STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
21
jadvallar Ziji Jadidi Ulug Begi nomi bilan tanilgan boʻlib, ular keyinchalik asrlar davomida
astranomiya rivojida katta taʼsir koʻrsatgan. Rasadxona ilm-fan, aniq hisoblash, va bilim olish markazi
sifatida xizmat qilgan. Bugungi kunda ham Ulugʻbek rasadxonasi ilmiy va madaniy meros sifatida
qadrlanadi.
Oʻzbekiston va xalqaro miqyosida uning nomi olimlar tomonidan eʼtirof Samarqandda uning
nomi bilan bogʻliq koʻplab rasadxonalar, muassasalar, va madaniyat markazlari mavjud.
2020-yili UNESCO tomonidan Ulugʻbekning 625-yilligi nishonlanadi. Bu esa uning ilmiy
merosini yanada tanitishga yordam berdi. Bundan tashqari Ulugʻbekka bagʻishlangan ilmiy adabiy
tadbirlar, konferensiyalar, seminarlar, tashkil etilib kelinmoqda. Bu orqali uning ijodiy merosi yosh
avlodga yetkazib berish ishlari amalga oshirilmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1.
Bartold, V. V. (1963). Istoriya kul'turnoy zhizni Turkestana (Turkiston madaniy hayoti tarixi).
Moskva: Nauka.
2.
Kadirov, B. (2008). Mirzo Ulugʻbek va uning ilmiy merosi. Toshkent: Oʻzbekiston Milliy
Ensiklopediyasi.
3.
Qosimov, O. A. (2014). Mirzo Ulugʻbek: Ilmiy meros va uni oʻrganish masalalari. Toshkent:
Fan.
4.
Niyozov, H. (2001). Oʻrta Osiyo astronomiyasi tarixi va Ulugʻbekning roli. Samarqand: Sharq
Nashriyoti.
5.
Semenov, S. M. (1997). Zvezda Vostoka: Ulugbek i ego vremya (Sharq yulduzi: Ulugʻbek va
uning davri). Moskva: Nauka.
6.
Sultonov, K. A. (2005). Mirzo Ulugʻbekning astronomiya va matematika sohasidagi yutuqlari.
Toshkent: Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi.
7.
Uzbekiston Milliy Ensiklopediyasi (2000). Oʻzbekiston Milliy Ensiklopediyasi (Mirzo
Ulugʻbek haqidagi maqola). Toshkent: Oʻzbekiston Milliy Ensiklopediyasi Davlat Ilmiy
Nashriyoti.
8.
Xarrat, E. M. (1983). Oʻrta Osiyoda ilm va madaniyat rivojlanishi. Toshkent: Fan.
XOTIRANI MUNTAZAM RAVISHDA YAXSHILASH VA XOTIRANI QAYTA TIKLASH
USULLARI
Ahatova Dilshoda Bahodir qizi.
Denov tadbirkorlik va pedagogika
Institutining filologiya fakulteti
Ingliz tili yoʻnalishi talabasi
Annotasiya:
Men ushbu maqolada inson xotirasini muntazam ravishda yaxshilash va xotirani
tiklash usullari haqida qisqacha maʼlumot berishga harakat qilaman Xotira inson ongining ajralmas
va muhim qismlaridan biridir.
Kalit soʻzlar
: Xotira, psixik jarayon, sezgi organlar,va neyrobika
Xotira atrof -muhitdagi voqelik (narsani ) bevosita yoki bilvosita, ixtiyoriy va ixtiyorsiz ravishda
passiv va faol holda , reproduktiv va produktiv tarzda verbal va noverbal shaklda , mantiqiy va
mexanik yoʻl bilan aks ettiruvchi esda olib qolish, esda saqlash, qayta esga tushirish,unutish hamda
tanish hissidan iborat psixik jarayon.(1). Xotira haqidagi dastlabki ilmiy qarashlar sharq
mutafakkirlari va yunon faylasuflari Aristotel va boshqalarda uchraydi.Xususan, bizning buyuk
bobokalonimiz Abu nasr Al Farobiy Xotira haqida shunday deydi: Xotira bilishdagi jarayonning
tarkibiy qismi ,xotira faqat insonlarga emas balkim hayvonga ham xos xususiyat ekanligini taʼkidlaydi
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
22
. Xotira odatda eslash deb tushuniladi ,inson shaxsiy faoliyatida hayot sharoitini saqlab qolish va
keyinchalik takrorlashdir .(2)
"Bolaning esda biror narsaning mahkam oʻrnashib qolishini xohlovchi pedagog bola sezgi
organlarining mumkin qadar koʻprogʻini koʻzi, qulogʻi,tovush organi ,muskul sezgisi va xatto iloji
boʻlsa,hidlash va ta'm bilish organlarini esda tutib qolish jarayonida qatnashtirishga harakat qilish
kerak"-deydi K.D.Ushenskiy (3)
Xotira orqali inson bilimlarini toʻplaydi va undan kerakli vaqtda foydalanadi ,har qanday
mahoratni shaxs xotirasida mustahkamlamasdan turib tasavvur etib boʻlmaydi ,harakat usullari
yoʻnalishlari xotira ishtirokisiz amalga oshmaydi .
Psixologiyada xotiraning quyidagi asosiy turlari ajralib turadi .
Yodlash
Saqlash
Unutish ,Reproduksiya
Xotirani yaxshilash jarayonida quyidagi bosqichlar yordam bera oladi:
Qayta takrorlash
Aktiv xotirlash
Oʻrganishni mukammal qilish
Koʻproq boshqotirmalar ishlash
Muntazam mashqlar
Yaxshi uyqu(4).
Qayta takrorlash: Oʻrgangan maʼlumotlaringizni doimiy ravishda takrorlash .Bu usul orqali siz
ilgari tushunmagan yoki tushunishga qiynalgan narsalaringizni tushunib olasiz va ularni yanada
mustahkam xotiramizda saqlaysiz.
Aktiv xotirlash:Faol ravishda oʻqish va oʻrganish.Agar siz muntazam badiiy kitoblar oʻqisangiz
yoki she'r yodlasangiz va bu jarayonni bir oydan koʻproq muddatda davom ettirsangiz keyingi safar
she'r yoki badiiy kitobni bir marotaba oʻqiganda esga ola olasizFaol ravishda oʻqish.(Savollarga javob
berish muhokama yuritish).Bu usul oʻqishga qaraganda koʻproq xotiramizni mustahkamlaydi.
Oʻrganishni mukammal qilish:Siz biror narsa oʻrganayotgan boʻlsangiz uni shunchaki
oʻrganmang uni oʻrganishga boʻlgan qiziqish sizda kuchli boʻlsin va oʻrganilayotgan maʼlumotlarni
bir-biri bilan bogʻlang ,ular oddiy yodlashdan koʻra koʻproq esingizda qoladi .Narsalarni bir- biriga
bogʻlab oʻrganish kichik yoshli bolalarga juda qoʻl keladi va ular maʼlumotlarni xotirasida koʻproq
va uzoqroq eslab qoladi.
Doimiy tarzda boshqotirmalar ishlash: Boshqotirmalar ishlash ,shaxmat va shashkalar oʻynash
jumboqli krossvordlarni ishlash orqali siz miyangizdagi ishlamayotgan kichik hujayralarni tez va faol
ishlashiga undaysiz .
Muntazam mashqlar :Fiziologik mashqlar xotirani mustahkamlashga yordam beradi Ertalab
badantarbiya bilan shugʻullaniish kun davomida 15daqiqa davomida piyoda sayr qilish nafaqat
xotirani yaxshilaydi balki sizni charchoq holatidan chiqarishga yordam beradi.
Yaxshi uyqu :Har bir narsaning mukammal boʻlishida uyquning oʻrni baland,shuningdek xotirani
mustahkamlashda ham agar siz tiniqib uxlagan boʻlsangiz, oʻrganayotgan maʼlumotlaringizni oson
tushuna olasiz va hech qanday qiyinchiliklar siz uni xotiramizda saqlab qola olasiz.
Maʼlumotni yaxshiroq esda saqlab qolish uchun har xil idrok usullaridan foydalanish kerak
.Masalan ,chet tillarini oʻrganayotgan kishi ularni faqat yodlash emas, balki bir necha marotaba
takrorlash , koʻchirish va baland ovozda oʻqish kerak .Xotiraning tez va puxtaligini taʼminlovchi
hodisa takrorlashdir .
Takrorlash bosh miya poʻstlogʻida yangi puxta bogʻlanishlar hosil bolishi uchun tassurotlar bir
necha marta takrorlanishi shart. Birorta maʼlumot qancha koʻp takrorlansa ,shuncha maustahkam esda
qoladi(5).
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
23
Xotirani qayta tiklashga yordam beruvchi samarali usullar.
Inson xotirasidagi barcha narsalarni tiklash qobilyatiga ega .Buning uchun undan diqqatini bir
joyga toʻplash va biroz vaqt talab etiladi . Psixologik metodlar ham unga yordam bera oladi.
Metodlar orqali xotirani avval sodir boʻlgan voqealarni eslashga undash mumkin .Masalan inson
bir hafta ilgari nima qilganligini ham bilsa boʻladi .
Tasdiqlash va mustahkamlash : maʼlumotlarni doimiy qayta koʻrish va oʻrganish.
Izlanish va oʻrganush yangi bilimlarni oʻzlashtirish orqali xotirani kuchaytirish .
Ijtimoiy muhit.Ijtimoiy muhit ijtimoiy aloqalar va guruhlar faoliyati orqali xotirani tiklash
mumkin.(6). Miya egiluvchanligi va tinch holatning pasayishi natijasida xotira samarasining
susayishiga baʼzi paytda odamni toliqishi sabab boʻladi Masalan keksa kishilar gaplaridan adashib
ketadilar yoki ilgari aytgan gaplari esdan chiqib ,yana oʻsha gaplarini gapiradi .Xotirani doimiy
ravishda mashq qildirib,chiniqtirib turish, keksalikda xotira qolishining oldini olishga yordam beradi
.Xotirani yaxshilash uchun neyrobika ham yaxshi samara beradi .Bu oddiy harakatlarni chap qoʻlda
agar chapaqay boʻlsa, oʻng qoʻlda bajarish usulidir .
Foydalanilgan adabiyotlar :
1. Gʻoziyev .E.G."Umumiy Psixologiya"1-kitobi Toshkent 2024.
2. P.I.Ivanov. M.E.Zufarova "Umumiy Psixologiya "
3. Tanlangan pedagogik asarlar oʻquv nashr Toshkent 1959
4. "Make It Stick " The science of successful learning (Peter.C.Brown Henry L.Roldigar ///Mark
.A McDaniel )
5. M.E.Zufarova Umumiy Psixologiya
6. Gʻoziyev E.G."Ontogenez"
A COMPARATIVE ANALYSIS OF ENGLISH AND UZBEK PROVERBS AND
SAYINGS
Ahatova Dilshoda Bahodir Qizi
Student, Denau Institute of Entrepreneurship and Pedagogy
Temirova Muattar A.
Assistant Teacher, Denau Institute of Entrepreneurship and Pedagogy, Uzbekistan
Annotation:
This thesis presents a comparative analysis of English and Uzbek proverbs from
semantic, cultural, and translational perspectives. Proverbs, as rich elements of oral folklore, reflect a
nation's historical memory, ethical values, and life experiences. The study explores the similarities
and distinctive features of proverbs in both languages, as well as the challenges of translating
idiomatic and culturally bound expressions. It highlights the importance of understanding the cultural
context to accurately convey intended meanings. The classification of proverbs, theoretical
foundations of translation, and the role of language in reflecting societal values are discussed. The
findings underscore the deep interconnection between language and culture and emphasize the
translator’s role as a cultural mediator.
Keywords:
proverb, saying, English, Uzbek, comparative analysis, translation theory,
linguoculturology, folklore, cultural worldview, semantics.
Introduction.
Proverbs are among the most ancient and meaningful forms of folklore. They
emdiv the lifestyle, historical experiences, cultural values, and worldview of a nation. Through
proverbs, generations pass down life lessons, advice, moral teachings, and wisdom. Therefore, they
are regarded as linguistic treasures and reflections of collective wisdom.
