Petrology of plutonic dikes of gold-silver deposits of the Kyzylalmasai ore field (Almalyk Angren mining area)

МИНЕРАЛ

РЕСУРСЛАР

ИНСТИТУТИ

,

ГЕОЛОГИЯ

ВА

ГЕОФИЗИКА

ИНСТИТУТИ

,

ГИДРОГЕОЛОГИЯ

ВА

ИНЖЕНЕРЛИК

ГЕОЛОГИЯСИ

ИНСТИТУТИ

,

СЕЙСМОЛОГИЯ

ИНСТИТУТИ

,

ЎЗБЕКИСТОН

МИЛЛИЙ

УНИВЕРСИТЕТИ

ВА

ТОШКЕНТ

ДАВЛАТ

ТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАЛАР

БЕРУВЧИ

DSc.27.06.2017.GM.40.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

АСОСИДА

БИР

МАРТАЛИК

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ГЕОЛОГИЯ

ВА

ГЕОФИЗИКА

ИНСТИТУТИ

КАРИМОВА

ФЕРУЗА

БАХТИЁРОВНА

ҚИЗИЛОЛМАСОЙ

ОЛТИН

-

КУМУШ

МАЪДАНЛИ

МАЙДОНИ

ПЛУТОНИК

ДАЙКАЛАРИНИ

ПЕТРОЛОГИЯСИ

(

ОЛМАЛИҚ

-

АНГРЕН

ТОҒ

-

МАЪДАНЛИ

ХУДУДИ

)

04.00.03 –

Геотектоника

ва

геодинамика

.

Петрология

ва

литология

ГЕОЛОГИЯ

-

МИНЕРАЛОГИЯ

ФАНЛАРИ

БЎЙИЧА

ФАЛСАФА

ДОКТОРИ

(PhD)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

– 2018

УЎК

552.11:552.322:553.41(575.11)

Фалсафа

доктори

(PhD)

диссертацияси

автореферати

мундарижаси

Оглавление

автореферата

диссертации

доктора

философии

(PhD)

Content of dissertation abstract of doctor of philosophy (PhD)

Каримова

Феруза

Бахтияровна

Қизилолмасой

олтин

-

кумуш

маъданли

майдони

плутоник

дайкаларини

петрологияси

(

Олмалиқ

-

Ангрен

тоғ

маъданли

худуди

).................................. 3

Каримова

Феруза

Бахтияровна

Петрология

плутонических

даек

золото

-

серебряных

месторождений

Кызылалмасайского

рудного

поля

(

Алмалык

-

Ангренский

горнорудный

район

)................................................................................................................... 23

Karimova Feruza Baxtiyorovna
Petrology of plutonic dikes of gold-silver deposits of the Kyzylalmasai ore field
(Almalyk Angren mining area) ………………………………………………... 43

Эълон

қилинган

ишлар

рўйҳати

Список

опубликованных

работ

List of published works………………………………………………................ 46

МИНЕРАЛ

РЕСУРСЛАР

ИНСТИТУТИ

,

ГЕОЛОГИЯ

ВА

ГЕОФИЗИКА

ИНСТИТУТИ

,

ГИДРОГЕОЛОГИЯ

ВА

ИНЖЕНЕРЛИК

ГЕОЛОГИЯСИ

ИНСТИТУТИ

,

СЕЙСМОЛОГИЯ

ИНСТИТУТИ

,

ЎЗБЕКИСТОН

МИЛЛИЙ

УНИВЕРСИТЕТИ

ВА

ТОШКЕНТ

ДАВЛАТ

ТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАЛАР

БЕРУВЧИ

DSc.27.06.2017.GM.40.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

АСОСИДА

БИР

МАРТАЛИК

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ГЕОЛОГИЯ

ВА

ГЕОФИЗИКА

ИНСТИТУТИ

КАРИМОВА

ФЕРУЗА

БАХТИЁРОВНА

ҚИЗИЛОЛМАСОЙ

ОЛТИН

-

КУМУШ

МАЪДАНЛИ

МАЙДОНИ

ПЛУТОНИК

ДАЙКАЛАРИНИ

ПЕТРОЛОГИЯСИ

(

ОЛМАЛИҚ

-

АНГРЕН

ТОҒ

-

МАЪДАНЛИ

ХУДУДИ

)

04.00.03 –

Геотектоника

ва

геодинамика

.

Петрология

ва

литология

ГЕОЛОГИЯ

-

МИНЕРАЛОГИЯ

ФАНЛАРИ

БЎЙИЧА

ФАЛСАФА

ДОКТОРИ

(PhD)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

– 2018

Фалсафа

доктори

(PhD)

диссертацияси

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

аттестация

комиссиясида

В

2018.1.PhD/GM7

рақам

билан

рўйхатга

олинган

.

Докторлик

диссертацияси

Геология

ва

геофизика

институтида

бажарилган

.

Диссертация

автореферати

уч

тилда

(

ўзбек

,

рус

,

инглиз

(

резюме

))

Илмий

кенгаш

веб

-

саҳифасида

(www.gpniimr.uz

)

ва

«Ziyonet»

Ахборот

таълим

порталида

(www.ziyonet.uz

)

манзиллариг

жойлаштирилган

.

Илмий

раҳбар

:

Ахунджанов

Рахмаджан

геология

-

минералогия

фанлари

доктори

Расмий

оппонентлар

:

Конеев

Рустам

Исмаилович

геология

-

минералогия

фанлари

доктори

,

профессор

Юсупов

Рустам

Гумирович

геология

-

минералогия

фанлари

номзоди

Етакчи

ташкилот

: «

Ялпи

геологик

тасвирлаш

,

излаш

экспедицияси

»

давлат

корхонасиалиқ

ТМК

таркибидаги

«

Радавлат

Диссертация

ҳимояси

Минерал

ресурслар

институти

,

Геология

ва

геофизика

институти

,

Гидрогеология

ва

инженерлик

геологияси

институти

,

Сейсмология

институти

,

Ўзбекистон

Миллий

университети

ва

Тошкент

давлат

техника

университети

ҳузуридаги

DSc.27.06.2017.GM.40.01

рақамли

Илмий

кенгашнинг

2018

йил

“___” _______

соат

_________

даги

мажлисида

бўлиб

ўтади

(

Манзил

:

100060,

Тошкент

шаҳри

,

Т

.

Шевченко

кўчаси

, 11

а

).

Тел

.: (99871) 256-13-49,

факс

: (99871) 140-08-12,

е

-mail: info@gpniimr.uz, gpniimr@exat.uz).

Диссертация

билан

Минерал

ресурслар

институтининг

Ахборот

-

ресурс

марказида

танишиш

мумкин

(

рақам

билан

рўйхатга

олинган

). (

Манзил

: 100060,

Тошкент

шаҳри

,

Т

.

Шевченко

кўчаси

, 11

а

-

уй

.

Тел

.: (99871) 256-13-49).

ресурс

Диссертация

автореферати

2018

йил

“___” _________

куни

тарқатилди

.

(2018

йил

“___” __________

даги

_______

рақамли

реестр

баённомаси

).

М

.

К

.

Турапов

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

раиси

,

г

.-

м

.

ф

.

д

.

К

.

Р

.

Мингбоев

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

котиби

,

г

.-

м

.

ф

.

н

.

Х

.

А

.

Акбаров

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

қошидаги

илмий

семинар

раиси

,

г

.-

м

.

ф

.

д

.,

академик

5

КИРИШ

(

фалсафа

доктори

(PhD)

диссертацияси

аннотацияси

)

Диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурати

.

Жаҳон

амалиётида

олтин

-

кумуш

конлари

вулканизм

,

асосан

субвулканик

,

эксплозив

ва

дайка

ҳосилалари

билан

парагенетик

боғланган

эди

.

Дайкалар

бўйича

олинган

илмий

тадқиқот

натижалар

бир

қатор

геология

,

петрология

ва

маъданлашувни

масалаларини

ечишга

имконият

яратиб

беради

.

Шунинг

билан

биргаликда

асл

металлар

конларининг

ҳосил

бўлишидаги

плутоник

дайкаларини

аҳамиятини

аниқлаш

асосий

меъзонлардан

биридир

.

Петрологик

тадқиқотларнинг

ҳозирги

замон

услубияти

фундаментал

йўналишдаги

плутоник

дайкаларни

маъданлашув

шаклланишидаги

аҳамиятини

чукурроқ

асослашни

талаб

этмоқда

.

Бугунги

кунда

дунё

миқёсида

дайкаларни

ўрганиш

магматик

формацияларни

ёши

бўйича

ажратишда

маъданлашувнинг

интрузиялар

билан

боғлиқлигини

ва

эндоген

конларнинг

жойлашувидаги

қонуниятларни

аниқлашда

айниқса

муҳим

.

Дайкаларни

ва

улардаги

ксенолитларни

тадқиқ

қилиш

орқали

турли

таркибдаги

дастлабки

магма

суюқлигининг

ҳосил

бўлиш

вақти

ва

жойи

;

маъданли

моддаларнинг

манбалари

ва

йирик

конларга

тўпланиш

геологик

муҳитни

;

юқори

мантия

,

пастки

ва

устки

қобиқ

таркиби

,

турли

сатҳларининг

тузилиши

тўғрисида

моддий

далиллар

олиш

мумкин

.

Майда

интрузиялар

,

дайка

қамбарлари

ва

металлар

тўпланишининг

литосфера

чуқурлик

тузилиши

билан

ўзаро

алоқадорлиги

масалаларини

ечиш

ҳозирги

давр

фундаментал

геологик

тадқиқотларнинг

асосий

йўналишларидан

бири

бўлиб

қолмоқда

.

Мамлакатимизда

минерал

ҳомашёлар

билан

узликсиз

таъминлашга

йўналтирилган

илмий

изланишларни

юқори

даражада

ташкил

этиш

ва

олинган

аниқ

ва

кенг

қамровли

натижаларни

амалиётга

жорий

этиш

бўйича

муайян

ишлар

олиб

борилди

.

Жумладан

,

маъданли

қазилмалар

билан

бир

қаторда

минерал

ҳомашёларини

бошқа

самарали

фойдаланишга

,

уларнинг

захираларини

кўпайтиришга

ва

қўллаш

соҳаларини

кенгайтиришга

алоҳида

эътибор

қаратилмоқда

.

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

Харакатлар

стратегиясида

1

«

Ижтимоий

-

иқтисодий

ривожланишни

жадаллаштириш

,

халқнинг

турмуш

даражаси

ва

даромадларини

ошириш

учун

ҳар

бир

ҳудуднинг

табиий

,

минерал

-

хомашё

, ...

салоҳиятидан

комплекс

ва

самарали

фойдаланишни

таъминлаш

»

бўйича

вазифалар

белгилаб

берилган

.

Бу

борада

,

жумладан

,

Қизилолмасой

олтин

-

кумуш

маъданли

майдони

плутоник

дайкаларини

петрологик

хусусиятларини

аниқлаш

муҳим

аҳамият

касб

этади

.

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

7

февралдаги

«

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

ҳаракатлар

стратегияси

»

ПФ

-4947-

сон

, 2017

йил

24

майдаги

«

Ўзбекистон

Республикаси

Давлат

Геология

ва

минерал

ресурслар

қўмитаси

тизимида

ягона

геология

хизматини

тузиш

бўйича

чора

-

тадбирлари

тўғрисида

»

ги

ПҚ

- 3004-

сон

Қарори

ҳамда

мазкур

фаолиятга

тегишли

бошқа

меъёрий

-

ҳуқуқий

ҳужжатларда

белгиланган

вазифаларни

амалга

оширишда

муайян

даражада

хизмат

қилади

.

1

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

7

февралдаги

ПФ

-4947-

сон

«

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

ҳаракатлар

стратегияси

тўғрисида

»

ги

Фармони

.

6

Тадқиқотнинг

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланишининг

устувор

йўналишларига

мослиги

.

Мазкур

тадқиқот

республика

фан

ва

технологияларини

ривожлантиришнинг

VIII. «

Ер

хақидаги

фанлар

» (

геология

,

геофизика

,

сейсмология

ва

минерал

хом

ашёларни

қайта

ишлаш

)

устувор

йўналишига

мувофиқ

бажарилган

.

Муаммони

ўрганилганлик

даражаси

.

Дайкалар

,

дайкали

далалар

ва

қамбарларни

ўрганиш

Ўрта

Осиё

,

Қозоғистон

,

Байкалорти

,

Приморье

ва

бошқа

минтақаларда

геология

,

петрология

ва

маъдан

ҳосил

бўлишнинг

бир

қатор

муҳим

масалаларини

ечишга

имкон

яратди

(

Ҳ

.

М

.

Абдуллаев

,

И

.

Ҳ

.

Ҳамробоев

,

Ф

.

А

.

Усмонов

,

Ф

.

К

.

Шипулин

,

М

.

Б

.

Бородаевская

,

Н

.

И

.

Бородаевский

,

О

.

С

.

Полквой

,

О

.

П

.

Горьковой

,

С

.

В

.

Ефремова

,

Л

.

Н

.

Индолев

,

В

.

И

.

Коваленко

,

Н

.

И

.

Коваленко

,

В

.

И

.

Айзенштат

,

Д

.

Матчанов

,

А

.

М

.

Мусаев

,

О

.

Қ

.

Қўшмуродов

,

Г

.

К

.

Климов

,

Г

.

Т

.

Тожибоев

,

Ю

.

Мамажонов

,

Б

.

Я

.

Клипенштейн

,

И

.

В

.

Левченко

,

А

.

Т

.

Бендик

,

Х

.

Р

.

Раҳматуллаев

,

Р

.

Г

.

Юсупов

,

Р

.

Охунжонов

,

Ф

.

К

.

Диваев

,

Р

.

Т

.

Долимов

,

К

.

Т

.

Турсунов

,

Я

.

М

.

Рафиков

,

Х

.

Д

.

Ишбоев

,

И

.

Н

.

Ғаниев

,

У

.

Д

.

Мамарозиқов

ва

б

.).

Чотқол

-

Курама

тоғлари

магматизмидаги

«

иссиқ

нуқталар

»

аҳамияти

ҳақидаги

янги

қарашлар

(

Т

.

Н

.

Далимов

)

эндоген

фойдали

қазилма

конларининг

шаклланиши

ва

жойлашувидаги

қонуниятларни

аниқлашдаги

муаммоларга

янгича

ёндошувга

,

асл

,

қора

,

рангли

ва

нодир

металларнинг

қазиб

олинаётган

ва

разведка

қилинаётган

чуқур

горизонтларини

башоратлаш

,

қидириш

ва

баҳолашнинг

амалий

вазифаларини

ечишга

имкон

беради

.

Ер

қаърида

магматизм

намоён

бўлиши

ва

маъдан

ҳосил

бўлиш

қонуниятини

очишга

,

анъанавий

петрологик

-

металлогеник

тадқиқотлар

усуллари

билан

бир

қаторда

,

янги

тез

ривожланаётган

тоғ

жинслари

,

минераллар

,

суюқлик

ва

флюид

қўшимчаларини

таркибини

аниқлаш

локал

усуллари

,

кенгайиб

бораётган

изотоп

анализлари

тўплами

,

доим

мукаммаллашиб

келаётган

статистик

таҳлил

,

математик

моделлаш

амаллари

ҳамда

дунё

маълумотлар

базасига

кенг

кириб

бориши

орқали

имкон

яратилган

.

Бу

магматизм

ва

маъдан

ҳосил

бўлиш

муносабатларини

аниқлашдаги

фундаментал

ва

амалий

тадқиқотларнинг

мутлақо

янги

имкониятларини

очиб

беради

.

Диссертация

тадқиқотининг

диссертация

бажарилган

илмий

-

тадқиқот

муассасасининг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режалари

билан

боғлиқлиги

.

Диссертация

тадқиқоти

Геология

ва

геофизика

институти

илмий

-

тадқиқот

иш

режасининг

ФА

-

А

13-

Т

116 «

Чотқол

тизмасининг

Жанубий

-

Ғарбий

тармоқларидаги

(

Ўрта

Тиён

-

Шон

)

олтин

-

кумуш

маъданлашувини

чуқурликка

башоратлаш

ва

баҳолаш

петрогенетик

омиллари

(

Ўрта

Тиён

-

Шон

)» (2015-2017

йй

.),

ФА

-

Ф

8-

Т

004 «

Ўзбекистоннинг

магматик

формациялари

ва

улар

билан

боғлик

маъданлашувнинг

ҳосил

бўлиш

қонуниятлари

» (2012-2016

йй

.)

ва

ФА

-

Ф

8-003 «

Ўзбекистоннинг

мантиявий

магматизми

ассоциациялари

петрогенезиси

ва

маъдандорлиги

» (2017-2020

йй

)

мавзуларидаги

лойиҳалари

доирасида

бажарилган

.

Тадқиқотнинг

мақсади

Чотқол

тизмаси

жанубий

-

ғарбий

тармоқларидаги

Қизилолмасой

маъдан

даласи

плутоник

дайка

ҳосилаларини

геологик

-

петрографик

,

петрокимёвий

ва

геокимёвий

хусусиятларини

аниқлашдан

иборат

.

7

Тадқиқотнинг

вазифалари

:

Қизилолмасой

маъдан

даласидаги

олтин

-

кумуш

конлари

плутоник

дайка

ҳосилаларини

тизимлаш

ва

асосий

петрографик

турларини

аниқлаш

;

плутоник

дайкаларнинг

геологияси

,

петрографияси

ва

келиб

чиқишини

аниқлаш

;

лампрофир

магматизмининг

олтин

-

кумушли

маъданлашувнинг

истиқболлилигини

петрологик

-

геокимёвий

мезонларини

ишлаб

чиқиш

;

дайкаларни

Қизилолмасой

маъдан

даласи

конларининг

ёнлари

ва

чуқур

горизонтларида

олтин

,

кумуш

ва

уларга

йўлдош

бўлган

маъданлашувини

башоратлашдаги

индикаторлик

ахамиятини

аниқлаш

.

Тадқиқотнинг

объекти

–

Қизилолмасой

маъдан

даласи

олтин

-

кумуш

конларининг

ер

юзасида

ва

тоғ

лаҳимлари

билан

очилган

магматик

ҳосилалари

хисобланади

.

Тадқиқотнинг

предмети

–

Қизилолмасой

маъдан

даласи

плутоник

дайка

ҳосилалари

ҳисобланади

.

Тадқиқотнинг

усуллари

.

Дайкаларни

тафсилий

геологик

,

петрографик

,

минералогик

ва

геокимёвий

ўрганиш

;

асл

,

нодир

,

айниқса

,

нодир

-

ер

элементлари

ва

учувчи

компонентлар

миқдорини

масс

-

спектрометрик

,

нейтрон

-

активацион

усулларда

аниқлаш

;

жинс

ҳосил

қилувчи

,

акцессор

ва

маъданли

минераллар

,

вулқоник

шиша

ва

флюид

ажратмаларининг

кимёвий

таркибини

микроанализаторда

аниқлаш

;

олтин

-

кумуш

маъданлашувга

башоратлашнинг

петрологик

мезонларини

ишлаб

чиқиш

.

Тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

қуйдагилардан

иборат

:

илк

бор

Қизилолмасой

маъдан

даласи

олтин

-

кумуш

конларида

лампрофирлар

(

камптонитлар

,

одинитлар

,

керсантитлар

)

ассоциацияси

аниқланган

;

биринчи

бор

Қизилолмасой

маъдан

даласи

плутоник

дайка

ҳосилаларининг

геологик

-

петрографик

,

петрокимёвий

ва

геокимёвий

хусусиятлари

аниқланган

;

Қизилолмасой

маъдан

даласини

лампрофир

магматизмини

маъдандорлигининг

петрологик

-

геокимёвий

меъзонлари

ишлаб

чиқилган

;

плутоник

дайкаларнинг

олтин

-

кумуш

маъданлашувини

чуқурликга

башорат

қилишнинг

индикатори

эканлиги

аниқланган

.

Тадқиқотларнинг

амалий

натижалари

қуйдагилардан

иборат

:

олтин

-

кумушли

маъданлашув

билан

бирга

учровчи

дайкаларни

лампрофирлар

(

камптонитлар

,

одинитлар

,

керсантитлар

),

сиенит

-

порфирлар

,

онгориолитлар

асосли

турлари

ажратилган

;

олтин

-

кумушли

маъданлашув

шаклланишида

керсантит

(

слюдали

лампрофир

)-

сиенит

-

порфир

-

онгориолит

дайкалар

мажмуаси

муҳим

рол

ўйнаганлигини

аниқланган

.

Тадқиқот

натижаларининг

ишончлилиги

ўрганилган

конлардаги

дайкаларининг

геологик

,

петрографик

,

петрокимёвий

ва

геокимёвий

тадқиқотлари

,

бурғи

қудуқлари

,

шаффоф

шлифлар

(300

та

),

аншлифлар

(100

та

),

тадқиқотларнинг

анъанавий

ва

замонавий

усулларидан

фойдаланган

микроскоп

,

микроанализатор

(

барча

дайка

туркумларининг

жинс

ҳосил

қилувчи

,

акцессор

ва

маъданли

минераллар

таркиби

(IXA-88Rh «Jeol» - 400

ан

.)),

кимёвий

(30),

масс

-

8

спектрометрик

(75)

таҳлиллар

,

график

редакторлар

ҳамда

махсус

петрологик

компьютер

дастурларида

қайта

ишланган

материаллар

билан

асосланади

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

аҳамияти

ишлаб

чиқилган

плутоник

дайка

ҳосилаларининг

геологик

-

петрографик

,

петрокимёвий

ва

геокимёвий

хусусиятлари

бўйича

Қизилолмасой

маъданли

даласида

маъданлашувни

чуқурликга

башорат

қилишда

ва

Чотқол

-

Қурама

минтақаси

истиқболли

майдонларида

қидирув

ишларида

магматик

қидирув

омиллари

сифатида

фойдаланиш

мумкин

.

Тадқиқот

натижаларининг

амалий

аҳамияти

Шарқий

Ўзбекистон

ҳудудининг

олтин

,

кумуш

,

нодир

,

нодир

-

ер

ва

бошқа

металларга

маъдандорлиги

бўйича

илмий

-

техник

лойиҳаларни

ишлаб

чиқиш

ва

бажаришда

назарий

асос

бўлади

.

Чотқол

тизмаси

Жанубий

-

Ғарбий

тармоқларининг

Қизилолмасой

маъдан

даласи

металлогеник

ихтисослашувида

дайкалар

,

магматоген

флюид

-

эксплозив

ҳосилаларининг

башорат

-

қидирув

роли

бўйича

олинган

натижалар

Давлат

геология

қўмитаси

экспедицияларида

қўлланилиши

мумкин

.

Тадқиқот

натижаларининг

жорий

қилиниши

.

Қизилолмасой

олтин

-

кумуш

маъданли

майдони

плутоник

дайкаларини

петрологиясини

тадқиқ

этиш

бўйича

олинган

илмий

натижалар

асосида

:

камптонит

,

одинит

,

керсантит

,

сиенит

-

порфир

ва

онгориолит

дайкалари

олтин

-

кумуш

маъданлашувга

индикаторлилиги

«

Шарқий

Ўзбекистон

геологик

тасвирлаш

излаш

экспедицияси

»

ДК

объектларида

жорий

этилган

(

Давлат

геология

қўмитасининг

2018

йил

30

мартдаги

04/05

спр

-

сон

маълумотномаси

).

Натижада

Қизилолмасой

маъданли

майдонни

конларининг

чуқур

қисмларида

ва

флангларида

геологик

-

қидирув

ва

разведка

ишларини

самарали

олиб

бориш

имконини

берган

;

Қизилолмасой

олтин

-

кумуш

маъданли

майдонидаги

дайка

ҳосилаларида

аниқланган

геологик

-

петрографик

,

петрокимёвий

ва

минералогик

-

геокимёвий

хусусиятлар

«

Шарқий

Ўзбекистон

геологик

тасвирлаш

,

излаш

экспедицияси

»

ДК

объектларида

жорий

этилган

(

Давлат

геология

қўмитасининг

2018

йил

30

мартдаги

04/05

спр

-

сон

маълумотномаси

).

Натижада

геологик

қидирув

ишларини

олиб

боришда

петрографик

ва

минералогик

-

геокимёвий

омилларни

ажратиш

имконини

берган

;

Қизилолмасой

маъданли

майдонида

аниқланган

плутоник

дайкаларининг

олтин

-

кумуш

маъданлашувини

чуқурликка

башорат

қилишнинг

индикаторлилиги

«

Шарқий

Ўзбекистон

геологик

тасвирлаш

,

излаш

экспедицияси

»

ДК

объектларида

жорий

этилган

(

Давлат

геология

қўмитасининг

2018

йил

30

мартдаги

04/05

спр

-

сон

маълумотномаси

).

Натижада

ҳали

қидирув

-

разведка

ишлари

билан

қопланмаган

конларнинг

маъдан

таналарини

сезиларли

чуқурликка

давом

этишини

башорат

қилиш

имконини

берган

.

Тадқиқот

натижаларининг

апробацияси

.

Мазкур

тадқиқот

натижалари

5

та

халқаро

ва

6

та

республика

илмий

-

амалий

анжуманларида

муҳокамадан

ўтказилган

.

9

Тадқиқот

натижаларининг

эълон

қилинганлиги

.

Диссертация

мавзуси

бўйича

жами

21

та

илмий

иш

чоп

этилган

,

шулардан

бири

коллектив

монография

,

қолгани

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

Аттестация

комиссияси

томонидан

докторлик

диссертациясининг

асосий

илмий

натижаларини

чоп

этиш

тавсия

этилган

илмий

нашрларда

9

та

мақола

,

жумладан

, 8

таси

республика

ва

1

та

мақола

хорижий

журналларда

нашр

этилган

.

Диссертациянинг

тузулиши

ва

ҳажми

.

Диссертация

таркиби

кириш

,

бешта

боб

,

хулоса

,

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхатидан

иборат

.

Диссертациянинг

ҳажми

124

бетни

ташкил

этади

.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Киришда

ўтказилган

тадқиқотлар

мавзусининг

долзарблиги

ва

талабдорлиги

,

мақсад

ва

вазифалари

асосланган

,

унинг

объекти

ва

предмети

белгиланган

,

республика

фани

ва

технологияларини

ривожлантиришдаги

устивор

йўналишларга

мос

келиши

кўрсатилган

,

илмий

янгилиги

ва

амалий

натижалари

баён

этилган

,

олинган

натижаларнинг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

,

амалиётга

жорий

этилиши

очиб

берилган

,

илмий

ишларнинг

чоп

этилганлиги

ва

диссертациянинг

структураси

кўрсатилган

.

Диссертациянинг

«

Дайкалар

ва

улар

билан

маъданлашув

боғлиқлиги

муаммосининг

ўрганилганлик

ҳолати

»

номли

биринчи

боби

Чотқол

-

Қурама

минтақасидаги

дайка

ҳосилаларини

текширилганлигига

бағишланган

,

бу

минтақа

геологик

томондан

ҳам

,

петрографик

томондан

ҳам

яхши

ўрганилган

объкт

саналиши

ҳақида

хулоса

қилинган

.

Минтақавий

,

қидирув

,

разведка

ва

геологик

суратга

олиш

ишлари

комплекси

бажарилган

бўлиб

,

улар

дайкаларнинг

биринчи

генетик

таснифини

тузишга

имкон

берди

(

Ҳ

.

М

.

Абдуллаев

,

Ф

.

Ш

.

Ражабов

,

И

.

Ҳ

.

Ҳамробоев

),

уларнинг

йирик

интрузивлар

,

вулқоник

жараёнлар

ва

эндоген

маъданли

конлари

шаклланиши

билан

боғлиқлиги

тахмин

қилинган

.

Геологик

адабиётларда

нисбатан

анча

илгари

муҳим

геологик

,

айниқса

,

дайка

ҳосилалари

туркумларини

ажратишга

ва

уларнинг

маъдан

ҳосил

бўлишидаги

аҳамиятини

аниқлашга

ҳаракат

қилинган

.

Дайкаларни

генетик

тизимлаш

анча

мураккаб

ва

суст

ишлаб

чиқилган

муаммо

саналади

.

Отқинди

жинсларнинг

мавжуд

таснифида

асосан

магматик

ҳосилаларининг

моддий

таркиби

ва

структуравий

-

текстуравий

хусусиятлари

эътиборга

олинган

.

Баъзи

петрографларнинг

дайкаларни

ташкил

этувчи

минерал

агрегатлари

ёки

уларнинг

метаморфизми

бўйича

дайка

ҳосилаларини

тизимлашга

уринишига

келсак

,

унда

бу

белгилар

қандайдир

мустақил

аҳамиятга

эга

бўлиши

мумкин

эмас

дейиш

мумкин

.

Улардан

фақат

петрографик

ва

бошқа

таснифларда

қўшимча

сифатида

фойдаланиш

мумкин

.

Шундай

қилиб

,

мавжуд

таснифларга

(

асосан

,

петрографик

ва

морфологик

белгилар

бўйича

)

қарамасдан

,

дайкалар

ҳосил

бўлишини

ва

уларнинг

магматик

жараёнлардаги

ўрни

ва

минтақаларнинг

геологик

ривожланиш

тарихини

кўзда

тутувчи

генетик

тасниф

бўлиши

лозим

.

Дайкаларнинг

генетик

турли

-

туманлиги

уларнинг

ҳосил

бўлишида

интрузив

,

эффузив

,

постмагматик

,

метаморфик

ва

эндоген

жараёнларнинг

10

қатнашуви

билан

боғлиқ

.

Шу

дайкалар

билан

бир

қаторда

ўлчамлари

кичик

ва

интрузиялар

шаклидаги

дайкалар

ҳолидаги

мустақил

магматик

ҳосилалар

бўлиши

мумкин

.

Демак

,

дайкалар

ҳосил

бўлиш

шароитлари

бўйича

интрузиялар

ёки

эффузивларга

қараганда

анча

турли

-

тумандир

.

Шунинг

учун

ҳам

ҳар

қандай

систематика

дайка

ҳосилалари

ва

уларнинг

шаклланишида

иштирок

этувчи

жараёнлар

турли

-

туманлигини

акс

эттириши

лозим

.

Дайка

ҳосилаларининг

намоён

бўлиш

характери

у

-

ёки

бу

минтақаларнинг

геологик

-

тарихий

ривожланиши

давомида

ўзгаради

.

Дайкалар

ҳосил

бўлиш

шароитлари

бўйича

интрузив

фаолиятнинг

(

батолитли

босқич

ва

майда

интрузиялар

босқичи

)

ва

вулканик

жараёнларнинг

бош

босқичига

нисбатан

макон

ва

замонда

ўзини

турлича

тутади

.

Шунинг

учун

уларнинг

орасида

у

-

ёки

бу

геологик

жараёнларда

қатнашиш

характери

бўйича

бир

қанча

катта

гуруҳлар

,

уларнинг

ичида

синфлар

ва

генетик

туркумлари

ажратилиши

лозим

.

Шу

материаллар

бўйича

Ҳ

.

М

.

Абдуллаев

(1957)

томонидан

генетик

тасниф

тузилган

бўлиб

,

у

бугунги

кунда

барча

олимлар

томонидан

қабул

қилинган

.

У

магматик

,

метасоматик

ва

чўкинди

дайкаларни

ажратган

.

Чотқол

-

Қурама

минтақасида

магманинг

дастлабки

таркиби

ва

магма

ўчоғининг

ҳолати

масалалари

муҳокамасида

баъзи

тадқиқотчилар

базальт

таркибли

узоқ

яшовчи

ягона

пўстлок

магма

ўчоғи

(

К

.

Н

.

Вендланд

,

И

.

В

.

Дюгаев

ва

б

.)

эволюцияси

маҳсулотлари

деб

ҳисоблашади

.

Бошқалари

эса

бошланғич

гранитли

магманинг

(

Н

.

П

.

Васильковский

,

И

.

М

.

Исамухамедов

,

А

.

В

.

Королёв

ва

б

.)

контаминациясини

кўзда

тутади

.

Кўпчилик

тадқиқотчилар

мустақил

гранит

ва

базальт

магма

ўчоқлари

мавжудлигини

тан

олишади

(

Х

.

М

.

Абдуллаев

,

О

.

П

.

Горьковой

,

Б

.

Н

.

Наследов

,

Ф

.

Ш

.

Ражабов

ва

б

.).

Кўп

сонли

қўлёзмалар

ва

чоп

этилган

ишлар

бўйича

дайкалар

шаклланиши

,

генезиси

ва

геологик

ўрни

бўйича

турли

-

тумандир

.

Айниқса

дайкаларнинг

маъданлашув

билан

ўзаро

муносабати

масаласи

бахсли

саналади

.

Масалан

,

баъзи

тадқиқотчилар

(

В

.

Э

.

Поярков

, 1957;

А

.

В

.

Королёв

, 1965

ва

б

.)

барча

дайка

ҳосилалари

томаъданли

деб

ҳисобласа

,

бошқалари

(

Б

.

Н

.

Наследов

, 1935, 1961;

Ҳ

.

М

.

Абдуллаев

, 1957;

А

.

К

.

Қаххаров

, 1958;

Д

.

С

.

Коржинский

, 1962;

О

.

П

.

Горьковой

, 1964

ва

б

.)

ҳам

томаъданли

,

ҳам

постмаъданли

дайкалар

мавжуд

деб

билишади

.

Ҳ

.

М

.

Абдуллаев

(1954, 1957),

Ф

.

А

.

Усмонов

(1962),

Ф

.

К

.

Шипулин

(1968),

Д

.

Матчанов

(1983)

майда

интрузиялар

дайкаларини

шакли

бўйича

плутоник

дайкалар

деб

аташни

таклиф

этишган

.

Улар

учун

бурмали

вилоятлар

ривожланишининг

якунловчи

босқичида

ҳосил

бўлиши

;

кўп

фазалиги

ва

фазаларнинг

таркибий

яқинлиги

;

дайкали

шакли

;

тоғ

жинсларининг

гипабиссал

тусмоли

;

порфирли

структураси

;

уларнинг

кўп

фазали

асослидан

нордон

таркиблигача

эритмадан

(

кристалл

+

суюқлик

)

ҳосил

бўлиши

,

кремнезем

ва

ишқорлар

билан

тўйинганлиги

;

олдинги

эффузивлар

ва

асосли

таркибли

ёшроқ

дайкалар

билан

бирга

учраши

;

асосан

олтин

ва

полиметалли

маъданлашув

билан

парагенетик

алоқаси

характерли

.

Перм

ёшидаги

диабазалар

,

долеритлар

,

диоритли

порфиритлар

,

сиенит

-

порфирлар

,

кварцли

сиенит

-

порфирлар

,

риолит

-

порфирлардан

иборат

оддий

ва

мураккаб

дайкалар

Чильтен

сериясига

ёки

«

қизилнура

туркумидаги

»

дайкалар

11

комплексига

бирлаштирилади

ва

порфирли

габбро

-

сиенит

қаторидаги

мустақил

майда

интрузияларга

киради

.

Бу

дайкалар

ривожланишида

Чорух

-

Дайрон

,

Бобойоб

,

Шовоз

,

Кассан

қамбарлари

(

ёйлари

) (

В

.

Я

.

Клипенштейн

ва

б

., 1979;

Рудоносность

…., 1985).

Чотқол

тизмаси

Жанубий

-

Ғарбий

этакларида

(

Ангрен

дарёсининг

ўнг

бети

)

улар

фақат

шимолий

-

шарқий

,

ғарб

-

шимолий

-

ғарбий

ва

кенглик

йўналишлардаги

дайкалар

шаклида

ривожланган

.

Бу

районнинг

металлогеник

ихтисослашуви

(

олтин

,

уран

,

мис

,

қўрғошин

,

рух

,

қалай

,

литий

,

флюорит

)

майда

интрузияларнинг

маъданли

петротиплари

жойлашган

Қорамозор

ва

Муғултовдагига

ўхшаш

.

Шунинг

учун

тахмин

этилаётган

майда

интрузияларнинг

дайка

шакли

улар

билан

маъданлашувнинг

генетик

алоқаси

истесно

этилмайди

.

Олдин

ўтказилган

тадқиқотлар

майда

интрузиялар

ва

дайкаларнинг

дастлабки

генетик

таснифи

яратилишига

(

Х

.

М

.

Абдуллаев

,

Ф

.

Ш

.

Ражабов

,

И

.

Ҳ

.

Ҳамробоев

),

уларнинг

йирик

плутонлар

,

вулкан

отилиши

ва

маъдан

намоён

бўлиши

билан

алоқасини

тахмин

қилишга

имкон

берди

.

Шу

билан

бизнинг

майда

интрузиялар

ва

дайкалар

ҳақидаги

билимларимиз

чегараланган

.

Ҳозиргача

улар

эритмалари

ўчоғининг

генерация

шароитлари

,

ёриб

кириш

механизми

ва

ер

пўстининг

устки

ярусларига

кириб

бориши

,

петрогенезис

ва

металлогениянинг

умумий

жараёнида

майда

интрузиялар

ва

дайкаларнинг

ўрни

,

ер

пўстида

магматизм

эволюцияси

ва

ривожланиши

номаълум

бўлиб

қолмоқда

.

Иккинчи

боб

«

Қизилолмасой

маъдан

даласи

конларининг

геологик

жойланиши

»

деб

номланади

.

Қизилолмасой

маъдан

даласи

Чотқол

тизмасининг

Жанубий

-

Ғарбий

этакларида

,

Ангрен

дарёсининг

ўнг

бетида

жойлашган

.

Субкенгликдаги

полиген

Шовоз

-

Дукент

вулкан

-

тектоник

грабенининг

субмеридионал

Дукент

-

Гўшсой

минтақавий

ер

ёриғи

зонаси

билан

кесишган

тугунида

жойлашган

.

Маъдан

даласи

уни

тишкил

этувчи

Шимолий

-

Ғарбий

,

Қизилолма

,

Междуречье

,

Самарчук

,

Чумаук

конлари

ва

бир

қатор

маъдан

нишоналаридан

иборат

бўлиб

,

улар

50

йилдан

ортиқ

вақт

давомида

ўрганилаётир

.

Ҳозирги

кунгача

тўпланган

геологик

,

геофизик

,

структуравий

-

тектоник

,

петрографик

,

минералогик

ва

геокимёвий

материаллар

кўп

сонли

монографиялар

,

мақолалар

,

илмий

-

тематик

ишланмаларда

ва

диссертация

ишларида

ёритилган

(

М

.

О

.

Сулейманов

,

Н

.

Ф

.

Рафиков

,

А

.

Е

.

Антонов

,

Я

.

М

.

Рафиков

,

А

.

А

.

Кременецкий

,

Ф

.

И

.

Исломов

,

В

.

А

.

Арапов

,

Р

.

И

.

Конеев

,

М

.

М

.

Пирназаров

,

Э

.

Э

.

Игамбердиев

,

А

.

З

.

Умаров

,

Б

.

Ф

.

Исломов

,

Р

.

А

.

Холматов

ва

бошқалар

).

Маъдан

даласида

иккита

йирик

блок

ажратилади

:

ғарбий

ва

шарқий

,

уларнинг

чегаралари

Гўшсой

дарёси

ўзанидан

ўтказилади

.

Ғарбий

блок

майдонида

Шимолий

-

Ғарбий

ва

Қизилолма

(

Марказий

)

конлари

,

ўқ

структурасида

–

Қизилолмасой

ер

ёриғи

ва

Междуречье

кони

,

Қорабов

ер

ёриғида

жойлашган

шарқий

блок

Самарчук

ва

Чумаук

конларини

қамраб

олади

.

Саноат

маъданлашув

кварцланиш

зоналарида

жойлашган

бўлиб

,

уларда

маъдан

таналари

намуналаш

маълумотлари

бўйича

контурланади

ва

,

амалда

,

табиий

чегараларга

эга

бўлмайди

.

Баъзи

оралиқларда

геологик

чегаралар

бўлиб

маъданлашувни

экранловчи

тектоник

дарзликлар

,

кварцланиш

зоналари

контактлари

, «

фельзит

»-

онгориолит

дайкалари

саналади

.

12

Маъданли

структурларда

маъданлашувнинг

жойлашуви

устунсимон

характерга

эга

.

Маъданли

устунлар

ҳосил

бўлишида

бош

ролни

кварцланиш

тизимига

устама

тушган

зоналарнинг

субпараллел

ёки

понасимон

туташувчи

томаъдан

дарзликлари

,

маъданли

структуралар

,

маъданлашувни

экранловчи

дайкаларнинг

мавжудлиги

ўйнаган

.

Қуйи

қават

жинслари

ер

ёриқлари

яқинида

150-250

м

чуқурликда

ётади

,

маъданли

майдон

шимолида

ер

юзасига

чиқади

.

Улар

турли

таркибдаги

дайкалар

ва

штоксимон

таналар

билан

ёрилган

гранитлар

ва

сланецлардан

иборат

.

Гранитлар

–

барча

конлар

учун

типик

бўлиб

–

ўрта

донали

,

порфирсимон

,

гнейслашган

.

Сланецлар

–

чуқур

горизонтларда

тарқалган

кварц

-

серицит

-

хлоритли

.

Уларнинг

таналарини

кесиб

ўтувчи

дайкалар

гранит

-

порфирлар

,

кварцли

порфирлар

,

диоритли

порфиритлардан

иборат

бўлиб

,

қалинлиги

20-25

м

га

боради

,

шимолга

ётади

.

Барча

жойда

дарзлик

таналари

кўринишидаги

эксплозив

брекчиялар

кузатилади

.

Брекчияланган

фельзит

дайкалари

характерли

.

Қизилолмасой

маъдан

даласида

конларнинг

жойлашувини

кузатган

Н

.

Ф

.

Рафиков

ва

б

. (1992)

узунлиги

10

км

га

борувчи

ягона

Минераллашган

зонани

ажратади

.

Олтинмаъданли

минерализация

шаклланиши

хусусиятларини

кўрсата

туриб

Н

.

А

.

Ерохин

,

Н

.

Ф

.

Рафиков

ва

б

. (1985),

маъданлашув

икки

босқичда

намоён

бўлган

деб

санашади

.

Бошида

кам

сульфидли

минерализацияга

эга

кварцли

томирларнинг

асосий

массаси

,

кейинчалик

«

фельзит

»

дайкалар

ёриб

кириши

билан

кечган

Бош

маъдан

назоратловчи

ер

ёриғи

вужудга

келган

ва

охиридагина

минералларнинг

маҳсулдор

мажмуалари

ҳосил

бўлган

.

«

Қизилолмасой

маъдан

даласи

олтин

-

кумуш

конлари

плутоник

дайка

ҳосилаларининг

геологик

-

петрографик

тавсифи

»

номли

учинчи

бобда

биринчи

марта

маъдан

даласи

лампрофирлар

–

камптонитлар

,

одинитлар

,

керсантитлар

,

сиенит

-

порфирлар

ва

онгориолитларнинг

хусусиятлари

тавсифи

келтирилган

.

Ўзбекистон

дайка

ҳосилаларини

ўрганишга

бағишланган

кўп

сонли

ишлар

орасида

лампрофирларга

кам

эътибор

берилган

.

Эҳтимол

,

бу

ҳам

минерал

,

ҳам

кимёвий

таркибига

асосланган

ягона

таснифнинг

бўлмаслигининг

сабаби

.

Лампрофир

дайкаларининг

габбро

,

диоритлар

,

гранодиоритлар

,

гранитлар

,

уларнинг

субишқорли

турлари

интрузивлари

ҳамда

оҳак

-

ишқорли

,

субишқорли

ва

ишқорли

қаторидаги

вулканитлар

билан

бирга

учраши

уларнинг

генетик

туркумлар

турли

-

туманлигини

кўрсатади

.

Бу

«

аномал

»

жинслар

махсус

гуруҳининг

муҳим

диагностик

белгиси

бўлиб

темир

-

магнезиал

минераллар

(

оливин

,

пироксен

,

роговая

обманка

,

биотит

)

мавжудлиги

ва

уларнинг

тоғ

жинслари

асосий

массасида

учрашидан

келиб

чиққан

аниқ

порфирли

структураси

саналади

.

Доналарнинг

коррозияси

ва

магма

суюқлиги

билан

ўзаро

таъсири

излари

характерли

.

Порфир

ажратмалари

ва

асосий

массанинг

турлича

келиб

чиққанлиги

тахмин

қилинади

.

Устивор

қора

рангли

минераллар

ва

салик

асосий

масса

таркиби

бўйича

лампрофирларнинг

қуйидаги

гуруҳлари

ва

туркумлари

ажратилади

: 1)

амфиболли

(

одатдаги

роговая

обманка

),

плагиоклазли

–

спессартитлар

ва

уларнинг

турлари

малхитлар

(

афирли

спессартитлар

,

майда

донали

диоритлар

);

одинитлар

(

роговая

обманка

,

авгит

ва

13

плагиоклаз

доналарига

эга

),

амфиболли

ортоклаз

билан

–

вогезитлар

; 2)

слюдали

(

биотит

)

плагиоклаз

билан

–

керсантитлар

,

ортоклаз

билан

–

минетталар

,

мелилит

билан

–

альнёитлар

; 3)

пироксен

–

роговая

обманкали

(

баркевикит

,

титанли

авгит

),

плагиоклаз

билан

–

камптонитлар

,

анальцим

базисили

–

мончикитлар

.

Кимёвий

таркиби

бўйича

кўпчилик

(67%)

лампрофирлар

,

айниқса

камптонитлар

ва

мончикитлар

ишқорли

габброидлар

ва

базальтоидларга

ўхшашлиги

кузатилади

. «

Барча

лампрфирлар

кўп

темир

,

кальций

,

магний

,

ишқорларга

эгалиги

қайд

этилади

ва

ўтаасосликга

эмас

,

кўпроқ

асосли

тоғ

жинсларига

киради

» (

Петрографик

кодекс

, 1991,

б

. 107).

Д

.

Митей

ва

Ф

.

Чейз

(1969)

томонидан

633

та

таҳлил

асосида

тузилган

лампрофирларнинг

петрокимёвий

систематикаси

лампрофирларнинг

минералогик

фарқи

кимёвий

таркибида

суст

ифодаланганлиги

тўғрисида

хулосага

олиб

келган

. «

Ушбу

маълумотлар

мончикитлар

ва

камптонитларни

бошқа

лампрофирлардан

фарқлаш

,

эҳтимол

,

ҳамда

ўзларини

бир

-

биридан

фарқлаш

учун

етарли

,

аммо

минетталар

,

вогезитлар

,

керсантитлар

ва

спессартитларни

ўртача

кимёвий

таркиби

бўйича

амалда

фарқлаб

бўлмайди

.

Калийдан

ташқари

кузатилувчи

ўртача

кимёвий

таркиби

шунча

яқинки

,

уларни

ажратиш

жуда

қийин

» (134-

бет

).

Камптонитлар

кам

тарқалган

.

Қизилолмасой

маъдан

даласининг

жанубий

-

ғарбий

давомида

кечки

карбон

-

эрта

перм

субишқорли

габбро

-

монцодиорит

-

адамеллит

-

лейкогранитли

мажмуаси

адамеллитлари

орасида

ётади

.

Илгари

И

.

В

.

Мушкин

(1966)

томонидан

Қизилолмасой

маъдан

даласи

шимолида

Қорабов

дарёси

бошларида

,

перм

ёшидаги

қизилнура

свитаси

флюидал

риолитларини

ёриб

чиқувчи

кампто

-

мончикитларнинг

дайкалари

топилган

.

Камптонит

дайкалари

шимолий

-

ғарбий

йўналишда

(220°),

контактларининг

ётиши

кескин

(70°),

қалинлиги

140

см

, 200

м

га

чўзилган

, 10

см

гача

борувчи

майда

апофизчаларга

эга

.

Ангрен

дарёси

ўнг

бетидаги

интрузивларни

ўрганиш

материалларининг

таҳлили

шуни

кўрсатадики

,

лампрофир

дайкалари

Шовозсой

дарёси

ҳавзасида

петрографик

,

петрокимёвий

,

геокимёвий

томондан

уларнинг

маъдандорлиги

нуқтаи

назаридан

илгари

тавсифланмаган

.

Шовозсой

лампрофирларининг

геологик

ёшини

биз

кечки

карбон

монцогаббро

ва

адамеллитларини

ёриб

чиққанлиги

асосида

эрта

перм

қаблида

қабул

қиламиз

.

Мутлақ

ёши

эрта

пермнинг

сакмар

асрига

мос

келади

.

Бу

маълумотлар

бизнинг

Rb-Sr

тадқиқотларимиз

Қорабов

дарёси

ўрта

оқимидаги

қизилнура

свитаси

риолитларини

ёриб

чиқувчи

(287+4

млн

.

йил

,

87

Sr/

86

Sr

нинг

дастлабки

нисбати

=0,70862,

С

.

С

.

Сайдиғаниев

)

мураккаб

дайкалари

(

конга

-

диабаз

,

кварцли

сиенит

-

порфир

)

бўйича

олинган

.

Камптонитлар

кулранг

,

пушти

-

кулранг

жинслардир

.

Уларнинг

структураси

порфирли

,

фенокристаллари

,

асосан

,

одатдаги

роговая

обманка

,

авгит

ва

кам

миқдордаги

плагиоклаз

–

андезиндан

иборат

.

Дайкаларнинг

ўзига

хос

хусусияти

бўлиб

йирик

(3×6

см

),

майда

-

йирик

донали

ксенолитлар

,

оливин

бор

роговообманкали

клинопироксенитлар

,

майда

донали

диорит

-

гнейслар

,

ўрта

донали

монцогаббро

,

йирик

донали

адамеллитлар

ксенолитларига

эгалиги

саналади

.

Бу

тоғ

жинслардан

ташқари

лампрофирлар

кўп

сонли

резорбрлашган

ксенокристлар

ва

уларнинг

тўпламлари

–

қора

пироксен

,

роговая

обманка

,

плагиоклаз

,

калийли

дала

шпати

,

кварц

ва

иккиламчи

минераллар

ажралмалари

–