ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
378
Samarkand State Institute of Foreign Languages
YOSHLARNING KASBIY POTENSIAL IMKONIYATLARINI OSHIRISHGA
QARATILGAN ZAMONAVIY TADQIQOTLARNING KONSEPTUAL ASOSLARI
Rashidova Madina Raxmatovna
Samarqand agroinnovatsiyalar va tadqiqotlar instituti,
tayanch doktorant, assistent
Annotatsiya
. Ushbu tezis yoshlarning kasbiy salohiyatini oshirishga qaratilgan
zamonaviy tadqiqotlarning konseptual asoslarini o‘rganadi. Unda yoshlarni jadal rivojlanayotgan
mehnat bozorida muvaffaqiyatga erishish uchun zarur bo‘lgan ko‘nikma, bilim va malakalar
bilan qurollantirishga qaratilgan tashabbuslarni asoslovchi asosiy nazariy asoslar va
metodologiyalar ko‘rib chiqiladi. Mavjud adabiyotlar va empirik natijalarni umumlashtirgan
holda, ushbu tadqiqot bu asosiy tushunchalarni turli sharoitlarda yoshlarning kasbiy o‘sishini
ta’minlaydigan samarali dasturlarni yaratish uchun qanday qo‘llash mumkinligi haqida keng
qamrovli tushuncha berishga qaratilgan.
Kalit soʻzlar:
global iqtisodiyot, kasbiy potensial, hard skills, soft skills, inson kapitali,
ijtimoiy kognitiv nazariya, madaniy kontekst
Abstract
. This thesis examines the conceptual foundations of modern research aimed at
increasing the professional potential of young people. It examines the main theoretical
foundations and methodologies that justify initiatives aimed at equipping young people with the
skills, knowledge, and abilities necessary for success in the rapidly developing labor market.
Summarizing the available literature and empirical findings, this study aims to provide a
comprehensive understanding of how these key concepts can be applied to create effective
programs that ensure the professional growth of young people in various conditions.
Keywords
: global economy, professional potential, hard skills, soft skills, human capital,
social cognitive theory, cultural context.
Аннотация.
Данный тезис исследует концептуальные основы современных
исследований, направленных на повышение профессионального потенциала молодежи. В
нем рассматриваются основные теоретические основы и методологии, обосновывающие
инициативы, направленные на вооружение молодежи навыками, знаниями и умениями,
необходимыми для достижения успеха на стремительно развивающемся рынке труда.
Обобщая существующую литературу и эмпирические результаты, данное исследование
направлено на предоставление всестороннего понимания того, как эти ключевые понятия
могут быть применены для создания эффективных программ, обеспечивающих
профессиональный рост молодежи в различных условиях.
Ключевые слова:
глобальная экономика, профессиональный потенциал, hard skills,
soft skills, человеческий капитал, социально-когнитивная теория, культурный контекст
Kirish
Hozirgi global iqtisodiyot va jadal rivojlanayotgan mehnat bozorlari sharoitida
yoshlarning kasbiy potensiali tadqiqotchilar, o‘qituvchilar, siyosatchilar va manfaatdor
tomonlarning diqqat markaziga aylandi. Kasbiy muhitning murakkablashuvi, texnologik
taraqqiyot va jamiyat talablarining o‘zgarishi yoshlar qobiliyatlarining rivojlanishiga hissa
qo‘shadigan omillarni har tomonlama tushunishni talab qiladi. Ushbu tezis nafaqat individual
o‘sish, balki butun jamiyatning barqaror rivojlanishi uchun muhim bo‘lgan yoshlarning kasbiy
salohiyatini oshirishga bag‘ishlangan zamonaviy tadqiqotlarning konseptual asoslarini
o‘rganishga qaratilgan.
“Kasbiy potensial” atamasi yoshlar o‘zlari tanlagan sohalarda muvaffaqiyatga erishishlari
uchun o‘zlarida shakllantirishi kerak bo‘lgan keng ko‘lamli kompetensiyalar, ko‘nikmalar,
munosabatlar va bilimlarni o‘z ichiga oladi. U muayyan kasblarga xos texnik ko‘nikmalarni
(hard skills) ham, muloqot, jamoada ishlash va moslashuvchanlik kabi ko‘nikmalarni (soft skills)
ham o‘z ichiga oladi. Texnologik innovatsiyalar, globallashuv va demografik o‘zgarishlar tufayli
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
379
Samarkand State Institute of Foreign Languages
mehnatning tabiati o‘zgarib borar ekan, bu salohiyatni samarali tarbiyalashning nozik jihatlarini
tushunish zarurati tobora dolzarb bo‘lib bormoqda. Ta’lim muassasalari, korxonalar va davlat
tashkilotlari zimmasiga uzluksiz ta’lim va kasbiy rivojlanishni qo‘llab-quvvatlaydigan muhitni
yaratish, yoshlarning nafaqat hozirgi ish talablariga tayyor bo‘lishini, balki kelajakdagi
qiyinchiliklarni yengishga qodir bo‘lishini ta’minlash vazifasi yuklatilgan.
Yoshlarning kasbiy salohiyatini oshirishga qaratilgan zamonaviy tadqiqotlarning
konseptual asoslari ko‘p qirrali bo‘lib, turli fanlararo asoslardan kelib chiqadi. Ushbu asoslar
inson kapitali nazariyalari, ijtimoiy kognitiv nazariya, rivojlanish psixologiyasi, ijtimoiy
tarmoqlar va murabbiylikning rolini o‘z ichiga oladi. Quyida ushbu muhim tadqiqot sohasi
haqidagi tushunchamizni umumlashtiruvchi asosiy tarkibiy qismlar keltirilgan:
Inson kapitali nazariyasi
Inson kapitali nazariyasiga ko‘ra, ta’lim va kadrlar tayyorlashga sarflangan mablag‘lar
shaxsning mahorati, bilimi va qobiliyatini oshiradi, shu orqali uning mahsuldorligi va iqtisodiy
qiymatini oshiradi. Yoshlarni rivojlantirish nuqtai nazaridan, bu nazariya sifatli ta’lim va kasb-
hunar ta’limi dasturlaridan foydalanish muhimligini ta’kidlaydi. Ta’limning yuqori darajalari
yaxshiroq ish istiqbollari va yuqori daromad olish salohiyati bilan bog‘ligiga, shuningdek,
yoshlarni turli kasb yo‘nalishlariga tayyorlash uchun ham texnik ko‘nikmalarga, ham shaxslararo
ko‘nikmalarga e’tibor qaratish muhimdir.
Ijtimoiy kognitiv nazariya
Albert Bandura tomonidan ishlab chiqilgan ijtimoiy kognitiv nazariya xulq-atvorni
rivojlantirishda kuzatish orqali o‘rganish, taqlid qilish va modellashtirishning rolini ta’kidlaydi.
U shaxsiy samaradorlikning ahamiyatini - shaxsning muayyan vaziyatlarda muvaffaqiyatga
erishish qobiliyatiga bo‘lgan ishonchini ta’kidlaydi. Asosiy elementlarga quyidagilar kiradi: O‘z
samaradorligi, yaʻni o‘z samaradorligining kuchli hissi yoshlarni qiyin maqsadlarga intilishga va
to‘siqlar oldida bardosh berishga undashi mumkin. Shuningdek, rol modellari, yaʻni
muvaffaqiyatli mutaxassislarga ta’sir ko‘rsatish yoshlarni ilhomlantirishi va ularning karyera
intilishlarini shakllantirishi mumkin.
Yosh psixologiyasi
Rivojlanish psixologiyasi sohasidagi tadqiqotlar yoshlarning rivojlanish bosqichlari va
shaxsiyatning shakllanishi hamda karyera qarorlarini qabul qilishga ta’sir qiluvchi omillar haqida
tushuncha beradi. Muhim jihatlarga quyidagilar kiradi: Shaxsiyatni rivojlantirish, yaʻni o‘smirlik
va erta balog‘at yoshi karyera imkoniyatlarini o‘rganish va kasbiy shaxsiyatni shakllantirish
uchun muhim davrlardir. Bundan tashqari, bardoshlilik, yaʻni bardoshlilikni rivojlantirish
yoshlarga o‘z karyera yo‘llaridagi muvaffaqiyatsizliklar va qiyinchiliklarni yengishga yordam
beradi.
Tajribaviy o‘rganish
Tajribaviy ta’lim o‘quv jarayonida amaliy tajribalarning muhimligini ta’kidlaydi. Ushbu
yondashuv quyidagilarni o‘z ichiga oladi: Amaliyot va shogirdlik, yaʻni amaliy tajribalar
yoshlarga nazariy bilimlarni real hayotda qo‘llash imkonini beradi. Shuningdek, xizmat
ko‘rsatishni o‘rganish, yaʻni jamoatchilik xizmati bilan shug‘ullanish rahbarlik ko‘nikmalarini va
fuqarolik mas’uliyatini rivojlantirishga yordam beradi.
Madaniy kontekst
Madaniy omillar martaba muvaffaqiyati va yoshlar uchun mavjud bo‘lgan yo‘llar
haqidagi tasavvurlarga ta’sir qiladi. Ushbu omillarni tushunish turli aholi qatlamlariga mos
keladigan samarali dasturlarni ishlab chiqish uchun zarurdir. Asosiy jihatlarga quyidagilar kiradi:
Madaniy qadriyatlar yaʻni turli madaniyatlar turli martaba yo‘llari yoki ta’lim yutuqlariga
ustuvorlik berishi mumkin, bu esa yoshlarning intilishlariga ta’sir ko‘rsatadi. Jamiyat me’yorlari
yoshlar uchun mavjud imkoniyatlarni va ularning ma’lum kasblarni egallashga tayyorligini
shakllantirishi mumkin.
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, yoshlarning kasbiy salohiyatini oshirishga qaratilgan zamonaviy
tadqiqotlarning konseptual asoslari ta’lim, murabbiylik va tajribaviy ta’limni uyg‘unlashtirgan
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
380
Samarkand State Institute of Foreign Languages
ko‘p qirrali yondashuvning muhimligini ta’kidlaydi. Inson kapitali va ijtimoiy kognitiv nazariya
kabi nazariyalardan foydalangan holda, ushbu tadqiqot yosh shaxslarning imkoniyatlarini
kengaytirishda ko‘nikmalarni rivojlantirish, shaxsiy samaradorlik va qo‘llab-quvvatlovchi
tarmoqlarning muhim rolini ta’kidlaydi. Bundan tashqari, u yoshlarning turli iste’dodlarini
tarbiyalaydigan adolatli imkoniyatlarni yaratish uchun pedagoglar, siyosatchilar va jamoalar
o‘rtasida hamkorlikdagi sa’y-harakatlar zarurligini ta’kidlaydi. Oxir-oqibat, ushbu asosiy
elementlarni shakllantirish kelajak avlodni zamonaviy ishchi kuchining murakkabliklari va
kasbiy intilishlariga erishishga tayyorlash uchun zarurdir.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.
Abdullaeva, L. (2017). "Kasbiy ta'limda innovatsion yondashuvlar." Journal of
Education and Practice, 8(15), 45-50.
2.
Bandura, A. (1986).
Social foundations of thought & action: A social cognitive
theory
. Upper Saddle River, NJ: Prentice-Hall.
3.
Khamraev, A., & Mirzaev, U. (2018). "Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va
ularning yoshlarni kasbiy tayyorlashdagi o'rni." Tashkent: O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim
vazirligi.
4.
Husniddinov, M. (2020). "Yoshlar va kasbiy ta’lim: Muammolar va yechimlar."
Toshkent: O'zbekiston Milliy Universiteti nashriyoti.
5.
Xolmatov, S., & Yuldasheva, D. (2021). "Yoshlar uchun kasbiy ko'nikmalarni
rivojlantirish." O'zbekiston Respublikasi Ta'lim vazirligi nashriyoti.
6.
G'ulomov, I. (2019). "Kasbiy rivojlanish: Teoriya va amaliyot." Tashkent: Fan va
texnologiya.
7.
Аноркулов, С. (2021). Хронотоп как отличительная черта романного
универсума ФМ Достоевского. Просвещение и познание, (5 (5)), 16-23.
8.
Аноркулов, С. ПРОСВЕЩЕНИЕ И ПОЗНАНИЕ. ПРОСВЕЩЕНИЕ И
ПОЗНАНИЕ Учредители: Прудник Ксения Евгеньевна, (5), 16-23.
