STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
203
В сравнительной лингвистике метаязык должен быть достаточно гибким, чтобы вмещать
разнообразные языковые явления, оставаясь при этом точным и нейтральным.[3].
Надежный метаязык необходим для определения лингвистических типов, таких как
изолирующие против агглютинирующих языков или порядки слов SVO против SOV. Кросс-
лингвистические исследования, такие как в Мировом атласе языковых структур (WALS),
опираются на стандартизированные дескрипторы.[6].
Хотя проблема языка - эталона и поставлена на повестку дня лингвистами,
занимающимися проблемами типологии и универсалий, тем не менее в настоящее время наша
наука ограничивается лишь теоретически суждениями по этому вопросу и не может
предложить никакого средства научного описания языков, которое бы могло претендовать на
название язык - эталон. [5].
Метаязык незаменим для сравнительной лингвистики, выполняя как описательные, так и
теоретические функции. Хотя проблемы нейтральности и эквивалентности сохраняются,
продолжающиеся усилия по стандартизации и кросс-культурной инклюзивности продолжают
усиливать строгость этой области. Будущие исследования должны сбалансировать точность с
гибкостью, гарантируя, что метаязык будет служить мостом, а не барьером, между языками и
языковыми традициями.[4].
Использованная литература :
1.Рождественский Ю.В. Введение в языкознание. — М.2005
2.Comrie, B. (1989). Language Universals and Linguistic Typology. University of Chicago Press.
3.Chomsky, N. (1965). Aspects of the Theory of Syntax. MIT Press.
4.Dryer, M. S., & Haspelmath, M. (Eds.). (2013). The World Atlas of Language Structures
Online. Max
5.Уразниязова, Г., & Конисов, Г. (2025). Лингвистические и когнитивные особенности
английских предлогов. Инновации в современной лингвистике и преподавании языков,
1(1), 285–287. https://doi.org/10.47689/ZTTCTOI-vol1-iss1-pp285-287
6.Konisov
G.U.
(2024).
THE
ROLE
OF
OBSERVATION
IN
LINGUISTIC
TYPOLOGY. Hamkor
Konferensiyalar, 1(7),
493–495.
Retrieved
from
https://academicsbook.com/index.php/konferensiya/article/view/886
BALALAR FOLKLORÍNDA FRAZEOLOGIZMLERDIŃ QOLLANÍLÍWÍ
Úsenova Qızlargúl Ubaydullaevna
Berdaq atındaǵı QMU, Ámeliy filologiya kafedrası assistenti,
Filologiya ilimleri boyınsha filosofiya doktorı (PhD)
Sadikova Mexriban Baxadirovna
Berdaq atındaǵı QMU, Lingvistika (qaraqalpaq tili) 1-kurs magistrantı
Annotaciya.
Bul maqalada xalıq awızeki dóretpeleriniń bir túri bolǵan balalar folklorında
ushırasatuǵın frazeologizmler úyrenilgen. Olardıń gápke máni ótkirligin beriw xızmeti anıqlanǵan.
Frazeologiyalıq sóz dizbekleriniń semantikalıq birigiwshiligine qatnaslı túrleri folklorlıq dóretpeler
mısalında dálillengen.
Tayanısh sózler:
frazeologizm, frazeologiyalıq ótlesiwler, frazeologiyalıq birlik, frazeologiyalıq
dizbek.
Xalıq awızeki dóretpeleri hárbir xalıq kórkem ádebiyatında kólemli orındı iyeleydi. Olarda sol
xalıqtıń tariyxı hám turmıs tájiriybesi tiykarında dóretilgen tárbiyalıq áhmiyettegi máseleler sóz
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
204
etiledi. Sonlıqtan folklorlıq shıǵarmalardı izertlew xalıqtıń tillik ózgesheligin, mádeniyatın, úrp-ádet
dástúrleri menen tanısıw imkanın beredi. Bul baǵdarda qaraqalpaq xalıq awızeki dóretpelerinde óziniń
mazmunı hám formalıq ózgesheligi menen ajıralıp turatuǵın balalar folklorı tilin úyreniw qaraqalpaq
tili bilimi aldında turǵan izertlewdi talap etetuǵın wazıypalardıń biri esaplanadı.
Qaraqalpaq til biliminde frazeologizmler boyınsha birqansha arnawlı izertew jumısları alıp
barıldı. Olarda xalıq awıeki dóretpeleri hám jazıwshı-shayırlardıń shıǵarmalarında qollanılǵan
frazeologizmlerdiń áhmiyeti máselelesi sóz etilgen. Ásirese, qaraqalpaq tilindegi frazeologizmler
sózliginiń dúziliwi turaqlı sóz dizbeklerin úyreniw barısında áhmiyetli qadem boldı. Usı baǵdarda
J.Eshbaev tárepinen islengen frazeologiyalıq sózlik islep shıǵılǵan bolsa [2], frazeologiyalıq sóz
dizbekleriniń sózliklerde beriliwi, olardıń awdarması máselesi S.T.Nawrızbaevanıń miynetinde [5]
berilgen. Al qaraqalpaq tilindegi teńles eki komponentli frazeologizmler G.Aynazarova [1] tárepinen
arnawlı izertlendi.
Balalar folklorı tilinde leksikalıq mánisi bir sózge barabar bolǵan frazeolofizmler jiyi ushırasadı.
Olarda jumsalǵan frazeologizmler balalar folklorınıń kórkem emocionallıǵın hám ekspressivligin jáne
de kúsheytip kelgen.
Tilimizde qollanılıp júrgen frazeologiyalıq sóz dizbekleri ózleriniń ańlatatuǵın mánileri,
frazeologizmlerdi payda etip turǵan jeke komponentleriniń sol pútin mánige qatnası boyınsha,
sonday-aq, baylanısı boyınsha da hár qıylı bolıp keledi. Sonlıqtan frazeologizmler semantikalıq
birigiwshiligi boyınsha toparlarǵa ajıratıladı. Biz balalar folklorında qollanılǵan frazeologizmlerdiń
semantikalıq birigiwsheńligi boyınsha tómendegi túrlerlerge ajıratıp qaradıq:
1) Frazeologiyalıq ótlesiwlerde turaqlı sóz dizbekleriniń quramındaǵı sózler óziniń dáslepki jeke
mánilerin joyıtqan bolıp, olardıń mánisi óz ishine kirgen sózlerdiń mánisinen ǵárezsiz pútkilley
basqasha bolıp keledi [2].Olar frazeologizmler ishinde jeke komponentlerin hesh qanday ayırıp
taslawǵa bolmaytuǵın, jeke komponentleri ózleriniń leksikalıq mánilerin derlik joytıp jibergen,
jıynalıp barıp bir pútin leksikalıq mánini bildiretuǵın turaqlı sóz dizbekleriniń ayrıqsha semantikalıq
toparın quraydı. Máselen,
Bádikti qız-boz bala bilip qalsa, Basına bul bádiktiń shege qaǵar
[4:483].
Qılıshınan qan tamǵan xanlarǵa kósh
[4:484].
Bul mısallardaǵı
basına shege qaǵıw
frazeologizminiń mánisi quramındaǵı sózlerge heshqanday
baylanıslı emes, yaǵnıy ol «toqtatıw, irkiw» mánisin bildiredi. Al keyingi mısaldaǵı
qılıshınan qan
tamǵan
frazeologizmi «jawız, zalım» mánisinde kelgen.
2) Frazeologiyalıq birlik quramındaǵı sózlerdiń mánilerinen pútkilley qashıqlaspastan, onıń
mánisi sol dizbekke kirgen sózlerdiń ya aldındaǵı yamasa keyingi sóziniń mánisine jaqın keledi [2].
Frazeolgiyalıq birlikler obrazlılıq, ekspressivlik sıpatqa iye boladı. Bul nárse ondaǵı jeke mániniń
astarlı mánide qollanılıwı hám sonnan payda bolǵan pútin mániniń ótkirliliginde kórinedi. Máselen,
Quyrıqmaydan awız tiy, Quwırdaqqa toy, bópe
[4:457]
.
Qus «Ájep boladı» dep, Jansaptı arqasına
mingizip kózdi ashıp jumǵansha Nurıqpármanǵa jetkeredi
[3:131].
Mısalda «awız tiyiw» frazeologizmi berilgen bolıp, onıń mánisi «jew, dámin kóriw» mánisinde
kelgen. Al «kózdi ashıp jumǵansha» turaqlı sóz dizbegi «tez» mánisin bildirip tur. Bul keltirilgen
mısallardaǵı frazeologiyalıq birliklerdiń quramındaǵı komponentlerdiń jeke mánileri awısıp
qollanǵanlıqtan kúshli obrazlılıqtı payda etip tur.
3) Frazeologiyalıq dizbektiń frazeologiyanıń dáslepki eki túrinen ayırmashılıǵı – bular
quramındaǵı sózlerdiń leksikalıq mánileri menen baylanıslı jasaladı da, bir máni ańlatpastan,
ulıwmalıq mánige iye boladı [2]. Máselen,
Qar tazartqan sorlınıń, Qara teri sorǵalar
[4:496].
Kóship
bir sesti óshedi, Kósh-kósh bádik, kósh bádik!
[4:483].
Bulardı qanday batır óltirdi eken dep
quwanıshı qoynına sıymay úyine juwırıp kelip barlıq adamlarǵa xabarlandırıw ushın jar urǵızdı
[3:60]
.
Mısallardaǵı «qara teri sorǵalar» frazeologizminiń mánisi «júdá sharshaw» mánisin, «sesti
óshiw» turaqlı sóz dizbegi «joq bolıw, joǵalıw» mánisin ańlatıp kelgen. Al «quwanıshı qoynına
STUDENTLERDI BIRLESTIRIW: XALÍQARALÍQ IZERTLEWLER HÁM PÁNLER BOYINSHA BIRGE
ISLESIW 1-XALÍQARALÍQ STUDENTLER KONFERENCIYASÍ. NÓKIS, 2025-JÍL 20-21-MAY
__
_____________________________________________________________________________________________
205
sıymaw» frazeologizminde adamnıń qattı quwanıw, shadlanıw menen baylanıslı emociyalıq sezimin
bergen.
Balalar folklorı tilinde teńles eki komponentli frazeologizmler de az sanda ushırasadı. Qaraqalpaq
tilindegi frazeologizmler boyınsha izertlew alıp barǵan G.Aynazarova teńles eki komponentli
frazeologizmlerdiń eki teńdey bólekten turatuǵının, ózine tán ózgesheliklerge iye ayrıqsha dúzilme
sıpatında kórinetuǵın frazeologiyalıq sóz dizbekleri ekenligin atap ótken [1]. Usı formada kelgen
frazeologizmler balalar folklorında qollanıladı. Máselen,
Qudanıń nurlı kúni, Ulıstıń ullı kúni
[4:495]
.
Niyetińiz kámil bolsın, Tilegińiz qabıl bolsın
[4:496]
. Bódenedey jorǵalap, Qırǵawılday
qorǵalap
[4:497]
.
Bánegidey tilimdi alsań bádik, Usınıń jaǵıń tań da, tilin gúrme
[4:484]
.
Joqarıda kórsetilgen frazeologizmler tek semantikalıq jaqtan emes, al strukturalıq jaqtan ózara
teń mánide baylanısıp kelgen. Olar qaharmanlarǵa sıpatlama beriw, hár qıylı psixologiyalıq halatların
súwretlew, háreket hám qubılıslardı ashıp kórsetiw ushın jumsalǵan.
Juwmaqlap aytqanda, balalar folklorı tilinde frazeologizmler jiyi qollanılıp, quramındaǵı
komponentleriniń semantikalıq birigiwsheńligi boyınsha túrlerin, sonday-aq, teńles eki komponentli
túrlerin ushıratıwımızǵa boladı. Olar qaharmanlardıń hár qıylı jaǵdaylardaǵı túrli psixologiyalıq
(ashıw, quwanısh, súyinish, kúyinish, isenim) halatın súwretlewde ayrıqsha xızmet atqarǵan. Bul
frazeologizmler balalar folklorı tiliniń kórkemliligin jáne de kúsheytiwge sebepshi bolǵan.
Paydalanılǵan ádebiyatlar:
1.
Aynazarova G. Qaraqalpaq tilinde teńles eki komponentli frazeologizmlerdiń leksika-
semantikalıq hám stillik ózgeshelikleri (oqıw-metodikalıq qollanba). – Nókis, 2015.
2.
Ешбаев Ж. Қарақалпақ тилиниӊ қысқаша фразеологиялық сөзлиги. –Нѳкис:
«Қарақалпақстан», 1985. – 158 б.
3.
Қарақалпақ фольклоры. Көп томлық. 67–76-томлар. – Нөкис: «Ilim», 2014. – 560 б.
4.
Қарақалпақ фольклоры. Көп томлық. 88–100-томлар. – Нөкис: «Ilim», 2015. – 544 б.
5.
Наурызбаева С. Фразеологические единици в каракалпакско-русском словаре. –
Ташкент: «Фан», 1972.
ПРОБЛЕМЫ ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ АДВОКАТУРЫ С СУДЕБНОЙ СИСТЕМОЙ
Хамидова Малика Хамидовна,
Магистрант 1-курса, КГУ
Адвокатура — ключевой элемент правовой системы, обеспечивающий защиту прав и
свобод граждан. Современная юридическая практика в странах постсоветского пространства,
включая Узбекистан и Россию, сталкивается с существенными проблемами во взаимодействии
адвокатуры и судебной системы. Эффективность судебной защиты во многом зависит от
полноценной реализации принципа состязательности и независимости как адвокатуры, так и
судей.
За последние годы в стране в качестве важнейшей составной части судебно-правовых
реформ осуществлена значительная работа по повышению роли адвокатуры, но анализ
показывает, что адвокатура ещё не смогла превратиться в надежный правозащитный институт,
пользующийся доверием у населения, вместе с этим имеются ряд факторов, которые мешают
для полной реализации прав адвокатов и не способствующих оказанию ими качественной
юридической помощи.
Базовые источники исследования
Правовыми источниками данного исследования является Конституция Республики
Узбекистан, закон «Об адвокатуре» Республики Узбекистан, Уголовно-Процессуальный
Кодекс Республики Узбекистан, Гражданский- процессуальный Кодекс, Закон «О Палате
