Bolalarda milliy muloqot kompetensiyasini shakllantirish

Annotasiya

Наг bir millat uchun o‘z ona tili haqiqiy xazina hisoblanadi. Til inson dunyosi va madaniyatini aks ettiradi. Tilning eng muhim vazifasi shundaki, u madaniyatni saqlab qoladi va uni avloddan avlodga yetkazadi. Shuning uchun ham til shaxsiyat, milliy fe’l-atvor, xalq, millat shakllanishida juda muhim hisoblanadi. Shuning uchun til va madaniyatning o‘zaro ta’siri masalasi mutaxassislar - kulturologlar, tilshunoslar, faylasuflar uchun ilmiy qiziqish doirasiga kiradi.

Manba turi: Jurnallar
Yildan beri qamrab olingan yillar 2025
inLibrary
Google Scholar
Chiqarish:
CC BY f
310-312
12

Кўчирилди

Кўчирилганлиги хақида маълумот йук.
Ulashish
Davlatova, H. (2025). Bolalarda milliy muloqot kompetensiyasini shakllantirish . Talabalarni Birlashtirish: Xalqaro Tadqiqot Va Fanlararo Hamkorlik, 1(1), 310–312. Retrieved from https://www.inlibrary.uz/index.php/btsircad/article/view/101244
Hulkaroy Davlatova, Andijon davlat chet tillari instituti
Ingliz tili nazariy aspektlari kafedrasi dotsenti
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Annotasiya

Наг bir millat uchun o‘z ona tili haqiqiy xazina hisoblanadi. Til inson dunyosi va madaniyatini aks ettiradi. Tilning eng muhim vazifasi shundaki, u madaniyatni saqlab qoladi va uni avloddan avlodga yetkazadi. Shuning uchun ham til shaxsiyat, milliy fe’l-atvor, xalq, millat shakllanishida juda muhim hisoblanadi. Shuning uchun til va madaniyatning o‘zaro ta’siri masalasi mutaxassislar - kulturologlar, tilshunoslar, faylasuflar uchun ilmiy qiziqish doirasiga kiradi.


background image

STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE

ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY

__

_____________________________________________________________________________________________

310

4.

Hornberger, N.H. (1991) “Extending enrichment bilingual education: revisiting typologies and

redirecting policy.” In García, O. (ed.) Bilingual education: focusschrift in honor of Joshua A.
Fishman. Vol. I. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company. pp. 215-234
5.

Trueba, H.T. (1979) “Bilingual-education models: types and designs.” In Trueba, H.T. and

Barnett-Mizrahi, C. (eds.) Bilingual multicultural education and the professional: from theory to
practice. Rowley: Newbury House Publishers. pp. 54-73
6.

Villarreal, A. (1999) Rethinking the education of English language learners: transitional

bilingual education programs. Bilingual Research Journal, 23 (1): 11-45

BOLALARDA MILLIY MULOQOT KOMPETENSIYASINI SHAKLLANTIRISH

Davlatova Hulkaroy Uktamovna

Andijon davlat chet tillari instituti

Ingliz tili nazariy aspektlari kafedrasi dotsenti

Annotatsiya:

Har bir millat uchun o‘z ona tili haqiqiy xazina hisoblanadi. Til inson dunyosi va

madaniyatini aks ettiradi. Tilning eng muhim vazifasi shundaki, u madaniyatni saqlab qoladi va uni
avloddan avlodga yetkazadi. Shuning uchun ham til shaxsiyat, milliy fe’l-atvor, xalq, millat
shakllanishida juda muhim hisoblanadi. Shuning uchun til va madaniyatning o‘zaro ta’siri masalasi
mutaxassislar – kulturologlar, tilshunoslar, faylasuflar uchun ilmiy qiziqish doirasiga kiradi.

Kalit so‘zlar:

millat, bola, nutq, kompotensiya, mutaxassis, tilshunoslar, milliy fe’l-atvor, xalq,

millat


Albatta, madaniyatlarning o‘zaro ta’siri har doim bo‘lgan va bo‘lib kelmoqda. Jahon tarixiga

nazar tashlasak, ushbu tabiiy jarayon odatda ular bilan aloqada bo‘lgan madaniyatlarning o‘zaro
boyishiga olib keladi. Ammo zamonaviy ommaviy axborot vositalari va aloqa tufayli bir
madaniyatning ikkinchisiga ta’siri juda tez seziladi

32

.

Bola jamiyatning a’zosiga aylana borar ekan, o‘ziga xos milliy qadriyatlar ta’siri uning nutqiga

ham singib boradi

33

. Shaxslar muloqot vositasi orqali o‘zaro munosabat o‘rnatar ekanlar, nutqiy

faoliyat insonlargagina xos bo‘lgan muloqotning asosiy manbasidir

34

. Jamiyatning kichik a’zosi o‘z

ehtiyojlarini insoniy munosabatlar hamda nutqiy muloqot natijasidagina qondirish mumkin bo‘lgan
sharoitda voyaga yetadi

35

.

Psixologik nuqtai nazardan olib qaralganda, ba’zi bolalar yoshlik chog‘laridan tabiatan kam gap

bo‘ladilar. Bola kam gapirsa-da, unga gapirilayotgan hamma so‘zlarni tushunadi. Bolalarning so‘zga
chechan va gapdon bo‘lishlari bevosita ularni o‘rab turgan ijtimoiy-lisoniy muhitga bog‘liq.

Bolalar nutqidagi milliy so‘zlarni hech kim maxsus o‘rgatmaydi, bola qaysi millat vakili bo‘lsa,

yashab turgan ijtimoiy muhiti ularning nutqida aks etadi. O‘zbek, ingliz, fransuz, xitoy, kim
bo‘lishidan qat’iy nazar, o‘z ichki ehtiyojlaridan kelib chiqib milliyligiga oid so‘zlarni muloqot
jarayonida qo‘llaydi

36

. Har bir millatga xos milliylikni bildiruvchi so‘zlarning kelib chiqishi bevosita

tarixga bog‘liq. Masalan: o‘zbek bolalari uchun bosh va ustki kiyimlarni ifodalovchi

do‘ppi, salla,

cho‘girma, to‘n, chopon

kabi milliylikni bildiruvchi so‘zlarini hech kim o‘rgatmaydi, milliylikni

32

Х.У Давлатова. (2019) The variation of teaching kids to greeting in Uzbekistan and Great Britain. Молодой ученый,

(1), 212-213

33

Davlatova Khulkaroy. (2023). The role of psycholinguistics in the study of a foreing languages. international

engineering journal for research & development. VOL. 8 NO. 4: VOLUME 8

34

Ольшанский В.Б. Социализация //Философская энциклопедия. Т. 5. М.: Сов. энциклопедия, 1970. – С.66-67.

35

Леонтьев А.Н. Психология общения. – Тарту, 1974. – С. 218.

36

Davlatova, H. (2022). BOLALARNING AQLI VA NUTQI RIVOJLANISHIDA OILANING TA’SIRI. Scientific

journal of the Fergana State University, (1), 51-51.


background image

STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE

ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY

__

_____________________________________________________________________________________________

311

anglatuvchi bunday so‘zlar oiladagi ijtimoiylashuv va muloqot jarayonida bolalarning nutqiga singib
ketadi

37

.

Yuqorida aytib o‘tilgan milliy-madaniy markerlangan so‘zlarning tarixi biz uchun ozmi-ko‘pmi

tanish

38

. Xuddi shunday ingliz, xitoy, fransuzlarning milliyligini ifodalovchi so‘zlarning kelib chiqishi

va nutqda faol qo‘llanilishi ularning nutqida qiyinchilik tug‘dirmaydi. G.Iskandarovaning
ko‘rsatishicha, xitoylik bolalar juda yoshligidan boshlab o‘zlarining milliyligini anglatuvchi so‘zlarni
yaxshi biladilar:

guruch, soya suti

kabi yegulik nomlarini

; qizil fonuslar, tilla baliqlar va ajdarho

tasviri, ovqat yeyish uchun mo‘ljallangan tayoqchalar

kabi artefaktlar nomlarini. Fransuz bolalari

uchun

xo‘roz-mag‘rurlik belgisi, Eyfel minorasi, egzagon olti burchagi, pishloq, Marianna byusti,

Mersel’eza madhiyasi, uch rangli bayroq, vino, shior (ozodlik, tenglik, birodarlik)

va ko‘plab

milliyligini bildiruvchi so‘zlar ular uchun begona emas

39

.

Ingliz oilasidagi bolalar uchun “

Cardigan”, “balaclava”, "Wellies"

kabi milliy so‘zlari ham ular

uchun notanish emas. “Cardigan”, “balaclava”, "Wellies

40

so‘zlarini o‘zbek tiliga tarjima

qilganimizda – "Kardigan"(kamzul, nimcha), "balaklav", "rezina etiklar"

41

degan ma’noni anglatadi.

(Ingliz xalqida bugungi kundalik kiyimlarning ko‘plari azaliy an’anaga ega. 1853-1856 yillardagi
urush paytida Qrimdagi juda sovuq qish ularga kardigan va balaklav nomlarini bergan. Chunki Lord
(1854) Kardigan va Balaklava jangida yengil (asosiy qo‘shinning qismini) brigadani boshqargan.
Kardigan yengil tugmachali iliq, yungli matodan tikilgan kalta kamzul, Balaklava esa yungli matodan
tikilgan shlyapa. Yana bir ingliz askari Vellington o‘z ismini kiyib yurgan etigiga beradi va bu
hozirgacha saqlanib qolgan. Uni inglizlar qisqargan nomi bilan ishlatishadi ya’ni "Wellies" –
“Kauchuk etik”)

Mulozamat britaniyaliklar madaniyatining muhim qismi va muloqot bezagi hisoblanadi.

Inglizlarning milliy nutqida

“please” - iltimos, “thank you” - rahmat va “sorry” - uzr

so‘zlari doimo

qo‘llanadi va bu so‘zlarni qo‘llash inglizlar bolalarining nutqiga ham ko‘chgan.

Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, Britaniyada ikki nafargacha farzandi bor oilalar baxtli

hisoblanadilar, uchinchi farzand tug‘ilishi ular uchun baxt olib kelmaydi

42

.

Amerikalik ota-onalar, farzandlariga dunyoni kuzatish orqali ularning qiziqishlarini oshirishga

harakat qilishadi. Bu esa ularning farzand tarbiyasidagi maxsus usulidir

43

. Yevropalik inglizlar

intelektual ongni qadrlashadi va farzandlariga kitob o‘rganish, o‘rgangan kitobi bo‘yicha savol
berishsa, bu aqlning belgisi deb hisoblashadi

44

. Italiyalik ota-onalar ijtimoiy va hissiy qobiliyatlarni

qadrlashadi va bu shaxslararo muloqot ko‘nikmalarini namoyish etadi, deb hisoblashadi.
Gollandiyalik ota-onalar esa farzandlariga tarbiya jarayonida mustaqil fikrlashga va har bir narsaga
e’tiborli bo‘lishga, ayniqsa, bashorat qilishni qadrlashadi; ularning nazarida, suhbatdoshiga biror
mavzu yuzasidan savol berish salbiy xatti-harakat bo‘lib, mustaqillikni yo‘qligini anglatadi

45

.

37

Uktamovna, H. D. (2019). OPPORTUNITIES FOR ENGLISH-SPEAKING VOICES IN THE SPEECH OF

CHILDREN OF THE FIRST SCHOOL AGE. PROBLEMS AND SOLUTIONS OF ADVANCED SCIENTIFIC
RESEARCH, 1(1), 226-229

38

Davlatova Hulkaroy Uktamovna. (2021). Psycholinguistic research of children's speech by scientists. Researchjet

Journal of Analisys and Inventions. DOI: https://doi.org/10.17605/osf.io/ud96m Volume 2, Issue 5 May,

39

Искандарова Г. Болалар мулоқот хулқининг гендер ва лингвокультурологик хусусиятлари // УзМУ хабарлари.

2015 № 12. – Б. 200.

40

National Costume of England - National Dress - Project Britain

http://projectbritain.com/costume.html

41

National Costume of England - National Dress - Project Britain

http://projectbritain.com/costume.html

42

Robert K. Thomas. 1958. "Cherokee Values and World View" Unpublished MS, University of North Carolina Available

at: http://works.bepress.com/robert_thomas/40

43

Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru

. University of Texas Press. pp.

63

67.

ISBN

978-

0-292-71298-0

.

Bolin, Inge (2006).

44

Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru. University of Texas Press. pp. 6367. ISBN

978-0-292-71298-0. Bolin, Inge (2006).

45

Bolin Inge. Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru. Austin: University of Texas Press,

2006. Project MUSE. Web. 13 May. 2014. <http://muse.jhu.edu/>.


background image

STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE

ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY

__

_____________________________________________________________________________________________

312

Mahalliy amerikaliklar uchun bola tarbiyasidagi yana bir ahamiyatli jihati shundaki, bolalar uchun o‘z
shaxsiyatini, jamiyati va madaniy tarixi haqida ma’lumotlarni bilish, tarixiy hikoyalarni o‘qish va
o‘rganishdir. Mahalliy afsonalar va folklor

ko‘pincha hayvonlar va narsalar orqali aks ettiriladi. Har

bir narsaning ruhi borligi va hurmatga loyiq ekanligiga hikoyalarni o‘qish orqali ularning ishonchi
yana bir bor tasdiqlanadi. Ushbu hikoyalar, mahalliy tilni saqlashga yordam beradi va milliy
qadriyatlarni, madaniy tarixni aks ettirishga katta ahamiyatga ega hisoblanadi

46

.

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati

1.

Ольшанский В.Б. Социализация //Философская энциклопедия. Т. 5. М.: Сов.

энциклопедия, 1970. – С.66-67.
2.

Леонтьев А.Н. Психология общения. – Тарту, 1974. – С. 218.

3.

Искандарова Г. Болалар мулоқот хулқининг гендер ва лингвокультурологик

хусусиятлари // УзМУ хабарлари. 2015 № 12. – Б. 200.
4.

National

Costume

of

England

-

National

Dress

-

Project

Britain

http://projectbritain.com/costume.html
5.

Mikes George. How To Be An Alien. Wingate, London / NY, 1946.

http://f2.org/humour/howalien.html
6.

Mikes George. How To Be An Alien. Wingate, London / NY, 1946.

http://f2.org/humour/howalien.html
7.

Robert K. Thomas. 1958. "Cherokee Values and World View" Unpublished MS, University

of North Carolina Available at: http://works.bepress.com/robert_thomas/40
8.

Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru. University of Texas

Press. pp. 6367. ISBN 978-0-292-71298-0. Bolin, Inge (2006).
9.

Bolin Inge. Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru. Austin:

University of Texas Press, 2006. Project MUSE. Web. 13 May. 2014. <http://muse.jhu.edu/>.

10.

Bolin Inge. Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru. Austin:
University

of

Texas

Press,

2006.

Project

MUSE.

Web.

13

May.

2014.

<http://muse.jhu.edu/>.[page needed

11.

Davlatova Hulkaroy Uktamovna. (2021). Psycholinguistic research of children's speech by
scientists.

Researchjet

Journal

of

Analisys

and

Inventions.

DOI:

https://doi.org/10.17605/osf.io/ud96m Volume 2, Issue 5 May,

12.

Davlatova, H. (2022). BOLALARNING AQLI VA NUTQI RIVOJLANISHIDA OILANING
TA’SIRI. Scientific journal of the Fergana State University, (1), 51-51.

13.

Davlatova Khulkaroy. (2023). The role of psycholinguistics in the study of a foreing
languages. international engineering journal for research & development. VOL. 8 NO. 4:
VOLUME 8

14.

Х.У Давлатова. (2019) The variation of teaching kids to greeting in Uzbekistan and Great
Britain. Молодой ученый, (1), 212-213

15.

Uktamovna, H. D. (2019). OPPORTUNITIES FOR ENGLISH-SPEAKING VOICES IN THE
SPEECH OF CHILDREN OF THE FIRST SCHOOL AGE. PROBLEMS AND SOLUTIONS
OF ADVANCED SCIENTIFIC RESEARCH, 1(1), 226-229




46

Bolin Inge. Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru. Austin: University of Texas Press,

2006. Project MUSE. Web. 13 May. 2014. <http://muse.jhu.edu/>.[page needed

Bibliografik manbalar

Ольшанский В.Б. Социализация //Философская энциклопедия. Т. 5. М.: Сов. энциклопедия, 1970. - С.66-67.

Леонтьев А.Н. Психология общения. - Тарту, 1974. - С. 218.

Искандарова Г. Болалар мулоқот хулкининг гендер ва лингвокультурологик хусусиятлари // УзМУ хабарлари. 2015 № 12. - Б. 200.

National Costume of England National Dress Project Britain

http://projectbritain.com/costume.html 5. Mikes George. How To Be An Alien. Wingate, London / NY, 1946.

http://f2.org/humour/howalien.html 6. Mikes George. How To Be An Alien. Wingate, London / NY, 1946.

http://f2.org/humour/howalien.html

Robert К. Thomas. 1958. "Cherokee Values and World View" Unpublished MS, University of North Carolina Available at: http://works.bepress.com/robert_thomas/40

Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru. University of Texas Press, pp. 6367. ISBN 978-0-292-71298-0. Bolin, Inge (2006).

Bolin Inge. Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru. Austin: University of Texas Press, 2006. Project MUSE. Web. 13 May. 2014. <http://muse.jhu.edu/>.

Bolin Inge. Growing Up in a Culture of Respect: Child Rearing in Highland Peru. Austin: University of Texas Press, 2006. Project MUSE. Web. 13 May. 2014. <http://muse.jhu.edu/>.[page needed

Davlatova Hulkaroy Uktamovna. (2021). Psycholinguistic research of children's speech by scientists. Researchjet Journal of Analisys and Inventions. DOI: https://doi.org/10.17605/osf.io/ud96m Volume 2, Issue 5 May,

Davlatova, H. (2022). BOLALARNING AQLI VA NUTQI R1VOJLANISHIDA OILANING TA’SIRI. Scientific journal of the Fergana State University, (1), 51 -51.

Davlatova Khulkaroy. (2023). The role of psycholinguistics in the study of a forcing languages, international engineering journal for research & development. VOL. 8 NO. 4: VOLUMES

Х.У Давлатова. (2019) The variation of teaching kids to greeting in Uzbekistan and Great Britain. Молодой ученый, (1), 212-213

Uktamovna, H. D. (2019). OPPORTUNITIES FOR ENGLISH-SPEAKING VOICES IN THE SPEECH OF CHILDREN OF THE FIRST SCHOOL AGE. PROBLEMS AND SOLUTIONS OF ADVANCED SCIENTIFIC RESEARCH, 1(1), 226-229