STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
126
7. Ergashevna, S. M. (2025, February). Ingliz tili mutaxassisi bo'lishda boshlang'ich ingliz tili
darslarining ahamiyati. In international educators conference (pp. 350-357).
8. Normurodovna, A. M. (2025, February). Ingliz tili grammatikasining ingliz tili kursidagi
ahamiyati. In International Educators Conference (pp. 302-309).
AMALIY TILSHUNOSLIK MASALALARI
Sunatov Jo’rabek Turg’unbek o’g’li
Iqtisodiyot vа pedаgogikа universiteti NTM o’qituvchisi
Zikrillayeva Farangiz Baxtiyor qizi
Iqtisodiyot vа pedаgogikа universiteti NTM tаlаbаsi, Qarshi
Shermatov Ramziddin Akbar o‘g‘li
Iqtisodiyot vа pedаgogikа universiteti NTM tаlаbаsi, Qarshi
Ro‘zimurodov Mahmadiyor Sodiqjon o‘g‘li
Iqtisodiyot vа pedаgogikа universiteti NTM tаlаbаsi, Qarshi
Аnnotаtsiyа.
Ushbu maqolada amaliy tilshunoslikning shakllanishi, rivojlanishi va zamonaviy
muammolari keng qamrovda tahlil qilingan. Tilshunoslik nazariyasining real hayotdagi qo’llanilishi,
xususan, til o’qitish, tarjima, til siyosati va madaniyatlararo muloqot kabi sohalarda amaliy
yondashuvlarning qanday ahamiyat kasb etishi yoritilgan. Mualliflar texnologiya, globallashuv,
inklyuzivlik va madaniy xilma-xillikning tilga ta’siri, fanlararo integratsiyaning zarurligi va
istiqbollari haqida fikr yuritgan. Shuningdek, psixologiya, sotsiologiya, kognitiv fanlar bilan uzviy
bog’liq holda til muammolarini hal qilishda fanlararo yondashuvning roli ham asoslab berilgan.
Kаlit so’zlаr.
Amaliy tilshunoslik, fanlararo yondashuv, til o’rgatish, texnologiya,
madaniyatlararo muloqot, til siyosati, sotsiolingvistika, raqamli ta’lim, sun’iy intellekt, kommunikativ
kompetensiya.
Kirish.Amaliy tilshunoslik sohasi real dunyo kontekstlarida til bilan bog’liq muammolarni hal
qilishda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Amaldagi tilni o’rganish sifatida u tilning turli ijtimoiy, madaniy
va professional sharoitlarda qanday ishlashi haqida qimmatli tushunchalarni taqdim etadi.
Tilshunoslik nazariyasining amaliy qoʻllanilishini oʻrganib, amaliy tilshunoslik alohida shaxslar va
jamoalar duch keladigan dolzarb til muammolariga yechim topishga intiladi. Bunga til oʻrgatish va
oʻrganish, tarjima va tarjimonlik, til siyosati va rejalashtirish hamda madaniyatlararo muloqot kiradi.
Biroq, ahamiyatiga qaramay, amaliy tilshunoslik ham o’ziga xos qiyinchiliklar va cheklovlar bilan
kurashadi. Ushbu insho amaliy tilshunoslik sohasida uchraydigan muammolarni o’rganib chiqadi,
nazariya va amaliyot o’rtasidagi tafovut, til kontekstlarining xilma-xilligi, texnologiyaning tildan
foydalanish va o’rganishga ta’siri kabi masalalarni o’rganadi. Ushbu muammolarni tanqidiy ko’rib
chiqish orqali biz amaliy tilshunoslik qanday rivojlanishi va zamonaviy dunyoda murakkab til
muammolarini hal qilishda davom etishi mumkinligini chuqurroq tushunishimiz mumkin[1;28].
Metodologiya.Amaliy tilshunoslikning tarixiy rivojlanishini 20-asrning oʻrtalarida lingvistik
nazariyalar real dunyo muammolariga tatbiq eta boshlagan paytdan kuzatish mumkin. Tilshunoslar til
o’rgatish, tarjima va tilni rejalashtirish kabi masalalarni hal qilishga intilgach, amaliy tilshunoslik
sohasi shakllana boshladi. Amaliy tilshunoslikning ilk tarixidagi asosiy shaxslardan biri Charlz S. Fris
boʻlib, uning til oʻrgatish va oʻquv dasturlarini loyihalash borasidagi ishlari til oʻrganishga zamonaviy
yondashuvlarga asos solgan. O’tgan yillar davomida amaliy tilshunoslik tilni o’zlashtirish, tilni
baholash va ijtimoiy lingvistika kabi keng ko’lamli mavzularni qamrab olgan holda rivojlandi.
Bugungi kunda amaliy tilshunoslik ta’lim, sog’liqni saqlash va biznes kabi sohalarda til bilan bog’liq
amaliy muammolarni hal qilishda hal qiluvchi rol o’ynaydi. Ushbu tarixiy sharh amaliy
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
127
tilshunoslikning nazariy tilshunoslik va real dunyo ilovalari o’rtasidagi tafovutni bartaraf etishga
intiladigan fan sifatidagi muhimligini ta’kidlaydi[5;11].
Tilshunoslik bo’yicha ilmiy tadqiqotlar uzoq tarixga ega bo’lib, u turli maktab va
yondashuvlarni o’z ichiga oladi. Tilshunoslikning dastlabki asoslari qadimiy yunon va rim faylasuflari
– Aristotel, Platon, Varro asarlarida aks etgan. Keyinchalik Ferdinand de Sossyur (Course in General
Linguistics, 1916) tilshunoslikni mustaqil fan sifatida shakllantirdi va strukturalizm yondashuvini
asos soldi. XX asrda Noam Xomskiy generativ grammatika nazariyasini ishlab chiqdi. Shu bilan birga,
XX-XXI asrlarda tilshunoslikda sotsiolingvistika (William Labov), pragmatika (John Searle, Paul
Grice), kognitiv tilshunoslik (George Lakoff) va hisoblash lingvistikasi kabi yo’nalishlar rivojlandi.
O’zbek tilshunosligida ham nazariy va amaliy tadqiqotlar davom etmoqda. Xususan, Mahmudov va
Jo’raev tomonidan o’zbek tilining leksikologik va stilistik jihatlari tahlil qilingan. Jo’raev esa o’zbek
tili sintaksisi va gap tuzilishini batafsil o’rgangan. Shu bilan birga, Rasulov tilshunoslikning umumiy
nazariy asoslarini tahlil qilib, uning turli yo’nalishlarini yoritgan[3;73].
Amaliy tilshunoslikning dolzarb muammolaridan biri texnologiyaning doimiy evolyutsiyasi va
uning til o’rganish va o’qitishga ta’siridir. Raqamli platformalar va vositalarning ko’payishi bilan
o’qituvchilar an’anaviy til o’rganish usullarini targ’ib qilish bilan birga ushbu resurslarni sinfda
samarali integratsiya qilish yo’llarini topishlari kerak. Yana bir muammo - bu globallashuv va
multikulturalizmning kuchayishi bo’lib, tadqiqotchilardan madaniyatlararo muloqotni o’rganish va til
o’zgarishining murakkabligini tushunishning yangi usullarini ishlab chiqishni talab qiladi. Bundan
tashqari, ushbu soha barcha o’quvchilarning til ta’limidan teng foydalanish imkoniyatini ta’minlash
uchun inklyuzivlik va xilma-xillik masalalarini hal qilish zarurati bilan duch kelmoqda[2;28].
Murakkab lingvistik muammolarni hal qilishda fanlararo yondashuvlar hal qiluvchi rol
o’ynaydi. Psixologiya, sotsiologiya va kognitiv fan kabi turli fanlarning g’oyalari va
metodologiyalariga tayanib, tadqiqotchilar til bilan bog’liq muammolarni yanada to’liqroq
tushunishlari mumkin. Masalan, psixolingvistik nazariyalarning integratsiyalashuvi odamlarning tilni
qanday qayta ishlashlari haqidagi tushunchamizni kuchaytirishi mumkin, sotsiolingvistik nuqtai nazar
esa tilning ijtimoiy kontekstlarda qanday ishlatilishini yoritishi mumkin. Ushbu fanlararo hamkorlik
nafaqat tilshunoslikni o’rganishni boyitibgina qolmay, balki real til muammolarini yanada samarali
hal qilishga olib keladi[6;12].
Amaliy tilshunoslikning kelajakdagi yo’nalishlari va yangiliklari hayajonli va istiqbolli.
Rivojlanishning asosiy yo’nalishlaridan biri bu texnologiyaning til o’rganish va o’qitishga tobora
ko’proq integratsiyalashuvidir. Virtual haqiqat, sun’iy intellekt va onlayn platformalar
shaxsiylashtirilgan va interaktiv til ta’limi uchun yangi imkoniyatlarni taklif etadi. Bundan tashqari,
amaliy tilshunoslikda fanlararo yondashuvlarga e’tibor kuchayib bormoqda, olimlar tilni o’zlashtirish
va undan foydalanish haqidagi tushunchamizni boyitish uchun psixologiya, nevrologiya va ta’lim kabi
sohalardagi tushunchalarga tayanadilar[4;55].
Xulosa. Amaliy tilshunoslik nafaqat nazariy bilimlarni real hayotda qo’llashni, balki murakkab
til muammolarini hal etishni ham o’z oldiga maqsad qilib qo’yadi. Bugungi globallashuv va raqamli
transformatsiya sharoitida amaliy tilshunoslik fanlararo yondashuv orqali yanada boyib bormoqda.
Til o’rgatish va o’rganishda texnologiyalar, madaniy o’ziga xoslik va ijtimoiy dinamikaning roli ortib
borayotgani, bu sohaning dolzarbligini yanada oshiradi. Maqolada ilgari surilgan qarashlar shuni
ko’rsatadiki, amaliy tilshunoslik sohasining istiqboli juda keng bo’lib, u ta’lim, sog’liqni saqlash,
biznes va boshqa turli sohalarda til muammolarini hal qilishda muhim o’rin tutadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.Simone E. Pfenninger and Judit Navracsics. “Amaliy tilshunoslik bo’yicha kelajak tadqiqot
yo’nalishlari.’, Multilingual Matters, 1/19/2017
2.László Marácz. “Fanlararo til siyosatidagi yutuqlar.’ François Grin, John Benjamins Publishing
Company, 1/15/2022
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
128
3. Matsabirova Durdona Maksudjon qizi. Tilshunoslikning nazariy va amaliy masalalari.
4. Sunаtov, J. R., Rustamov, R., & Dustmurodova, M. (2024). KOMPYUTER
LINGVISTIKASIDA FONETIK TAHLIL JARAYONI. Modern Science and Research, 3(5),
191-195.
5. Botirovich, X. S. (2024). KOMPYUTER LINGVISTIKASINING BUGUNGI KUNDA
JAHONDAGI AHAMIYATI. GOLDEN BRAIN, 2(16), 26-30.
6. Raxmonov, X., & Sunatov, J. R. (2022). O ‘ZBEK TILI KOMPYUTER LINGVISTIKASI YO
‘NALISHIDA OLIB BORILGAN ILMIY TADQIQOTLAR. COMPUTER LINGUISTICS:
PROBLEMS, SOLUTIONS, PROSPECTS, 1(1).
7. Axmedovna, B. S. (2025, February). INGLIZ TILINI O'RGАNISHDА O'ZАRO
MULOQOTNING АHАMIYАTI. In International Educators Conference (pp. 318-325).
АНАЛИТИЧЕСКАЯ ФОРМА ГЛАГОЛОВ В АНГЛИЙСКОМ И КАРАКАЛПАКСКОМ
ЯЗЫКАХ
Сатуллаева Н.Ж
Ph.D старший преподаватель кафедры
английского языка и литературы
Студентка 332гр Жумабаева Рахима
Аналитическая форма глагола – закономерное явление в развитии языка, занимающее
особое место в его грамматическом строе и выполняющее в нем сложную функцию. На основе
всестороннего исследования грамматического строя формируется теория грамматики. В связи
с этим исследование аналитической формы глагола, характеризующая сложную структуру
грамматики, имеет особую важность. Английская аналитическая форма на протяжении всей
истории развития английского языка отличалась параллельным развитием двух сторон
сложного раздельнооформленного идиоматического образования. Развитие аналитической
формы не было однонаправленным, то есть таким, когда эти формы никак не осложнялись и
развивались прямолинейно, в одном единственном направлении: от большого полновесного
значения модального глагола к так называемому вспомогательному глаголу, всё более
“убывающему” как по форме, так и по содержанию.
С точки зрения морфологии в английском языке аналитические формы
‘m going, ‘ll like
и
синтетические
wants, observed
выполняют функции грамматической категории времени
(настоящее
-‘m going, wants,
будущее
-‘ll like
, прошедшее –
observed
) и вида (длительный –
‘m
going,
недлительный – ‘
ll like, wants
,
observed
). На уровне синтаксиса рассматриваемые
аналитические и синтетические формы функционируют как сказуемое в составе предложения.
Как мы видим, на морфосинтаксическом уровне аналитические формы входят в
парадигматический ряд синтетических форм. Функционирование в языке аналитических форм
в единстве с синтетическими является одним из основных критериев выделения их как
грамматикализованных форм, а также как форм категориальных, конституирующих
определенную грамматическую категорию. Сосуществование индикаторов аналитических и
синтетических форм дает возможность установить динамику развития языка. Большой интерес
представляет для нас аналитическая форма будущего времени, в состав которого входит
вспомогательный глагол
shall
или
will
и смысловой глагол в форме инфинитива. В
современном английском аналитические формы встречаются в перфектных временах,
пассивном залоге, составных временах, таких как
continuous
. Прим:
have come; was taken; will
be doing
Например:
The news couldn't have come to Mr. Bolton in better time.
(The Gilded Age: A
Tale of Today Mark Twain pp 205)
A great weight was taken off, and the spirits of the whole
household rose magically.
(The Gilded Age: A Tale of Today Mark Twain pp 188)
. This fire before
