STEAM ta’limining xususiyatlari va
amaliyotlari keltirilgan.
STEAM ta’limi maktabgacha ta’limda:
Yondashuvlar va dasturlar
: AQSHda STEAM ta’limi maktabgacha
ta’limda bolalarning tabiiy qiziqishlarini qo‘llab-quvvatlash va ijodiy
fikrlashlarini rivojlantirish uchun keng qo‘llaniladi. Maktabgacha ta’lim
dasturlarida STEAM elementlari bolalarga qiziqarli va interaktiv tarzda taqdim
etiladi. Masalan, bolalar uchun mashhur “STEM-based early education
programs” kabi dasturlar, bolalarni muhandislik va texnologiya asosidagi
o‘yinlar va faoliyatlar orqali o‘rgatadi.
Interaktiv o‘yinlar va faoliyatlar
: AQSHda maktabgacha ta’lim
muassasalarida bolalarga robototexnika, kodlash, va o‘z-o‘zini yaratish bo‘yicha
dasturlar taklif etiladi. Misol uchun, “LEGO Education” va “KIBO Robotics” kabi
dasturlar, bolalarga robotlarni yig‘ish va dasturlash orqali STEAM
ko‘nikmalarini o‘rgatadi.
Loyihalarga yondashuv
: Bolalar uchun amaliy loyihalar orqali STEAM
ta’limi o‘tkaziladi. Masalan, o‘yin orqali tajriba qilish, tabiiy ilmiy tadqiqotlar va
san’at asarlarini yaratish kabi faoliyatlar STEAM yondashuvini o‘z ichiga oladi.
2. Germaniya
STEAM ta’limi maktabgacha ta’limda:
Integratsiya
: Germaniyada STEAM ta’limi maktabgacha ta’limda
interaktiv va amaliy yondashuvlar orqali amalga oshiriladi. Ta’lim dasturlarida
fan, texnologiya, muhandislik va san’atni integratsiyalashgan tarzda o‘rgatish
uchun turli xil loyihalar va faoliyatlar qo‘llaniladi. Bolalar tajriba qilish, qiziqarli
o‘yinlar o‘ynash va ijodiy ishlarda ishtirok etish orqali STEAM ko‘nikmalarini
rivojlantiradilar.
Maktabgacha ta’lim dasturlari
: Germaniyada maktabgacha ta’lim
dasturlari o‘z ichiga STEAM faoliyatlarini kiritgan holda bolalarga texnologiya va
muhandislik elementlarini o‘rgatadi. Masalan, bolalar uchun qiziqarli qurilish
o‘yinlari, rang-barang tasviriy san’at faoliyatlari va matematik muammolarni hal
qilish o‘yinlari mavjud.
Pedagogik yondashuvlar
: Germaniyada maktabgacha ta’limda STEAM
ta’limining
rivojlanishi
pedagogik
yondashuvlarni
yangilash
va
tarbiyalanuvchilarning STEAM uslublarini qo‘llash orqali amalga oshiriladi. Bu
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
39
yondashuvlar bolalarning ijodiy fikrlash va muammolarni hal qilish
ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan.
3. Rossiya
STEAM ta’limi maktabgacha ta’limda:
Innovatsion dasturlar
: Rossiyada maktabgacha ta’limda STEAM ta’limi
innovatsion dasturlar orqali amalga oshiriladi. Bolalar uchun maxsus ishlab
chiqilgan dasturlar, fan, texnologiya, muhandislik va san’at sohalarini
birlashtirib, amaliy faoliyatlar va o‘yinlar orqali o‘rgatishni maqsad qiladi.
O‘yinlar va amaliy faoliyatlar
: Rossiyada maktabgacha ta’lim
muassasalarida STEAM ta’limi uchun interaktiv o‘yinlar, tasviriy san’at
faoliyatlari va matematik tajribalar qo‘llaniladi. Masalan, bolalar uchun ilmiy
eksperimentlar, qurilish o‘yinlari va san’at asarlarini yaratish faoliyatlari STEAM
yondashuvining bir qismi sifatida o‘tkaziladi.
Pedagoglarni tayyorlash
: Rossiyada o‘qituvchilarni STEAM ta’limi
bo‘yicha tayyorlashga alohida e’tibor qaratiladi. O‘qituvchilarga STEAM
yondashuvlarini qo‘llash bo‘yicha maxsus treninglar va seminarlar o‘tkaziladi,
bu orqali ular bolalarga STEAM ta’limini samarali tarzda o‘rgatish imkoniyatiga
ega bo‘ladilar.
Umumiy tendentsiyalar
Ijodiy yondashuv
: Har uchala mamlakatda STEAM ta’limi bolalarning
ijodiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantirishga
qaratilgan. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida STEAM ta’limi bolalarga fan va
texnologiya elementlarini interaktiv va qiziqarli tarzda o‘rgatadi.
Interaktiv faoliyatlar
: STEAM ta’limi maktabgacha ta’limda bolalarning
faol ishtirokini ta’minlaydigan o‘yinlar va loyihalardan foydalanishni o‘z ichiga
oladi. Bu faoliyatlar bolalarning amaliy tajribalarini oshiradi va ularning STEAM
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Pedagogik yondashuv
: STEAM ta’limida pedagogik yondashuvlar
bolalarga bir nechta sohalarni birlashtirib o‘rgatishga qaratilgan. Har bir
mamlakatda bu yondashuvlar bolalarning o‘rganish tajribasini yanada
boyitishga va ularning STEAM ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Maktabgacha ta’limda STEAM ta’lim texnologiyasini amaliy qo‘llashda
motivatsion, kognitiv, faoliyatli va shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvlar muhim
ahamiyatga ega. Har bir yondashuv tarbiyalanuvchilarning ta’lim jarayonida
faol ishtirokini ta’minlash, qiziqish va bilimlarni chuqurlashtirishda o‘ziga xos
rol o‘ynaydi. Quyida ushbu yondashuvlarning ahamiyati ko‘rib chiqilgan:
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
40
1. Motivatsion Yondashuv
Motivatsion yondashuv bolalarning STEAM ta’limiga bo‘lgan qiziqish va
ishtiyoqini oshirishga qaratilgan. Maktabgacha ta’limda bu yondashuv
quyidagicha amalga oshiriladi:
Qiziqarli faoliyatlar: Bolalarga STEAM elementlarini qiziqarli va interaktiv
tarzda taqdim etish. Masalan, fan tajribalarini o‘yin orqali o‘tkazish, robotlarni
qurish yoki san’at asarlarini yaratish orqali motivatsiyani oshirish.
Ertangi natijalar: Bolalarni muhim maqsadlar va natijalarga erishishga
undash. Masalan, bir loyiha asosida qo‘l mehnati natijalarini ko‘rish, o‘zlarining
yaratuvchanliklarini va qobiliyatlarini anglash orqali motivatsiya oshadi.
Mukofotlash va rag‘batlantirish: Harakatlari va yutuqlarini tan olish va
mukofotlash. Bu bolalarning STEAM faoliyatlariga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va
ularga qo‘shimcha rag‘bat beradi.
2. Kognitiv yondashuv
Kognitiv yondashuv bolalarning fikrlash va tushunish qobiliyatlarini
rivojlantirishga qaratilgan. STEAM ta’limida bu yondashuv quyidagicha
amalga oshiriladi:
Muammolarni hal qilish: Bolalarga muammolarni hal qilish vazifalarini
berish orqali ularning tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish
qobiliyatlarini rivojlantirish. Masalan, muammolarni hal qilish uchun matematik
formulalarni qo‘llash yoki fizika tajribalarini o‘tkazish.
Tajriba va o‘rganish: Fan, texnologiya, muhandislik va san’at bo‘yicha
tajribalar orqali kognitiv jarayonlarni rivojlantirish. Bu bolalarning tushuncha va
bilimlarini chuqurlashtirishga yordam beradi.
O‘rganish tashabbusi: Bolalarni yangi bilimlarni o‘rganishga va
o‘zlashtirishga undash. Masalan, yangi texnologiyalar yoki ilmiy faktlarni
o‘rganish orqali kognitiv qobiliyatlarni oshirish.
3. Faoliyatli yondashuv
Faoliyatli yondashuv bolalarning amaliy faoliyatlar orqali STEAM
ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan. Bu yondashuv quyidagicha amalga
oshiriladi:
Amaliy loyihalar: Bolalarga amaliy loyihalar orqali STEAM ko‘nikmalarini
o‘rgatish. Masalan, qo‘l mehnati yoki qurilish loyihalari orqali muhandislik va
texnologiya ko‘nikmalarini rivojlantirish.
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
41
Interaktiv o‘yinlar: STEAM elementlarini o‘z ichiga olgan interaktiv
o‘yinlar va faoliyatlar. Masalan, robototexnika to‘plamlari yoki 3D
modellashtirish orqali bolalarning amaliy tajribalarini oshirish.
Ijodiy faoliyatlar: San’at va yaratuvchanlik faoliyatlarini qo‘llash. Masalan,
rang-barang san’at asarlarini yaratish yoki ilmiy tajribalarni ijodiy tarzda
o‘tkazish.
4. Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv
Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv bolalarning individual xususiyatlari,
ehtiyojlari va qiziqishlarini hisobga olgan holda ta'lim jarayonini tashkil
qilishga qaratilgan. Bu yondashuv quyidagicha amalga oshiriladi:
Individual yondashuv: Har bir bolaning individual xususiyatlarini va
o‘rganish usullarini hisobga olish. Masalan, bolalar o‘zlari uchun qulay bo‘lgan
metodlarni tanlash yoki o‘zgacha yondashuvlar orqali STEAM ko‘nikmalarini
rivojlantirish.
Shaxsiy maqsadlar: Bolalarning shaxsiy maqsadlari va qiziqishlariga mos
keladigan faoliyatlar va loyihalarni tashkil qilish. Masalan, o‘z qiziqishlariga mos
ravishda fan yoki san’at loyihalarini tanlash.
Qo‘llab-quvvatlash va rahbarlik: Har bir bolaning o‘rganish jarayonini
qo‘llab-quvvatlash va rahbarlik qilish. Masalan, individual konsultatsiyalar yoki
qo‘llab-quvvatlovchi dasturlar orqali bolalarning STEAM ko‘nikmalarini
rivojlantirish.
Umumiy ahamiyat
Motivatsiya bolalarning STEAM ta’limiga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va
ularni faol ishtirok etishga undaydi.
Kognitiv yondashuv bolalarning fikrlash va tushunish qobiliyatlarini
rivojlantiradi, yangi bilimlarni o‘rganishni qo‘llab-quvvatlaydi.
Faoliyatli yondashuv bolalarning amaliy tajribalarini oshiradi va STEAM
ko‘nikmalarini amaliyotda qo‘llash imkonini beradi.
Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv bolalarning individual ehtiyojlarini
hisobga olgan holda ta’limni tashkil qilish orqali ularning o‘rganish tajribasini
yanada samarali qiladi.
Bu yondashuvlarning to‘g‘ri qo‘llanilishi maktabgacha ta’limda STEAM ta’lim
texnologiyasini muvaffaqiyatli tatbiq etishga yordam beradi, bolalarning
bilimlarini chuqurlashtiradi va ularning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantiradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Ilk qadam davlat o‘quv dasturi T: 2022 y.
DEVELOPMENT OF PEDAGOGICAL TECHNOLOGIES IN
MODERN SCIENCES
International scientific-online conference
42
2.
Maxmutazimova Y.R. “Maktabgacha ta’limda STEAM texnologiyalari” T:
2022 y.
3.
D.R. Babayeva “Maktabgacha ta’limda STEAM texnologiyalari” T: 2022 y.
