ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
341
Samarkand State Institute of Foreign Languages
NEMIS TILINI O‘QITISHDA REFLEKSIV KOMPETENTSIYANI
RIVOJLANTIRISH STRATEGIYALARI
Qodirov Akmal Hojimatovich
Andijon davlat pedagogika instituti
Amaliy xorijiy tillar kafedrasi dotsenti,
Annotatsiya.
Zamonaviy til ta’limi paradigmasida refleksiv kompetentsiyani rivojlantirish
xorijiy tilni o‘zlashtirish jarayonining samaradorligini oshirishda muhim mezonlardan biri
hisoblanadi. Ushbu maqolada nemis tili talabalari orasida refleksiv kompetentsiyani
shakllantirish va rivojlantirishga xizmat qiluvchi ilg‘or usul va strategiyalar tizimli tahlil qilinadi.
Tadqiqot jarayonida zamonaviy adabiyotlar va ilmiy manbalar chuqur tahlil qilinib, pedagogik
innovatsiyalar doirasida refleksiv ta’lim texnologiyalarining samaradorligi baholanadi. Olingan
empirik natijalar shuni ko‘rsatadiki, aks ettiruvchi amaliyotlar, talaba shaxsiga yo‘naltirilgan
ta’lim modeli va interaktiv hamkorlik usullarining integratsiyalashuvi nemis tili o‘rganish
jarayonida refleksiv kompetentsiyani sezilarli darajada rivojlantirish imkonini beradi. Mazkur
yondashuvlar xorijiy til ta’limining metodologik asoslarini takomillashtirishga hamda o‘qitish
jarayonining sifatini oshirishga xizmat qilishi mumkin.
Kalit so'zlar:
refleksiv tafakkur, strategiyalar, rolli o’yin, integratsiya, pedagogik
mexanizm
Zamonaviy ta’lim jarayoni shiddat bilan o‘zgarib borayotgan jamiyat ehtiyojlariga mos
holda shakllanmoqda. Ayniqsa, chet tillarini o‘qitishda nafaqat lingvistik bilimlarni o‘zlashtirish,
balki talabalarning refleksiv tafakkurini rivojlantirish ham dolzarb masalalardan biri sifatida
maydonga chiqmoqda. Refleksiv kompetentsiya – bu shaxsning o‘z bilim va tajribalarini tahlil
qilish, o‘quv faoliyatidagi kuchli va zaif tomonlarini anglash, o‘z o‘rganish strategiyalarini
optimallashtirish hamda yangi bilimlarni ongli ravishda qabul qilish qobiliyatidir. Ushbu
kompetentsiyani rivojlantirish nemis tilini o‘qitish jarayonining ajralmas qismiga aylanishi lozim.
Refleksiv kompetentsiya – bu til o‘rganish jarayonining muhim tarkibiy qismi bo‘lib, u
talabalarga o‘z o‘quv faoliyatini tanqidiy tahlil qilish, mustaqil ravishda takomillashtirish
yo‘nalishlarini belgilash va o‘quv jarayonida uchraydigan muammolarni hal etish strategiyalarini
ishlab chiqish imkoniyatini taqdim etadi. Ayniqsa, nemis tilini o‘rganishda ushbu kompetentsiya
hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi, chunki ushbu tilning murakkab grammatik tizimi, boy leksik
resurslari va murakkab sintaksisi talabalar uchun muayyan qiyinchiliklar tug‘dirishi mumkin.
Shu sababli, nemis tilini o‘rgatuvchi pedagoglar o‘quv jarayonida refleksiv kompetentsiyani
shakllantirish uchun innovatsion yondashuv va metodlardan foydalanishlari zarur. Ushbu
maqolada nemis tili talabalari orasida refleksiv kompetentsiyani rivojlantirishga xizmat qiluvchi
samarali strategiyalar tahlil qilinadi.
Tadqiqot usullari
Mazkur tadqiqot doirasida turli manbalar tahlili, ta’lim metodlarining qiyosiy o‘rganilishi
hamda ularning sinf sharoitida qo‘llanilish natijalarini baholash kabi aralash metodologik
yondashuvdan foydalaniladi. Avvalo, adabiyotlarni ko‘rib chiqish orqali refleksiv kompetentsiya
tushunchasining nazariy asoslari va til o‘rganish jarayonidagi ahamiyati o‘rganiladi. Shuningdek,
nemis tilini o‘qitishda qo‘llaniladigan reflektiv yondashuvlar, talabalarga yo‘naltirilgan metodlar
hamda tengdoshlararo o‘rganish strategiyalarining samaradorligi tahlil qilinadi. Tadqiqot
natijalari esa bevosita sinf sharoitida tajribaviy sinovdan o‘tkazilib, baholanadi.
Tadqiqot natijalari va tahlil
Refleksiv kompetentsiyani rivojlantirish talabalarga nafaqat til o‘rganish jarayonida, balki
umumiy akademik hamda kasbiy rivojlanishda ham muhim ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu
kompetentsiya shaxsning o‘z bilim, qadriyat va qarashlarini tahlil qilish qobiliyatini rivojlantirib,
boshqalar nuqtai nazarini anglash va hurmat qilish ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
342
Samarkand State Institute of Foreign Languages
beradi. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, quyidagi strategiyalar talabalar orasida refleksiv
kompetentsiyani rivojlantirishda samarali natija bergan:
1.
O‘z-o‘zini aks ettirish faoliyatlarini rag‘batlantirish
Talabalarning o‘z til o‘rganish tajribasi, shaxsiy fikr va qarashlari ustida mulohaza
yuritishlarini rag‘batlantirish zarur. Bu jarayon kundalik jurnal yozish, kichik guruhlarda
muhokamalar o‘tkazish yoki refleksiv yozma topshiriqlar orqali amalga oshirilishi mumkin.
2.
Aks ettiruvchi savollar va muhokamalar.
O‘quv jarayonida ochiq savollar va chuqur tahliliy muhokamalar orqali talabalarni
fikrlashga undash muhim. Masalan, "Bugungi darsda qanday yangi narsalarni o‘rgandingiz?"
yoki "Bu bilim sizning til o‘rganish strategiyalaringizni qanday o‘zgartiradi?" kabi savollar
ularning mustaqil fikrlashini rivojlantiradi.
3.
Tengdoshlararo va fikr almashish
Talabalar o‘zaro fikr almashish, bahs-munozaralar tashkil etish orqali refleksiv
tafakkurlarini rivojlantirishlari mumkin. Guruhiy muhokamalar, rolli o‘yinlar va hamkorlikda
yozish amaliyotlari orqali ularning o‘z tajribalarini baholash va tahlil qilish qobiliyatlari ortadi.
4.
Refleksiv portfoliolar yuritish
Talabalar o‘z o‘quv jarayonini nazorat qilish, o‘zgarishlarni kuzatish va taraqqiyotini
baholash uchun shaxsiy portfoliolar yuritishlari mumkin. Bu usul ularga o‘z yutuqlari va
kamchiliklarini chuqurroq anglashga yordam beradi.
O‘qituvchilar o‘z pedagogik amaliyotlarida refleksiv kompetentsiyani rivojlantirishni
maqsad qilgan holda, talabalar bilan fikr va tajriba almashish jarayonida aks ettirish metodlarini
modellashtirishlari zarur. Bunga sinf muhitida interfaol munozaralar tashkil etish, aks ettiruvchi
yozuvlar misollarini taqdim etish va talabalarning fikrlash jarayonini faol rag‘batlantirish orqali
erishish mumkin.
Shuningdek, o‘quv jarayonida turli madaniy va ijtimoiy muhitlarning istiqbollari hamda
tajribalarini aks ettiruvchi xilma-xil materiallardan foydalanish talabalarni dunyoqarashini
kengaytirish, turli nuqtai nazar va qadriyatlarni anglash hamda ularni hurmat qilish
kompetentsiyasini rivojlantirishga xizmat qiladi.
Tanqidiy fikrlashni shakllantirish esa o‘quv jarayonining asosiy tarkibiy qismi bo‘lib,
talabalarni mavjud taxminlarni tahlil qilish, noto‘g‘ri qarashlarga shubha bilan yondashish,
ma’lumotlarni izchil tahlil qilish va muqobil fikrlarni ko‘rib chiqish orqali ilmiy tafakkurlarini
mustahkamlashga yo‘naltirilishi lozim. Bu jarayon bahs-munozaralar, dalillarga asoslangan
tahlillar va tadqiqotga yo‘naltirilgan vazifalar orqali amalga oshirilishi mumkin.
Bundan tashqari, talabalar o‘zaro hamkorlik qilishlari va o‘qituvchi bilan faol muloqot olib
borishlari uchun qulay shart-sharoit yaratish talab etiladi. Sinf muhokamalari, guruh loyihalari va
jamoaviy tahlillar ushbu jarayonni kuchaytiruvchi asosiy pedagogik mexanizmlar sifatida
namoyon bo‘ladi.
Zamonaviy texnologiyalarni o‘quv jarayoniga integratsiya qilish ham muhim ahamiyat
kasb etadi. Talabalarning refleksiv tafakkurini rivojlantirish va tanqidiy tahlil qilish
ko‘nikmalarini oshirish maqsadida onlayn munozara platformalari, raqamli vositalar hamda
interaktiv ta’lim dasturlaridan foydalanish samarali yondashuvlardan biri bo‘lishi mumkin.
Empirik tadqiqotlar natijalari shuni ko‘rsatdiki,
aks ettiruvchi amaliyotlar, talabalarga
yo‘naltirilgan o‘qitish strategiyalari va tengdosh o‘rganish metodlari nemis tilini
o‘rganuvchilarning refleksiv vakolatlarini sezilarli darajada rivojlantiradi. Jurnal yuritish, o‘z-
o‘zini baholash va tengdosh fikr-mulohazalarini tahlil qilish kabi usullar talabalarga o‘quv
jarayonidagi kuchli va zaif tomonlarini anglash, o‘z bilimlarini tahlil qilish hamda individual
rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqish imkoniyatini taqdim etadi.
Shuningdek, vazifaga asoslangan ta’lim, loyihaviy ta’lim va muammoli ta’lim kabi
talabalarga yo‘naltirilgan metodologiyalar ularning faolligini oshirib, o‘quv jarayoniga bo‘lgan
motivatsiyasini kuchaytiradi. Guruh muhokamalari, tengdoshlarni o‘qitish va hamkorlikda
o‘rganish metodlari esa talabalarning refleksiv fikrlash qobiliyatini mustahkamlovchi ijtimoiy
o‘zaro ta’sir, muloqot va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qiladi.
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
343
Samarkand State Institute of Foreign Languages
Muhokama va xulosa
Mazkur tadqiqot natijalari nemis tilini o‘rganuvchilar orasida refleksiv kompetentsiyani
shakllantirishning dolzarbligini ta’kidlaydi va ushbu maqsadga erishish uchun samarali
strategiyalarni tavsiya etadi. Olingan natijalar til o‘rganish jarayonida aks ettiruvchi
amaliyotlarning, talabalarga yo‘naltirilgan o‘qitish metodlarining va tengdosh o‘rganish
strategiyalarining samaradorligini ko‘rsatgan ilgari o‘tkazilgan tadqiqotlar bilan hamohangdir.
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, nemis tilini o‘qitish jarayonida innovatsion va
talabalar ehtiyojlariga moslashtirilgan yondashuvlarni qo‘llash zarur. Bu nafaqat ularning
refleksiv tafakkurini rivojlantirishga, balki o‘quv jarayonini yanada samarali va mazmunli
qilishga xizmat qiladi.
Xulosa
Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, nemis tilini o‘rganishda refleksiv kompetentsiyani
rivojlantirish talabalarning akademik muvaffaqiyatini oshirish bilan bir qatorda, ularning
tanqidiy fikrlash qobiliyatini ham shakllantiradi. Shu bois, innovatsion o‘qitish metodlarini
qo‘llash orqali refleksiv kompetentsiyani rivojlantirish ta’lim jarayonining ajralmas qismi
bo‘lishi lozim. Pedagoglar o‘quvchilarning o‘z bilim jarayonini tahlil qilishga yo‘naltirilgan
faoliyatlarga ko‘proq e’tibor qaratishlari muhim.
Adabiyotlar
.
1.
Qarshi davlat universiteti roman-german filologiyasi fakulteti nemis tili va
adabiyoti kafedrasi Mamatqulova Nigora 23-bet
2.
https://yuz.uz/news/maktablarda-nemis-tilini-oqitish-sifati-oshiriladi
3.
http://library.ziyonet.uz/ru/book/download/13388
4.
‟Science and education” Scientific Journal
5.
‟Xalq ta‟limi tizimida onlayn ta‟lim berish faoliyatini yanada takomillashtirish
to’g’risida” qaror
6.
Shomansurov Shorasul ”Maktabgacha ta'lim jarayonida xorijiy tillarni o'qitishning
zamonaviy metodikasi – Xitoy tajribasida” 2018y
7.
Beknazarova, I. Yo., Jo‘rayeva, D. U. General Theoretical Issues of Indirect
Naming (Based on the English Language) // Scientific Bulletin of Samarkand State University. –
2024.
–
No.
6
(148/2),
Humanities
Series.
–
P.
76–84.
–
URL:
https://axborotnoma.uz/research/3247/
8.
Мардонова, С. 2024. Семантическое развитие глаголов “feorrian, fyrsian,
feorsian” и глаголов направления, которые включаются в 4 категории древнеанглийского
языка. Зарубежная лингвистика и лингводидактика. 2, 5/S (ноя. 2024), 411–420.
DOI:https://doi.org/10.47689/2181-3701-vol2-iss5-pp411-420.
9.
Pardaeva, I. M. (2014). ON THE EXAMPLE OF THE ARTISTIC AND
HISTORICAL PROSE OF NAVOI IN TURKISH. The Way of Science, 73.
10.
Mamayunusovna, P. I. (2021). BOBURNOMA. AS A HISTORICAL AND
LITERARY SOURCE. Thematics Journal of Social Sciences, 7(5).
11.
Pardaeva, I. M. (2022). NAVOI AND THE WISDOM OF HISTORY. Science
and innovation, 1(Special Issue 2), 1-83.
12.
Пардаева, И. М. (2024). ВЕЛИКИЕ ФИГУРЫ ДВУХ НАРОДОВ. THEORY
AND ANALYTICAL ASPECTS OF RECENT RESEARCH, 3(26), 250-254.
