STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
19
Сопоставительный анализ русского и узбекского языков выявляет значительное
количество структурных различий, которые вызывают трудности у учащихся-носителей
узбекского языка. Эти различия касаются всех уровней языка: от фонетики до синтаксиса.
Преподавателям необходимо учитывать влияние родного языка учащихся и разрабатывать
методику, направленную на преодоление интерференции.
Адаптированные учебные пособия, билингвальные объяснения, а также активное
использование сравнительного подхода могут существенно повысить эффективность обучения
русскому языку в национальной аудитории.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
1. И.А. Киссен. Курс сопоставительной грамматики русского и узбекского языков. –
Ташкент: Учитель, 1966. стр. 33-35
2. В.Г. Костомаров . Русский язык для национальных школ. – М.: Русский язык, 2019.
стр. 79-82
3. Ш. Ергашев. Сопоставительная типология русского и узбекского языков. – Ташкент:
Турон, 2005. стр.56
MIRZO ULUGʻBEK - OʻRTA OSIYO ILM-FANINING BUYUK YULDUZI
Ahatova Dilshoda Bahodir qizi.
Denov tadbirkorlik va pedagogika
Institutining filologiya fakulteti
Ingliz tili yoʻnalishi talabasi
Annotation:
This article examines the incomparable contribution of Mirzo Ulugbek, and Uzbek
scientist and astronomer who lived in the XVI century to science and his role in society.
Keywords:
Mirzo Ulugʻbek, Amir Temur, astronomy, Ziji jadidi Kuragoniy, stars,
Movorounnahr, Samarqand, observatory, Zafarnoma, History of Arba Ulus.
Mirzo Ulugʻbek Temuriylar sulolasining Zohirshohi va buyuk olimi astranomatematik va
arxitektor edi. Uning isteʼdodi va kashfiyotlari uni jahon tarixida oʻz oʻrniga ega qildi. Mirzo
Ulugʻbek 1394-yil Samarqandda tavallud topgan va oʻsha davrning eng buyuk olimlaridan biri edi.
Oʻsha davr tarixchisi Sharafiddin Ali Yazdiyning "Zafarnoma"asarida yozilishicha, Amir
Temurga nabirasi tugʻilganligi haqida xabar keltiradi va munajjimlar uning olim boʻlishini bashorat
qiladi. Temur ushbu xushxabar haqida eshitgandan soʻng, Mordin qalʼasi qamalini toʻxtatdi va uning
xalqiga yuklangan tovonnni bekor qiladi. Yangi tugʻilgan nabirasiga Muhammad Taragʻay ismi
berildi. Darhaqiqat,Mirzo Ulugʻbek bobosi qoʻygan ismiga mos edi.
Mirzo Ulugʻbek uzoq yillar oʻz saltanatini adolat va insonparvarlik gʻoyalari asosida boshqaradi
va keng koʻlamli bunyodkorlik ishlarini amalga oshirishga harakat qiladi ,bundan tashqari u ilm -fan
madaniyat, sanʼat sohalarini ham yuksaltirishga alohida eʼtibor qaratadi. Uning tashabbusi va
homiyligi ostida koʻplab maktablar, kutubxonalar,madrasa va masjidlar, karvonsaroylar, koʻpriklar
hamda soʻlim bogʻlar barpo ettiradi. Natijada oʻlkamiz har tomonlama taraqqiy etib Sharqdagi yirik
madaniyat va ilm-fan diyoriga aylanadi. Hozirgi kunda ham Mirzo Ulugʻbekning ilmiy maʼrifiy
merosining jahon sivilizatsiyasi rivojidagi oʻrniga bagʻishlangan ilmiy adabiy tadbirlar oʻtkazish
uning hayoti va faoliyatiga oid spektakllarni sahnalashtirish va u haqida kitoblar yozish muhim
ahamiyatga egadir.
Mirzo Ulugʻbek oʻzbek xalqining tarixida chuqur iz qoldirgan buyuk shaxs isteʼdodli hukmdor.U
Amir Temurning nevarasi va Shohrux Mirzoning oʻgʻli. Mirzo Ulugʻbek 1409-yili otasi vafot
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
20
etgandan soʻng Samarqand taxtining vorisi boʻlgan, ammo uning hukmronligi 1411-yilda boshlangan
U oʻzining bobosi Amir Temurdan keyin Temuriylar imperiyasining hukmdori boʻldi.
Ulugʻbek taxtga oʻtirishdan oldin oʻzining otasi Shohrux Mirzo bilan birgalikda hukmdorlik
qilgan va davlat ishlarini boshqargan.
Mirzo Ulugʻbek davlatni boshqarish jarayonida xolis va adolatli boshqargan fuqarolarning
talablarini hisobga olgan holda ish Mirzo Ulugʻbek asosan olim va hukmdor sifatida tanilgan bundan
tashqari u koʻplab harbiy yurishlarda qatnashgan. Uning hukmdorligi davrida Temuriylar sulolasi
nisbatan tinchlik davrida edi. Otasi Shohrux Mirzo tomonidan yaratilgan ilmiy va madaniy muhitni
rivojlantirishga katta eʼtibor qaratdi
Mirzo Ulugʻbek 1411-yili Xorazmni bosib olish uchun harbiy yurish qilgan va Xorazmshohlari
bilan toʻqnashgan. Ulugʻbek bu jangda gʻolib chiqqan va Xorazmni Temuriylar imperiyasining bir
qismiga aylantirgan.
Ulugʻbekning yana ikki yirik yurishi haqida aytadigan boʻlsak, birinchisida,1425-yili
Moʻgʻuliston xoni Shermuhammad oʻgʻlon (1421-1425) oʻzini mustaqil xon deb ataydi va
Ulugʻbekka qarshi chiqadi Ulugʻbek bu yurishda gʻalaba qozondi. 1430-yilda oʻzining ukasi va
dushmani Abulxayr bilan keng miqyosli jangga kirishgan. Ushbu urush
Ulugʻbekning magʻlubiyati bilan yakunlangan va bu holat uning hukmronligining
zaiflashuviga olib kelgan.
Ulugʻbekning yana bir yurishi magʻlubiyat bilan tugagan, bu urush Sigʻnoq tomon yani
Sirdaryoning quyi havzasida unga tahdid qilgan Barmoq oʻgʻlon bilan sodir boʻlgan va dushman
qoʻshinlari Ulugʻbekni taʼqib qilib , Samarqand ostonalarigacha kelgan.
Ulugʻbekning eng mashhur asarlaridan biri boʻlgan “Ziji Jadidi Koʻragoniy” yoki “Ziji Sultoni
Mirzo”. Bu asar Ulugʻbek tomonidan 1437- yilda nashr etilgan. Bu asarda astranomiya jadvallar
toʻmlami mavjud. Bu asar astranomiya va hisoblash ishlaridagi yangiliklarni oʻz ichiga olgan boʻlib,
bu sohadagi koʻplab yangiliklar va bilimlarni bera oladi, asarda astranomiyaga oid nazariyalarni,
koinotning tuzilishini va osmondagi jismlarning harakatini oʻrganish uchun kerakli asboblar va
metodlarni tasvirlaydi.
Ulugʻbek yulduzlar harakati va ularning kardinatalari joylashuvi haqida aniq maʼlumotlar
keltiradi. Asar oʻsha davrdagi kuzatuvlar asosida ishlab chiqilgan boʻlib keyingi avlod astronomlari
uchun muhim manba boʻlib qoldi. Ziji Jadidi Koʻragoniy asarining ilmiy ahamiyati Oʻrta Osiyo ilmiy
anʼanalarida va dunyo astranomiya sizda muhim oʻrin tutadi.Ulugʻbekning ilm -fan sohasidagi
xizmatlari hozirgi kunda ham qadrlanadi va oʻrganiladi. Bu asarda astranomik hodisalarni bashorat
qilish uchun ishlatilgan turli hisob kitoblar ham keltirilgan.
Dunyo ilm faniga Sharqning 2-renessansi deya taʼrif bilan kirgan XIX XVasrlarda ijod etgan
mutafakkir-u allomalar orasida Temuriy hukmdor Mirzo Ulugʻbek ham bor edi. Amir Temurdan
boʻlgan sanʼat va adabiyotga boʻlgan qiziqish uning farzandlari va nabiralaridan ham bor Mirzo
Ulugʻbek davrida Samarqand yirik, siyosiy, ilm -fanining madaniy markaziga aylandi. Ulugʻbek olim
va maʼrifatparvar sifatida ilm fanga katta eʼtibor berib, Samarqandda yirik olimlarni jamlashga urindi.
Samarqand, Gʻijduvon, Buxoroda koʻplab madrasa va maktablar qurdi Mirzo Ulugʻbek davlat ishlari
bilan birgalikda ilm fan homiysiga aylandi. U “Tarixi Arba Ulus” va “Ziji Jadidi Koʻragoniy” kabi
asarlarini yozib qoldirdi. Ulugʻbekni oʻz navbatida shaharlarda ilm an ahliga bagʻrini ochgan
“Madrasalar bunyodkori” deyish mumkin.
Mirzo Ulugʻbek rasadxonasi 1420-yillarda Samarqandda, Amir Temur davrida Mirzo Ulugʻbek
tomonidan badiiy va ilmiy maqsadlarda tashkil etilgan, bu rasadxona oʻz zamonasidagi eng
rivojlangan astranomik observatoriya hisoblanadi.
Ulugʻbek rasadxonasi astranomik oʻlchovlar, yulduzlarning pozitsiyasi va vaqtini hisoblash
uchun moʻljallangan.
Rasadxonada yirik asboblar masalan katta sextant va astralobolar bilan bir qatorda, yulduzlarning
1018 ta koordinatalarini aniqlash uchun kuzatishlar olib Mirzo Ulugʻbek ishlagan astranomik
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
21
jadvallar Ziji Jadidi Ulug Begi nomi bilan tanilgan boʻlib, ular keyinchalik asrlar davomida
astranomiya rivojida katta taʼsir koʻrsatgan. Rasadxona ilm-fan, aniq hisoblash, va bilim olish markazi
sifatida xizmat qilgan. Bugungi kunda ham Ulugʻbek rasadxonasi ilmiy va madaniy meros sifatida
qadrlanadi.
Oʻzbekiston va xalqaro miqyosida uning nomi olimlar tomonidan eʼtirof Samarqandda uning
nomi bilan bogʻliq koʻplab rasadxonalar, muassasalar, va madaniyat markazlari mavjud.
2020-yili UNESCO tomonidan Ulugʻbekning 625-yilligi nishonlanadi. Bu esa uning ilmiy
merosini yanada tanitishga yordam berdi. Bundan tashqari Ulugʻbekka bagʻishlangan ilmiy adabiy
tadbirlar, konferensiyalar, seminarlar, tashkil etilib kelinmoqda. Bu orqali uning ijodiy merosi yosh
avlodga yetkazib berish ishlari amalga oshirilmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
Bartold, V. V. (1963). Istoriya kul'turnoy zhizni Turkestana (Turkiston madaniy hayoti tarixi).
Moskva: Nauka.
2.
Kadirov, B. (2008). Mirzo Ulugʻbek va uning ilmiy merosi. Toshkent: Oʻzbekiston Milliy
Ensiklopediyasi.
3.
Qosimov, O. A. (2014). Mirzo Ulugʻbek: Ilmiy meros va uni oʻrganish masalalari. Toshkent:
Fan.
4.
Niyozov, H. (2001). Oʻrta Osiyo astronomiyasi tarixi va Ulugʻbekning roli. Samarqand: Sharq
Nashriyoti.
5.
Semenov, S. M. (1997). Zvezda Vostoka: Ulugbek i ego vremya (Sharq yulduzi: Ulugʻbek va
uning davri). Moskva: Nauka.
6.
Sultonov, K. A. (2005). Mirzo Ulugʻbekning astronomiya va matematika sohasidagi yutuqlari.
Toshkent: Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi.
7.
Uzbekiston Milliy Ensiklopediyasi (2000). Oʻzbekiston Milliy Ensiklopediyasi (Mirzo
Ulugʻbek haqidagi maqola). Toshkent: Oʻzbekiston Milliy Ensiklopediyasi Davlat Ilmiy
Nashriyoti.
8.
Xarrat, E. M. (1983). Oʻrta Osiyoda ilm va madaniyat rivojlanishi. Toshkent: Fan.
XOTIRANI MUNTAZAM RAVISHDA YAXSHILASH VA XOTIRANI QAYTA TIKLASH
USULLARI
Ahatova Dilshoda Bahodir qizi.
Denov tadbirkorlik va pedagogika
Institutining filologiya fakulteti
Ingliz tili yoʻnalishi talabasi
Annotasiya:
Men ushbu maqolada inson xotirasini muntazam ravishda yaxshilash va xotirani
tiklash usullari haqida qisqacha maʼlumot berishga harakat qilaman Xotira inson ongining ajralmas
va muhim qismlaridan biridir.
Kalit soʻzlar
: Xotira, psixik jarayon, sezgi organlar,va neyrobika
Xotira atrof -muhitdagi voqelik (narsani ) bevosita yoki bilvosita, ixtiyoriy va ixtiyorsiz ravishda
passiv va faol holda , reproduktiv va produktiv tarzda verbal va noverbal shaklda , mantiqiy va
mexanik yoʻl bilan aks ettiruvchi esda olib qolish, esda saqlash, qayta esga tushirish,unutish hamda
tanish hissidan iborat psixik jarayon.(1). Xotira haqidagi dastlabki ilmiy qarashlar sharq
mutafakkirlari va yunon faylasuflari Aristotel va boshqalarda uchraydi.Xususan, bizning buyuk
bobokalonimiz Abu nasr Al Farobiy Xotira haqida shunday deydi: Xotira bilishdagi jarayonning
tarkibiy qismi ,xotira faqat insonlarga emas balkim hayvonga ham xos xususiyat ekanligini taʼkidlaydi
