Ўзгарувчан ўзаро таъсир коэффициентли ер ости полимер қувурларининг сейсмодинамикаси

1

ТОШКЕНТ

АВТОМОБИЛЬ

ЙЎЛЛАРИНИ

ЛОЙИҲАЛАШ

,

ҚУРИШ

ВА

ЭКСПЛУАТАЦИЯСИ

ИНСТИТУТИ

ВА

ТОШКЕНТ

ШАҲРИДАГИ

ТУРИН

ПОЛИТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАЛАР

БЕРУВЧИ

DSc.27.06.2017.

Т

.09.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

НАМАНГАН

МУҲАНДИСЛИК

-

ҚУРИЛИШ

ИНСТИТУТИ

НИШОНОВ

НЕЪМАТИЛЛА

АСАТИЛЛАЕВИЧ

ЎЗГАРУВЧАН

ЎЗАРО

ТАЪСИР

КОЭФФИЦИЕНТЛИ

ЕР

ОСТИ

ПОЛИМЕР

ҚУВУРЛАРИНИНГ

СЕЙСМОДИНАМИКАСИ

05.09.02 –

Асослар

,

пойдеворлар

ва

ер

ости

иншоотлари

.

Кўприклар

ва

транспорт

тоннеллари

.

Йўллар

,

метрополитенлар

ТЕХНИКА

ФАНЛАРИ

БЎЙИЧА

ФАЛСАФА

ДОКТОРИ

(PhD)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

– 2017

2

УЎК

: 624.1+539.3

Техника

фанлари

бўйича

фалсафа

доктори

(PhD)

диссертацияси

автореферати

мундарижаси

Оглавление

автореферата

диссертации

доктора

философии

(PhD)

по

техническим

наукам

Contents of dissertation abstract of doctor of philosophy (PhD)

on technical sciences

Нишонов

Неъматилла

Асатиллаевич

Ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

ер

ости

полимер

қувурларининг

сейсмодинамикаси

...............................................................3

Нишонов

Неъматилла

Асатиллаевич

Сейсмодинамика

подземных

полимерных

трубопроводов

с

переменными

коэффициентами

взаимодействия

……………………..21

Nishonov Nematilla Asatillayevich

Seismic Behavior of Underground Polymer Piping
with Variable Interaction Coefficients ……………………………………...39

Эълон

қилинган

ишлар

рўйхати

Список

опубликованных

работ

List of published works….…………………………………………………...43

3

ТОШКЕНТ

АВТОМОБИЛЬ

ЙЎЛЛАРИНИ

ЛОЙИҲАЛАШ

,

ҚУРИШ

ВА

ЭКСПЛУАТАЦИЯСИ

ИНСТИТУТИ

ВА

ТОШКЕНТ

ШАҲРИДАГИ

ТУРИН

ПОЛИТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАЛАР

БЕРУВЧИ

DSc.27.06.2017.

Т

.09.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

НАМАНГАН

МУҲАНДИСЛИК

-

ҚУРИЛИШ

ИНСТИТУТИ

НИШОНОВ

НЕЪМАТИЛЛА

АСАТИЛЛАЕВИЧ

ЎЗГАРУВЧАН

ЎЗАРО

ТАЪСИР

КОЭФФИЦИЕНТЛИ

ЕР

ОСТИ

ПОЛИМЕР

ҚУВУРЛАРИНИНГ

СЕЙСМОДИНАМИКАСИ

05.09.02 –

Асослар

,

пойдеворлар

ва

ер

ости

иншоотлари

.

Кўприклар

ва

транспорт

тоннеллари

.

Йўллар

,

метрополитенлар

ТЕХНИКА

ФАНЛАРИ

БЎЙИЧА

ФАЛСАФА

ДОКТОРИ

(PhD)

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ

Тошкент

– 2017

4

Техника

фанлари

бўйича

фалсафа

доктори

(PhD)

диссертацияси

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

аттестация

комиссиясида

№

B2017.2.PhD/T.157

рақам

билан

рўйхатга

олинган

.

Диссертация

Наманган

муҳандислик

-

қурилиш

институтида

бажарилган

.

Диссертация

автореферати

икки

тилда

(

ўзбек

,

рус

,

инглиз

(

резюме

))

веб

-

саҳифанинг

www.tayi.uz

ҳамда

«ZiyoNet»

ахборот

-

таълим

портали

www.ziyonet.uz

манзилларига

жойлаштирилган

.

Илмий

раҳбар

:

Рашидов

Турсунбай

техника

фанлари

доктори

,

профессор

,

академик

Расмий

оппонентлар

:

Каюмов

Абдубаки

Джалилович

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Тешабаев

Зохиджон

Рахматович

техника

фанлари

номзоди

,

катта

илмий

ходим

Етакчи

ташкилот

:

Тошкент

темир

йўл

муҳандислари

институти

Диссертация

ҳимояси

Тошкент

автомобиль

йўлларини

лойиҳалаш

,

қуриш

ва

эксплуатацияси

институти

ва

Тошкент

шаҳридаги

Турин

политехника

университети

ҳузуридаги

DSc.27.06.2017.

Т

.09.01

рақамли

илмий

кенгашнинг

2017

йил

«____» _____________

соат

10

00

даги

мажлисида

бўлиб

ўтади

(

Манзил

: 100060,

Тошкент

ш

.,

А

.

Темур

шоҳ

кўчаси

, 20

уй

.

Тел

./

факс

:

(99871) 232-14-79, e-mail: tadi_info@edu.uz).

Диссертация

билан

Тошкент

автомобиль

йўлларини

лойиҳалаш

,

қуриш

ва

эксплуатацияси

институти

Ахборот

-

ресурс

марказида

танишиш

мумкин

( _____

рақам

билан

рўйхатга

олинган

).

Манзил

: 100060,

Тошкент

ш

.,

А

.

Темур

шоҳ

кўчаси

, 20

уй

.

Тел

.: (99871) 232-14-79.

Диссертация

автореферати

2017

йил

«____» _____________

куни

тарқатилди

.

(2017

йил

«____» _____________

даги

____

рақамли

реестр

баённомаси

).

А

.

А

.

Рискулов

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

раиси

,

т

.

ф

.

д

.,

доцент

А

.

М

.

Бабоев

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

илмий

котиби

,

т

.

ф

.

н

А

.

А

.

Ишанходжаев

Илмий

даражалар

берувчи

илмий

кенгаш

қошидаги

илмий

семинар

раиси

,

т

.

ф

.

д

.,

профессор

5

КИРИШ

(

фалсафа

доктори

(PhD)

диссертацияси

аннотацияси

)

Диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурати

.

Жаҳонда

қувурлар

орқали

маҳсулот

етказиб

бериш

самарали

усуллардан

ҳисобланиб

,

ишлаб

чиқариш

инфраструктурасининг

ривожланишида

алоҳида

аҳамиятга

эга

.

Ҳозирги

вақтда

газ

,

сув

таъминоти

,

канализация

,

нефт

маҳсулотларини

етказиб

беришда

ва

агрессив

грунтларда

полимер

қувурларидан

кенг

кўламда

фойдаланилмоқда

.

Шу

жиҳатдан

полимер

қувурларнинг

агрессив

муҳитларда

коррозия

таъсирига

чидамлилиги

,

узоқ

муддат

фойдаланилиши

,

вазнининг

енгиллиги

,

қурилиш

суратини

ва

ўтказиш

имкониятини

юқорилиги

,

жумладан

табиий

шароитга

ва

зилзилага

турғунлиги

сабабли

улардан

кенг

кўламда

фойдаланилмоқда

.

Хорижий

давлатларда

ер

ости

полимер

қувурларидан

амалиётда

фойдаланиш

ва

уларнинг

кучли

зилзилалардаги

ҳолати

бўйича

етарлича

тажриба

орттирилган

,

шунинг

учун

уларнинг

сейсмик

хавфсизлигига

алоҳида

эътибор

қаратилмоқда

.

Жаҳонда

ер

ости

қувурларини

сейсмик

мустаҳкамлигини

оширишга

,

сейсмик

кучларнинг

таъсирини

ва

улар

таъсирида

юз

бериши

мумкин

бўлган

шикастланишларни

камайтиришга

катта

аҳамият

берилмоқда

.

Бу

борада

,

жумладан

қувур

тизимларига

зилзила

ва

портлашлар

таъсирини

дифференциал

баҳолаш

мезонлари

ҳамда

сейсмик

таъсирлардаги

ер

ости

полимер

қувурларининг

шикастланиш

даражасини

прогнозлаш

ва

таснифлаш

,

грунтнинг

турли

намланиш

даражасида

“

иншоот

-

грунт

”

тизимидаги

ўзаро

таъсир

кучини

аниқлаш

,

турли

кўринишдаги

сейсмик

таъсирларда

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

ва

ихтиёрий

йўналишдаги

сейсмик

юкланишлар

таъсиридаги

ер

ости

полимер

қувурларининг

кучланганлик

-

деформацияланганлик

ҳолатини

сонли

ҳисоблаш

услубларини

ишлаб

чиқиш

каби

йўналишларда

мақсадли

илмий

изланишларни

амалга

ошириш

муҳим

вазифалардан

бири

ҳисобланади

.

Республикамиз

мустақилликка

эришгач

қурилаётган

ер

ости

иншоотларининг

зилзилабардошлигини

ошириш

ҳамда

сейсмик

ҳавфсизлигини

таъминлашга

алоҳида

эътибор

қаратилди

.

Бу

борада

,

жумладан

ер

ости

иншоотларнинг

сейсмик

мустаҳкамлигини

оширишга

ва

юз

бериши

мумкин

бўлган

шикастланишлар

даражасини

пасайтиришга

эришилди

.

Шу

билан

бир

қаторда

сейсмик

ҳудудларда

ер

ости

қувурларини

бир

жинсли

бўлмаган

грунт

шароитларида

қурилиши

,

уларнинг

мустаҳкамлигини

ошириш

учун

бўлиши

мумкин

бўлган

сейсмик

таъсирларга

ҳисоблаш

усулларини

такомиллаштириш

талаб

этилмоқда

. 2017–2021

йилларда

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

Ҳаракатлар

стратегиясида

,

жумладан

«...

аҳолининг

коммунал

-

маиший

хизматлар

билан

таъминланиш

даражасини

ошириш

,

энг

аввало

,

янги

ичимлик

суви

тармоқларини

қуриш

, ...

қишлоқ

жойларда

тоза

ичимлик

суви

билан

таъминлашни

тубдан

яхшилаш

, ...»

1

вазифаси

белгилаб

берилган

.

Мазкур

вазифани

амалга

ошириш

,

жумладан

қувур

тизимларига

зилзила

таъсирини

дифференциал

баҳолаш

мезонларини

ишлаб

чиқиш

,

грунтнинг

1

2017

йил

7

февралдаги

ПФ

-4947-

сон

«

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

ҳаракатлар

стратегияси

тўғрисида

»

ги

Фармони

.

6

намланганлигини

ҳисобга

олувчи

қувур

ўқи

бўйлаб

ўзгарувчан

ўзаро

таъсирини

аниқлаш

,

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

ер

ости

полимер

қувурларининг

кучланганлик

деформацияланганлик

ҳолатини

сонли

ҳисоблаш

услубларини

такомиллаштириш

масалалари

муҳим

аҳамият

касб

этади

.

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

7

февралдаги

ПФ

-4947-

сон

«

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

Ҳаракатлар

стратегияси

тўғрисидаги

», 2017

йил

1

июндаги

ПФ

-5066-

сон

«

Фавқулотда

вазиятларнинг

олдини

олиш

ва

уларни

бартараф

этиш

тизими

самарадорлигини

тубдан

ошириш

чора

-

тадбирлари

тўғрисида

»

ги

Фармонлари

, 2017

йил

9

августдаги

ПҚ

-3190-

сон

“

Ўзбекистон

Республикаси

ҳудуди

ҳамда

аҳолининг

сейсмик

ҳавфсизлиги

,

қурилиш

зилзилабардошлиги

ва

сейсмология

соҳасида

илмий

тадқиқотлар

ўтказишни

такомиллаштириш

чора

-

тадбирлари

тўғрисидаги

”

Қарори

ва

Вазирлар

Маҳкамасининг

2007

йил

3

апрелдаги

71-

сон

«

Фавқулодда

ҳолатларини

прогноз

қилиш

ва

олдини

олиш

бўйича

Давлат

дастури

»

ги

қарори

ҳамда

мазкур

фаолиятга

тегишли

бошқа

меъёрий

-

ҳуқуқий

хужжатларда

белгиланган

вазифаларни

амалга

оширишга

ушбу

диссертация

тадқиқоти

муайян

даражада

хизмат

қилади

.

Тадқиқотнинг

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланиши

устивор

йўналишларига

мослиги

.

Мазкур

тадқиқот

республика

фан

ва

технологиялар

ривожланишининг

IV. «

Математика

,

механика

,

иншоотлар

сейсмодинамикаси

ва

информатика

»

ва

XIV. «

Сейсмология

,

бинолар

ва

иншоотлар

сейсмик

хавфсизлиги

ва

қурилиш

»

устувор

йўналишлари

доирасида

бажарилган

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

Мамлакатимизда

ер

ости

қувурларининг

сейсмик

мустаҳкамлиги

муаммолари

бўйича

бир

қатор

олимлар

илмий

тадқиқотлар

олиб

боришган

,

академик

Т

.

Рашидов

грунт

ва

иншоот

деформацияси

фарқини

ҳисобга

олиб

мураккаб

тизимли

ер

ости

иншоотларининг

динамик

назариясини

ишлаб

чиқди

.

Бу

усул

“

қувур

-

грунт

”

тизимида

нисбий

кўчишни

мавжудлигини

инобатга

олиб

ҳисоблашлар

ўтказиш

ҳамда

ер

ости

иншоотларининг

зилзилабардошлигида

муҳим

омилларни

ҳисобга

олиш

имкониятини

яратди

.

Юртимизда

Т

.

Рашидов

ва

шогирдлари

Я

.

Н

.

Мубораков

,

Г

.

Х

.

Хожметов

,

А

.

А

.

Ишанходжаев

,

А

.

Юсупов

,

А

.

Каюмов

,

С

.

Ф

.

Проскурина

,

Х

.

С

.

Сагдиев

,

С

.

Мухамедова

,

В

.

А

.

Омеляненько

,

З

.

Р

.

Тешабаев

,

А

.

Х

.

Маткаримов

,

У

.

Рахмонов

,

Е

.

В

.

Ан

,

Д

.

А

.

Бекмирзаев

,

шунингдек

Ш

.

Маматкулов

,

Б

.

Мардонов

,

К

.

С

.

Султанов

,

Т

.

Мавлонов

,

Б

.

Э

.

Хусанов

Ш

.

М

.

Сибукаев

,

Т

.

Т

.

Сабиров

ва

бошқалар

қувурнинг

атрофидаги

грунт

муҳити

билан

ўзаро

таъсирини

ва

ўзаро

таъсирнинг

тўлқин

характерига

боғлиқлигини

ҳисобга

олиб

ер

ости

қувурлари

ва

иншоотларининг

зилзилабардошлиги

бўйича

назарий

ва

тажриба

тадқиқотлари

олиб

боришган

.

Грунт

билан

ўзаро

таъсирдаги

ер

ости

иншоотлари

ва

қувурларининг

сейсмик

мустаҳкамлиги

соҳасида

жаҳондаги

йирик

тадқиқотчилар

,

жумладан

T.D. O’rourke,

М

.J. O’rourke, Sh. Okamoto L.R. Wang, M. Kitaura, M. Miyajima,

T. Iwamoto

ва

T. Yamaji, Meng Hai, S. Takashi,

Т

. Tanaka,

Д

.

Д

.

Баркан

,

В

.

А

.

Ильичев

,

Я

.

М

.

Айзенберг

,

А

.

С

.

Гехман

,

А

.

Г

.

Назаров

,

А

.

Б

.

Айбиндер

,

Ш

.

Г

.

Напетваридзе

,

П

.

П

.

Бородавкин

,

Н

.

Н

.

Булычев

,

А

.

А

.

Александров

,

7

Н

.

С

.

Фотиева

,

М

.

Ш

.

Исраилов

,

А

.

Г

.

Касимов

,

Э

.

Н

.

Фигаров

,

Р

.

А

.

Гумеров

ва

бошқалар

илмий

тадқиқот

ишлари

асосида

ижобий

натижаларга

эришганлар

.

Шаҳар

худудларининг

интенсив

ривожланиши

ҳамда

атроф

муҳитнинг

ифлосланишини

камайтиришга

бўлган

эътибор

сейсмик

актив

худудларда

ер

ости

иншоотларининг

қурилиш

кўламини

ортишига

олиб

келмоқда

,

шунинг

учун

табиий

грунт

шароитлари

бўйича

илмий

тадқиқот

ишларига

талаб

ошиб

бормоқда

.

Ер

ости

иншоотларини

турли

хил

грунт

шароитларида

қурилиши

,

жумладан

сувга

тўйинган

ва

қуйқаланиш

ҳолатида

грунт

хоссасининг

ўзгариши

ва

структураси

бузилганлигини

ҳисобга

олиб

иншоотларнинг

КДҲни

ҳисоблаш

муаммолари

ҳозирги

вақтгача

етарли

даражада

ўрганилмаган

.

Шунинг

учун

бундай

шароитларда

ер

ости

иншоотларини

сейсмик

кучлар

таъсиридаги

кучланганлик

ҳолатини

ўрганиш

тадқиқотлари

муҳим

масалалардан

ҳисобланади

.

Диссертация

тадқиқотининг

диссертация

бажарилган

олий

таълим

ва

илмий

-

тадқиқот

муассасасининг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режалари

билан

боғлиқлиги

.

Диссертация

тадқиқоти

Механика

ва

иншоотлар

сейсмик

мустаҳкамлиги

институтининг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режасининг

А

-5-060

«

Ер

ости

ҳаётни

таъминловчи

тизимларига

сейсмик

таъсирларни

дифференциал

баҳолаш

,

йўқотишларни

камайтириш

ва

уларни

зилзилабардошлигини

таъминлаш

бўйича

тавсияномалар

ишлаб

чиқиш

»

(2006-2008);

Ф

-1.2.2 «

Намланганлик

даражаси

,

ер

ости

иншоотини

атрофидаги

грунт

структурасини

бузилганлигини

ва

хоссаларини

ўзгариши

таъсирини

ҳисобга

олиб

сейсмодинамика

назариясини

ривожлантириш

»

(2003-2007);

ФА

-

Ф

8-

Ф

086 «

Деформацияланувчи

қаттиқ

жисм

-

грунт

»

тизимида

ёпишқоқлик

,

намлик

ва

грунт

структурасини

бир

жинсли

эмаслигини

ҳисобга

олувчи

ўзаро

таъсир

муаммолари

тадқиқотлари

(

сейсмик

юкламаларда

)» (2007-2011);

Ф

4-

ФА

-

Ф

047 «

Структураси

бузилган

грунтларда

жойлашган

мураккаб

шаклдаги

ер

ости

қувур

тизимлари

сейсмодинамикаси

»

(2012-2016);

ФА

-

А

14-

Ф

019

«

Жаҳон

миқёсидаги

кучли

зилзилалар

оқибатларини

муҳандислик

таҳлили

ва

янги

тадқиқотлар

асосида

зилзилабардош

ер

ости

муҳандислик

иншоотларини

ҳисоблаш

ва

лойиҳалаш

усулларини

янгилаш

учун

таклифлар

ишлаб

чиқиш

» (2015-2017)

мавзулардаги

лойиҳалар

доирасида

бажарилган

.

Тадқиқотнинг

мақсади

структураси

бир

жинсли

бўлмаган

грунтларда

жойлашган

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

ер

ости

полимер

қувурларини

сейсмик

кучлар

таъсиридаги

кучланганлик

ҳолатини

баҳолаш

услубини

ишлаб

чиқишдан

иборат

.

Тадқиқотнинг

вазифалари

:

қувур

тизимларига

зилзила

ва

портлашлар

таъсирини

дифференциал

баҳолаш

мезонларини

,

сейсмик

таъсирлардаги

ер

ости

полимер

қувурларининг

шикастланиш

даражасини

прогнозлаш

ва

таснифлаш

услубини

ишлаб

чиқиш

;

грунтнинг

намланганлигини

ҳисобга

олувчи

қувур

ўқи

бўйлаб

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентини

аниқлаш

;

8

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

ер

ости

полимер

қувурларининг

кучланганлик

-

деформацияланганлик

ҳолатини

сонли

ҳисоблаш

услубини

ишлаб

чиқиш

;

ихтиёрий

йўналишдаги

сейсмик

юкланишлар

таъсиридаги

ер

ости

полимер

қувурларининг

кучланганлик

-

деформацияланганлик

ҳолатини

ҳисоблаш

услубини

ишлаб

чиқиш

.

Тадқиқотнинг

объекти

сифатида

сейсмик

актив

ҳудудлардаги

ер

ости

полимер

қувурлари

(

сув

,

газ

таъминоти

,

канализация

,

нефт

қувурлари

)

тизими

олинган

.

Тадқиқотнинг

предмети

«

қувур

-

грунт

»

тизимида

узунлиги

бўйича

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

ер

ости

полимер

қувурларининг

сейсмик

юкланишлардаги

хавфсизлигини

баҳолаш

жараёнларини

ташкил

этади

.

Тадқиқотнинг

усуллари

.

Тадқиқот

жараёнида

деформацияланувчан

қаттиқ

жисмлар

,

грунтлар

ва

қурилиш

механикаси

усуллари

,

математик

моделлаштириш

,

динамик

параметрларини

сонли

ҳисоблаш

учун

чекли

айирмалар

усули

,

ҳисоблаш

эксперименти

усуллари

қўлланилган

.

Тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

қуйидагилардан

иборат

:

қувур

тизимларига

зилзила

ва

портлашлар

таъсирини

дифференциал

баҳолаш

мезонлари

,

сейсмик

таъсирлардаги

ер

ости

полимер

қувурларининг

шикастланиш

даражаси

прогнозлаш

ва

таснифлаш

услублари

ишлаб

чиқилди

;

грунтнинг

намланганлигини

ҳисобга

олувчи

қувур

ўқи

бўйлаб

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициенти

аниқланди

;

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

ер

ости

полимер

қувурларининг

кучланганлик

-

деформацияланганлик

ҳолатини

ҳисоблаш

услуби

ишлаб

чиқилди

;

ихтиёрий

йўналишдаги

сейсмик

юкланишлар

таъсиридаги

ер

ости

полимер

қувурларининг

кучланганлик

-

деформацияланганлик

ҳолатини

ҳисоблаш

услуби

ишлаб

чиқилди

.

Тадқиқотнинг

амалий

натижалари

қуйидагилардан

иборат

:

сейсмик

кучлар

таъсиридаги

ер

ости

полимер

қувурларининг

шикастланиш

даражаси

прогнозлаш

ва

таснифлаш

услуби

такомиллаштирилган

;

бир

жинсли

бўлмаган

ва

намланган

грунт

шароитларида

ётқизилган

ер

ости

полимер

қувурларини

кучланганлик

-

деформацияланганлик

ҳолатини

сонли

ҳисоблаш

математик

модели

ва

ҳисоблаш

компьютер

дастури

ишлаб

чиқилган

;

сейсмик

ҳудудларда

грунтнинг

бир

жинсли

эмаслигини

ҳисобга

олиб

ер

ости

полимер

қувурларига

сейсмик

таъсирларни

камайтириш

бўйича

ечимлар

ишлаб

чиқилган

;

ер

ости

полимер

қувурларини

сейсмик

ҳудудларда

қўлланилиши

бўйича

ишлаб

чиқилган

услублар

,

лойиҳалаш

ва

қурилиш

жараёнида

(

Ҳамрох

кўчасидаги

сув

тармоғи

объекти

,

Наманган

вилояти

,

Тошкент

шаҳридаги

“

Сувсоз

”

ДУК

)

фойдаланилиб

,

иш

сифати

ва

меҳнат

унумдорлигини

10-20%

9

оралиғида

ҳамда

полимер

қувурининг

коррозияга

чидамлилиги

ҳисобига

хизмат

муддатини

2

марта

ошириш

имконини

яратган

.

Тадқиқот

натижаларининг

ишончлилиги

.

Натижаларнинг

ишончлилиги

қурилиш

механикасида

умум

қабул

қилинган

фаразлари

билан

мувофиқлиги

,

шунингдек

бошқа

тадқиқотчиларнинг

табиий

ва

лаборатория

шароитидаги

тажриба

натижаларига

,

ҳамда

зилзила

оқибатлари

асосида

олинган

реал

маълумотларга

мутаносиблиги

ва

амалиётга

жорий

қилинганлиги

билан

изоҳланади

.

Тадқиқот

натижаларининг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

.

Тадқиқот

натижаларнинг

илмий

аҳамияти

қувурларнинг

уни

ўраб

турган

грунт

муҳити

билан

ўзаро

таъсирини

аниқлаш

бўйича

ўтказилган

тажриба

тадқиқотлари

асосида

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

полимер

қувурлари

сейсмодинамикаси

жараёнларини

математик

модели

ва

уларни

сонли

ҳисоблаш

услублари

ишлаб

чиқилганлиги

билан

изоҳланади

.

Олинган

натижаларининг

амалий

аҳамияти

ер

ости

полимер

қувурлари

сейсмодинамикасини

ҳисоблашни

такомиллаштириш

билан

боғлиқ

олинган

натижалар

бир

жинсли

бўлмаган

ва

намланган

грунт

шароитларида

ётқизилган

ер

ости

қувурларини

лойиҳалаш

ва

қуриш

бўйича

меъёрий

хужжатларга

қўшимчалар

сифатида

тавсия

қилинади

.

Бу

натижалар

ер

ости

қувурларини

лойиҳалаш

ва

қуриш

жараёнларини

тезлашишига

,

бажарилган

иш

сифатини

ортишига

,

мукаммал

ва

турғун

ишлашига

эришилади

ҳамда

сейсмик

хавфсизликни

сезиларли

даражада

оширишга

,

бўлиши

мумкин

бўлган

зилзилалардаги

молиявий

ҳаражатлар

ва

йўқотишларни

камайтиришга

хизмат

қилиши

билан

изоҳланади

.

Тадқиқот

натижаларининг

жорий

қилиниши

.

Ер

ости

полимер

қувурларини

сейсмик

кучлар

таъсиридаги

кучланганлик

ҳолатини

баҳолаш

бўйича

олинган

илмий

натижалар

асосида

:

ер

ости

қувурларининг

сейсмик

мустаҳкамлигини

таъминлаш

ва

мавжуд

ер

ости

иншоотларини

зарарланиш

даражасини

камайтириш

бўйича

ишлаб

чиқилган

услублар

Ўзбекистон

Республикаси

Фавқулодда

вазиятлар

вазирлиги

фаолиятида

ер

ости

иншоотларини

зилзила

оқибатида

зарарланиш

даражасини

баҳолашга

жорий

этилган

(

Фавқулодда

вазиятлар

вазирлигининг

2017

йил

18

октябрдаги

2/4/15-2332-

сон

маълумотномаси

).

Илмий

натижанинг

қўлланилиши

кучли

зилзилалар

оқибатини

ва

зарарланишларни

камайтириш

,

жумладан

инсонлар

ҳаёти

хавфсизлигини

ошириш

,

техник

ресурсларни

оқилона

ва

тўғри

тақсимлаш

имконини

беради

;

сейсмик

худудларда

намланган

грунтларда

жойлашган

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

ер

ости

полимер

қувурларини

ҳисоблаш

услуби

«

Сувсоз

»

давлат

унитар

корхонаси

лойиҳалаш

ва

қурилиш

жараёнига

жорий

этилган

(

Ўзбекистон

Республикаси

Давлат

архитектура

ва

қурилиш

қўмитасининг

2017

йил

6

ноябрдаги

12184/10–05-

сонли

маълумотномаси

).

Илмий

натижанинг

қурилиш

объектига

қўлланилиши

орқали

ресурс

тежамкорликка

,

иш

сифати

ва

меҳнат

унумдорлигини

20%

га

ортишига

ва

ер

ости

қувурининг

хизмат

муддатини

2

марта

ошириш

имконини

берган

;

10

структураси

ўзгарувчан

ва

намланган

грунтларда

жойлашган

ер

ости

полимер

қувурларида

ҳосил

бўладиган

кучланишларни

аниқлаш

услуби

ва

сейсмик

ҳудудларда

грунтнинг

бир

жинсли

эмаслигини

ҳисобга

олиб

ер

ости

полимер

қувурларига

сейсмик

таъсирларни

камайтириш

бўйича

ишлаб

чиқилган

методик

тавсиялар

«KELAJAK-S»

корхонаси

лойиҳалаш

ва

қурилиш

ишлари

учун

жорий

қилинган

(«KELAJAK-S»

нинг

2017

йил

2

июлдаги

амалиётга

жорий

этиш

далолатномаси

).

Илмий

натижанинг

қурилиш

объектида

қўлланилиши

полимер

қувурларидан

фойдаланиш

эвазига

20-25%

иқтисодий

самарадорликка

эришилган

ва

сейсмик

хавфсизликни

таъминлаш

имконини

берган

.

Тадқиқот

натижаларининг

апробацияси

.

Мазкур

тадқиқот

натижа

-

лари

,

жумладан

8

та

халқаро

ва

9

та

республика

илмий

-

амалий

анжуманларида

муҳокамадан

ўтказилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

эълон

қилинганлиги

.

Диссертация

мавзуси

бўйича

жами

28

та

илмий

иш

чоп

этилган

,

шулардан

,

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

аттестация

комиссиясининг

фалсафа

доктори

(PhD)

диссертациялари

асосий

илмий

натижаларини

чоп

этиш

тавсия

этилган

илмий

нашрларда

11

та

мақола

,

жумладан

, 8

таси

республика

ва

3

таси

хорижий

журналларда

нашр

қилинган

.

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Диссертация

таркиби

,

кириш

,

тўртта

боб

,

хулоса

,

фойдаланилган

адабиётлар

рўйхати

ва

иловалардан

иборат

.

Диссертациянинг

ҳажми

120

бетни

ташкил

этган

.

ДИСЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Кириш

қисмида

ўтказилган

тадқиқотнинг

долзарблиги

ва

зарурати

асосланган

,

тадқиқот

мақсади

ва

вазифалари

,

объекти

ва

предметлари

тавсифланган

,

республика

фан

ва

технологиялари

ривожланишининг

устувор

йўналишларига

мослиги

кўрсатилган

,

тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

ва

амалий

натижалари

баён

қилинган

,

олинган

натижаларнинг

ишончлилиги

асосланган

,

олинган

натижаларнинг

илмий

ва

амалий

аҳамияти

очиб

берилган

,

тадқиқот

натижаларини

амалиётга

жорий

қилиш

,

нашр

этилган

ишлар

ва

диссертация

тузилиши

бўйича

маълумотлар

келтирилган

.

Диссертациянинг

«

Ер

ости

қувурларини

зилзилалардаги

ҳолатлари

ҳақидаги

маълумотлар

ва

иншоотлар

сейсмодинамикаси

назариясининг

ривожланиши

»

деб

номланган

биринчи

бобида

ер

ости

қувурлари

сейсмодинамикасининг

замонавий

ҳолати

ўрганилган

,

кучли

зилзилаларда

қувурларнинг

реакцияси

ва

грунтнинг

ҳаракат

кўрсаткичлари

келтирилган

,

ҳамда

зарарланиш

даражаси

ўрганилган

.

Дунё

шаҳарларида

бўлиб

ўтган

зилзилалар

оқибатида

ер

ости

қувурларининг

бузилишларини

текшириш

натижалари

келтирилди

ва

таҳлил

қилинди

.

Ер

ости

қувурларининг

сейсмик

таъсирлардаги

шикастланишлари

таснифланди

ва

шикастланиш

даражаси

прогноз

қилинди

,

ҳамда

анъанавий

қўлланилаётган

ва

полимер

қувурларининг

зилзилалардаги

зарарланишлари

солиштириб

баҳоланган

ва

таҳлил

қилинган

.

Зилзилалар

оқибатиларининг

таҳлили

асосида

ер

ости

қувурларининг

зарарланишлари

тавсифланди

,

шикастланишлар

даражасини

прогнозлаш

ва

сейсмик

таъсирлардаги

бузилишларнинг

солиштирма

таҳлили

келтирилди

.

11

Сейсмик

таъсирларда

ер

ости

қувурларининг

шикастланишига

таъсир

қилувчи

асосий

омил

ва

бузилишлар

характеристикалари

тахлил

қилинди

.

Зилзилаларда

қувурларни

шикастланиши

ҳақидаги

маълумотлар

,

зилзила

интенсивлиги

кичик

бўлган

бўш

грунтларда

жойлашган

қувурлардаги

бузилишларга

қараганда

,

мустаҳкам

асосда

жойлашган

юқори

интенсивликдаги

зилзила

таъсиридаги

бузилишларга

нисбатан

кам

бўлишини

кўрсатмоқда

.

Зилзилалар

натижасида

қувурларнинг

зарарланишига

грунт

шароити

катта

таъсир

кўрсатади

.

Қувур

атрофидаги

грунтнинг

турли

хил

характеристикалари

турли

бузилишларни

келтириб

чиқаради

(1-

расм

),

ҳамда

актив

ер

ёриғи

,

грунтнинг

қуйқаланиши

ва

кўчишларни

юзага

келтиради

.

1-

расм

.

Турли

грунт

шароитларида

кўмилган

қувурларнинг

зарарланиши

Ер

ости

қувурларининг

солиштирма

бузилишлари

ва

сейсмик

таъсирлар

орасидаги

боғлиқликнинг

ўрнатилиши

ҳудуднинг

сейсмик

районлаштириш

маълумотлари

билан

мос

келади

ва

қувурлар

характеристикаларини

белгилаб

,

бўлиши

мумкин

бўлган

ҳолатларни

ўз

вақтида

прогнозлаш

имконини

беради

ҳамда

бўлиши

мумкин

бўлган

хавф

даражаси

баҳоланади

ва

сейсмик

хавфни

бошқариш

режалари

ишлаб

чиқилади

.

Юқори

эластиклигининг

ҳисобига

,

полиэтилен

қувурларнинг

ишончлилик

даражасини

юқорилиги

Кобе

ва

Крайстчерч

шаҳарларида

бўлиб

ўтган

зилзилалардаги

газ

ва

сув

таъминотидаги

бузилишларнинг

таҳлилини

яққол

мисол

қилиб

кўрсатиш

мумкин

.

Юқори

мустаҳкамликни

характерловчи

полиэтилен

газ

ва

сув

таъминоти

қувурлари

герметиклиги

бузилмасдан

грунтнинг

катта

силжишига

бардош

берган

,

асосан

бошқа

материалли

қувурлар

кўп

зарарланган

.

Кобе

шаҳридаги

зилзила

вақтида

паст

босимли

газ

қувурларининг

бузилишлари

статистикаси

маълумотлари

,

полиэтилен

қувурлари

зилзилада

ўз

иш

қобилиятини

сақловчи

ягона

қувур

эканлигини

кўрсатди

.

Кобе

зилзиласидан

сўнг

Япония

бўйича

газ

ва

сув

таъминотида

асосан

полиэтилен

қувурлар

қўлланилиши

қонун

билан

белгилаб

қўйилди

.

Оҳирги

йиллардаги

кучли

зилзилалар

оқибатларининг

тахлили

шуни

кўрсатдики

,

ер

ости

қувурлари

асосан

қуйқаланадиган

бўш

грунтларда

зарарланади

.

Крайстчерч

шаҳридаги

сув

таъминотидаги

бузилишларнинг

80%

қуйқаланадиган

грунтларда

жойлашган

.

Шундай

грунт

шароитларида

ҳам

поливинилхлорид

(

ПВХ

)

ва

полиэтилен

(

ПЭ

)

қувурларидаги

бузилишлар

бошқа

қувурлардаги

бузилишларга

нисбатан

бир

неча

марта

кам

.

Бузилишларнинг

кўриниши

грунт

шароитига

,

қувур

материалига

,

конструктив

хусусиятига

ва

бошқа

омилларга

боғлиқ

.

Энг

кўп

12

зарарланишлар

бурилиш

жойларида

,

қудуқ

ва

резервуарларга

бирикишларида

бўлиб

,

дарз

кетиш

,

бирикиш

жойларини

чиқиб

кетиши

,

қудуқларни

бўртиб

чиқиш

ва

бошқа

кўринишларда

намоён

бўлади

.

«

Ер

ости

қувурларини

атрофидаги

грунтнинг

намланганлигини

ҳисобга

олган

ҳолда

ўзаро

таъсир

параметрларини

аниқлаш

»

деб

номланган

иккинчи

бобида

полимер

қувурларнинг

атрофидаги

грунт

билан

ўзаро

таъсири

бўйича

экпериментал

ва

назарий

-

экспериментал

тадқиқотлар

ўтказилди

.

Ер

ости

қувурларини

атрофидаги

грунт

билан

ўзаро

таъсир

кўрсаткичларини

аниқлаш

бўйича

юртимизда

ва

хорижда

ўтказилган

тадқиқотлар

таҳлили

келтирилган

.

Полимер

қувурларни

атрофидаги

грунт

билан

бўйлама

ўзаро

таъсирини

аниқлаш

бўйича

тажрибавий

тадқиқотлар

ўтказиш

методикаси

келтирилган

ва

намланган

грунтнинг

ўзаро

таъсир

коэффициенти

тажрибавий

аниқланган

.

Ер

ости

қувурларининг

ўзаро

таъсирини

назарий

-

экспериментал

аниқлаш

услуби

кўрилган

.

Тажрибалар

металл

ва

полимер

қувурларда

ҳамда

қум

ва

тупроқ

грунтларида

ўтказилди

(2-

расм

).

2-

расм

.

Қувурнинг

грунт

билан

бўйлама

ўзаро

таъсирини

ўрганиш

қурилмасининг

схемаси

Қувурларни

грунт

билан

ўзаро

таъсирини

тажрибавий

тадқиқ

қилиш

учун

1,75

х

1

х

1

м

ўлчамдаги

қурилма

тайёрланди

(2-

расм

),

тажрибалар

ўтказиш

учун

Т

.

Рашидов

ва

Г

.

Хожметов

методикасидан

фойдаланилди

.

3-

расм

.

Бўйлама

ўзаро

таъсир

коэффициентини

намликка

боғлиқлиги

, 1-

қум

, 2-

тупроқ

, h=0,6

м

4-

расм

.

Металл

қувурдаги

ўзаро

таъсир

k

x

коэффиентини

юклама

тезлигига боғлиқлик

h=0,6

м

, W=28%

Қувурларнинг

грунт

билан

бўйлама

ўзаро

таъсир

коэффициентини

аниқлашда

тажрибалар

ўтказиш

учун

узунлиги

l

=2

м

,

диаметри

0.09

м

бўлган

металл

ва

полимер

қувурлар

,

ҳамда

қум

ва

тупроқ

грунти

танланди

.

Тажрибалар

ўтказишда

грунтнинг

кўмилиш

чуқурлиги

0.3

м

дан

1.2

м

гача

оралиқда

,

грунтнинг

намлиги

8 – 32 %

оралиғида

ўзгартирилди

.

13

Тажрибалар

натижаси

бўйича

ўзаро

таъсир

коэффициентининг

намликка

боғлиқлиги

аниқланди

(3-

расм

).

Берилган

графиклардан

кўринадики

,

қувурнинг

кўрилаётган

кўмилиш

чуқурлигида

грунт

намлигини

ўзгариши

билан

k

x

коэффициенти

максимал

қийматига

26%

намликда

эришади

ва

сўнг

камайиб

боради

.

Қувурнинг

грунт

билан

ўзаро

таъсирининг

юкланиш

тезлигига

боғлиқлигини

тадқиқ

этиш

учун

бир

қатор

тажрибалар

ўтказилди

.

Бунинг

учун

қувурга

бўйлама

юкламалар

тўртта

режимда

250, 320, 530, 600

Н

таъсир

эттирилди

ва

ҳар

10

с

да

ошириб

борилди

.

Юкламанинг

тезлиги

ортиши

билан

бўйлама

ўзаро

таъсир

коэффициенти

k

x

камаяди

(4-

расм

).

«

Намланган

грунтларда

жойлашган

ер

ости

қувурларини

сейсмик

таъсирлардаги

кучланганлик

деформацияланганлик

ҳолати

тадқиқотлари

»

деб

номланган

диссертациянинг

учинчи

бобида

қувурнинг

ўқи

бўйича

грунтнинг

намланганлигини

ҳисобга

олиш

услуби

ва

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентини

қуриш

методикаси

келтирилган

.

Грунт

билан

ўзаро

таъсир

коэффициенти

ўзгарувчан

бўлган

полимер

қувурларнинг

бўйлама

тебраниши

масаласини

сонли

усулда

ечишнинг

комплекс

дастури

ва

методикаси

ишлаб

чиқилган

.

Грунт

билан

ўзаро

таъсир

коэффициенти

ўзгарувчан

бўлган

ер

ости

полимер

қувурларини

дифференциал

тенгламасини

ҳисоблаш

натижалари

келтирилган

.

Маълумки

,

қувур

жойлашган

грунт

муҳитининг

намланганлиги

унинг

кучланганлик

деформацияланганлик

ҳолатига

(

КҲД

)

муҳим

таъсир

кўрсатади

.

Грунтнинг

сувга

тўйинганлиги

(

намланганлигини

)

ҳисобга

олиш

умумий

ҳолдаги

масалани

қўйилишида

намлик

w

учун

(

x, y, z, t

)

боғлиқлиги

муносабатларини

инобатга

олиш

керак

,

ҳамда

иншоот

ва

намликни

турли

геометрик

жойлашишлари

учун

мос

тенгламаларни

кўриб

чиқиш

лозим

.

Иншоот

ва

намлик

манбаини

турли

ҳоллари

учун

амалий

масалаларни

ечишда

масалани

соддалаштириш

керак

.

Олинган

натижаларга

мувофиқ

k

x

ни

w

намликка

боғлиқлигини

аппроксимациясини

келтирамиз

.

Шу

мақсадда

3-

расмдаги

(1)

ва

(2)

эгри

чизиқларни

уч

хадли

квадратлар

кўринишида

аппроксимациялаймиз

:

)

1

(

0

)

1

(

0

2

)

1

(

0

)

1

(

)

(

c

w

b

w

a

w

k

x







ва

)

2

(

0

)

2

(

0

2

)

2

(

0

)

2

(

)

(

c

w

b

w

a

w

k

x







(1)

Бу

аппроксимацияни

келгусида

тўғри

чизиқли

чекли

қисмдаги

ер

ости

қувурининг

атрофидаги

грунт

намлигини

ҳисобга

олган

ҳолда

бўйлама

тебранишини

ўрганиш

тадқиқотларида

фойдаланилади

.

Тажрибадан

олинган

эгри

чизиқлар

(3-

расм

)

асосида

ер

ости

полимер

қувурларининг

грунт

билан

ўзгарувчан

ўзаро

таъсири

k

x

(

x

)

ни

w

намлик

тарқалишига

боғлиқлигини

4

хил

варианти

келтирилди

,

ишлаб

чиқилган

методика

асосида

(1)

формуланинг

кўпхадлари

тажриба

натижаларига

мувофиқ

танланади

:

а

)

намлик

манбаи

тўғри

чизиқли

қувурнинг

ўртасида

жойлашган

ва

унинг

тарқалиши

х

ўқига

нисбатан

симметрик

;

б

)

намлик

манбаи

чекли

тўғри

чизиқли

қувурнинг

бошланишида

жойлашган

ва

намликни

тарқалиши

х

ўқи

бўйича

камайиб

боради

;

в

)

намлик

манбаи

чекли

тўғри

чизиқли

қувурнинг

охирида

жойлашган

ва

намликни

тарқалиши

х

ўқи

бўйича

ошиб

боради

;

г

)

х

ўқи

бўйича

намлик

қувурнинг

ўртасида

15

дан

30%

га

кескин

ўзгаради

;

14

Ер

ости

полимер

қувурларининг

тебраниш

жараёни

ечимларида

қўллаш

мақсадида

,

юқорида

келтирилган

барча

ҳолатлар

учун

ер

ости

қувурининг

грунт

билан

турли

хил

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентларининг

аналитик

формулалари

олинди

.

Кельвин

-

Фойгт

моделини

қўллаган

ҳолда

ўзгарувчан

ўзаро

таъсир

коэффициентли

тўғри

чизиқли

ер

ости

қувурининг

чекли

қисмини

бўйлама

тебранишини

кўриб

чиқамиз

.

Бу

ҳолда

кучланиш

ва

деформация

орасидаги

боғлиқлик

қуйидагича

бўлади

t

Е

















(2)

(2)

тенгликни

ҳисобга

олиб

,

ер

ости

полимер

қувурининг

бўйлама

тебранишини

умумий

дифференциал

тенгламаси

кўринишда

қуйидагича

бўлади

)

)(

(

0

2

3

2

2

2

2

u

u

х

k

D

t

x

u

x

u

t

u

x

























, (3)

бу

ерда

)

(

2

2

2

2

r

R

E

Rl

D





;

0

t

E







.

Бу

(3)

тенгламани

ечиш

учун

иккинчи

тартибли

аниқликдаги

чекли

айирмалар

усулидан

фойдаланилди

.

Ўзгарувчан

коэффициентли

ер

ости

полимер

қувурларини

ҳисоблаш

алгоритми

ва

дастури

ишлаб

чиқилди

.

Мисол

сифатида

иккита

чегаравий

шартни

кўриб

чиқамиз

:

Қувурнинг

чап

чегарасига

қотириб

ва

эластик

махкамланган

,

ўнг

чегарасидаги

шартни

эса

эркин

деб

қабул

қиламиз

:

 



















0

0

,

0

l

x

x

u

t

u

(4);

































0

)

(

0

0

0

l

x

x

N

x

x

u

u

u

k

x

u

(5).

Бошланғич

шарт

қуйидаги

кўринишда

олинган

0

0

0

0

;

u

u

u

u

t

t













.

(6)

(6)

бошланғич

шартни

ҳисобга

олган

ҳолда

τ

(

j

t







~

, 0

≤

j

≤

M)

вақтнинг

ҳар

бир

қадамида

тўғри

ва

тескари

ҳайдаш

усулини

қўллаган

ҳолда

ер

ости

полимер

қувурининг

КДҲ

ни

аниқлаш

масаласи

ечилди

.

Кўчишлар

аниқлангандан

сўнг

,

полимер

қувурнинг

бўйлама

кучланиши

(2)

ифодадан

аниқланади

.

Кучланиш

σ

қийматларини

аниқлаш

учун

берилган

чегаравий

шартларни

ҳисобга

олган

ҳолда

чекли

айирмалар

усули

қўлланилади

.

Ер

ости

полимер

қувурини

ҳисоблашда

“

қувур

-

грунт

”

тизимининг

қуйидаги

механик

ва

геометрик

параметрларидан

фойдаланилди

:

E

=5 10

8

Па

,

η

=7.7 10

5

Па

с

,

ρ

=940

кг

/

м

3

,

R

=0.11

м

,

r

=0.1037

м

,

l

=20

м

,

Т

=0.3,

а

0

=5.2*10

-3

м

,

k

N

=8*10

4

кН

/

м

.

Сейсмик

юкламаларда

грунтнинг

кўчишини

гармоник

функция

кўринишида

қабул

қилинган

u

0

(

x,t

)

=a

0

sin

ω

t

.

Олинган

сонли

натижалар

графиклар

кўринишида

келтирилди

ва

таҳлил

қилинди

.

Чегаравий

шарт

қувурнинг

тебранишига

катта

таъсир

кўрсатади

.

Чап

тарафи

эластик

махкамланган

ва

ўнг

тарафи

эркин

бўлган

ҳолга

нисбатан