Giperbolik tipdagi tenglamada kuzatish masalasi

Annotasiya

Ushbu maqolada tabiatda uchraydigan jarayonlar: issiqlik tarqalishi, tor tebranishi, sterjen tebranishi, mayatnik tebranishi, magnit maydoni impulsi va hakazolar. Har qanday tabiiy protsess o’lchanganligi sababli uni modellashtirishdan hosil bo’lgan masala taqribiy yechiladi. Biz yechimni protsessni kuzatish (bir nuqtada o’lchash) yordamida hisoblashga harakat qildik. Bunda masala uchun qo’shma operator tuzilib, nokorrekt masala (boshlang’ich qiymat yo’q holat) shartli korrekt xolatga o’tkaziladi. Natijada matematik fizika masalasi ekstremum masalasiga keltirib yechim chekli sondagi algebraik tenglamalar sistemasiga keltiriladi

Manba turi: Konferentsiyalar
Yildan beri qamrab olingan yillar 2023
inLibrary
Google Scholar
doi
 
Chiqarish:
CC BY f
132-133
28

Кўчирилди

Кўчирилганлиги хақида маълумот йук.
Ulashish
Rustamov , M., & Nuraliyev , T. (2023). Giperbolik tipdagi tenglamada kuzatish masalasi. Kompyuter Ilmlari Va Muhandislik Texnologiyalari, 1(1), 132–133. Retrieved from https://www.inlibrary.uz/index.php/computer-engineering/article/view/25316
Maxammadi Rustamov , Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali

f-m.f.n., dots.

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Annotasiya

Ushbu maqolada tabiatda uchraydigan jarayonlar: issiqlik tarqalishi, tor tebranishi, sterjen tebranishi, mayatnik tebranishi, magnit maydoni impulsi va hakazolar. Har qanday tabiiy protsess o’lchanganligi sababli uni modellashtirishdan hosil bo’lgan masala taqribiy yechiladi. Biz yechimni protsessni kuzatish (bir nuqtada o’lchash) yordamida hisoblashga harakat qildik. Bunda masala uchun qo’shma operator tuzilib, nokorrekt masala (boshlang’ich qiymat yo’q holat) shartli korrekt xolatga o’tkaziladi. Natijada matematik fizika masalasi ekstremum masalasiga keltirib yechim chekli sondagi algebraik tenglamalar sistemasiga keltiriladi


background image

132

GIPERBOLIK TIPDAGI TENGLAMADA KUZATISH MASALASI

f-m.f.n., dots. Rustamov Maxammadi Jabborovich,

Nuraliyev To‘lqin

O‘zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali, O‘zbekiston

Annotatsiya.

Ushbu maqolada tabiatda uchraydigan jarayonlar: issiqlik

tarqalishi, tor tebranishi, sterjen tebranishi, mayatnik tebranishi, magnit maydoni
impulsi va hakazolar. Har qanday tabiiy protsess o’lchanganligi sababli uni
modellashtirishdan hosil bo’lgan masala taqribiy yechiladi. Biz yechimni protsessni
kuzatish (bir nuqtada o’lchash) yordamida hisoblashga harakat qildik. Bunda masala
uchun qo’shma operator tuzilib, nokorrekt masala (boshlang’ich qiymat yo’q holat)
shartli korrekt xolatga o’tkaziladi. Natijada matematik fizika masalasi ekstremum
masalasiga keltirib yechim chekli sondagi algebraik tenglamalar sistemasiga
keltiriladi.

Kalit so‘zlar:

issiqlik tarqalishi, tor tebranishi, sterjen tebranishi, mayatnik

tebranishi, magnit maydoni impulsi, kuzatish, operator, nokorrekt masala, shartli
korrekt, ekstremum masalasi.


To’lqin tarqalishi ko’ndalang tebranishi protsessida

𝜕

2

𝑇(𝑥,𝑡)

𝜕𝑡

2

= 𝑎

2 𝜕

2

𝑇(𝑥,𝑡)

𝜕𝑥

2

;

0 ≤ 𝑥 ≤ 𝑙

, t>0,

(1)

𝜕𝑇(0,𝑡)

𝜕𝑥

= 0

,

(2)

𝛼

𝜕𝑇(1,𝑡)

𝜕𝑥

= 𝜇[𝑢(𝑡) − 𝑇(1, 𝑡)]

.

(3)

masalani qaraylik. U nokorrekt. U korrekt bo’lishi uchun

𝑇(𝑥, 0)

ni toppish kerak.

Protsessda xolatni o’lchash imkoni bor.

𝑦(𝑡) = 𝑇(𝑥̅, 0)

,

𝑥̅𝜖[0, 𝑙]

(4)

bo’lsin.
Uni ma’lum bazis funksiya

𝑞

𝑖

(𝑥); (𝑖 = 0 ,̅ 𝑛)

yordamida

Noma’lum koeffitsientlar orqali qatorga yoyamiz,

𝑇(𝑥, 0) = ∑

𝛼

𝑖

𝑞

𝑖

(𝑥)

𝑖=1

Bu yerda

𝛼

𝑖

= ∫ 𝑇(𝑥, 0)𝑞(𝑥)𝑑𝑥

1

0

;

(5)

Qaralgan masala matematik fizika masalasi yechimi proeksiyasini axtarishga

keldi. Uni

∫[𝑘(𝑡)𝑇(𝑥̅, 𝑡) + 𝜑(𝑡)𝑢(𝑡)]

𝑡̅

0

𝑑𝑡

ko’rinishda axtaramiz. Qo’shma operator tuzish orqali

𝛼

𝑖

= ∫ 𝑇(𝑥, 0)𝑞(𝑥)𝑑𝑥 = ∫ [𝑘(𝑡)𝑇(𝑥̅, 𝑡) + 𝜑(𝑡)𝑢(𝑡)]

𝑡̅

0

1

0

𝑑𝑡

,

(6)

Demak

𝜕

2

𝛹

𝜕𝑡

2

+

𝜕

2

𝛹

𝜕𝑥

2

= 0

(7)


background image

133

𝛹(𝑥, 0) = 0

(8)

𝜕𝛹(0,𝑡)

𝜕𝑥

= 0

(9)

𝛼

𝜕𝛹(1,𝑡)

𝜕𝑥

= 𝜇[𝑢(𝑡) − 𝛹(1, 𝑡)]

(10)

𝜑(𝑡) = 𝛹(𝑥̅, 𝑡)]

(11)

𝑘(𝑡) =

𝜕𝛹(𝑥̅,𝑡)

𝜕𝑡

𝜕𝛹(𝑥̅,𝑡)

𝜕𝑥

(12)

𝑔(𝑡) =

𝜕𝛹(𝑥̅+0,𝑡)

𝜕𝑡

𝜕𝛹(𝑥̅−0,𝑡)

𝜕𝑥

(13)

𝛹(𝑥̅ − 0, 𝑡) = 𝛹(𝑥̅ − 0, 𝑡)

;

𝛹(𝑥̅ + 0, 𝑡) = 𝛹(𝑥̅ − 0, 𝑡)

;

sistema hosil bo’ladi. (7)-(10) sistema klassik yechimga ega.
(11)-(13) sistema (7)-(10) sistema yechimlarida minimallashtiriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1.

Исраилов И., Кирин Н.Э., Рустамов М.Д. Задачи наблюдения за

процессом нагрева. Вопросы вычислительной и прикладной математики. Т.,
1988, вып. 84, -166с.

2.

Rustamov M.J. Issiqlik o’zgarishini o’lchash natijasida berilgan nuqtadagi

issiqlik o’zgarishini aniqlash usuli. Respublika konferensiyasi. SamDU. 2019. 15-
dekabr.

3.

Alimardanovich

N.

T.

et

al.

ODDIY

ITERATSION

USUL

//ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т.
20. – №. 1. – С. 160-168.

4.

Alimardanovich N. T. et al. ZEYDEL USULI //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА

И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 20. – №. 1. – С. 169-176.

5.

Alimardanovich N. T. et al. CHIZIQLI ALGEBRAIK TENGLAMALAR

TIZIMINI ECHISH. ITERATSION USULLAR //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 20. – №. 1. – С. 153-159.

6.

Alimardanovich N. T., Abduqodirovich N. N. PLASTINKA UCHUN IKKI

O’LCHOVLI ISSIQLIK O’TKAZUVCHANLIK TENGLAMASINI SONLI
YECHISH //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ.
– 2023. – Т. 15. – №. 3. – С. 141-143.

7.

Alimardanovich N. T. CHIZIQSIZ TENGLAMALARNI TAQRIBIY

YECHISH //International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research.
– 2022. – С. 323-327.

8.

Хандамов И., Нуралиев Т. Teng qadamlar uchun nyutonning 1-

interpolyatsion formulasi uchun algoritm va dasturiy ta ‘minot yaratish
//Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие
тенденции: решения и перспективы. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 364-367.

9.

Бутковский А.Г. Теория оптимального управления системами с

распределенными параметрами. М.1965.

10.

Красовский Н.Н.Теория управления движением. М. 1968.



Bibliografik manbalar

Исраилов И., Кирин Н.Э., Рустамов М.Д. Задачи наблюдения за процессом нагрева. Вопросы вычислительной и прикладной математики. Т., 1988, вып. 84, -166с.

Rustamov M.J. Issiqlik o’zgarishini o’lchash natijasida berilgan nuqtadagi issiqlik o’zgarishini aniqlash usuli. Respublika konferensiyasi. SamDU. 2019. 15-dekabr.

Alimardanovich N. T. et al. ODDIY ITERATSION USUL //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 20. – №. 1. – С. 160-168.

Alimardanovich N. T. et al. ZEYDEL USULI //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 20. – №. 1. – С. 169-176.

Alimardanovich N. T. et al. CHIZIQLI ALGEBRAIK TENGLAMALAR TIZIMINI ECHISH. ITERATSION USULLAR //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 20. – №. 1. – С. 153-159.

Alimardanovich N. T., Abduqodirovich N. N. PLASTINKA UCHUN IKKI O’LCHOVLI ISSIQLIK O’TKAZUVCHANLIK TENGLAMASINI SONLI YECHISH //ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ. – 2023. – Т. 15. – №. 3. – С. 141-143.

Alimardanovich N. T. CHIZIQSIZ TENGLAMALARNI TAQRIBIY YECHISH //International Journal of Contemporary Scientific and Technical Research. – 2022. – С. 323-327.

Хандамов И., Нуралиев Т. Teng qadamlar uchun nyutonning 1-interpolyatsion formulasi uchun algoritm va dasturiy ta ‘minot yaratish //Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы. – 2022. – Т. 1. – №. 1. – С. 364-367.

Бутковский А.Г. Теория оптимального управления системами с распределенными параметрами. М.1965.

Красовский Н.Н.Теория управления движением. М. 1968.