Самарали конструкцион композицион полимер материалларни яратиш ва улардан пахтани қайта ишлаш машиналари деталларини олиш технологиясини ишлаб чиқиш

Annotasiya

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти. Триботехник хусусиятлари яхшиланган машинасозлик деталлар учуй самарали композицион полимер материаллар (КПМ) яратиш муаммоларига бўлган қизикиш замонавий машинасозликнинг, шу жумладан пахтани кайта ишлаш соҳасининг эҳтиёжини қондириш, инновацион технологияларнинг истикболли ривожланишини белгилаб беради.
Маълумки, пахта хом ашёси Ўзбекистон иқтисодиётида муҳим ўрин эгаллайди. Шунинг учун пахтани йиғишдан бошлаб қайта ишланишини тугатгунча боғлиқ ҳамма жараёнларни комплекс механизациялаш хисобига пахтачиликда қўлланиладиган машина ва механизмларнинг иш самарадорлиги ошириш ва пахта хом ашёсининг табиий кўрсаткичларини саклаб колиш соҳа олимлари, материалшунослари ва конструкторлари олдида турган муҳим техник-иқтисодий масалалалардан бири ҳисобланади. Қўйилган масала пахтани қайта ишлаш машиналари ишчи қисмларида КПМлар ва улардан тайёрланган деталларни қўллаш йўли билан ечилиши мумкин.
Кўрсатилган тадбирларни бажариш мақсадида пахта хом ашёсини кайта ишлаш технологик жараёнларни такомиллаштиришни таъминловчи ва композицион материалшунослик соҳасида инновацион технологияларни ишлаб чиқиш, уни амалга ошириш долзарб ва заруриятлидир.
Материалларни толали масса билан ўзаро таъсирида бўладиган жараёнларни тушунтирувчи молекуляр-механик-электрик назарияси замонавий машинасозлик ва триболигия учун асос солувчиларидан бири хисобланади. Бу назарияга асосланиб, “полимер-пахта" ва "композит-пахта" системаларида вужудга келадиган жараёнларни комплекс ўрганиш, полимер боғловчиларнинг табиати ва тўлдиргичларнинг тури, микдори хамда структураси билан боғлиқлик бўлган бир катор конуниятларни аниқлаш, пахта тозалаш, пахтани қайта ишлаш машина ва механизмлар ишчи кисмларини иш кобилияти ва самарадорлигининг ошишини таъминловчи самарали антифрикцион, антифрикцион-ейилишбардош КПМларни ишлаб чикиш мумкин бўлади.
Шу муносабат билан, махаллий хом ашё ресурслари асосида конструкцион мақсадли антифрикцион-ейилишбардош КПМларни (АЕКПМ) олиш самарали ресурстежамкор технологияларни ишлаб чиқиш ва улардан машинасозлик учун, жумладан, пахтани қайта ишлаш саноатидаги машиналар учун улардан буюм ва деталларни тайёрлаш мақбул технологик параметрларининг аниқланиши долзарб хисобланади.
Диссертация иши Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Инновацион лойиҳалар ва технологияларни ишлаб чиқаришга татбиқ этишни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги 2008 йил 15 июлдаги ПҚ-916-сонли ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг “2007-2011 йилларда пахта тозалаш корхоналарини модернизация ва реконструкция қилиш дастури тўғрисида”ги 2008 йил 7 апрелдаги 832- сонли карорларининг амалга оширилишини таъминлашга қаратилган бўлиб, илмий масалаларни ечишга ҳизмат килади.
Тадқиқот мақсади. Пахтани қайта ишлаш машиналари деталларининг физик-механик ва триботехник хоссаларининг ошишини таъминловчи композицион полимер материаллар яратиш.
Диссертация тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
илк бор полимер турлари ва тўлдиргичларнинг микдорига боғлиқ композитларнинг физик-механик ва триботехник хоссаларининг ўзгариш қонуниятлари аниқланган. Оптимал микдори 10-30 масса кисмни ташкил этиши минерал тўлдиргичлар - тальк, каолин, волластонит антифрикцион ва полимер композицияларнинг физик-механик хоссаларини яхшиланишини, окувчанлигини оширишини, улардан деталларни шакллантиришда киришишини камайишишини таъминлайди;
толали тўлдиргичлар - шиша тола ва пахта линти композициянинг мустаҳкамлигини ҳамда ишкаланиш коэффицентини ошиши, ейилиш жадаллигининг камайиши, арматура билан мустаҳкамлаш ҳисобига ва композитларнинг термомеханик таъсирига чидамлигининг ошиши ўрнатилди. Композициядаги тўлдиргичларнинг энг оптимал микдори 10-40 масса кисмни ташкил этиши аниқланди;
композицияда оптимал микдори 5-10 масса кисмни ташкил этувчи углеграфит тўлдиргичлар - графит ва курумнинг ишкаланиш коэффицентини камайтириши, ейилишни ошириши, иссиқлик ва электр ўтказувчанликни кўпайиши, машиналарнинг ишқаланувчи ишчи қисмлари зонасида ҳосил бўлувчи ҳароратни ва электр зарядни пасайтириши кўрасатилди;
полимерии диспергация килинган тўлдиргичлар сирти билан ўзаро таъсири туфайли механик фаоллаштирилган тўлдиргичлар қўшилган КПМ нинг эксплуатацион хусусиятларининг кучайиш эффекти аниқланди;
бир катор антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош КПМлар таркиби яратилган ва уларнинг босим остида куйиш технологик режимлари таъсирида физик-механик ва эксплуатацион хоссаларининг ўзгариш қонуниятлари белгиланди. Бу ўз навбатида уларнинг шаклланишида энг оптимал технологик параметрларни аниқлашга имкон беради ва матерталларнинг юкори физик-механик ва триботехник хоссаларини таъминлайди;
пахтани кайта ишлаш машиналарининг ишчи кисмлари ишкаланиш жуфтларининг монолит-ейилишбардош деталларини ишлаб чиқишда мақбул технологик параметрлари (куйманинг харорати, куйиш солиштирма босими, деталларни қолипда ушлаб туриш даври, совутиш вақти) аникланган.
ХУЛОСА
1. Таркибида толали, минералли ва кўмир-графитли тўлдиргичларга эга бўлган антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош КПМларнинг ишкаланиш коэффициента, ейилиши тўлдирувчиларнинг тури, микдори, механик фаоллаштириш холатига, синергетик аралашмаларга боғлик холда хоссаларининг ўзгариш конунуятлари асосида яратилган материалларнинг физик-кимёвий асослари ривожлантирилган.
2. Физик-механик ва триботехник хоссаларини тўлдиргич ва полимер-ларнинг табиати ва таркиби ўзгариши аниқланган конунийлик асосида антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош композит полимер материалларнинг пахта хом ашёси билан узвийликда ишловчи энг мақбул таркиби ишлаб чиқилди (АПЭК-1, АПЭК-2, АЕПЭК-1, АЕПЭК-2, АППК-1, АППК-2, АЕППК-1, АЕППК-2).
3. Хом ашё пахта билан фрикцион ўзаро таъсир остида ва тўлдиргичлар таркибига караб композицион полипропилен ва полиэтилен материаллар антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош хоссаларининг ўзгариши кузатилди. Аникландики, ишкаланиш коэффиценти бўйича энг яхши кўрсаткичларга кўмир-графитли тўлдиргичли полиолефинлар эта. Минералли тўлдиргичлар, пластинкали тузилмага эта ва ишкаланиш коэффиценти паст бўлган тальк ва каолин каби тўлдиргичлардан ташқари, ишкаланиш коэффицентини оширади ва бир вақтнинг ўзида тўзиш интенсивликни пасайиши аникланди. Полимер композитлар ейилиш интенсивлигини самарали пасайтирилиши материалнинг термомеханик таъсирга чидамлилик ва юқори мустаҳкамликни таъминлаб берувчи толали тўлдиргичлар киритишда кузатилади. Аникланган боғликликлар ишлаб чикилган КПМ таркиблари асосида маҳсулотлар олиш бўйича техноолгиялар ишлаб чиқиш асосига киритилди.
4. Композицион полимер материалларини олиш ва унинг асосида пахтани қайта ишлаш машиналари ва механизмларининг ишқаланувчи жуфт кисмлари учун технологик линия ишлаб чиқилди, у таблеткалар шаклида композитлар олишни имкон беради.
5. ПК ва ЭПР-спектроскопик ва рентгентузилмавий тадқиқотлар натижа-лари асосида КПМ да ўзига хос полимер богловчиларнинг органик ва ноорганик ингредиентлари билан ўзаро таъсири аникланди. Маълум бўлдики, тўлдиргичлар механик фаоллаштирилиши (айниқса каолин, курум, шиша тола) юзада тўлдиргичларни полиолефинлар билан ўзаро таъсирини кучайтиришга (уларни тартибга солиш эса тўлдиргичлар кинетик ва тузилмавий фаолликни кенг чегараларда вариантликни таъминлайди ) ёрдам берадиган хар хил турдаги радикаллар пайдо бўлишига олиб келади. Механик фаоллаштирилган тўлдиргичлар билан тўлдирилган композитлар таранглик-мустаҳкамлик хусусиятлари одатий бир хил таркибга эта КПМлардан 15-20% га ошади.
6. Композицион полимер материаллардан олинган деталларнинг физик-механик ва триботехник хоссалари уларни босим остида куйиш технологик параметрлари билан бевосита боғлиқлиги аникланди. Шу билан бирга қуйманинг харорати ҳамда материал куйиш солиштирма босими катта ахамиятга эгалиги, композицияни босим остида колипларда совутилган холда ушлаб туришда қолип харорати катта таъсир ўтказмаслиги кўрсатиб ўтилди.
7. Пахтани қайта ишлаш машиналарининг козиқчали деталлари эксплуатацион шароитларда таққослаш синовлари ўтказилган, уларнинг қўлланилиши композицион полимер деталларнинг чидамлилигини 1,5-1,8 баробарга оширади, машиналар унумдорлигининг 7-14%га ошишига, сарфланаётган кувватнинг 5-8%га, толаларнинг механик шикастланишини эса 0,12-0,28% га ва чигитнинг майдаланишини 0,16-0,32%га камайишига олиб келади ҳамда пахта хом ашёсининг ёниши ва козиқча сиртида толанинг ўралишини бартараф этади. Бўка пахта тозалаш заводида ўтказилган пахтани кайта ишлаш машиналари ва механизмларининг антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош композит материалларни қўлланишидаги иктисодий самара йилига 125 млн. сўмни ташкил этди (2013й.).

Manba turi: Tezislar
Yildan beri qamrab olingan yillar 1992
inLibrary
Google Scholar
Chiqarish:
Bilim sohasi
CC BY f
1-76
26

Кўчирилди

Кўчирилганлиги хақида маълумот йук.
Ulashish
Абед, Н. (1970). Самарали конструкцион композицион полимер материалларни яратиш ва улардан пахтани қайта ишлаш машиналари деталларини олиш технологиясини ишлаб чиқиш. Avtoreferat Katalogi, 1(1), 1–76. Retrieved from https://www.inlibrary.uz/index.php/autoabstract/article/view/35779
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Annotasiya

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти. Триботехник хусусиятлари яхшиланган машинасозлик деталлар учуй самарали композицион полимер материаллар (КПМ) яратиш муаммоларига бўлган қизикиш замонавий машинасозликнинг, шу жумладан пахтани кайта ишлаш соҳасининг эҳтиёжини қондириш, инновацион технологияларнинг истикболли ривожланишини белгилаб беради.
Маълумки, пахта хом ашёси Ўзбекистон иқтисодиётида муҳим ўрин эгаллайди. Шунинг учун пахтани йиғишдан бошлаб қайта ишланишини тугатгунча боғлиқ ҳамма жараёнларни комплекс механизациялаш хисобига пахтачиликда қўлланиладиган машина ва механизмларнинг иш самарадорлиги ошириш ва пахта хом ашёсининг табиий кўрсаткичларини саклаб колиш соҳа олимлари, материалшунослари ва конструкторлари олдида турган муҳим техник-иқтисодий масалалалардан бири ҳисобланади. Қўйилган масала пахтани қайта ишлаш машиналари ишчи қисмларида КПМлар ва улардан тайёрланган деталларни қўллаш йўли билан ечилиши мумкин.
Кўрсатилган тадбирларни бажариш мақсадида пахта хом ашёсини кайта ишлаш технологик жараёнларни такомиллаштиришни таъминловчи ва композицион материалшунослик соҳасида инновацион технологияларни ишлаб чиқиш, уни амалга ошириш долзарб ва заруриятлидир.
Материалларни толали масса билан ўзаро таъсирида бўладиган жараёнларни тушунтирувчи молекуляр-механик-электрик назарияси замонавий машинасозлик ва триболигия учун асос солувчиларидан бири хисобланади. Бу назарияга асосланиб, “полимер-пахта" ва "композит-пахта" системаларида вужудга келадиган жараёнларни комплекс ўрганиш, полимер боғловчиларнинг табиати ва тўлдиргичларнинг тури, микдори хамда структураси билан боғлиқлик бўлган бир катор конуниятларни аниқлаш, пахта тозалаш, пахтани қайта ишлаш машина ва механизмлар ишчи кисмларини иш кобилияти ва самарадорлигининг ошишини таъминловчи самарали антифрикцион, антифрикцион-ейилишбардош КПМларни ишлаб чикиш мумкин бўлади.
Шу муносабат билан, махаллий хом ашё ресурслари асосида конструкцион мақсадли антифрикцион-ейилишбардош КПМларни (АЕКПМ) олиш самарали ресурстежамкор технологияларни ишлаб чиқиш ва улардан машинасозлик учун, жумладан, пахтани қайта ишлаш саноатидаги машиналар учун улардан буюм ва деталларни тайёрлаш мақбул технологик параметрларининг аниқланиши долзарб хисобланади.
Диссертация иши Ўзбекистон Республикаси Президентининг «Инновацион лойиҳалар ва технологияларни ишлаб чиқаришга татбиқ этишни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги 2008 йил 15 июлдаги ПҚ-916-сонли ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг “2007-2011 йилларда пахта тозалаш корхоналарини модернизация ва реконструкция қилиш дастури тўғрисида”ги 2008 йил 7 апрелдаги 832- сонли карорларининг амалга оширилишини таъминлашга қаратилган бўлиб, илмий масалаларни ечишга ҳизмат килади.
Тадқиқот мақсади. Пахтани қайта ишлаш машиналари деталларининг физик-механик ва триботехник хоссаларининг ошишини таъминловчи композицион полимер материаллар яратиш.
Диссертация тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
илк бор полимер турлари ва тўлдиргичларнинг микдорига боғлиқ композитларнинг физик-механик ва триботехник хоссаларининг ўзгариш қонуниятлари аниқланган. Оптимал микдори 10-30 масса кисмни ташкил этиши минерал тўлдиргичлар - тальк, каолин, волластонит антифрикцион ва полимер композицияларнинг физик-механик хоссаларини яхшиланишини, окувчанлигини оширишини, улардан деталларни шакллантиришда киришишини камайишишини таъминлайди;
толали тўлдиргичлар - шиша тола ва пахта линти композициянинг мустаҳкамлигини ҳамда ишкаланиш коэффицентини ошиши, ейилиш жадаллигининг камайиши, арматура билан мустаҳкамлаш ҳисобига ва композитларнинг термомеханик таъсирига чидамлигининг ошиши ўрнатилди. Композициядаги тўлдиргичларнинг энг оптимал микдори 10-40 масса кисмни ташкил этиши аниқланди;
композицияда оптимал микдори 5-10 масса кисмни ташкил этувчи углеграфит тўлдиргичлар - графит ва курумнинг ишкаланиш коэффицентини камайтириши, ейилишни ошириши, иссиқлик ва электр ўтказувчанликни кўпайиши, машиналарнинг ишқаланувчи ишчи қисмлари зонасида ҳосил бўлувчи ҳароратни ва электр зарядни пасайтириши кўрасатилди;
полимерии диспергация килинган тўлдиргичлар сирти билан ўзаро таъсири туфайли механик фаоллаштирилган тўлдиргичлар қўшилган КПМ нинг эксплуатацион хусусиятларининг кучайиш эффекти аниқланди;
бир катор антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош КПМлар таркиби яратилган ва уларнинг босим остида куйиш технологик режимлари таъсирида физик-механик ва эксплуатацион хоссаларининг ўзгариш қонуниятлари белгиланди. Бу ўз навбатида уларнинг шаклланишида энг оптимал технологик параметрларни аниқлашга имкон беради ва матерталларнинг юкори физик-механик ва триботехник хоссаларини таъминлайди;
пахтани кайта ишлаш машиналарининг ишчи кисмлари ишкаланиш жуфтларининг монолит-ейилишбардош деталларини ишлаб чиқишда мақбул технологик параметрлари (куйманинг харорати, куйиш солиштирма босими, деталларни қолипда ушлаб туриш даври, совутиш вақти) аникланган.
ХУЛОСА
1. Таркибида толали, минералли ва кўмир-графитли тўлдиргичларга эга бўлган антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош КПМларнинг ишкаланиш коэффициента, ейилиши тўлдирувчиларнинг тури, микдори, механик фаоллаштириш холатига, синергетик аралашмаларга боғлик холда хоссаларининг ўзгариш конунуятлари асосида яратилган материалларнинг физик-кимёвий асослари ривожлантирилган.
2. Физик-механик ва триботехник хоссаларини тўлдиргич ва полимер-ларнинг табиати ва таркиби ўзгариши аниқланган конунийлик асосида антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош композит полимер материалларнинг пахта хом ашёси билан узвийликда ишловчи энг мақбул таркиби ишлаб чиқилди (АПЭК-1, АПЭК-2, АЕПЭК-1, АЕПЭК-2, АППК-1, АППК-2, АЕППК-1, АЕППК-2).
3. Хом ашё пахта билан фрикцион ўзаро таъсир остида ва тўлдиргичлар таркибига караб композицион полипропилен ва полиэтилен материаллар антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош хоссаларининг ўзгариши кузатилди. Аникландики, ишкаланиш коэффиценти бўйича энг яхши кўрсаткичларга кўмир-графитли тўлдиргичли полиолефинлар эта. Минералли тўлдиргичлар, пластинкали тузилмага эта ва ишкаланиш коэффиценти паст бўлган тальк ва каолин каби тўлдиргичлардан ташқари, ишкаланиш коэффицентини оширади ва бир вақтнинг ўзида тўзиш интенсивликни пасайиши аникланди. Полимер композитлар ейилиш интенсивлигини самарали пасайтирилиши материалнинг термомеханик таъсирга чидамлилик ва юқори мустаҳкамликни таъминлаб берувчи толали тўлдиргичлар киритишда кузатилади. Аникланган боғликликлар ишлаб чикилган КПМ таркиблари асосида маҳсулотлар олиш бўйича техноолгиялар ишлаб чиқиш асосига киритилди.
4. Композицион полимер материалларини олиш ва унинг асосида пахтани қайта ишлаш машиналари ва механизмларининг ишқаланувчи жуфт кисмлари учун технологик линия ишлаб чиқилди, у таблеткалар шаклида композитлар олишни имкон беради.
5. ПК ва ЭПР-спектроскопик ва рентгентузилмавий тадқиқотлар натижа-лари асосида КПМ да ўзига хос полимер богловчиларнинг органик ва ноорганик ингредиентлари билан ўзаро таъсири аникланди. Маълум бўлдики, тўлдиргичлар механик фаоллаштирилиши (айниқса каолин, курум, шиша тола) юзада тўлдиргичларни полиолефинлар билан ўзаро таъсирини кучайтиришга (уларни тартибга солиш эса тўлдиргичлар кинетик ва тузилмавий фаолликни кенг чегараларда вариантликни таъминлайди ) ёрдам берадиган хар хил турдаги радикаллар пайдо бўлишига олиб келади. Механик фаоллаштирилган тўлдиргичлар билан тўлдирилган композитлар таранглик-мустаҳкамлик хусусиятлари одатий бир хил таркибга эта КПМлардан 15-20% га ошади.
6. Композицион полимер материаллардан олинган деталларнинг физик-механик ва триботехник хоссалари уларни босим остида куйиш технологик параметрлари билан бевосита боғлиқлиги аникланди. Шу билан бирга қуйманинг харорати ҳамда материал куйиш солиштирма босими катта ахамиятга эгалиги, композицияни босим остида колипларда совутилган холда ушлаб туришда қолип харорати катта таъсир ўтказмаслиги кўрсатиб ўтилди.
7. Пахтани қайта ишлаш машиналарининг козиқчали деталлари эксплуатацион шароитларда таққослаш синовлари ўтказилган, уларнинг қўлланилиши композицион полимер деталларнинг чидамлилигини 1,5-1,8 баробарга оширади, машиналар унумдорлигининг 7-14%га ошишига, сарфланаётган кувватнинг 5-8%га, толаларнинг механик шикастланишини эса 0,12-0,28% га ва чигитнинг майдаланишини 0,16-0,32%га камайишига олиб келади ҳамда пахта хом ашёсининг ёниши ва козиқча сиртида толанинг ўралишини бартараф этади. Бўка пахта тозалаш заводида ўтказилган пахтани кайта ишлаш машиналари ва механизмларининг антифрикцион ва антифрикцион-ейилишбардош композит материалларни қўлланишидаги иктисодий самара йилига 125 млн. сўмни ташкил этди (2013й.).


background image

1

УМУМИЙ

ВА

НООРГАНИК

КИМЁ

ИНСТИТУТИ

,

ЎЗБЕКИСТОН

МИЛЛИЙ

УНИВЕРСИТЕТИ

ҚОШИДАГИ

ПОЛИМЕРЛАР

КИМЁСИ

ВА

ФИЗИКАСИ

ИЛМИЙ

-

ТАДҚИҚОТ

МАРКАЗИ

,

ТОШКЕНТ

КИМЁ

-

ТЕХНОЛОГИЯ

ИНСТИТУТИ

ВА

ТОШКЕНТ

ДАВЛАТ

ТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ФАН

ДОКТОРИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ

БЕРУВЧИ

К

/

Т

. 14.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ

ДАВЛАТ

ТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ

«

ФАН

ВА

ТАРАҚҚИЁТ

»

ДАВЛАТ

УНИТАР

КОРХОНАСИ









АБЕД

НОДИРА

СОЙИБЖОНОВНА

САМАРАЛИ

КОНСТРУКЦИОН

КОМПОЗИЦИОН

ПОЛИМЕР

МАТЕРИАЛЛАРНИ

ЯРАТИШ

ВА

УЛАРДАН

ПАХТАНИ

ҚАЙТА

ИШЛАШ

МАШИНАЛАРИ

ДЕТАЛЛАРИНИ

ОЛИШ

ТЕХНОЛОГИЯСИНИ

ИШЛАБ

ЧИҚИШ


02.00.07 -

Композицион

материаллар

кимёси

ва

технологияси

05.02.01 -

Машинасозликда

материалшунослик

(

техника

фанлари

)





ДОКТОРЛИК

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ






Тошкент

-2014


background image

2

УДК

678.7:621.86.064

Докторлик

диссертацияси

автореферати

мундарижаси

Оглавление

автореферата

докторской

диссертации

Content of the abstract of doctoral dissertation


Абед

Нодира

Сойибжоновна

C

амарали

конструкцион

КПМларни

яратиш

ва

улардан

пахтани

қайта

ишлаш

машиналари

деталларини

олиш

технологиясини

ишлаб

чиқиш

……………..…………………………………………………..

3

Абед

Нодира

Сойибжоновна

Создание

эффективных

композиционных

полимерных

материалов

конструкционного

назначения

и

разработка

технологии

получения

деталей

хлопкоперерабатывающих

машин

...................................................

25

Abed Nodira

Developing of effective composite polymer materials for
constructional purposes and the technology of obtaining details of
cotton machines....................................................................................

47

Эълон

қилинган

ишлар

p

ўй

xa

ти

.......................................................

Список

опубликованных

работ

........................................................

List of published works.......................................................................

67





















background image

3

УМУМИЙ

ВА

НООРГАНИК

КИМЁ

ИНСТИТУТИ

,

ЎЗБЕКИСТОН

МИЛЛИЙ

УНИВЕРСИТЕТИ

ҚОШИДАГИ

ПОЛИМЕРЛАР

КИМЁСИ

ВА

ФИЗИКАСИ

ИЛМИЙ

-

ТАДҚИҚОТ

МАРКАЗИ

,

ТОШКЕНТ

КИМЁ

-

ТЕХНОЛОГИЯ

ИНСТИТУТИ

ВА

ТОШКЕНТ

ДАВЛАТ

ТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ

ҲУЗУРИДАГИ

ФАН

ДОКТОРИ

ИЛМИЙ

ДАРАЖАСИНИ

БЕРУВЧИ

К

/

Т

. 14.01

РАҚАМЛИ

ИЛМИЙ

КЕНГАШ

ТОШКЕНТ

ДАВЛАТ

ТЕХНИКА

УНИВЕРСИТЕТИ

«

ФАН

ВА

ТАРАҚҚИЁТ

»

ДАВЛАТ

УНИТАР

КОРХОНАСИ









АБЕД

НОДИРА

СОЙИБЖОНОВНА

САМАРАЛИ

КОНСТРУКЦИОН

КОМПОЗИЦИОН

ПОЛИМЕР

МАТЕРИАЛЛАРНИ

ЯРАТИШ

ВА

УЛАРДАН

ПАХТАНИ

ҚАЙТА

ИШЛАШ

МАШИНАЛАРИ

ДЕТАЛЛАРИНИ

ОЛИШ

ТЕХНОЛОГИЯСИНИ

ИШЛАБ

ЧИҚИШ


02.00.07 -

Композицион

материаллар

кимёси

ва

технологияси

05.02.01 -

Машинасозликда

материалшунослик

(

техника

фанлари

)





ДОКТОРЛИК

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АВТОРЕФЕРАТИ






Тошкент

-2014


background image

4

Докторлик

диссертацияси

мавзуси

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Олий

аттестация

комиссиясида

30.09.2014/

В

2014.3/5.

Т

9

рақам

билан

рўйхатга

олинган

.

Докторлик

диссертацияси

Абу

Райҳон

Беруний

номидаги

Тошкент

давлат

техника

университети

«

Фан

ва

тараққиёт

»

Давлат

унитар

корхонасида

бажарилган

.

Докторлик

диссертациясининг

тўла

матни

Умумий

ва

нооргаиик

кимё

институти

,

Ўзбекистон

Миллий

университети

қошидаги

Полимерлар

кимёси

ва

физикаси

илмий

-

тадқиқот

маркази

,

Тошкент

кимё

-

технология

институти

ва

Тошкент

давлат

техника

университети

ҳузуридаги

фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

16.07.2013.

К

/

Т

.14.01

рақамли

илмий

кенгаш

веб

-

саҳифасида

www.ionx.uz

манзилига

жойлаштирилган

.

Диссертация

автореферати

уч

тилда

(

ўзбек

,

рус

,

инглиз

)

веб

-

саҳифага

www.ionx.uz

манзилига

ва

«ZiyoNet»

Ахборот

-

таълим

порталида

www.ziyonet.uz

манзилига

жойлаштирилган

.

Илмий

Махкамов

Руфат

Гулямович

маслаҳатчилар

:

ЎзР

ФА

академиги

,

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Юсупбеков

Ахмеджан

Хакимович

кимё

фанлари

доктори

,

профессор

Расмий

Ашуров

Нигмат

Рустамович

оппонентлар

:

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Рискулов

Алимжон

Ахмаджонович

техника

фанлари

доктори

,

профессор

Амонов

Мухтор

Рахматович

техника

фанлари

доктори

,

профессор


Етакчи

ташкилот

:

«

Совпластитал

»

АЖ

Диссертация

ҳимояси

Умумий

ва

ноорганик

кимё

ииститути

,

Ўзбекистон

Миллий

университети

қошидаги

Полимерлар

кимёси

ва

физикаси

илмий

-

тадқиқот

маркази

,

Тошкент

кимё

-

технология

институти

ва

Тошкент

давлат

техника

университети

ҳузуридаги

16.07.2013.

К

/

Т

.14.01

рақамли

илмий

кенгашнинг

«____»

декабрь

2014

йил

соат

10

00

даги

мажлисида

бўлиб

ўтади

(

Манзил

: 100170,

Тошкент

,

Мирзо

Улуғбек

кўч

., 77

а

.

Тел

: (99871)

262-56-60,

факс

: (99871) 262-79-90; e-mail:

ionxanruz@mail.ru

).

Докторлик

диссертацияси

билан

ЎзР

ФА

Умумий

ва

ноорганик

кимё

институтининг

Ахборот

-

ресурс

марказида

(01

рақами

билан

рўйхатга

олинган

).

Манзил

: 100170,

Тошкент

,

Мирзо

Улуғбек

кўч

., 77

а

.

Тел

: (99871) 262-56-60.

Диссертация

автореферати

2014

йил

«____»

ноябрда

тарқатилди

.

(2014

йил

____

ноябрдаги

02-14

рақамли

реестр

баённомаси

).

Б

.

С

.

Закиров

Фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

илмий

кенгаш

раиси

,

к

.

ф

.

д

.

Ғ

.

У

.

Рахматкариев

Фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

илмий

кенгаш

илмий

котиби

,

к

.

ф

.

д

.,

профессор


Н

.

Р

.

Ашуров

Фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

илмий

кенгаш

қошидаги

илмий

семинар

раиси

т

.

ф

.

д

.,

профессор


background image

5

ДОКТОРЛИК

ДИССЕРТАЦИЯСИ

АННОТАЦИЯСИ

Диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурияти

.

Триботехник

хусусиятлари

яхшиланган

машинасозлик

деталлар

учун

самарали

композицион

полимер

материаллар

(

КПМ

)

яратиш

муаммоларига

бўлган

қизиқиш

замонавий

машинасозликнинг

,

шу

жумладан

пахтани

қайта

ишлаш

соҳасининг

эҳтиёжини

қондириш

,

инновацион

технологияларнинг

истиқболли

ривожланишини

белгилаб

беради

.

Маълумки

,

пахта

хом

ашёси

Ўзбекистон

иқтисодиётида

муҳим

ўрин

эгаллайди

.

Шунинг

учун

пахтани

йиғишдан

бошлаб

қайта

ишланишини

тугатгунча

боғлиқ

ҳамма

жараёнларни

комплекс

механизациялаш

ҳисобига

пахтачиликда

қўлланиладиган

машина

ва

механизмларнинг

иш

самарадорлиги

ошириш

ва

пахта

хом

ашёсининг

табиий

кўрсаткичларини

сақлаб

қолиш

соҳа

олимлари

,

материалшунослари

ва

конструкторлари

олдида

турган

муҳим

техник

-

иқтисодий

масалалалардан

бири

ҳисобланади

.

Қўйилган

масала

пахтани

қайта

ишлаш

машиналари

ишчи

қисмларида

КПМлар

ва

улардан

тайёрланган

деталларни

қўллаш

йўли

билан

ечилиши

мумкин

.

Кўрсатилган

тадбирларни

бажариш

мақсадида

пахта

хом

ашёсини

қайта

ишлаш

технологик

жараёнларни

такомиллаштиришни

таъминловчи

ва

композицион

материалшунослик

соҳасида

инновацион

технологияларни

ишлаб

чиқиш

,

уни

амалга

ошириш

долзарб

ва

заруриятлидир

.

Материалларни

толали

масса

билан

ўзаро

таъсирида

бўладиган

жараёнларни

тушунтирувчи

молекуляр

-

механик

-

электрик

назарияси

замонавий

машинасозлик

ва

триболигия

учун

асос

солувчиларидан

бири

ҳисобланади

.

Бу

назарияга

асосланиб

, “

полимер

-

пахта

"

ва

"

композит

-

пахта

"

системаларида

вужудга

келадиган

жараёнларни

комплекс

ўрганиш

,

полимер

боғловчиларнинг

табиати

ва

тўлдиргичларнинг

тури

,

миқдори

ҳамда

структураси

билан

боғлиқлик

бўлган

бир

қатор

қонуниятларни

аниқлаш

,

пахта

тозалаш

,

пахтани

қайта

ишлаш

машина

ва

механизмлар

ишчи

кисмларини

иш

қобилияти

ва

самарадорлигининг

ошишини

таъминловчи

самарали

антифрикцион

,

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМларни

ишлаб

чиқиш

мумкин

бўлади

.

Шу

муносабат

билан

,

маҳаллий

хом

ашё

ресурслари

асосида

конструкцион

мақсадли

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМларни

(

АЕКПМ

)

олиш

самарали

ресурстежамкор

технологияларни

ишлаб

чиқиш

ва

улардан

машинасозлик

учун

,

жумладан

,

пахтани

қайта

ишлаш

саноатидаги

машиналар

учун

улардан

буюм

ва

деталларни

тайёрлаш

мақбул

технологик

параметрларининг

аниқланиши

долзарб

ҳисобланади

.

Диссертация

иши

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

«

Инновацион

лойиҳалар

ва

технологияларни

ишлаб

чиқаришга

татбиқ

этишни

рағбатлантириш

борасидаги

қўшимча

чора

-

тадбирлар

тўғрисида

»

ги

2008

йил

15

июлдаги

ПҚ

-916-

сонли

ва

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

“2007-2011

йилларда

пахта

тозалаш

корхоналарини

модернизация

ва

реконструкция

қилиш

дастури

тўғрисида

ги

2008

йил

7

апрелдаги

832-

сонли

қарорларининг

амалга

оширилишини

таъминлашга

қаратилган

бўлиб

,

илмий

масалаларни

ечишга

ҳизмат

қилади

.


background image

6

Тадқиқотнинг

Ўзбекистон

Республикаси

фан

ва

технологияларни

ривожлантиришнинг

устувор

йўналишларига

мослиги

.

Диссертация

Ўзбекистон

Республикаси

фан

ва

технологиялар

ривожланишининг

устувор

йўналишларига

мос

бўлиб

,

Давлат

илмий

-

техника

амалий

тадқиқотларнинг

7 “

Кимёвий

технологиялар

ва

нанотехнологиялар

дастури

бўйича

бажарилган

.

Диссертация

мавзуси

бўйича

халқаро

илмий

тадқиқотлар

шарҳи

.

Халқаро

илмий

марказларда

,

олий

ўқув

юртларида

янги

полимер

ва

композицион

материаллар

яратиш

ва

улардан

машинасозлик

буюмлари

ва

деталларини

тайёрлаш

бўйича

илмий

-

тадқиқот

ишлари

олиб

борилмоқда

.

Япония

(

Токио

давлат

университети

),

АҚШда

(

Нью

-

Йорк

давлат

университети

),

Италия

(

Неаполь

II

университети

),

Германия

(

Ваймер

давлат

университети

),

Россия

(

Москва

давлат

уиверситети

,

РФА

Кимёвий

физика

институти

ва

Юқори

молекуляр

бирикмалар

институти

),

Украина

(

Украина

Республикаси

ФА

Юқори

молекуляр

бирикмалар

кимёси

институти

),

Латвия

(

Латвия

Республикаси

ФА

Ёғоч

кимёси

институти

)

ва

бошқа

давлатларда

янги

ва

модификацияланган

термопластик

ва

термореактив

полимерларни

синтез

қилиш

соҳасида

ҳамда

улар

асосида

турли

мақсадли

КПМлар

ишлаб

чиқариш

бўйича

илмий

-

тадқиқот

ишлари

олиб

борилмоқда

.

АҚШ

(

Америка

физика

институти

),

Буюк

Британия

(Cambrige University),

Япония

(“KOMPOZIT”

ишлаб

чиқариш

маркази

),

Франция

(

Лион

давлат

университети

),

Россия

(

Синтетик

полимер

материаллар

институти

,

РФА

материалшунослик

институти

, “

КОМПОЗИТ

илмий

ишлаб

чиқариш

уюшмаси

,

Россия

Авиацион

материаллар

институти

),

Белоруссия

(

Металл

-

полимер

механикаси

системаси

институти

,

Кукунли

композит

материаллар

ишлаб

-

чиқариш

маркази

),

Латвия

(

Латвия

Республикаси

ФА

Полимерлар

механикаси

институти

),

Украина

(

Республика

ФА

Материалшунослик

институти

)

ларда

янги

полимер

,

металл

-

полимер

ва

КПМларидан

турли

машиналар

ишчи

қисмлари

учун

буюмлар

ва

деталлар

тайёрлаш

технологияси

ва

конструкцияси

ишлаб

чиқиш

соҳасида

тадқиқот

ишлари

олиб

борилмоқда

.

Замонавий

материалшуносликнинг

ривожланиши

ва

пахтани

қайта

ишлаш

машина

ва

механизмларни

такомиллаштириш

,

ишчи

қисмлар

деталларининг

эксплуатациси

мураккаб

юкланиш

шароитларида

ўтиши

,

яъни

уларнинг

бунтдаги

юқоризичланган

пахта

билан

таъсир

этиши

натижасида

қўлланиши

янги

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМлар

ишлаб

чиқиш

ва

улар

асосида

ишчи

қисмлари

деталларини

оригинал

конструкциясини

яратиш

зарируриятини

талаб

этади

.

Булар

асосида

машина

ишчи

қисмлари

деталларининг

оригинал

конструкцияларини

яратиш

,

уларнинг

умрбоқийлигини

ошиши

,

ишлаш

қобилиятини

яхшиланиши

,

пахта

толасини

энг

кам

шикастланиши

,

машина

иш

унумини

ошиши

,

электр

қувватни

исътемол


background image

7

қилишини

камайиши

,

пахтанинг

аланга

олиш

ва

қозиқчали

деталлар

сиртларида

пахта

толасини

ўралиши

ҳосил

бўлмаслигини

таъминлайди

.

Муаммонинг

ўрганилганлик

даражаси

.

КПМлар

яратиш

ва

ишлаб

чиқишда

A. Hayashi

, S

.

Hulemand

, R. Morgen, A. D’

А

more, D. Jully,

G. Akovali

,

Н

.

С

.

Ениколопов

1

,

С

.

Н

.

Журков

,

В

.

В

.

Коршак

,

С

.

А

.

Вольфсон

,

А

.

А

.

Берлин

2

,

М

.

С

.

Акутин

,

Ю

.

С

.

Липатов

3

,

Э

.

Ф

.

Олейник

,

Ф

.

Мэттьюз

4

,

Г

.

С

.

Головкин

5

,

Ж

.

Х

.

Халиков

,

М

.

А

.

Аскаров

6

,

С

.

Ш

.

Рашидова

7

,

А

.

Х

.

Юсупбековлар

ўз

ҳиссаларини

қўшдилар

,

КПМлардан

деталлар

олиш

технологиясини

ишлаб

чиқишга

A. Kumar, M.M. Perlman, B. Arkes, S. Geracaris, R. Goudhue,

A.A. Askadski

8

,

В

.

А

.

Белый

9

,

А

.

И

.

Свиреденок

,

М

.

И

.

Петроковец

,

А

.

Д

.

Яковлев

,

В

.

Г

.

Савкин

,

А

.

В

.

Струк

10

,

В

.

П

.

Соломко

11

,

Р

.

Г

.

Махкамов

12

,

А

.

А

.

Рискулов

13

,

Т

.

Р

.

Абдурашидов

14

,

А

.

С

.

Ибодуллаев

15

каби

олимларнинг

ишлари

бағишланган

.

Антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМлар

ва

улардан

машинасозлик

учун

деталлар

ишлаб

чиқиш

бўйича

кўплаб

тадқиқотлар

олиб

борилганлигига

қарамасдан

,

тадқиқот

ишлари

ҳали

-

бери

тугамайди

.

Кўпчилик

ишларда

композицион

полимер

материаллар

яратиш

ва

улардан

деталлар

ишлаб

чиқиш

полимернинг

табиати

ва

тўлдиргичларнинг

тури

,

миқдори

ва

уларнинг

механик

фаоллаштириш

таъсирини

ҳамда

полимер

-

пахта

ва

композит

-

пахта

системаларини

контакт

зонасидаги

температура

ва

унда

статистик

электр

ҳосил

бўлиши

ўрганилмасдан

амалга

оширилган

.

Натижада

бу

ишқаланиш

коэффиценти

юқори

ва

ейилишбардошлиги

паст

бўлган

материаллар

олиш

имкониятини

беради

.

1

Enikolopov N.S., Berlin A.A., Valfson S.A., Negmatov S.S. The basics of development of polimeric materials. -

GFR, USA, Japan, "Springer" publishing, 1986. – 220 p

2

Берлин

А

.

А

.,

Вольфсон

С

.

А

.,

Ошмян

В

.

Г

.

Принципы

создания

композиционных

полимерных

материалов

. –

М

.:

Химия

, 1990. – 240

с

.

3

Липатов

Ю

.

С

.

Физико

-

химические

основы

наполненных

полимеров

. –

М

.:

Химия

, 1991. – 260

с

.

4

Мэттьюз

Ф

.,

Роменос

Р

.

Композиционные

материалы

.

Механика

и

технология

. –

М

.:

Техносфера

, 2004. – 406

с

.

5

Головкин

Г

.

С

.

Научные

основы

производства

изделий

из

термопластичных

композиционных

материалов

. –

М

.:

Русаки

, 2005. – 472

с

.

6

Аскаров

М

.

А

.,

Исмоилов

И

.

И

.

Полимерлар

кимёси

ва

физикаси

. –

Т

.:

Узбекистон

, 2014. – 463

с

.

7

Рашидова

С

.

Ш

.

Введение

в

химию

высокомолекулярных

соединений

. –

Т

.:

Навруз

, 2014. – 194

с

.

8

Askadski A.A. Computational Materials Science of

р

olymers. Cambridge. Cambridge International Science Publishing, 2003. -

695 p.

9

Белый

В

.

А

.,

Свириденок

А

.

И

.,

Петроковец

М

.

И

.,

Савкин

В

.

Г

.

Трение

и

износ

материалов

на

основе

полимеров

.

Минск

:

Наука

и

техника

, 1976.- 432

с

.

10

Струк

В

.

А

.

Прогрессивные

машиностроительные

технологии

. –

М

.:

Спектр

, 2012. – 366

с

.

11

Соломко

В

.

П

.

Наполненные

кристаллизирующиеся

полимеры

. –

Киев

:

Наукова

думка

, 1980. -264

с

.

12

Махкамов

Р

.

Г

.

Основы

процесса

взаимодействия

поверхностей

твердых

тел

с

волокнистой

массой

. –

Т

.:

Фан

,

1979. – 96

с

.

13

Рыскулов

А

.

А

.

Нанокомпозиционные

материалы

на

основе

совмещенных

матриц

для

защиты

покрытий

. –

Т

.:

Изд

-

во

Национальной

библиотеки

Узбекистана

им

.

Алишера

Навои

, 2010. – 304

с

.

14

Абдурашидов

Т

.

Р

.

Технология

переработки

полимеров

. –

Т

.:

Мусика

, 2010. – 112

с

.

15

Ибодуллаев

А

.

С

.,

Тешабаева

Э

.

Исследование

процесса

образования

эластомерных

композиций

. –

Т

.:

Илм

зиё

,

2014. – 194

с

.


background image

8

Мавжуд

ишларнинг

таҳлилидан

келиб

чиқадики

,

пахта

билан

ўзаро

таъсири

шароитида

ишлайдиган

юқори

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларга

эга

бўлган

КПМлар

яратиш

масалалари

ҳозирги

кунгача

ҳал

этилмаган

.

Бунга

пахта

билан

контактли

таъсирда

ишлайдиган

КПМларнинг

физик

-

кимёвий

,

механик

ва

триботехник

хоссаларини

комплекс

равишда

ўрганилиши

ва

пахта

тозалаш

машиналари

ишчи

кисмлари

деталларини

оригинал

конструкциясини

ишлаб

чиқиш

билан

боғлиқ

бўлган

масалалар

сабабдир

.

Мазкур

иш

бу

муаммоларни

ечишга

бағишланган

.

Диссертациянинг

илмий

-

тадқиқот

ишлари

режалари

билан

боғлиқлиги

қуйидаги

лойиҳаларда

ўз

аксини

топган

:

давлат

илмий

техника

дастурлари

бўйича

фундаментал

илмий

лойиҳа

Ф

-4-2.8.1 – «

Композицион

полимер

материалларнинг

табиатини

ва

тола

массаси

(

пахта

хом

ашёси

)

билан

ўзаро

таъсири

қонуниятларини

тадқиқотлаш

» (2000-2002

йй

.);

амалий

илмий

лойиҳалар

А

-6-202 – «

Пахтани

қайта

ишлаш

комплекси

машина

ва

механизмлари

деталларини

ишлаб

чиқариш

учун

маҳаллий

хом

ашё

асосида

зарбага

мустаҳкам

,

ейилишбардош

,

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

,

ресурстежамкор

,

экологик

тоза

полимер

композицион

полимер

материалларни

олиш

технологиясини

яратиш

» (2006-2008

йй

.)

ва

12-45 –

«

Термопластик

полимерлар

ва

ноорганик

тўлдирувчилар

асосида

пахтани

қайта

ишлаш

мажмуасида

ишлатиладиган

машина

ишчи

қисмлари

учун

антифрикцион

-

ейилишбардош

композицион

полимер

материаллар

олиш

ва

улардан

деталлар

тайёрлаш

самарали

технологиясини

ишлаб

чиқиш

»

(2012-

2014

йй

.).

Тадқиқот

мақсади

.

Пахтани

қайта

ишлаш

машиналари

деталларининг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларининг

ошишини

таъминловчи

композицион

полимер

материаллар

яратиш

.

Мақсадга

эришиш

учун

қуйидаги

тадқиқот

вазифалари

қўйилган

:

КПМларни

мақбул

таркибини

яратиш

ва

уларнинг

олиш

самарали

технологияси

ишлаб

чиқиш

ҳамда

технологик

омилларга

боғлиқ

бўлган

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларини

ўрганиш

орқали

деталларни

тайёрлаш

учун

тадқиқот

объектларини

танлаш

ва

асослаш

;

полимер

тури

ва

минерал

,

кўмир

-

графит

ва

толали

тўлдиргичларнинг

миқдорини

КПМнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларига

таъсир

этиш

қонуниятларини

аниқлаш

ва

улар

асосида

пахтани

қайта

ишлаш

машина

ва

механизмлари

ишчи

қисмлари

деталларини

тайёрлаш

учун

мақбул

таркибли

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМлар

яратиш

;

фаоллашган

ва

фаоллашмаган

тўлдиргичлар

билан

тўлдирилган

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМларнинг

хоссаларига

босим

остида

қуйиш

технологик

параметрлари

таъсири

қонуниятларини

ўрганиб

,

уларнинг

мақбул

параметрларини

аниқлаш

;

пахта

хом

ашёси

билан

фрикцион

таъсири

шароитида

ишловчи

пахтани

қайта

ишлаш

машиналарнинг

ишчи

қисмлари

учун

антифрикцион

-

ейилишдардош

КПМлардан

монолит

деталларни

ишлаб

чиқаришнинг

самарали

технологиясини

яратиш

;


background image

9

пахта

хом

ашёси

билан

фрикцион

таъсири

шароитида

ишловчи

пахтани

қайта

ишлаш

машиналарнинг

ишчи

қисмлари

учун

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМлар

олиш

ва

улардан

деталлар

тайёрлаш

техник

регламенти

ва

техник

шартларини

ҳамда

уларни

амалга

ошириш

тавсияларини

ишлаб

чиқиш

.

Тадқиқот

объекти

сифатида

термопластик

полимерлар

(

юқори

зичликдаги

полиэтилен

,

полипропилен

),

минералли

(

тальк

,

коалин

,

волластонит

,

бўр

),

толали

(

шиша

тола

,

пахта

линти

)

ва

кўмир

-

графитли

(

графит

,

қурум

)

тўлдиргичлар

ва

пахта

хом

ашёсининг

С

-6524

хили

танланган

.

Тадқиқот

предмети

фаоллаштирилмаган

ва

механик

фаоллаштирилган

ингредиентлар

,

уларнинг

тури

,

миқдори

ва

босим

остида

қуйиш

технологик

параметрлари

билан

боғлиқлигини

эътиборга

олган

ҳолда

,

тўлдирилган

КПМларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларининг

ўзгариш

қонуниятларини

аниқлаш

,

композитларнинг

мақбул

таркибини

ва

пахтани

қайта

ишлаш

машина

ва

механизмлари

ишчи

қисмлари

ишқаланувчи

деталларини

қуйиш

режимини

ўрнатиш

ва

уларни

олиш

самарали

технологиясини

ишлаб

чиқиш

.

Тадқиқот

усуллари

.

Композицион

полимер

материалларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларини

ўрганишда

стандарт

усуллар

қўлланилди

.

КПМларнинг

структураси

ва

тузилиши

оптик

микроскоп

,

ЭПР

-

ва

ИҚ

-

спектроскопия

,

рентгеноструктура

таҳлил

,

дифференциал

-

термик

ҳамда

кимёвий

анализ

ёрдамида

ўрганилган

.

Диссертация

тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

қуйидагилардан

иборат

:

илк

бор

полимер

турлари

ва

тўлдиргичларнинг

миқдорига

боғлиқ

композитларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларининг

ўзгариш

қонуниятлари

аниқланган

.

Оптимал

миқдори

10-30

масса

қисмни

ташкил

этиши

минерал

тўлдиргичлар

-

тальк

,

каолин

,

волластонит

антифрикцион

ва

полимер

композицияларнинг

физик

-

механик

хоссаларини

яхшиланишини

,

оқувчанлигини

оширишини

,

улардан

деталларни

шакллантиришда

киришишини

камайишишини

таъминлайди

;

толали

тўлдиргичлар

-

шиша

тола

ва

пахта

линти

композициянинг

мустаҳкамлигини

ҳамда

ишқаланиш

коэффицентини

ошиши

,

ейилиш

жадаллигининг

камайиши

,

арматура

билан

мустаҳкамлаш

ҳисобига

ва

композитларнинг

термомеханик

таъсирига

чидамлигининг

ошиши

ўрнатилди

.

Композициядаги

тўлдиргичларнинг

энг

оптимал

миқдори

10-40

масса

кисмни

ташкил

этиши

аниқланди

;

композицияда

оптимал

миқдори

5-10

масса

кисмни

ташкил

этувчи

углеграфит

тўлдиргичлар

графит

ва

қурумнинг

ишқаланиш

коэффицентини

камайтириши

,

ейилишни

ошириши

,

иссиқлик

ва

электр

ўтказувчанликни

кўпайиши

,

машиналарнинг

ишқаланувчи

ишчи

қисмлари

зонасида

ҳосил

бўлувчи

ҳароратни

ва

электр

зарядни

пасайтириши

кўрасатилди

;

полимерни

диспергация

қилинган

тўлдиргичлар

сирти

билан

ўзаро

таъсири

туфайли

механик

фаоллаштирилган

тўлдиргичлар

қўшилган

КПМ

нинг

эксплуатацион

хусусиятларининг

кучайиш

эффекти

аниқланди

;


background image

10

бир

қатор

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМлар

таркиби

яратилган

ва

уларнинг

босим

остида

қуйиш

технологик

режимлари

таъсирида

физик

-

механик

ва

эксплуатацион

хоссаларининг

ўзгариш

қонуниятлари

белгиланди

.

Бу

ўз

навбатида

уларнинг

шаклланишида

энг

оптимал

технологик

параметрларни

аниқлашга

имкон

беради

ва

матерталларнинг

юқори

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларини

таъминлайди

;

пахтани

қайта

ишлаш

машиналарининг

ишчи

қисмлари

ишқаланиш

жуфтларининг

монолит

-

ейилишбардош

деталларини

ишлаб

чиқишда

мақбул

технологик

параметрлари

(

қуйманинг

ҳарорати

,

қуйиш

солиштирма

босими

,

деталларни

қолипда

ушлаб

туриш

даври

,

совутиш

вақти

)

аниқланган

.

Тадқиқотнинг

амалий

натижалари

қуйидагилардан

иборат

:

пахта

хом

ашёси

билан

ўзаро

таъсирида

ишлайдиган

бир

қатор

антифрикцион

полиэтилен

композиция

(

АПЭК

-1,

АПЭК

-2),

антифрикцион

полипропилен

композиция

(

АППК

-1,

АППК

-2),

антифрикцион

-

ейилишбардош

полиэтилен

композиция

(

АЕПЭК

-1,

АЕПЭК

-2),

антифрикцион

-

ейилишбардош

полипропилен

композиция

(

АЕППК

-1,

АЕППК

-2)

ларининг

оптимал

таркиблари

ишлаб

чиқилган

;

композицион

полимер

материалларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларини

босим

остида

қуйиш

технологик

параметрларига

боғлиқ

ҳолда

ўзгариш

қонуниятлари

композицион

полимерли

деталларни

шаклланишининг

энг

оптимал

технологик

режими

танлашга

(

Т

э

= 503-523

К

,

Р

=110-130

МПа

)

ва

улардан

полимер

буюмлар

конструкциясининг

ишлаб

чиқиш

принципларини

таклиф

қилишга

имкон

яратди

;

термопластик

полимер

ва

турли

ингредиентлар

асосида

яратилган

КПМ

дан

пахтани

қайта

ишлаш

машинасининг

ишқаланувчи

жуфт

ишчи

қисмлари

учун

тайёрланган

қозиқчали

деталлар

,

уларнинг

умр

боқийлигини

2,0-2,2

марта

ошишига

имкон

беради

ҳамда

пахта

толасини

минимал

даражада

механик

шикастланиши

ва

толанинг

табиий

хоссаларини

сақлаб

қолишини

таъминлайди

;

пахтани

қайта

ишлаш

ишчи

қисмлари

ишқаланиш

жуфтлари

учун

маҳаллий

хом

ашёлар

термопластик

полимерлар

ва

тўлдиргичлардан

иборат

юқори

самарали

КПМ

дан

деталлар

ишлаб

чиқиш

учун

техник

шартлар

ва

технологик

регламент

ишлаб

чиқилган

.

Олинган

натижалар

самарали

таркибли

конструкцион

мақсадли

КПМлар

учун

полимер

боғловчи

ва

тўлдиргичларни

илмий

асосланган

ҳолда

танлашга

ҳамда

уларнинг

олиш

технологиясини

ишлаб

чиқишга

имкон

яратди

.

Олинган

натижаларнинг

ишончлилиги

фойдаланилган

физик

-

кимёвий

(

ЭПР

-

ва

ИҚ

-

спектроскопия

,

оптик

микроскоп

,

рентгеноструктуравий

,

кимёвий

ва

дифференциал

-

термик

анализ

)

ҳамда

физик

-

механик

ва

триботехник

тадқиқот

тўплами

усуллари

билан

асосланади

.

Олинган

КПМларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларининг

тадқиқот

натижалари

математик

-

статистик

усули

билан

ишлаб

чиқилган

.

Тадқиқот

натижаларининг

назарий

ва

амалий

аҳамияти

.

Тадқиқот

натижаларининг

назарий

аҳамияти

шундан

иборатки

,

эластик

-

мустқҳкамлик


background image

11

кўрсаткичи

,

ишқаланиш

коэффициентининг

тўлдиргичларнинг

тури

,

концентрацияси

,

дисперслиги

,

анизотропия

даражасининг

ўзгариш

қонуниятларини

ўрганиш

йўли

билан

полимер

материалларнинг

таркибида

толали

,

минерал

ва

кўмир

-

графит

тўлдиргичлар

бўлган

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМларни

яратишнинг

физик

-

кимёвий

асослари

ривожлантирилган

.

Бу

эса

"

полимер

-

пахта

"

системасини

молекуляр

-

механик

-

электрик

назарияси

билан

мос

келади

.

Тўлдиргичларни

механик

-

фаоллаштириш

натижасида

уларнинг

ташқи

сиртида

фаол

радикаллар

ҳосил

бўлиб

,

у

ўз

навбатида

полимерлар

билан

ўзаро

таъсирини

кучайтиради

.

Натижада

тўлдиргичларни

кенг

чегараларида

структура

ва

кинетик

фаоллигини

бошқариш

имконини

беради

.

Механик

фаоллаштирилган

тўлдиргичлардан

ишлаб

чиқилган

композитларнинг

эластик

-

мустаҳкамлик

хоссалари

қўлланилаётган

КПМларидан

анча

юқори

бўлади

.

Ишнинг

амалий

аҳамияти

эса

яратилган

КПМлар

ва

улардан

пахтани

қайта

ишлаш

машиналарнинг

ишчи

қисмлари

учун

тайёрланган

деталларни

қўллашдан

иборат

.

Натижада

машинасозлик

буюмларнинг

ишлаш

қобилияти

ва

умрбоқийлиги

,

пахта

толасининг

табиий

хусусиятларини

сақлаши

,

минимал

механик

шикастланиши

ҳамда

пахта

билан

фрикцион

ўзаро

таъсир

шароитларида

ишлайдиган

пахта

қайта

ишлаш

машиналари

деталларини

лойиҳалаштириш

ва

ҳисоблаш

босқичида

конструкцион

КПМларни

танлаш

ва

ишлаб

чиқаришни

амалга

оширади

.

Тадқиқот

натижаларининг

жорий

қилиниши

.

Тадқиқотда

олинган

натижалар

Тошкент

давлат

техника

университетида

2009-2011

йилларда

бажарилган

ИТД

-15-01 “

Активацион

гелиотехнология

усулида

йирик

габаритли

технологик

машина

сиртлари

учун

самарали

антифрикцион

ейилишга

бардошли

ва

антикоррозион

эпоксид

гетерокампозит

қопламалар

ишлаб

чиқиш

илмий

лойиҳада

ва

Тошкент

тўқимачилик

ва

енгил

саноат

институтида

2012- 2014

йилларда

бажарилган

ИТД

-3 “

Трикотаж

композицион

материаллар

ва

махсус

мақсадли

буюмларни

ишлаб

чиқиш

лойихаси

бўйича

антифрикцион

-

ейилишбардош

,

антикоррозион

эпоксид

гетрокомпозит

ва

трикотаж

-

композицион

материалларни

яратишда

қўлланилган

(

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамаси

ҳузуридаги

Фан

ва

технологияларни

ривожлантиришни

мувофиқлантириш

қумитасининг

2014

йил

20

ноябрь

ФТК

-02-13/869

сонли

хулосаси

).

“KOMPOZIT”

ИТМ

МЧЖ

технологик

базасида

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМларни

ишлаб

чиқариш

йўлга

кўйилган

ва

жорий

этилган

ҳамда

улардан

қозиқчали

деталларни

олиш

амалга

оширилган

(2012

йил

10

октябрдаги

қўлланиш

далолатномаси

). “KOMPOZIT”

ИТМ

МЧЖ

технологик

базасида

ишлаб

чиқилган

қозиқчали

деталлар

2013

йил

12

июнда

Бўка

пахта

тозалаш

заводида

125

млн

.

сўм

иқтисодий

самара

билан

жорий

этилган

(“

Ўзпахтасаноат

Уюшмасининг

2014

йил

20

ноябрдаги

11/2435

сонли

хулосаси

).

Ишнинг

апробацияси

.

Тадқиқот

натижалари

6

та

республика

ва

8

та

халқаро

илмий

-

амалий

анжуманларда

маъруза

қилинган

,

жумладан

:

«

Нанокомпозитларни

олиш

ва

уларнинг

тузилиши

ва

хусусиятлари

»


background image

12

мавзусидаги

хорижий

олимлар

иштирокидаги

Республика

илмий

-

техник

анжуманида

(

Тошкент

, 2007);

Республика

илмий

-

техник

«

Композицион

материаллар

:

тузилиши

,

хусусиятлари

ва

қўлланиши

»

анжуманида

(

Тошкент

2008); «

Маҳаллий

хом

ашё

ва

маҳсулотларни

қайта

ишлаш

технологияси

»

Халқаро

анжуманида

(

Тошкент

, 2009); «

Кимёнинг

долзарб

муаммолари

»

Республика

илмий

-

амалий

анжуманида

(

Самарқанд

, 2009); “

Қишлоқ

хўжалиги

маҳсулотларини

қайта

ишлаш

ва

сақлаш

,

экологик

тоза

заҳираларни

ўстириш

Республика

илмий

-

амалий

анжуманида

(

Тошкент

, 2009); “

Кимёдаги

юқоримолекуляр

уланишли

долзарб

муаммолар

” (

Бухоро

, 2010); “

Маҳаллий

хом

ашё

асосидаги

композицион

материаллар

ва

техноген

чиқиндилар

:

таркиби

,

хусусияти

ва

қўлланиши

Республика

илмий

техник

анжуманида

(

Тошкент

,

2010); “

Тоғ

-

металлургия

соҳасидаги

замонавий

техникалар

ва

уларнинг

ривожланиш

йўли

Халқаро

илмий

-

техник

анжуманида

(

Навоий

, 2010); “

Ер

ости

бойликлари

захираларини

қайта

тикловчи

,

камчиқим

ва

табиатни

асровчи

ўзлашмалар

Тўққизинчи

Халқаро

анжуманида

(

Москва

,

Россия

,

Котону

,

Бенин

Республикаси

, 2010); «Modern problems of polymer science» of 6 th Saint-

Petersburg Young Scientists Conference (Saint-Petersburg, 2010); “

Маҳаллий

ва

иккиламчи

хом

ашё

асосида

янги

композицион

материаллар

Халқаро

илмий

-

техник

анжуманида

(

Тошкент

, 2011); European Polymer Congress 2011 XII

Congress of he Specialized Group of Polymers (Granada, Spain, 2011); “

Табиий

фанлар

:

янги

аср

ютуқлари

илмий

-

амалий

анжумани

халқаро

иштирокчилар

билан

(

Шаржа

БАА

, 2011);

академик

Х

.

У

.

Усмановга

бағишланган

Полимер

фанининг

замонавий

муаммолари

Республика

илмий

анжуманида

(

Тошкент

,

2011); “

Полимерлар

ҳақидаги

фан

:

иқтисоднинг

инновацион

ривожланишига

ҳисса

Халқаро

илмий

-

амалий

анжумани

(

Тошкент

, 2011); “

Кимёвий

,

нефт

-

газли

ва

озиқ

-

овқат

саноатининг

инновацион

технологияларининг

долзарб

муаммолари

Республика

илмий

-

техник

анжумани

(

Тошкент

,2011); 2nd

International Conference on Materials Science and Engineering. Application
(ICMSEA 2012), (Xian, China, 2012); “

Яшил

кимё

барқарор

ривожланиш

манфаатида

Халқаро

иштирокчилар

билан

I

Республика

анжумани

(

Самарканд

, 2012); “

Машинасозликда

замонавий

материаллар

,

техника

ва

технологиялар

Халқаро

илмий

-

амалий

анжумани

(

Андижон

, 2012); 6th

International conference Times of Polymers (TOP) & Composites 10-14 june 2012
Ischia (Italy); “

Органик

ва

ноорганик

ингредиентлар

асосида

янги

композит

материаллар

Республика

илмий

-

техник

анжумани

(

Тошкент

, 2012); «

Ишлаб

чиқаришдаги

машиналар

ва

механик

жиҳозлар

инновацион

технологиялари

,

ютуқ

ва

вазифалари

»

Республика

илмий

ва

илмий

-

техник

анжумани

материаллари

(

Фарғона

, 2013); “

Тоғ

-

металургия

соҳасидаги

замонавий

техника

ва

технологиялар

ва

уларнинг

ривожланиш

йўли

” VI

Халқаро

илмий

-

техник

анжумани

(

Навоий

, 2013); “

Олий

таълим

ва

ишлаб

чиқаришда

инновация

ва

инновацион

технологиялар

Республика

илмий

-

амалий

анжумани

(

Андижон

,

2013), “

Заҳира

ва

энергияни

асровчи

композицион

зарарсиз

материаллар

Халқаро

илмий

-

техник

анжуманида

(

Тошкент

, 2013); 1st International Porous and

Powder Materials Symposium and Exhibition PPM 2013 (Izmir-Turkey).


background image

13

Диссертация

ишининг

асосий

натижалари

Тошкент

давлат

техника

университети

Фан

ва

тараккиёт

Давлат

унитар

корхонаси

қошидаги

илмий

-

техник

кенгаши

(2008-2013

йй

.)

ҳамда

Умумий

ва

ноорганик

кимё

институти

,

Ўзбекистон

Миллий

университети

қошидаги

Полимерлар

кимёси

ва

физикаси

илмий

-

тадқиқот

маркази

,

Тошкент

кимё

-

технология

институти

ва

Тошкент

давлат

техника

университети

ҳузуридаги

16.07.2013.

К

/

Т

.14.01

рақамли

фан

доктори

илмий

даражасини

берувчи

илмий

кенгаш

қошидаги

02.00.07 -

Композицион

материаллар

кимёси

ва

технологияси

ва

05.02.01-

Машинасозликда

материалшунослик

ихтисосликлари

бўйича

бир

марталик

илмий

семинарида

(

Тошкент

, 2014)

маъруза

ва

муҳокама

қилинган

.

Натижаларнинг

эълон

қилинганлиги

.

Диссертация

мавзуси

бўйича

61

та

илмий

иш

,

жумладан

, 5

та

монография

, 6

та

хорижий

журналларда

чоп

этилган

,

Ўзбекистон

Республикаси

патенти

олинган

(

04228, 2010

й

.).

Диссертациянинг

тузилиши

ва

ҳажми

.

Диссертация

иши

кириш

, 5

та

боб

,

хулоса

,

адабиётлар

рўйхати

, 10

та

иловадан

иборат

.

Диссертациянинг

умумий

ҳажми

205

бетдан

иборат

бўлиб

, 49

та

расм

, 12

та

жадвални

ўз

ичига

олади

.

ДИССЕРТАЦИЯНИНГ

АСОСИЙ

МАЗМУНИ

Кириш

қисмида

диссертация

мавзусининг

долзарблиги

ва

зарурияти

асосланган

,

тадқиқот

мақсади

ва

вазифалари

ҳамда

объект

ва

предметлари

аниқланган

,

Ўзбекистон

Республикаси

фан

ва

технологияси

тараққиётининг

устувор

йўналишларига

мослиги

кўрсатилган

,

тадқиқотнинг

илмий

янгилиги

ва

амалий

натижалари

баён

этилган

,

олинган

натижаларнинг

ишончлилиги

асосланган

,

уларнинг

назарий

ва

амалий

аҳамиялари

очиб

берилган

,

тадқиқот

натижаларини

амалиётга

жорий

қилиш

рўйхати

,

ишнинг

апробацияси

натижалари

,

эълон

қилинган

ишлар

ва

диссертациянинг

тузилиши

бўйича

маълумотлар

келтирилган

.

Диссертация

ишининг

биринчи

бобида

мавзу

бўйича

турли

табиатли

полимерлар

ва

тўлдиргичлар

ёрдамида

материаллар

яратиш

,

КПМлар

ишлаб

чиқиш

ва

улардан

пахтани

қайта

ишлаш

машиналари

ишчи

қисмлари

учун

деталлар

тайёрлаш

,

уларнинг

эксплуатация

шароити

таҳлили

,

ўзига

хос

камчиликлари

муаммоларига

бағишланган

ва

республикамиз

ҳамда

чет

эл

илмий

тадқиқотлар

шарҳи

келтирилган

.

Уларнинг

комплекс

таҳлили

асосида

тайёрланган

деталларнинг

эксплуатация

қилиш

шароитларини

ҳисобга

олган

ҳолда

пахтани

қайта

ишлаш

машиналари

деталларининг

КПМларига

қўйилган

талаблар

ифодаланган

.

Термопластик

ва

термореактив

полимерларнинг

физик

-

кимёвий

модификацияси

ва

синтез

қилиш

соҳасига

ҳамда

улар

асосида

композицион

материаллар

яратишда

A. Hayashi, S. Hulemand, R. Morgen,

Н

.

С

.

Ениколопов

,

С

.

Н

.

Журков

,

А

.

А

.

Берлин

,

Э

.

Ф

.

Олейник

Г

.

Е

.

Заиков

,

Г

.

М

.

Бартенев

,

С

.

А

.

Вольфсон

,

Э

.

С

.

Зелинский

,

А

.

Д

.

Яковлев

,

Ю

.

С

.

Липатов

,

А

.

Э

.

Эфандиев

,

Е

.

А

.

Бектуров

,

Ж

.

Х

.

Халиков

,

Х

.

У

.

Усмонов

,

К

.

С

.

Ахмедов

,

М

.

А

.

Аскаров

,

С

.

Ш

.

Рашидова

,

С

.

А

.

Вольфсон

,

А

.

А

.

Берлин

,

М

.

С

.

Акутин

,

Ю

.

С

.

Липатов


background image

14

Э

.

Ф

.

Олейник

,

Ф

.

Мэттьюз

,

Г

.

С

.

Головкин

,

Ж

.

Х

.

Халиков

,

М

.

А

.

Аскаров

,

С

.

Ш

.

Рашидова

,

А

.

Саримсаков

,

А

.

Х

.

Юсупбековлар

ўз

ҳиссаларини

қўшганлар

.

Оригинал

конструкциялар

яратиш

муаммолари

ва

металлополимер

ҳамда

КПМлардан

машинасозлик

деталларини

ишлаб

чиқишга

A. Kumar,

M.M. Perlman, B. Arkes, S. Geracaris,

А

Ю

.

Ишлинский

,

В

.

И

.

Крагельский

,

С

.

Б

.

Айнбиндер

,

В

.

П

.

Соломко

,

В

.

А

.

Белий

,

А

.

И

.

Свириденок

,

М

.

И

.

Петровковец

,

В

.

Г

.

Савкин

,

А

.

В

.

Струк

,

С

.

С

.

Негматов

,

Н

.

Р

.

Ашуров

,

А

.

А

.

Рискуловлар

каби

олимларнинг

ишлари

бағишланган

.

Кўпгина

ишларда

,

яъни

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

материаллар

яратишда

полимер

ва

КПМларни

пахта

хом

ашёси

билан

таъсир

қилиш

жараёнида

полимер

таркибига

киритилаётган

тўлдиргичларнинг

тури

,

миқдори

ва

нисбати

ҳисобга

олинмаган

ҳолда

кўриб

чиқилган

.

Бундан

ташқари

полимер

-

пахта

ва

композит

-

пахта

системалари

контакт

зонасида

температура

ва

статистик

электр

зарядлари

ҳосил

бўлиши

кабилар

ҳисобга

олинмаган

.

Булар

ўз

навбатида

ишқаланиш

коэффициенти

ва

КПМлардан

тайёрланган

деталларнинг

ейилиши

,

пахта

толаси

ва

чигитни

шикастланишига

ҳамда

козиқчали

деталлар

сиртларида

пахта

толасининг

ўрами

ҳосил

бўлишига

олиб

келади

.

Натижада

улар

машинанинг

иш

унумига

таъсир

этади

.

Самарали

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМларни

яратиш

ва

улар

асосида

яхлит

қозиқчали

деталлар

тайёрлаш

масалалари

етарлича

ечилмаганлиги

шарҳда

кўрсатиб

ўтилган

.

Бунга

КПМларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларини

комплекс

тадқиқот

қилиш

мураккаблиги

,

масалаларни

ечиш

учун

илмий

-

техник

усуллар

ва

илмий

-

методик

омиллар

мавжуд

эмаслиги

сабабдир

,

бу

эса

диссертация

ишининг

мақсадини

аниқлаш

имконини

берди

.

Иккинчи

боб

объектларни

ва

эксперементал

тадқиқотларни

ўтказиш

усулини

танлашга

қаратилган

.

Антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМларнинг

физик

-

механик

,

физик

-

кимёвий

,

триботехник

ва

реологик

хоссаларини

аниқлаш

услуллари

келтирилган

.

Пахтани

қайта

ишлаш

машина

ва

механизмларнинг

КПМдан

тайёрланган

қозиқчаларни

ишлаш

қобилияти

ва

самарадорлигини

экспериментал

баҳолаш

мезонлари

ишлаб

чиқилган

.

КПМларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларини

тадқиқот

натижалари

математик

-

статистик

усулида

амалга

оширилган

.

Учинчи

бобда

углеграфитли

,

толали

ва

минераллар

билан

тўлдирилган

полиолефинли

матрица

композитларининг

физик

-

механик

ва

триботехник

хусусиятлари

ўрганилган

,

улар

асосида

пахтани

қайта

ишлаш

машина

ва

механизмлари

ишчи

қисмлари

деталлари

учун

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМларнинг

мақбул

таркиби

яратилган

ҳамда

уларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссалари

ўрганилган

.

Полипропилен

(

ПП

)

ва

юқоризичликдаги

полиэтилен

(

ЮЗПЭ

)

асосли

энг

мақбул

таркибдаги

композицияни

олиш

учун

кўриниши

ва

таркибида

минерал

,

кўмир

-

графит

ва

толали

тўлдиргичлар

бўлган

полимерларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссалари

бўйича

тадқиқот

ўтказилган

.


background image

15

Олинган

илмий

натижаларга

асосан

ишқаланиш

жараёни

ҳар

хил

турдаги

ҳодисалар

комплекси

билан

ифодаланганлиги

,

контактдаги

юзалар

ўзаро

таъсири

,

ишқаланадиган

жуфтларнинг

ташқи

қатламлар

физик

-

қимёвий

ўзгариши

,

юзаларнинг

нотекис

емирилиши

аниқланди

.

Фрикцион

контакт

дискретлиги

,

контакт

ҳар

хил

нуқталарида

ҳарорат

ва

кескинлик

ҳолатларнинг

хилма

-

хилиги

ҳамда

контакт

емирилиш

нотекислиги

сабабли

юқорида

кўрсатилган

ҳодисалар

статик

табиатига

эга

.

Шубҳасиз

,

ишқаланиш

коэффиценти

ишқаланиш

жараёнининг

бир

қатор

параметрларига

боғлиқлиги

материаллар

ва

композитлар

хусусиятларини

оптималлаштириш

ва

танлаш

учун

илмий

асосланган

тавсиялар

беради

.

Полимер

композициясининг

ишқаланиш

коэффиценти

f (1 -

расм

)

шиша

тола

,

пахта

линти

,

воллостин

ва

бўр

5-10

масса

қисм

қўшилганида

тўлдиримаган

полимерлар

даражасида

қолади

ва

тўлдиргичлар

миқдори

ошган

сайин

кўпайиб

боради

.

Емирилиш

интенсивлиги

эса

деярли

камаяди

.

Бу

ҳол

ишқаланиш

коэффициентининг

ишқаланиш

жуфтлари

қаттиқлиги

ошиши

билан

боғлиқ

.

Ана

шундай

кўриниш

полиэтиленли

композицияга

ҳам

хосдир

.

Олиб

борилган

тадқиқотлар

натижасида

шундай

тўлдиргичлар

аниқландики

(

қурум

,

графит

,

волластонит

,

тальк

,

каолин

,

линт

,

шиша

тола

),

композицияни

пахта

хом

ашёси

билан

ишқаланганда

миқдорнинг

ошириши

чарчаш

тезлиги

ва

ишқаланиш

коэффициентини

камайишига

олиб

келади

.

Полимер

-

пахта

тизимидаги

ўзаро

таъсири

жараёнини

тушунтириш

учун

,

композитнинг

емирилиш

жалаллиги

ва

ишқаланиш

коэффиценти

таҳлилини

ўзгартиришдан

ташқари

,

ишқаланиш

зонасида

ҳосил

бўладиган

статистик

электр

токи

зарядини

тадқиқот

қилинди

.

Чунки

бу

омиллар

машина

ва

механизмларни

ишлаб

чиқаришини

пасайишида

ва

ёнғин

ҳосил

бўлишига

олиб

келиши

мумкин

.

Ҳар

хил

жуфтларда

молекулалараро

ўзаро

таъсир

билинмас

даражасида

полимер

-

тўлдирувчи

мавжудлиги

(

полипропилен

гуруҳларига

нисбатан

α

-

ҳолатида

водород

ҳаракатланувчи

атоми

,

полиэтиленда

иккиламчи

боғлар

,

каолинда

,

шиша

толасида

,

волластонит

,

ацетилен

қурумида

жуфтланмаган

π

-

электронларда

гидоксил

гуруҳлар

)

полимер

матрица

ва

тўлдиргичлар

юзаси

ўртасида

тўлдиргичлар

кинетик

ва

тузилмавий

фаоллигини

ўзига

хос

ўзаро

таъсир

яратилишда

механик

фаоллаштириш

усулини

танлашни

олдиндан

аниқлаб

беради

.

Ютилиш

қобилиятини

баҳолаш

,

механик

фаоллаштирилган

тўлдиргичларнинг

ЭПР

ва

ИҚ

-

спектрларини

каолин

,

қурум

,

шиша

толаси

мисолларида

ўрганиш

полиолефинларнинг

тўлдиргичлар

юзаси

билан

ўзаро

таъсирни

кучатирувчи

радикаллар

тури

ва

концентрацияси

бўйича

катта

сонининг

пайдо

бўлиши

билан

тушунтирилади

.

Композитларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссалари

устида

олиб

борилган

тадқиқотлар

таҳлили

шуни

кўрсатдики

,

антифрикцион

-

ейилишбардош

композицияларни

ишлаб

чиқишда

ҳар

хил

турдаги

минерал

(

тальк

,

каолин

,

бўр

,

волластонит

),

кўмир

-

графитли

(

қурум

ва

графит

)

ва

толали

(

шиша

тола

,

пахта

линти

)

тўлдиргичлар

қўлланиши

мумкин

.

Композицияга

тўлдиргичларни

киритганда

машиналар

ишқаланиш

деталлари

айрим


background image

16

камчиликлари

туфайли

ҳар

доим

ҳам

таъминлаб

бера

олмаслиги

сабабли

,

тўлдиргичлар

ҳар

бириинг

устунликларини

тўлик

амалга

ошириш

ва

материалга

зарур

хусусиятлар

мажмуасини

бериш

учун

композицияга

тўлдиргичлар

тизими

киритилган

.

Тўлдиргичларнинг

тури

ва

таркибига

қараб

фойдаланишнинг

кенг

чегаралари

аниқлаб

берилди

.

Бу

эса

синергетик

ёндашувлар

учун

фойдаланиш

имкониятига

асос

бўлади

.

а

)

б

)

f –

ишқаланиш

коэффиценти

; I –

емирилиш

интенсивлиги

; T

тр

.

-

ишқаланиш

зонасидаги

ҳарорат

; Q –

ишқаланиш

зонасидаги

статик

электр

заряд

қиймати

;

С

тўлдиргичлар

таркиби

1 –

шишали

тола

2 –

пахта

линти

3 –

волластонит

4 –

бўр

5 –

каолин

6 –

тальк

7 –

графит

8 –

қурум

1-

расм

.

Тўлдиргичлар

тури

ва

таркибининг

полипропилен

(

а

)

ва

полиэтилен

(

б

)

асосидаги

КПМларнинг

триботехник

хоссаларига

боғлиқлиги

(

Р

= 0,02

МПа

,

V

= 2,0

м

/

с

,

W

= 8,2

%)


background image

17

Механик

фаоллаштирилган

минерал

,

кўмир

-

графит

ва

толали

тўлдиргичлар

ёрдамида

олинганда

КПМларида

қалин

адсорбцион

қатлам

ва

адгезион

мустахкам

боғлар

ҳосил

бўлишини

таъминловчи

полимер

тўлдиргичлар

кимёвий

ўзаро

таъсирни

вужудга

келтиради

.

Органик

-

минерал

тўлдиргичлар

комбинацияларни

ишлатилиши

тузилмаларда

ўзига

хослиги

туфайли

КПМдан

мураккаб

конструкцияга

эга

деталларни

тайёрлашда

паст

киришиш

,

етарли

даражада

зичлиги

ва

яхшиланган

механик

,

триботехник

хусусиятларга

эга

КПМлар

қайта

ишлаш

учун

қулай

шароитлар

яратади

.

Пахта

билан

таъсирда

ишловчи

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

композицон

полимер

материаллар

яратиш

учун

материал

мустаҳкамлигини

оширишга

интилиш

,

ҳарорат

пасайишга

ва

ишқаланиш

худудида

статик

электр

зарядини

камайтиришни

таъминлаш

зарур

.

Шу

нуқтаи

назардан

,

қурум

,

графит

,

тальқ

ва

каолин

тўлдирилган

материаллар

потенциал

талабларга

кўпроқ

жавоб

беради

,

яъни

ушбу

тўлдиргичлар

КПМ

нинг

иссиқлик

ва

электр

ўтказувчанликгини

яхшилайди

,

шу

билан

бирга

ишқаланиш

ҳудудида

ҳароратни

пасайтиради

ва

статик

электр

токининг

заряд

ўлчамини

камайтиради

ва

ишқаланиш

коэффицентини

пасайишига

олиб

келади

.

Тальк

ва

каолин

каби

кўп

тарқалган

ва

арзон

минералларни

киритиш

,

трибоэлектр

зарядлар

зичлиги

ошишига

олиб

келади

.

Юқорида

айтилганларни

ҳисобга

олиб

,

композициянинг

хусусиятлари

асосий

қонуниятлар

тўлдиргичлар

ички

таркиби

ва

турига

боғлиқ

ва

шу

асосида

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

композицион

полипропилен

ва

полиэитлен

материалларнинг

оптимал

таркиблари

ишлаб

чиқилган

,

тўлдиргичлар

сифатида

кўмир

-

графит

ва

толали

ингредиентлар

қўлланган

.

Антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

тўлдирилган

композицион

полипропилен

ва

полиэитлен

материалларнинг

оптимал

таркиби

диссертацияда

,

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссалари

эса

1-

жадвалда

келитирлган

.

1-

жадвалда

кўрсатилгандек

,

ишлаб

чиқилган

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

композицион

полипропилен

ва

полиэтилен

материалларнинг

хоссалари

пахта

тозалаш

машина

ва

механизмлари

ишчи

қисмларининг

деталларига

бўлган

функционал

талабларга

етарли

даражада

жавоб

беради

.

Тўртинчи

бобда

нофаол

ва

механик

фаоллаштиришган

ингредиентлар

билан

тўлдирилган

КПМ

тузилиши

ва

хусусиятларига

босим

остида

қуйиш

параметрларининг

технологик

таъсири

,

уларнинг

корреляцион

қарамлиги

улардан

энг

мақбул

технологик

тартибда

маҳсулотни

шакллантириш

ёритилган

.

Маълумки

,

КПМларнинг

хоссалари

уларни

тайёрлаш

ва

қайта

ишлаш

технологиясига

боғлиқдир

.

Шунинг

учун

механик

фаоллаштирилган

ингредиентлар

билан

тўлдирилган

,

пахтага

ишлов

бериш

машиналарининг

ишчи

қисмларининг

қозиқчали

деталларини

босим

остида

қуйишнинг

оптимал

технологик


background image

18

режимларини

ўрнатиш

йўли

билан

АЕКПМ

олишнинг

самара

берувчи

технологияларини

ишлаб

чиқиш

мақсадга

мувофиқ

бўлади

.

1-

жадвал

Фаоллаштирилмаган

(

сурат

),

механофаоллаштирилган

(

махраж

)

тўлдиргичлар

билан

тўлдирилган

полипропилен

(

АЕППК

)

ва

полиэтиленли

(

АЕПЭК

)

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

композицияларининг

хоссалари

Кўрсаткичлар

КПМлар

АПЭК

-

1

АПЭК

-2

АЕПЭК

-1

АЕПЭК

-2

АППК

-1

АППК

-2

АЕППК

-1

АЕППК

-

2

Эгилишдаги

бузилиш

кучланиши

,

МПа

33,4
40,3

35,5
42,6

40,9
49,0

37,7
45,3

87,3

105,0

90,1

115,2

98,4

118,5

93,3

112,5

Зарб

қовушоқлиги

,

кДж

/

м

2

17,5
20,3

21,3
25,7

27,3
32,4

23,0
27,3

93,1

112,4

97,3

117,5

107,5
128,1

103,7
125,4

Бринелль

бўйича

қаттиқлик

,

МПа

55,1
66,4

58,4
70,5

51,5
62,4

49,3
60,1

77,2
92,5

80,3
97,5

77,1
93,2

73,8
89,3

Эгилишдаги

эластиклик

модули

,

ГПа

0,62
0,75

0,65
0,78

0,75
0,90

0,71
0,85

1,65
1,81

1,85
2,05

2,0

2,25

1,7
2,0

Ишқаланиш

коэффициенти

, f

0,28
0,27

0,29
0,28

0,32

031

0,35
0,33

0,26
0,25

0,27
0,26

0,28
0,27

0,29
0,28

Ейилиш

интенсивлиги

,

І

·10

10

6,7
5,4

6,5
5,2

5,3
4,0

5,6
4,5

3,23

2,7

3,12

2,5

2,6
2,3

2,8

2,45

Ишқаланиш

зонасидаги

ҳарорат

,

К

321
315

315
310

313
308

316
312

319
314

306
300

308
301

311
303

Статик

электр

токининг

заряд

қиймати

,

Q·10

-7

,

Кл

23,7
22,2

20,3
19,3

16,7
15,1

20,2
19,4

19,1
18,4

17,3
16,1

12,3
11,0

17,4
16,2

Изоҳ

:

Р

даги

І

и

f

қийматлари

= 0,02

МПа

, V = 2,0

м

/

с

га

тенг

;

АЕКПМ

электр

билан

қиздирилган

экструзион

қориштиргичда

механик

фаоллаштирилмаган

ва

механик

фаоллаштирилган

тўлдиргичлар

ва

полимер

боғловчилар

асосида

олинган

.

Қуйиб

ясалган

маҳсулотнинг

(

буюмнинг

)

сифатига

таъсир

қилувчи

босим

остида

қуйишнинг

зарур

технологик

параметрлари

қуйидагилар

ҳисобланади

:

қуйиш

ҳарорати

(

Т

э

)

ва

қуйиш

босими

(

Р

),

қолипни

материалл

билан

тўлдириш

тезлиги

,

қолип

ҳарорати

(

Т

қ

),

босим

остида

пресс

-

қолипни

маълум

муддат

ушлаш

вақти

(

τ

в

),

материалларнинг

қолип

ичида

совушининг

шароити

ва

тезлиги

(

τ

о

).

АЕКПМ

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларини

ўрганишда

босим

остида

қуйишнинг

технологик

режимларининг

баъзи

бир

параметрлари

ўзгарувчан

бўлиб

,

қолган

параметрлар

эса

ўзгармасдан

қолади

.


background image

19

Олинган

тажриба

нитажаларининг

маълумотлари

асосида

АЕКПМ

технологик

параметрларининг

ўзгариши

полипропилен

асосида

физик

-

механик

ва

триботехник

боғлиқликлар

эгри

чизиқлари

яратилган

(2-

расм

).

а

)

б

)

а

фаоллаштирилмаган

ингредиентлар

билат

тўлдирилган

;

б

механик

фаоллаштирилган

ингредиентлар

билан

тўлдирилган

1 –

эгилишдаги

бузилиш

кучланиши

4 –

эгилишдаги

эластиклик

модули

2 –

зарб

қовушқоқлиги

5 –

ишқаланиш

коэффициенти

3 -

Бринелл

бўйича

қаттиқлик

6 –

ейилиш

интенсивлиги

2-

расм

.

АЕППК

-1

дан

олинган

намуналарнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларининг

эриш

ҳароратига

(

Т

э

)

боғлиқлиги

2

а

-

расмдан

кўриниб

турибдики

,

фаоллаштирилмаган

тўлдирувчилар

билан

олинган

полипропилен

композицияси

учун

ишқаланиш

коэффицентиинг


background image

20

минимал

қийматлари

ва

ейилиш

интенсивлигига

тўғри

келадиган

энг

оптимал

ҳарорат

513-523

К

ташкил

этади

.

Шунга

ўхшаш

боғлиқликлар

механик

фаоллаштирилган

қўшимчалар

(2

б

-

расм

)

билан

тўлдирилган

композиция

учун

олинган

.

Унда

КПМ

барча

кўрсаткичлар

25-30%

ошиши

кузатилади

.

Шуни

таъкидлаш

лозимки

,

унда

механик

фаоллаштирилган

тўлдиргичлар

композиция

учун

физик

-

механик

ва

триботехник

оптимал

қийматларни

олишга

имкон

берувчи

эритманинг

оптимал

ҳарорати

(

Т

э

= 513-523

К

),

чап

томонга

,

яъни

нисбатан

паст

ҳароратга

(

пасайишга

бўлган

тенденция

)

сурилиб

503-513

К

ни

ташкл

қилади

.

Демак

,

юқори

антифрикцион

ва

ейилишга

чидамли

хусусиятларга

эга

КПМ

олиш

учун

асосий

технологик

омиллардан

бири

бу

уларнинг

қайта

ишлаш

ҳароратини

танлашдан

иборат

.

Шунинг

учун

кейинчалик

фаоллаштирилмаган

ва

механик

фаоллаштирилган

тўлдиргичлар

АЕППК

513-523

ва

503-513

К

ҳароратларида

қайта

ишлаш

тавсия

қилинади

ва

мақсадга

мувофиқ

бўлади

.

АЕППК

нинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссалари

қуймачиликка

солиштирма

босим

катта

таъсир

ўтказади

.

Қуйишнинг

солиштирма

босими

оширилганда

эгилишдаги

бузилиш

кучланиши

,

эгилишдаги

эластиклик

модули

,

Бринелль

бўйича

ўрганилаётган

материаллар

қаттиқлиги

ошиб

боради

,

зарб

мустаҳкамлиги

,

ишқаланиш

коэффициент

ҳамда

композициянинг

ейилиш

интенсивлиги

камайиб

боради

.

3 -

расмда

кўриниб

турибдики

,

механик

фаоллаштирилган

ингрединетлар

билан

тўлдирилган

композицион

полипропилен

материал

фазалараро

ўзаро

таъсирни

яхшилашга

олиб

келади

.

      а      х

300

                                            б     х

300

                                             в    х

300

 

а

-,

Т

р

= 493

К

,

Р

= 100

МПа

да

олинган

бирламчи

композицион

полипропилен

материал

;

б

-

Т

р

= 513

К

,

Р

= 120

МПа

оптимал

технологик

режимларда

тўлдиргич

механик

фаоллаштириш

йўли

билан

олинган

композицион

полипропилен

материал

;

в

-

Т

р

= 503

К

,

Р

= 110

МПа

оптимал

технологик

режимларда

механик

фаоллаштириш

йўли

билан

олинган

композицион

полипропилен

материал

3-

расм

.

Композицион

полимер

материаллар

микроструктураси

Булар

бирламчи

КПМ

структураси

ва

морфологияси

устидан

олиб

борилган

микроскопик

тадқиқотлар

натижалари

ҳамда

фаоллаштирилмаган

ва

механик

фаоллаштирилган

ингредиентлар

билан

тўлдирилган

АЕКПМ

нинг

оптимал

технологик

режимларда

олинган

натижалар

билан

тасдиқланади

.


background image

21

Фаоллаштирилмаган

тўлдиргичлар

киритиш

йўли

билан

олинган

композициялар

учун

қуймачилик

босимининг

солиштирма

оптимал

қиймати

120-140

МПа

бўлади

,

механик

фаолаштирилган

тўлдиргичларни

киритиш

билан

солиштирма

босим

кескин

камайиб

110-130

МПа

ни

ташкил

этади

.

Демак

,

АЕКПМ

ни

қуйиш

вақтида

қуйманинг

ҳарорати

ва

қуйиш

босими

503-

523

К

ва

110-140

МПа

чегараларида

бўлиши

керак

.

2-

жадвал

Пахта

қайта

ишлаш

машиналар

ишчи

кисмларнинг

композицион

полимер

фаоллаштирилмаган

(

сурат

)

ва

механик

фаоллаштирилган

(

махраж

)

материалларидан

деталларни

ясаш

учун

тавсия

қилинган

технологик

режимлар

Компози

-

цион

материал

Қуйиш

босими

,

МПа

Қуйиш

ҳарорати

,

К

Қолип

ҳарорати

,

К

Қолипда

деталларн
и

ушлаб

туриш

вақти

,

с

Машиналар

учун

тавсия

қилинадиган

материаллар

(

марка

)

АППК

-1

120-125/110-115 493-513/473-493

323-353

20-60

ХПП

АППК

-2 125-130/115-120

503-523/473-493 323-353 20-60

ХПП

АПЭК

-1 90-100/80-90 453-463/

443-453 333-343 20-60

ХПП

АПЭК

-2 90-100/80-90 453-463/

443-453 333-353 10-30

ХПП

АИППК

-1 130-135/120-125 513-523/503-513

323-353

20-60

ХПП

,

РБД

,

ОБТ

АИППК

-2 135-140/125-130 513-533/503-513 333-343

20-60

ХПП

,

РБД

,

ОБТ

АИПЭК

-1 100-120/90-110 483-503/473-483 333-353

10-30

ХПП

АИПЭК

-2 100-120/90-110 483-503/473-483 333-343

10-30

ХПП

1–

полимер

гранулалари

учун

сиғим

; 2–

порошокли

тўлдиргичлар

учун

сиғимлар

; 3, 4, 8, 9,

10, 14 –

боғловчи

учун

дозаторлар

(

вазн

ўлчагичлар

); 5 –

майдалагич

; 6 –

аралаштиргич

; 7–

механик

фаоллаштириувчи

; 11-

иситувчи

экструзион

аралаштиргич

; 12–

гранулалар

қадоғи

;

13–

майдалаштирувчи

; 15–

қуйиш

машинаси

; 16 –

пресс

-

қолип

; 17 –

тайёр

маҳсулотлар

4-

расм

.

Пахта

қайта

ишлаш

машиналар

ишчи

қисмларининг

қозиқчали

деталлар

ва

композицион

полимер

материаллар

олиш

учун

технологик

линия


background image

22

Шундай

қилиб

,

АЕППК

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларига

технологик

параметрлар

таъсирини

ўрганиш

сифатли

маҳсулотлар

олиш

оптимал

технологик

режимларини

ишлаб

чиқиш

имконини

берди

.

Унинг

натижалари

2-

жадвалда

кўрсатилган

.

Композицион

полимер

маҳсулотларини

олиш

ва

улардан

пахтани

қайта

ишлаш

машиналари

ишчи

қисмлари

учун

деталларни

ясаш

технологик

линияси

ишлаб

чикилди

(4-

расм

).

Бешинчи

бобда

композицион

полимер

материалдан

ишланган

деталларнинг

амалий

ва

иқтисодий

нуқтаи

назардан

ишланган

(

АЕППК

,

АЕПЭК

,

АППК

,

АПЭК

),

босим

остида

қуйиш

орқали

тайёрланган

,

машиналарнинг

ишқаланувчи

жуфт

ишчи

қисмларини

пахтани

қайта

ишлаш

саноатида

қўлланилиши

кўриб

чиқилган

(3-

жадвал

).

3-

жавдал

Пахта

машиналарининг

композицион

полимер

материалларидан

серияли

ва

синовли

қозиқчали

ишчи

қисмлари

тажрибаларининг

таққословчи

кўрсаткичлари

Хом

ашё

пахта

ҳажм

зичлиги

,

кН

/

м

3

Ишлаб

чиқариш

самарадорлиги

,

т

/

ч

Истеъмол

қиладиган

қувват

,

кВт

Чигитларр

майдаланиши

, %

Толалар

шикастланиши

, %

серия

экспери

-

ментал

серия

экспери

-

ментал

серия

экспери

-

ментал

серия

экспери

-

ментал

пахта

кўчма

юклагичи

ПКЮ

(

АППК

-1

дан

колклар

)

1,0 7,5 9,0 0,45 0,35 0,16 0,10 0,56 0,16
1,5 10,0 11,5 0,65 0,50 0,22 0,12 0,63 0,18
2,0 11,0 14,0 0,75 0,62 0,25 0,11 0,78 0,22
2,5 15,5 18,0 1,05 0,80 0,30 0,16 1,08 0,30

пахта

қўзғолонлар

тўғриловчиси

ПҚТ

(

АИППК

-2

дан

колклар

)

1,0 5,5 6,5 2,4 2,15 1,35 1,1 0,76

0,35

1,5 7,1 8,2 2,7 2,3 1,52 1,4 0,92

0,43

2,0 8,0 10,1 2,9 2,6 1,93 1,67 1,12

0,53

2,5 10,3 12,2 3,2 2,75 2,51 1,98 1,29 0,65
3,0 13,2 15,0

3,45 2,95 2,75 2,2 1,52 0,95

туннел

қазиш

машинаси

ОБТ

(

АИППК

-2

дан

колклар

)

1,0

1,2

1,8

2,5

2,3

1,92

1,5

0,31

0,12

1,5

1,5

2,1

2,85

2,5

2,24

1,79

0,49

0,15

2,0

2,1

2,6

3,0

2,7

2,40

2,05

0,58

0,20

2,5

2,9

3,8

3,4

2,95

2,87

2,13

0,70

0,28

3,0

3,1

4,6

3,7

3,2

3,4

2,5

0,90

0,57

Олинган

натижалардан

кўриниб

турибдики

(3-

жадвал

),

КПМлар

ва

улардан

тайёрланган

деталларни

пахтани

қайта

ишлаш

машиналарининг

ишчи

қисмларда

қўлланиши

уларнинг

ейилишбардошлигини

1,5-1,8

баробар

,

машиналар

иш

унумини

7-14 %

га

ошишига

,

истемол

кувватини

5-8 %

га

,

толаларнинг

механик

шикастланишини

эса

0,12-0,28 %

га

ва

чигит

майдаланишини

0,16-0,32 %

га

камайишига

олиб

келади

хамда

пахта

хом


background image

23

ашёсининг

ёниши

ва

қозиқчалар

сиртида

пахта

толаси

ўралишини

бартараф

этади

,

қимматбахо

ва

ноёб

конструкцион

материалларни

тежайди

.

Термопластик

полимерлар

асосида

ишлаб

чиқилган

КПМларидан

тайёрланган

қозиқчали

деталлар

Бўка

пахта

тозалаш

заводига

татбиқ

этилганда

умумий

иқтисодий

самара

125,0

млн

.

сўмни

(2013

й

.)

ташкил

этди

.

ХУЛОСА

1.

Таркибида

толали

,

минералли

ва

кўмир

-

графитли

тўлдиргичларга

эга

бўлган

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

КПМларнинг

ишқаланиш

коэффициенти

,

ейилиши

тўлдирувчиларнинг

тури

,

миқдори

,

механик

фаоллаштириш

холатига

,

синергетик

аралашмаларга

боғлиқ

холда

хоссаларининг

ўзгариш

қонунуятлари

асосида

яратилган

материалларнинг

физик

-

кимёвий

асослари

ривожлантирилган

.

2.

Физик

-

механик

ва

триботехник

хоссаларини

тўлдиргич

ва

полимер

-

ларнинг

табиати

ва

таркиби

ўзгариши

аниқланган

қонунийлик

асосида

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

композит

полимер

материалларнинг

пахта

хом

ашёси

билан

узвийликда

ишловчи

энг

мақбул

таркиби

ишлаб

чиқилди

(

АПЭК

-1,

АПЭК

-2,

АЕПЭК

-1,

АЕПЭК

-2,

АППК

-1,

АППК

-2,

АЕППК

-1,

АЕППК

-2).

3.

Хом

ашё

пахта

билан

фрикцион

ўзаро

таъсир

остида

ва

тўлдиргичлар

таркибига

қараб

композицион

полипропилен

ва

полиэтилен

материаллар

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

хоссаларининг

ўзгариши

кузатилди

.

Аниқландики

,

ишқаланиш

коэффиценти

бўйича

энг

яхши

кўрсаткичларга

кўмир

-

графитли

тўлдиргичли

полиолефинлар

эга

.

Минералли

тўлдиргичлар

,

пластинкали

тузилмага

эга

ва

ишқаланиш

коэффиценти

паст

бўлган

тальк

ва

каолин

каби

тўлдиргичлардан

ташқари

,

ишқаланиш

коэффицентини

оширади

ва

бир

вақтнинг

ўзида

тўзиш

интенсивликни

пасайиши

аниқланди

.

Полимер

композитлар

ейилиш

интенсивлигини

самарали

пасайтирилиши

материалнинг

термомеханик

таъсирга

чидамлилик

ва

юқори

мустаҳкамликни

таъминлаб

берувчи

толали

тўлдиргичлар

киритишда

кузатилади

.

Аниқланган

боғлиқликлар

ишлаб

чиқилган

КПМ

таркиблари

асосида

маҳсулотлар

олиш

бўйича

техноолгиялар

ишлаб

чиқиш

асосига

киритилди

.

4.

Композицион

полимер

материалларини

олиш

ва

унинг

асосида

пахтани

қайта

ишлаш

машиналари

ва

механизмларининг

ишқаланувчи

жуфт

қисмлари

учун

технологик

линия

ишлаб

чиқилди

,

у

таблеткалар

шаклида

композитлар

олишни

имкон

беради

.

5.

ИҚ

ва

ЭПР

-

спектроскопик

ва

рентгентузилмавий

тадқиқотлар

натижа

-

лари

асосида

КПМ

да

ўзига

хос

полимер

боғловчиларнинг

органик

ва

ноорганик

ингредиентлари

билан

ўзаро

таъсири

аниқланди

.

Маълум

бўлдики

,

тўлдиргичлар

механик

фаоллаштирилиши

(

айниқса

каолин

,

қурум

,

шиша

тола

)

юзада

тўлдиргичларни

полиолефинлар

билан

ўзаро

таъсирини

кучайтиришга

(

уларни

тартибга

солиш

эса

тўлдиргичлар

кинетик

ва

тузилмавий

фаолликни

кенг

чегараларда

вариантликни

таъминлайди

)

ёрдам

берадиган

ҳар

хил

турдаги


background image

24

радикаллар

пайдо

бўлишига

олиб

келади

.

Механик

фаоллаштирилган

тўлдиргичлар

билан

тўлдирилган

композитлар

таранглик

-

мустаҳкамлик

хусусиятлари

одатий

бир

хил

таркибга

эга

КПМлардан

15-20%

га

ошади

.

6.

Композицион

полимер

материаллардан

олинган

деталларнинг

физик

-

механик

ва

триботехник

хоссалари

уларни

босим

остида

қуйиш

технологик

параметрлари

билан

бевосита

боғлиқлиги

аниқланди

.

Шу

билан

бирга

қуйманинг

ҳарорати

ҳамда

материал

қуйиш

солиштирма

босими

катта

аҳамиятга

эгалиги

,

композицияни

босим

остида

қолипларда

совутилган

ҳолда

ушлаб

туришда

қолип

ҳарорати

катта

таъсир

ўтказмаслиги

кўрсатиб

ўтилди

.

7.

Пахтани

қайта

ишлаш

машиналарининг

қозиқчали

деталлари

эксплуатацион

шароитларда

таққослаш

синовлари

ўтказилган

,

уларнинг

қўлланилиши

композицион

полимер

деталларнинг

чидамлилигини

1,5-1,8

баробарга

оширади

,

машиналар

унумдорлигининг

7-14%

га

ошишига

,

сарфланаётган

қувватнинг

5-8%

га

,

толаларнинг

механик

шикастланишини

эса

0,12-0,28%

га

ва

чигитнинг

майдаланишини

0,16-0,32%

га

камайишига

олиб

келади

ҳамда

пахта

хом

ашёсининг

ёниши

ва

қозиқча

сиртида

толанинг

ўралишини

бартараф

этади

.

Бўка

пахта

тозалаш

заводида

ўтказилган

пахтани

қайта

ишлаш

машиналари

ва

механизмларининг

антифрикцион

ва

антифрикцион

-

ейилишбардош

композит

материалларни

қўлланишидаги

иқтисодий

самара

йилига

125

млн

.

сўмни

ташкил

этди

(2013

й

.).


background image

25

НАУЧНЫЙ

СОВЕТ

ПО

ПРИСУЖДЕНИЮ

УЧЕНОЙ

СТЕПЕНИ

ДОКТОРА

НАУК

16.07.2013.

К

/

Т

.14.01

ПРИ

ИНСТИТУТЕ

ОБЩЕЙ

И

НЕОРГАНИЧЕСКОЙ

ХИМИИ

,

НАУЧНО

-

ТЕХНИЧЕСКОМ

ЦЕНТРЕ

ХИМИИ

И

ФИЗИКИ

ПОЛИМЕРОВ

ПРИ

НАЦИОНАЛЬНОМ

УНИВЕРСИТЕТЕ

УЗБЕКИСТАНА

,

ТАШКЕНТСКОМ

ХИМИКО

-

ТЕХНОЛОГИЧЕСКОМ

ИНСТИТУТЕ

И

ТАШКЕНТСКОМ

ГОСУДАРСТВЕННОМ

ТЕХНИЧЕСКОМ

УНИВЕРСИТЕТЕ

ГОСУДАРСТВЕННОЕ

УНИТАРНОЕ

ПРЕДПРИЯТИЕ

«

ФАН

ВА

ТАРАККИЁТ

»

ТАШКЕНТСКОГО

ГОСУДАРСТВЕННОГО

ТЕХНИЧЕСКОГО

УНИВЕРСИТЕТА





АБЕД

НОДИРА

СОЙИБЖАНОВНА


СОЗДАНИЕ

ЭФФЕКТИВНЫХ

КОМПОЗИЦИОННЫХ

ПОЛИМЕРНЫХ

МАТЕРИАЛОВ

КОНСТРУКЦИОННОГО

НАЗНАЧЕНИЯ

И

РАЗРАБОТКА

ТЕХНОЛОГИИ

ПОЛУЧЕНИЯ

ДЕТАЛЕЙ

ХЛОПКОПЕРЕРАБАТЫВАЮЩИХ

МАШИН


02.00.07 -

Химия

и

технология

композиционных

материалов

05.02.01 -

Материаловедение

в

машиностроении

(

технические

науки

)




АВТОРЕФЕРАТ

ДОКТОРСКОЙ

ДИССЕРТАЦИИ



Ташкент

-2014


background image

26

Тема

докторской

диссертации

зарегистрирована

за

30.09.2014/

В

2014.3/5.

Т

9

в

Высшей

аттестационной

комиссии

при

Кабинете

Министров

Республики

Узбекистан

.

Докторская

диссертация

выполнена

в

Государственном

унитарном

предприятии

«

Фан

ва

тараккиёт

»

Ташкентского

государственного

технического

университета

имени

Абу

Райхана

Беруни

.

Полный

текст

докторской

диссертации

размещен

на

веб

-

странице

научного

совета

по

присуждению

учёной

степени

доктора

наук

16.07.2013.

К

/

Т

.14.01

при

Институте

общей

и

неорганической

химии

,

Научно

-

техническом

центре

химии

и

физики

полимеров

при

Национальном

университете

Узбекистана

,

Ташкентском

химико

-

технологическом

институте

и

Ташкентском

государственном

техническом

университете

по

адресу

www.ionx.uz

Автореферат

диссертации

на

трех

языках

(

узбекский

,

русский

,

английский

)

размещен

на

веб

-

странице

по

адресу

www.ionx.uz

и

Информационно

-

образовательном

портале

«ZiyoNet»

по

адресу

www.ziyonet.uz

Научные

консультанты

:

Махкамов

Руфат

Гулямович

академик

АН

РУз

,

доктор

технических

наук

,

профессор

Юсупбеков

Ахмеджан

Хакимович

доктор

химических

наук

,

профессор

Официальные

оппоненты

:




Ашуров

Нигмат

Рустамович

доктор

технических

наук

,

профессор

Рыскулов

Алимжон

Ахмаджонович

доктор

технических

наук

,

профессор

Амонов

Мухтор

Рахматович

доктор

технических

наук

,

профессор

Ведущая

организация

:

АО

«

Совпластитал

»

Защита

диссертации

состоится

« »

декабря

2014

года

в

10

00

часов

на

заседании

научного

совета

16.07.2013.

К

/

Т

.14.01

при

Институте

общей

и

неорганической

химии

,

Научно

-

техническом

центре

химии

и

физики

полимеров

при

Национальном

университете

Узбекистана

,

Ташкентском

химико

-

технологическом

институте

и

Ташкентском

государственном

техническом

университете

по

адресу

: 100170,

г

.

Ташкент

,

ул

.

Мирзо

Улугбека

, 77-

а

.

Тел

.: (99871) 262-56-60;

факс

: (99871) 262-56-60; e-mail: ionxanruz@mail.ru.

С

докторской

диссертацией

можно

ознакомиться

в

Информационно

-

ресурсном

центре

Института

общей

и

неорганической

химии

АН

РУз

(

регистрационный

номер

01).

Адрес

: 100170,

г

.

Ташкент

,

ул

.

Мирзо

Улугбека

, 77-

а

.

Тел

. (99871) 262-56-60.

Автореферат

диссертации

разослан

« »

ноября

2014

года

(

протокол

рассылки

01

от

ноября

2014

г

.)

Б

.

С

.

Закиров

Председатель

научного

совета

по

присуждению

учёной

степени

доктора

наук

,

д

.

х

.

н

.

Г

.

У

.

Рахматкариев

Ученый

секретарь

научного

совета

по

присуждению

учёной

степени

доктора

наук

,

д

.

х

.

н

.,

профессор


Н

.

Р

.

Ашуров

Председатель

научного

семинара

при

научном

совете

по

присуждению

учёной

степени

доктора

наук

,

д

.

т

.

н

.,

профессор


background image

27

АННОТАЦИЯ

ДОКТОРСКОЙ

ДИССЕРТАЦИИ

Актуальность

и

востребованность

темы

диссертации

.

Повышенный

интерес

к

созданию

эффективных

композиционных

полимерных

материалов

(

КПМ

)

для

изготовления

машиностроительных

деталей

с

улучшенными

триботехническими

характеристиками

,

в

том

числе

для

хлопкоперерабатывающей

отрасли

,

обусловлен

современными

требованиями

и

определяет

перспективность

развития

инновационных

технологий

.

Известно

,

что

хлопок

-

сырец

занимает

важное

место

в

экономике

Узбекистана

.

В

связи

с

этим

повышение

эффективности

хлопководства

за

счет

комплексной

механизации

всех

процессов

,

начиная

с

уборки

хлопка

и

заканчивая

его

переработкой

,

повышение

работоспособности

и

производительности

используемых

машин

и

механизмов

,

сохранение

природных

показателей

хлопка

-

сырца

является

главной

технико

-

экономической

задачей

,

стоящей

перед

учеными

,

материаловедами

и

конструкторами

отрасли

.

Поставленная

задача

может

быть

решена

путем

использования

КПМ

при

изготовлении

деталей

для

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

.

В

целях

выполнения

указанных

мер

разработка

и

реализация

инновационных

технологий

в

области

композиционного

материаловедения

,

обеспечивающих

усовершенствование

технологического

оборудования

для

переработки

хлопка

-

сырца

,

является

актуальной

и

востребованной

.

Молекулярно

-

механо

-

электрическая

теория

,

объясняющая

процессы

,

протекающие

при

контактном

взаимодействии

материала

с

волокнистой

массой

,

считается

одной

из

основополагающей

для

современного

материаловедения

и

трибологии

.

Основываясь

на

данную

теорию

,

комплексное

изучение

процессов

,

протекающих

в

системах

«

полимер

-

наполнитель

»,

«

полимер

-

хлопок

»

и

«

композит

-

хлопок

»,

позволяет

выявить

закономерности

формирования

межфазного

взаимодействия

в

полимерных

композициях

в

зависимости

от

вида

полимерных

связующих

,

природы

,

содержания

и

структуры

наполнителей

и

хлопка

-

сырца

,

разработать

эффективные

антифрикционные

,

антифрикционно

-

износостойкие

композиционные

полимерные

материалы

,

обеспечивающие

повышение

работоспособности

и

эффективности

рабочих

органов

хлопкоочистительных

и

хлопкоперерабатывающих

машин

и

механизмов

.

В

связи

с

этим

разработка

эффективных

ресурсосберегающих

технологий

получения

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

конструкционного

назначения

на

основе

местных

сырьевых

ресурсов

и

установление

оптимальных

технологических

параметров

изготовления

из

них

изделий

и

деталей

для

машиностроения

,

в

частности

для

машин

хлопкоперерабатывающей

промышленности

является

актуальной

.

Диссертационная

работа

является

востребованной

и

ориентирована

на

обеспечения

реализации

Постановлений

Президента

Республики

Узбекистан

ПП

- 916

от

15

июля

2008

года

«

О

дополнительных

мерах

по

стимулированию

внедрения

инновационных

проектов

и

технологий

в

производство

»

и

Кабинета


background image

28

Министра

Республики

Узбекистан

ПП

-832

от

7

апреля

2008

года

«

О

программе

модернизации

и

реконструкции

предприятий

хлопкоочистительной

промышленности

на

2007-2011

годы

».

Соответствие

исследования

приоритетным

направлениям

развития

науки

и

технологий

Республики

Узбекистан

.

Диссертация

выполнена

в

соответствии

с

приоритетными

направлениями

развития

науки

и

технологий

Республики

Узбекистан

7 «

Химические

технологии

и

нанотехнологии

».

Обзор

международных

научных

исследований

по

теме

диссертации

.

В

научных

центрах

и

высших

образовательных

учреждениях

ведутся

научно

-

исследовательские

работы

по

созданию

новых

полимерных

и

композиционных

материалов

и

изготовления

из

них

машиностроительных

изделий

и

деталей

.

В

Японии

(

Токийский

государственный

университет

),

США

(

Нью

-

Йоркский

государственный

университет

),

Италии

(

Неапольский

II

университет

),

Германии

(

Ваймерский

государственный

университет

),

России

(

Московский

государственный

университет

,

Институт

химической

физики

и

Институт

высокомолекулярных

соединений

РАН

),

Украине

(

Институт

химии

высокомолекулярных

соединений

АН

РУ

),

Латвии

(

Институт

химии

древесины

АН

РЛ

)

ведутся

исследования

в

области

синтеза

новых

и

модифицированных

термопластичных

и

термореактивных

полимеров

и

разработка

композиционных

материалов

на

их

основе

различного

назначения

.

В

области

разработки

конструкций

и

технологии

изготовления

изделий

и

деталей

рабочих

органов

различных

машин

из

полимерных

,

металлополимерных

и

КПМ

ведутся

исследования

в

США

(

Американский

физический

институт

),

Великобритании

(Cambridge University),

Японии

(

Научно

-

производственный

центр

«KOMPOZIT»),

Франции

(

Леонский

государственный

университет

),

России

(

Институт

синтетических

полимерных

материалов

,

Институт

материаловедения

РАН

,

Научно

-

производственное

объединение

«

КОМПОЗИТ

»,

Всероссийский

институт

авиационных

материалов

),

Белоруссии

(

Институт

механики

металлополимерных

систем

и

Научно

-

производственный

центр

порошковых

композитных

металлов

),

Латвии

(

Институт

механики

полимеров

АН

РЛ

),

Украине

(

Институт

материаловедения

АН

РУ

).

Развитие

современного

материаловедения

и

усовершенствование

хлопкоперерабатывающих

машин

и

механизмов

,

детали

рабочих

органов

которых

эксплуатируются

в

сложных

условиях

нагружения

,

т

.

е

.

при

взаимодействии

с

хлопком

-

сырцом

в

уплотненных

бунтах

,

стимулируют

разработку

новых

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

.

Создание

на

их

основе

оригинальных

конструкций

деталей

рабочих

органов

машин

позволяет

повысить

их

долговечность

,

работоспособность

,

обеспечить

минимальное

повреждение

хлопкового

волокна

,

повысить

производительность

машин

,

снизить

потребляемую

мощность

,

исключить

возможность

возгорания

хлопка

и

образование

намотов

волокна

на

поверхности

колковых

деталей

.

Степень

изученности

проблемы

.

В

разработку

и

создание

композиционных

полимерных

материалов

внесли

определенный

вклад

ученые


background image

29

A. Hayashi, S

.

Hulemand, R. Morgen, A. D’

А

more, D. Jully,

G. Akovali

,

Н

.

С

.

Ениколопов

1

,

С

.

Н

.

Журков

,

В

.

В

.

Коршак

,

С

.

А

.

Вольфсон

,

А

.

А

.

Берлин

2

,

М

.

С

.

Акутин

,

Ю

.

С

.

Липатов

3

,

Э

.

Ф

.

Олейник

,

Ф

.

Мэттьюз

4

,

Г

.

С

.

Головкин

5

,

Ж

.

Х

.

Халиков

,

М

.

А

.

Аскаров

6

,

С

.

Ш

.

Рашидова

7

,

А

.

Х

.

Юсупбеков

,

а

разработке

технологии

получения

изделий

из

них

посвящены

работы

A. Kumar,

M.M. Perlman, B. Arkes, S. Geracaris, R. Goudhue, A.A. Askadski

8

,

В

.

А

.

Белого

9

,

А

.

И

.

Свиреденок

,

М

.

И

.

Петроковец

,

А

.

Д

.

Яковлева

,

В

.

Г

.

Савкина

,

А

.

В

.

Струк

10

,

В

.

П

.

Соломко

11

,

Р

.

Г

.

Махкамова

12

,

А

.

А

.

Рыскулова

13

,

Т

.

Р

.

Абдурашидова

14

,

А

.

С

.

Ибодуллаева

15

и

многих

других

.

Несмотря

на

большое

число

проведенных

исследований

,

разработки

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

и

деталей

из

них

для

машиностроения

еще

далеки

от

завершения

.

В

большинстве

известных

работ

разработка

композиционных

полимерных

материалов

и

изготовление

из

них

деталей

осуществлена

без

учета

исследований

влияния

природы

,

вида

,

содержания

и

соотношения

полимера

,

наполнителей

и

их

механоактивации

,

а

также

изучения

возникновения

температуры

и

образования

статистического

электричества

при

взаимодействии

в

контактной

зоне

в

системе

«

полимер

-

хлопок

»

и

«

композит

-

хлопок

»,

что

приводило

к

получению

материалов

с

высоким

коэффициентом

трения

и

низкой

износостойкостью

.

Поэтому

создание

КПМ

с

высокими

антифрикционными

и

антифрикционно

-

износостойкими

свойствами

с

учетом

влияния

природы

,

вида

,

содержания

и

структуры

полимеров

и

наполнителей

,

роль

их

механоактивации

,

а

также

физико

-

химических

процессов

,

протекающих

на

границе

раздела

фаз

в

системе

«

полимер

-

хлопок

»

и

«

композит

-

хлопок

»

представляет

научный

интерес

.

1

Enikolopov N.S., Berlin A.A., Valfson S.A., Negmatov S.S. The basics of development of polimeric materials. -

GFR, USA, Japan, "Springer" publishing, 1986. – 220 p

2

Берлин

А

.

А

.,

Вольфсон

С

.

А

.,

Ошмян

В

.

Г

.

Принципы

создания

композиционных

полимерных

материалов

. –

М

.:

Химия

, 1990. – 240

с

.

3

Липатов

Ю

.

С

.

Физико

-

химические

основы

наполненных

полимеров

. –

М

.:

Химия

, 1991. – 260

с

.

4

Мэттьюз

Ф

.,

Роменос

Р

.

Композиционные

материалы

.

Механика

и

технология

. –

М

.:

Техносфера

, 2004. – 406

с

.

5

Головкин

Г

.

С

.

Научные

основы

производства

изделий

из

термопластичных

композиционных

материалов

. –

М

.:

Русаки

, 2005. – 472

с

.

6

Аскаров

М

.

А

.,

Исмоилов

И

.

И

.

Полимерлар

кимёси

ва

физикаси

. –

Т

.:

Узбекистон

, 2014. – 463

с

.

7

Рашидова

С

.

Ш

.

Введение

в

химию

высокомолекулярных

соединений

. –

Т

.:

Навруз

, 2014. – 194

с

.

8

Askadski A.A. Computational Materials Science of

р

olymers. Cambridge. Cambridge International Science Publishing, 2003. -

695 p.

9

Белый

В

.

А

.,

Свириденок

А

.

И

.,

Петроковец

М

.

И

.,

Савкин

В

.

Г

.

Трение

и

износ

материалов

на

основе

полимеров

.

Минск

:

Наука

и

техника

, 1976.- 432

с

.

10

Струк

В

.

А

.

Прогрессивные

машиностроительные

технологии

. –

М

.:

Спектр

, 2012. – 366

с

.

11

Соломко

В

.

П

.

Наполненные

кристаллизирующиеся

полимеры

. –

Киев

:

Наукова

думка

, 1980. -264

с

.

12

Махкамов

Р

.

Г

.

Основы

процесса

взаимодействия

поверхностей

твердых

тел

с

волокнистой

массой

. –

Т

.:

Фан

,

1979. – 96

с

.

13

Рыскулов

А

.

А

.

Нанокомпозиционные

материалы

на

основе

совмещенных

матриц

для

защиты

покрытий

. –

Т

.:

Изд

-

во

Национальной

библиотеки

Узбекистана

им

.

Алишера

Навои

, 2010. – 304

с

.

14

Абдурашидов

Т

.

Р

.

Технология

переработки

полимеров

. –

Т

.:

Мусика

, 2010. – 112

с

.

15

Ибодуллаев

А

.

С

.,

Тешабаева

Э

.

Исследование

процесса

образования

эластомерных

композиций

. –

Т

.:

Илм

зиё

,

2014. – 194

с

.


background image

30

Исходя

из

анализа

существующих

работ

,

необходимо

отметить

,

что

вопросы

создания

композиционных

полимерных

материалов

и

монолитных

деталей

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

с

высокими

физико

-

механическими

и

триботехническими

свойствами

,

работающих

в

условиях

взаимодействия

с

хлопком

-

сырцом

,

практически

не

решены

.

Это

обусловлено

сложностями

,

связанными

с

комплексным

изучением

физико

-

химических

,

механических

и

триботехнических

свойств

КПМ

и

деталей

из

них

,

работающих

при

контактном

взаимодействии

с

хлопком

-

сырцом

и

отсутствием

оригинальных

конструкций

деталей

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

.

Решению

этих

проблем

и

посвящена

настоящая

работа

.

Связь

диссертационного

исследования

с

тематическими

планами

научно

-

исследовательских

работ

отражена

в

следующих

проектах

:

фундаментальный

научный

проект

Ф

-4-2.8.1 – «

Исследование

природы

и

закономерностей

взаимодействия

композиционных

полимерных

материалов

с

волокнистой

массой

(

хлопком

-

сырцом

)» (2000-2002

гг

.);

прикладной

проект

А

-6-202 – «

Разработка

ресурсосберегающей

,

экологически

чистой

технологии

получения

ударопрочных

,

износостойких

,

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

КПМ

на

основе

местного

сырья

для

производства

деталей

машин

и

механизмов

хлопкового

комплекса

» (2006-

2008

гг

.);

научный

проект

ППИ

12-45 – «

Разработка

эффективной

технологии

получения

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

материалов

на

основе

термопластичных

полимеров

и

неорганических

наполнителей

и

изготовление

деталей

из

них

для

рабочих

органов

машин

хлопкоперерабатывающего

комплекса

» (2012-2014

гг

.).

Целью

исследований

является

создание

композиционных

полимерных

материалов

,

обеспечивающих

повышение

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

деталей

хлопкоперерабатывающих

машин

.

Для

достижения

поставленной

цели

сформулированы

следующие

задачи

исследования

:

выбор

и

обоснование

объектов

исследования

для

разработки

оптимальных

составов

и

эффективной

технологии

получения

КПМ

и

изготовления

деталей

из

них

путем

изучения

их

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

в

зависимости

от

технологических

факторов

;

выявление

закономерностей

влияния

вида

и

содержания

полимера

,

дисперсных

,

волокнистых

и

углеграфитовых

наполнителей

на

физико

-

механические

и

триботехнические

свойства

КПМ

и

разработка

на

основе

выявленных

закономерностей

оптимальных

составов

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

КПМ

для

изготовления

из

них

колковых

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

и

механизмов

;

установление

закономерностей

влияния

технологических

параметров

литья

под

давлением

на

свойства

антифрикционно

-

износостойких

КПМ

,

наполненных

как

неактивированными

,

так

и

механоактивированными

наполнителями

,

и

определение

оптимальных

технологических

параметров

их

получения

;


background image

31

создание

эффективной

технологии

изготовления

монолитных

деталей

из

антифрикционно

-

износостойких

КПМ

для

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

,

работающих

в

условиях

фрикционного

взаимодействия

с

хлопком

-

сырцом

;

разработка

технических

условий

и

технологического

регламента

на

получение

антифрикционно

-

износостойких

КПМ

и

деталей

из

них

для

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

,

работающих

при

взаимодействии

с

хлопком

-

сырцом

,

и

рекомендаций

по

их

реализации

.

Объектами

исследования

являются

термопластичные

полимеры

(

полиэтилен

высокой

плотности

,

полипропилен

),

дисперсные

(

тальк

,

каолин

,

мел

),

волокнистые

(

волластонит

,

стекловолокно

,

хлопковый

линт

)

и

углеграфитовые

(

графит

,

сажа

)

наполнители

.

В

качестве

объекта

контртела

использовали

хлопок

-

сырец

разновидности

С

-6524.

Предмет

исследования

выявление

закономерностей

изменения

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

КПМ

,

состоящих

из

полиолефинов

,

наполненных

неактивированными

и

механоактивированными

ингредиентами

,

в

зависимости

от

их

вида

и

содержания

,

а

также

технологических

параметров

литья

под

давлением

,

определение

оптимальных

составов

композитов

и

режимов

литья

деталей

трущихся

пар

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

,

разработка

эффективной

технологии

их

получения

.

Методы

исследований

.

Для

изучения

композиционных

полимерных

материалов

в

работе

применялись

стандартные

методы

определения

физико

-

механических

,

механических

и

триботехнических

свойств

.

Строение

и

с

труктура

КПМ

изучены

с

помощью

оптического

микроскопа

,

рентгеноструктурного

анализа

,

ЭПР

-

и

ИК

-

спектроскопии

,

дифференциально

-

термического

,

а

также

химического

анализов

.

Научная

новизна

диссертационного

исследования

заключается

в

следующем

:

впервые

выявлены

закономерности

изменения

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

композитов

от

вида

и

содержания

полимеров

и

наполнителей

.

Минеральные

наполнители

тальк

,

каолин

,

волластонит

при

их

оптимальном

содержании

10-30

мас

.

ч

.

улучшают

антифрикционные

и

физико

-

механические

свойства

,

текучесть

полимерной

композиции

,

снижают

усадку

при

формировании

деталей

из

них

;

установлено

увеличение

прочностных

свойств

и

коэффициента

трения

,

снижение

интенсивности

изнашивания

,

повышение

устойчивости

композитов

к

термомеханическим

воздействиям

за

счет

армирования

с

введением

волокнистых

наполнителей

стекловолокна

и

хлопкового

линта

в

количестве

10-40

мас

.

ч

.;

показано

снижение

коэффициента

трения

,

увеличение

изнашивания

,

повышение

тепло

-

и

электропроводности

,

уменьшение

температуры

и

величины

заряда

статического

электричества

,

возникающих

в

зоне

трения

трущихся

пар

рабочих

органов

машин

с

введением

углеграфитовых

наполнителей

графита

и

сажи

при

содержании

5-10

мас

.

ч

.;


background image

32

выявлен

эффект

усиления

эксплуатационных

характеристик

КПМ

при

использовании

механоактивированных

наполнителей

,

основу

которых

составляют

установленные

специфические

взаимодействия

полимера

с

поверхностью

диспергированных

наполнителей

;

разработаны

эффективные

составы

ряда

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

КПМ

и

установлены

закономерности

изменения

их

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

в

зависимости

от

технологических

режимов

литья

под

давлением

,

что

позволяет

определить

оптимальные

технологические

параметры

их

формирования

с

высокими

физико

-

механическими

и

триботехническими

свойствами

;

установлены

оптимальные

технологические

параметры

(

температура

расплава

,

удельное

давление

впрыска

,

температура

формы

,

время

выдержки

деталей

в

форме

,

время

охлаждения

)

изготовления

монолитных

износостойких

деталей

трущихся

пар

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

.

Практические

результаты

исследования

заключаются

в

следующем

:

разработаны

оптимальные

составы

ряда

антифрикционных

(

АПЭК

-1,

АПЭК

-2)

и

антифрикционно

-

износостойких

полиэтиленовых

(

АИПЭК

-1,

АИПЭК

-2),

а

также

антифрикционных

(

АППК

-1,

АППК

-2)

и

антифрикционно

-

износостойких

полипропиленовых

композиций

(

АИППК

-1,

АИППК

-2),

работающих

при

контактном

взаимодействии

с

хлопком

-

сырцом

;

выявленные

закономерности

изменения

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

КПМ

в

зависимости

от

технологических

параметров

литья

под

давлением

позволили

установить

оптимальные

технологические

режимы

формирования

(

Т

р

= 503-523

К

,

Р

= 110-130

МПа

)

композиционных

полимерных

деталей

и

предложить

принципы

конструирования

изделий

из

них

;

изготовленные

колковые

детали

для

трущихся

пар

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

из

КПМ

на

основе

термопластичных

полимеров

и

различных

ингредиентов

позволяют

в

2,0-2,2

раза

повысить

долговечность

и

значительно

улучшить

их

работоспособность

,

обеспечить

минимальное

механическое

повреждение

хлопкового

волокна

и

сохранить

его

природные

свойства

;

разработаны

технические

условия

и

технологический

регламент

на

изготовление

деталей

из

высокоэффективных

КПМ

на

основе

термопластичных

полимеров

и

наполнителей

из

местного

сырья

для

трущихся

пар

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

.

Полученные

результаты

позволили

осуществить

научно

-

обоснованный

подход

к

подбору

полимерных

связующих

и

наполнителей

для

эффективных

составов

КПМ

конструкционного

назначения

,

а

также

разработать

технологию

их

получения

.

Достоверность

полученных

результатов

обоснована

совокупностью

использованных

физико

-

химических

(

ИК

-,

ЭПР

-

спектроскопии

,

оптической

микроскопии

,

рентгеноструктурного

,

химического

и

дифференциально

-

термического

анализа

),

а

также

физико

-

механических

и

триботехнических

методов

исследований

.


background image

33

Полученные

результаты

исследований

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

КПМ

обработаны

математическо

-

статистическим

методом

.

Теоретическая

и

практическая

значимость

результатов

исследования

.

Теоретическая

значимость

полученных

результатов

исследования

заключается

в

том

,

что

путем

выявления

закономерностей

упруго

-

прочностных

характеристик

,

коэффициента

трения

и

износа

от

типа

,

концентрации

,

дисперсности

,

степени

анизотропии

наполнителя

развиты

физико

-

химические

основы

создания

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

,

сочетающие

в

своем

составе

волокнистые

,

минеральные

и

углеграфитовые

наполнители

,

которые

хорошо

вписываются

в

рамки

молекулярно

-

механо

-

электрической

теории

трения

для

системы

«

полимер

-

хлопок

».

Установлено

,

что

механоактивация

наполнителей

приводит

к

появлению

на

их

поверхности

различного

типа

активных

радикалов

,

способствующих

усилению

взаимодействия

полиолефинов

с

наполнителями

,

регулирование

которых

позволяет

варьировать

в

широких

пределах

структурную

и

кинетическую

активность

наполнителей

.

Упруго

-

прочностные

характеристики

разработанных

композитов

с

механоактивированными

наполнителями

заметно

улучшаются

по

сравнению

с

известными

композиционными

полимерными

материалами

.

Практическая

ценность

работы

заключается

в

применении

созданных

композиционных

полимерных

материалов

и

изготовленных

из

них

деталей

для

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

,

что

позволяет

повысить

долговечность

,

работоспособность

конструкций

машиностроительных

изделий

,

сохранить

природные

свойства

хлопкового

волокна

,

обеспечить

минимальное

его

механическое

повреждение

,

а

также

осуществить

выбор

и

разработку

конструкционных

композиционных

полимерных

материалов

на

стадии

проектирования

и

расчета

деталей

хлопкоперерабатывающих

машин

,

работающих

в

условиях

фрикционного

взаимодействия

с

хлопком

-

сырцом

.

Внедрение

результатов

исследования

.

Полученные

результаты

диссертационных

исследований

были

использованы

при

разработке

эффективных

антифрикционно

-

износостойких

и

антикоррозионных

эпоксидных

гетерокомпозитов

и

трикотажно

-

композиционных

материалов

в

рамках

научных

проектов

ППИ

15-101 «

Разработка

эффективных

антикоррозионно

-

износостойких

и

антикоррозионных

эпоксидных

гетерокомпозитов

для

покрытий

сложноконфигурационных

и

крупногабаритных

технологических

машин

активиционно

-

гелиотехнологическим

методом

» (2009-2011

гг

.),

выполненного

в

Ташкентском

государственном

техническом

университете

и

ППИ

-3 «

Разработка

трикотажно

-

композиционных

материалов

и

изделий

специального

назначения

»

(2012-2014

гг

.),

выполненного

в

Ташкентском

институте

текстильной

и

легкой

промышленности

(

Заключение

Комитета

по

координации

развития

науки

и

технологий

при

Кабинете

Министров

Республики

Узбекистан

ФТК

-02-

13/869

от

20.11.2014

г

.).


background image

34

На

технологической

базе

ООО

NTTS "KOMPOZIT"

налажено

и

внедрено

производство

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

материалов

и

осуществлен

выпуск

колковых

деталей

из

них

(

Акт

от

10.10.2012

г

.).

Выпущенные

на

технологической

базе

ООО

NTTS "KOMPOZIT"

колковые

детали

были

внедрены

12.06.2013

году

в

Букинском

хлопкоочистительном

заводе

с

экономическим

эффектом

125

млн

.

сум

(

Заключение

Ассоциации

«

Узпахтасаноат

»

11/2435

от

20.11.2014

г

.).

Апробация

работы

.

Результаты

исследований

апробированы

на

6

республиканских

и

8

международных

конференциях

: «Modern problems of

polymer science»

of 6

th

Saint Petersburg Young Scientists Conference (Saint

Petersburg, 2010); European Polymer Congress 2011, XII Congress of the
Specialized Group of Polymers (Granada, Spain, 2011); 2

nd

International Conference

on Materials Science and Engineering. Application (ICMSEA 2012), (Xian, China,
2012); 6

th

International conference Times of Polymers (TOP), 10-14 june 2012 Ischia

(Italy); 1

st

International Porous and Powder Materials Symposium and Exhibition

PPM 2013 (Izmir-Turkey); The abstracts of the 2014 Spring world congress on
Engineering and Technology (SCET 2014). 16-18 April, 2014 Shanghai, China,

Девятой

Международной

конференции

«

Ресурсовоспроизводящие

,

малоотходные

и

природоохранные

технологии

освоения

недр

» (

Москва

,

Россия

,

Котону

,

Республика

Бенин

, 2010

г

.);

Республиканской

научно

-

технической

конференции

с

участием

зарубежных

ученых

«

Получение

нанокомпозитов

,

их

структура

и

свойства

» (

Ташкент

, 2007

г

.);

Научно

-

практической

конференции

с

международным

участием

«

Естественные

науки

:

достижения

нового

века

» (

Шарджа

-

ОАЭ

, 2011

г

.);

Международной

научно

-

практической

конференции

«

Современные

материалы

,

техника

и

технологии

в

машиностроении

» (

Андижан

, 2012

г

.);

Международной

научно

-

технической

конференции

«

Ресурсо

-

и

энергосберегающие

,

экологически

безвредные

композиционные

материалы

» (

Ташкент

, 2013

г

.);

Республиканской

научно

-

практической

конференции

«

Кимёнинг

долзарб

муаммолари

» (

Самарканд

, 2009

г

.);

Республиканской

научно

-

практической

конференции

«

Актуальные

проблемы

химии

высокомолекулярных

соединений

» (

Бухара

, 2010

г

.);

Республиканской

научно

-

технической

конференции

«

Композиционные

материалы

на

основе

техногенных

отходов

и

местного

сырья

:

состав

,

свойства

и

применение

» (

Ташкент

, 2010

г

.);

Республиканской

научно

-

технической

конференции

«

Новые

композиционные

материалы

на

основе

органических

и

неорганических

ингредиентов

» (

Ташкент

, 2012

г

.); «

Ишлаб

чиқаришдаги

машиналар

ва

механик

жиҳозлар

инновацион

технологиялари

,

ютуқ

ва

вазифалар

»

республика

илмий

ва

илмий

-

техник

анжумани

(

Фергана

, 2013

г

.);

Республиканской

научно

-

практической

конференции

«

Инновации

и

инновационные

технологии

на

производстве

и

в

высшем

образовании

»

(

Андижан

, 2013

г

.);

Основные

результаты

диссертационной

работы

докладывались

и

обсуждались

на

заседаниях

научно

-

технического

совета

Государственного

унитарного

предприятия

«

Фан

ва

тараккиёт

»

Ташкентского

государственного

технического

университета

(2008-2013

гг

.)

и

научного

семинара

при

разовом


background image

35

научном

совете

16.07.2013.

К

/

Т

.14.01

при

Институте

общей

и

неорганической

химии

,

Научно

-

техническом

центре

химии

и

физики

полимеров

при

Национальном

университете

Узбекистана

,

Ташкентском

химико

-

технологическом

институте

и

Ташкентском

государственном

техническом

университете

по

специальностям

02.00.07-

Химия

и

технология

композиционных

материалов

и

05.02.01-

Материаловедение

в

машиностроении

(

Ташкент

, 2014).

Опубликованность

результатов

.

По

теме

диссертации

опубликовано

61

научных

трудов

,

в

том

числе

5

монографий

, 6

научных

статей

в

иностранных

журналах

,

получен

Патент

РУз

(

04228, 2010

г

.).

Структура

и

объем

диссертации

.

Диссертация

состоит

из

введения

,

пяти

глав

,

заключения

,

списка

литературы

, 10

приложений

и

содержит

205

страниц

текста

,

включает

49

рисунков

и

12

таблиц

.

ОСНОВНОЕ

СОДЕРЖАНИЕ

ДИССЕРТАЦИИ

Во

введении

обоснована

актуальность

и

востребованность

темы

диссертации

,

сформулированы

цель

и

задачи

,

выявлены

объект

и

предмет

исследования

,

определено

соответствие

исследования

приоритетным

направлениям

развития

науки

и

технологий

Республики

Узбекистан

,

изложены

научная

новизна

и

практические

результаты

исследования

,

обоснована

их

достоверность

,

раскрыты

теоретическая

и

практическая

значимость

полученных

результатов

,

приведены

перечень

внедрений

результатов

исследования

,

результаты

апробации

работы

,

сведения

по

опубликованным

работам

и

структуре

диссертации

.

В

первой

главе

диссертации

приводится

международный

обзор

научных

исследований

по

теме

диссертации

,

посвященных

проблеме

разработки

и

созданию

композиционных

полимерных

материалов

с

использованием

наполнителей

различной

природы

и

вида

,

технологии

получения

деталей

из

них

для

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

,

анализ

условий

их

эксплуатации

.

На

основе

комплексного

анализа

сформулированы

требования

,

предъявляемые

к

композиционным

полимерным

материалам

для

деталей

трущихся

пар

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

с

учетом

условий

эксплуатации

изготавливаемых

колковых

деталей

.

Значительный

вклад

в

развитие

синтеза

и

физико

-

химической

модификации

термопластичных

и

термореактивных

полимеров

и

получение

композиционных

материалов

на

их

основе

внесли

A

.

Hayashi, S.

Hulemand

,

R. Morgen,

Н

.

С

.

Ениколопов

,

С

.

Н

.

Журков

,

А

.

А

.

Берлин

,

Э

.

Ф

.

Олейник

,

Г

.

Е

.

Заиков

,

Г

.

М

.

Бартеньев

,

С

.

А

.

Вольфсон

,

Э

.

С

.

Зелинский

,

А

.

Д

.

Яковлев

,

Ю

.

С

.

Липатов

,

А

.

Э

.

Эфендиев

,

Е

.

А

.

Бектуров

,

Ж

.

Х

.

Халиков

,

Х

.

У

.

Усманов

,

К

.

С

.

Ахмедов

,

М

.

А

.

Аскаров

,

С

.

Ш

.

Рашидова

,

А

.

Саримсаков

,

А

.

Х

.

Юсупбеков

и

др

.

Проблемам

разработки

оригинальных

конструкций

и

создания

машиностроительных

деталей

из

металлополимерных

и

композиционных

полимерных

материалов

посвящены

работы

A. Kumar, M.M. Perlman, B. Arkes,

S. Geracaris,

А

.

Ю

.

Ишлинского

,

В

.

И

.

Крагельского

,

С

.

Б

.

Айинбиндера

,


background image

36

В

.

П

.

Соломко

,

В

.

А

.

Белого

,

А

.

И

.

Свириденока

,

М

.

И

.

Петроковец

,

В

.

Г

.

Савкин

,

А

.

В

.

Струк

,

С

.

С

.

Негматова

,

Н

.

Р

.

Ашурова

,

А

.

А

.

Рыскулова

и

многих

других

.

В

большинстве

работ

при

разработке

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

материалов

процесс

взаимодействия

полимерных

и

композиционных

полимерных

материалов

с

хлопком

-

сырцом

рассматривается

без

учета

природы

,

вида

,

содержания

и

соотношения

наполнителей

,

вводимых

в

полимер

.

Кроме

того

,

также

не

учитывается

возникновение

температуры

и

образование

статического

электричества

в

контактной

зоне

в

системе

«

полимер

-

хлопок

»

и

«

композит

-

хлопок

»,

приводящих

к

повышению

коэффициента

трения

и

,

соответственно

,

изнашиванию

деталей

из

КПМ

,

повреждению

хлопкового

волокна

,

дробленности

семян

,

образованию

намота

на

поверхности

колковых

деталей

,

влияющих

на

производительность

машин

.

Из

обзора

следует

,

что

практически

отсутствуют

разработки

эффективных

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

и

изготовление

оригинальных

монолитных

колковых

деталей

на

их

основе

.

Это

обусловлено

сложностью

проведения

комплексных

исследований

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

композиционных

полимерных

материалов

,

а

также

отсутствием

научно

-

технических

подходов

и

научно

-

методических

принципов

решения

таких

задач

,

что

и

определило

цель

настоящей

диссертационной

работы

.

Во

второй

главе

диссертации

формулируется

выбор

объектов

,

а

также

методов

для

проведения

экспериментальных

исследований

.

Разработана

методика

получения

и

определения

физико

-

механических

,

физико

-

химических

,

триботехнических

и

реологических

свойств

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

(

АИКПМ

).

Разработана

методика

экспериментальной

оценки

работоспособности

и

эффективности

работы

колков

хлопкоперерабатывающих

машин

и

механизмов

из

КПМ

.

Рассмотрена

методика

статистической

обработки

результатов

исследований

физико

-

механических

и

триботехнических

показателей

композиционных

полимерных

материалов

.

В

третьей

главе

диссертации

приведены

результаты

экспериментальных

исследований

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

композитов

с

полиолефиновой

матрицей

,

наполненных

дисперсными

,

волокнистыми

и

углеграфитовыми

ингредиентами

,

на

основе

которых

разработаны

антифрикционные

и

АИКПМ

для

деталей

колковых

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

и

механизмов

.

Установлены

оптимальные

составы

композитов

и

изучены

их

физико

-

механические

и

триботехнические

свойства

.

Изучено

влияние

минеральных

,

волокнистых

и

углеграфитовых

ингредиентов

на

физико

-

механические

и

триботехнические

свойства

полимерных

материалов

.

Для

выявления

оптимальных

составов

композиций

на

основе

полипропилена

(

ПП

)

и

полиэтилена

высокой

плотности

(

ПЭВП

)

проведены

исследования

по

изучению

зависимостей

их

основных

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

от

вида

и

содержания

наполнителей

.


background image

37

Как

показали

результаты

исследований

,

процесс

трения

сопровождается

комплексом

различных

явлений

:

взаимодействием

контактирующих

поверхностей

,

физико

-

химическим

изменением

поверхностных

слоев

трущихся

пар

,

разрушением

(

изнашиванием

)

поверхностей

.

В

связи

с

дискретностью

фрикционного

контакта

,

различием

температурного

и

напряженного

состояний

в

различных

точках

контакта

и

неравномерностью

изнашивания

контакта

упомянутые

явления

имеют

статистическую

природу

.

Безусловно

,

анализ

зависимости

коэффициента

трения

от

ряда

важных

параметров

процесса

трения

дает

научно

-

обоснованные

рекомендации

для

выбора

и

оптимизации

свойств

материалов

и

композитов

.

Коэффициент

трения

f

полимерной

композиции

с

увеличением

содержания

стекловолокна

,

хлопкового

линта

,

волластонита

и

мела

до

5-10

мас

.

ч

.

остается

на

уровне

ненаполненных

полимеров

и

по

мере

увеличения

содержания

наполнителя

монотонно

растет

(

рис

. 1),

а

интенсивность

изнашивания

при

этом

значительно

уменьшается

.

Аналогичная

картина

наблюдается

и

для

полиэтленовой

композиции

.

В

результате

проведенных

исследований

определены

наполнители

,

увеличение

содержания

которых

приводит

к

снижению

коэффициента

трения

(

сажа

,

графит

,

тальк

,

каолин

)

и

интенсивности

изнашивания

композиций

(

стекловолокно

,

хлопковый

линт

,

волластонит

)

при

трении

с

хлопком

-

сырцом

.

Для

объяснения

процессов

взаимодействия

в

системе

полимер

хлопок

,

помимо

анализа

изменений

коэффициента

трения

и

интенсивности

изнашивания

композитов

,

были

проведены

исследования

температуры

и

заряда

статического

электричества

,

возникающих

в

зоне

трения

,

так

как

эти

факторы

могут

привести

к

снижению

производительности

машин

и

механизмов

,

к

возникновению

пожара

и

т

.

д

.

Из

результатов

экспериментальных

исследований

видно

,

что

в

процессе

трения

возникают

и

накапливаются

электрические

заряды

.

В

результате

этого

увеличиваются

напряженность

и

электрические

силы

в

двойном

электрическом

слое

,

что

,

возможно

,

приводит

к

увеличению

суммарной

силы

трения

.

Наличие

в

различных

парах

полимер

-

наполнитель

незначительного

уровня

межмолекулярных

взаимодействий

(

подвижный

атом

водорода

в

α

-

положении

к

метильным

группам

полипропилена

,

двойные

связи

в

полиэтилене

,

гидроксильные

группы

в

каолине

,

стекловолокне

,

волластоните

,

неспаренные

π

-

электроны

в

ацетиленовой

саже

и

др

.)

предопределило

выбор

метода

механоактивации

в

создании

специфических

взаимодействий

между

полимерной

матрицей

и

поверхностью

наполнителей

в

регулировании

структурной

и

кинетической

активности

наполнителей

.

Оценка

адсорбционной

способности

,

изучение

ЭПР

и

ИК

-

спектров

механоактивированных

наполнителей

на

примере

каолина

,

сажи

,

стекловолокна

свидетельствует

о

появлении

значительного

количества

и

типов

радикалов

,

способствующих

усилению

взаимодействия

полиолефинов

с

поверхностью

наполнителя

.


background image

38

а

б

f

-

коэффициент

трения

;

I

интенсивность

изнашивания

;

T

тр

.

-

температура

в

зоне

трения

;

Q

-

величина

заряда

статического

электричества

в

зоне

трения

;

С

содержание

наполнителей

1 -

стекловолокно

5

каолин

2 –

хлопковый

линт

6

тальк

3 –

волластонит

7

графит

4 –

мел

8

сажа

Рис

. 1.

Зависимости

триботехнических

свойств

КПМ

на

основе

полипропилена

(

а

)

и

полиэтилена

(

б

)

от

типа

и

содержания

наполнителей

(

Р

= 0,02

МПа

,

V

= 2,0

м

/

с

,

W

= 8,2

%)

Анализ

исследований

физико

-

механических

и

триботехнических

характеристик

композитов

показал

,

что

при

разработке

антифрикционно

-

износостойких

композиций

могут

быть

применены

различные

дисперсные

(

тальк

,

каолин

,

волластонит

),

углеграфитовые

(

сажа

и

графит

)

и

волокнистые


background image

39

(

стекловолокно

,

хлопковый

линт

)

наполнители

.

Поскольку

при

введении

в

полимер

наполнителей

по

отдельности

последние

не

всегда

обеспечивают

эффективность

работы

узлов

трения

машин

,

то

для

более

полной

реализации

достоинств

каждого

наполнителя

в

состав

полимерного

материала

вводилась

система

наполнителей

,

которая

придает

материалу

комплекс

необходимых

свойств

.

Обнаружено

,

что

при

получении

наполненных

композиционных

полимерных

материалов

,

особенно

с

механоактивированными

минеральными

,

углеграфитовыми

и

волокнистыми

наполнителями

,

возможно

,

имеет

место

протекание

химического

взаимодействия

наполнителей

с

полимером

,

обеспечивающее

образование

плотного

адсорбционного

слоя

и

адгезионных

связей

.

Целенаправленное

использование

комбинаций

органо

-

минеральных

наполнителей

,

благодаря

особенностям

специфики

структуры

,

создает

благоприятные

условия

переработки

композиционных

полимерных

материалов

с

пониженной

усадкой

,

достаточной

плотностью

,

улучшенными

механическими

и

триботехническими

характеристиками

,

что

является

весьма

важным

при

изготовлении

деталей

из

КПМ

сложной

конструкции

.

Для

создания

композиционных

полимерных

материалов

антифрикционного

и

антифрикционно

-

износостойкого

назначения

,

работающих

при

взаимодействии

с

хлопком

-

сырцом

,

необходимо

стремиться

к

повышению

прочности

материала

,

снижению

температуры

и

уменьшению

заряда

статического

электричества

в

зоне

трения

.

С

этих

позиций

сажа

,

графит

,

тальк

и

каолин

как

наполнители

более

полно

отвечают

этим

требованиям

,

т

.

к

.

эти

наполнители

улучшают

тепло

-

и

электропроводность

КПМ

и

тем

самым

снижают

температуру

и

величину

заряда

статического

электричества

в

зоне

трения

,

что

способствует

снижению

коэффициента

трения

.

Введение

недефицитных

и

дешевых

минеральных

наполнителей

,

таких

как

тальк

и

каолин

,

за

счет

их

высоких

диэлектрических

свойств

приводит

к

увеличению

плотности

трибоэлектрических

зарядов

.

Учитывая

вышесказанное

,

нами

выявлены

основные

закономерности

изменения

свойств

композиций

от

вида

и

содержания

наполнителей

и

разработаны

на

этой

основе

оптимальные

составы

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полипропиленовых

и

полиэтиленовых

материалов

с

применением

в

качестве

наполнителей

дисперсных

,

углеграфитовых

и

волокнистых

ингредиентов

.

Оптимальные

составы

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

наполненных

композиционных

полипропиленовых

и

полиэтиленовых

материалов

приведены

в

диссертации

,

а

их

физико

-

механические

и

триботехнические

свойства

-

в

таблице

1.

Как

видно

из

данных

,

приведенных

в

таблице

1,

разработанные

антифрикционные

и

антифрикционно

-

износостойкие

композиционные

полипропиленовые

и

полиэтиленовые

материалы

обладают

достаточно

высокими

свойствами

,

что

вполне

отвечает

функциональным

требованиям

,

предъявляемым

к

материалам

для

деталей

колковых

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

и

механизмов

.


background image

40

В

четвертой

главе

диссертации

освещены

результаты

экспериментальных

исследований

влияния

технологических

параметров

литья

под

давлением

на

свойства

и

структуру

КПМ

,

наполненных

как

неактивированными

,

так

и

механоактивированными

ингредиентами

,

и

их

корреляционная

зависимость

для

определения

оптимальных

технологических

режимов

формирования

изделий

из

них

.

Таблица

1

Свойства

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полипропиленовых

(

АИППК

)

и

полиэтиленовых

материалов

(

АИПЭК

),

наполненных

неактивированными

(

числитель

)

и

механоактивированными

(

знаменатель

)

ингредиентами

Показатели

Композиционные

полимерные

материалы

АПЭК

-1

АПЭК

-2

АИПЭК

-1

АИПЭК

-2

АППК

-1

АППК

-2

АИППК

-

1

АИППК

-

2

Разрушающее

напряжение

при

изгибе

,

МПа

33,4
40,3

35,5
42,6

40,9
49,0

37,7
45,3

87,3

105,0

90,1

115,2

98,4

118,5

93,3

112,5

Ударная

вязкость

,

кДж

/

м

2

17,5
20,3

21,3
25,7

27,3
32,4

23,0
27,3

93,1

112,4

97,3

117,5

107,5
128,1

103,7
125,4

Твердость

по

Бринеллю

,

МПа

55,1
66,4

58,4
70,5

51,5
62,4

49,3
60,1

77,2
92,5

80,3
97,5

77,1
93,2

73,8
89,3

Модуль

упругости

при

изгибе

,

ГПа

0,62
0,75

0,65
0,78

0,75
0,90

0,71
0,85

1,65
1,81

1,85
2,05

2,0

2,25

1,7
2,0

Коэффициент

трения

, f

0,28
0,27

0,29
0,28

0,32

031

0,35
0,33

0,26
0,25

0,27
0,26

0,28
0,27

0,29
0,28

Интенсивность

изнашивания

,

І

·10

10

6,7
5,4

6,5
5,2

5,3
4,0

5,6
4,5

3,23

2,7

3,12

2,5

2,6
2,3

2,8

2,45

Температура

в

зоне

трения

,

К

321
315

315
310

313
308

316
312

319
314

306
300

308
301

311
303

Величина

заряда

статического

электричества

,

Q·10

-7

,

Кл

23,7
22,2

20,3
19,3

16,7
15,1

20,2
19,4

19,1
18,4

17,3
16,1

12,3
11,0

17,4
16,2

Примечание

:

значения

І

и

f

при

Р

= 0,02

МПа

, V = 2,0

м

/

с

;

АИКПМ

получен

на

основе

немеханоактивированных

и

механоактивированных

наполнителей

и

полимерных

связующих

на

экструзионном

смесителе

с

электрическом

обогревом

.

Известно

,

что

свойства

композиционных

полимерных

материалов

существенно

зависят

от

технологии

их

изготовления

и

переработки

.

Поэтому

целесообразно

было

разработать

эффективные

технологии

получения

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

(

АИКПМ

),

наполненных

механоактивированными

ингредиентами

,

для

изготовления

колковых

деталей

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих


background image

41

машин

путем

установления

оптимальных

технологических

режимов

их

литья

под

давлением

.

Важнейшими

технологическими

параметрами

литья

под

давлением

,

влияющими

на

качество

отливки

изделий

,

являются

:

температура

литья

(

Т

р

)

и

давление

впрыска

(

Р

),

скорость

заполнения

формы

материалом

,

температура

формы

(

Т

ф

),

время

выдержки

пресс

-

формы

под

давлением

(

τ

в

),

условия

и

скорость

охлаждения

материала

в

форме

(

τ

о

).

При

исследовании

зависимости

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

АИКПМ

от

режимов

процесса

литья

под

давлением

один

из

параметров

варьировали

,

а

остальные

параметры

оставляли

неизменными

.

На

основании

полученных

экспериментальных

данных

построены

кривые

зависимостей

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

АИКПМ

на

основе

полипропилена

от

режимов

литья

(

рис

. 2).

Наиболее

существенное

влияние

на

свойства

АИППК

оказывают

температура

литья

и

давление

впрыска

.

Как

видно

из

рис

. 2

а

,

наиболее

оптимальная

температура

,

приходящаяся

на

минимальные

величины

коэффициента

трения

и

интенсивности

изнашивания

для

полипропиленовых

композиций

с

неактивированными

наполнителями

,

составляет

513-523

К

.

Такие

же

зависимости

получены

и

для

композиций

,

наполненных

механоактивированными

добавками

(

рис

. 2

б

).

При

этом

наблюдается

увеличение

всех

показателей

КПМ

на

25-30 %.

Необходимо

отметить

,

что

при

этом

оптимальная

температура

расплава

(

Т

р

= 513-523

К

),

позволяющая

получить

значения

физико

-

механических

и

триботехнических

характеристик

для

композиций

с

механоактивированными

наполнителями

,

сдвигается

влево

,

в

сторону

относительно

низких

температур

и

составляет

503-513

К

.

Существенное

влияние

на

физико

-

механические

и

триботехнические

свойства

АИППК

оказывает

удельное

давление

литья

.

С

повышением

давления

литья

разрушающее

напряжение

и

модуль

упругости

при

изгибе

,

твердость

по

Бринеллю

исследуемых

материалов

увеличиваются

,

ударная

прочность

,

коэффициент

трения

и

интенсивность

изнашивания

композиций

уменьшаются

.

При

наполнении

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

полиэтиленовых

композиций

механоактивированными

дисперсными

,

углеграфитовыми

и

волокнистыми

ингредиентами

показатели

их

индекса

расплава

несколько

выше

по

сравнению

с

полиэтиленом

высокой

плотности

без

механоактивации

ингредиентов

.

Это

свидетельствует

о

хорошей

смачиваемости

поверхности

наполнителей

полимерной

матрицей

.

Как

видно

из

рис

. 3,

композиционный

полипропиленовый

материал

,

наполненный

механоактивированными

ингредиентами

,

обладает

более

плотной

упаковкой

диспергированных

за

счет

механоактивации

частиц

,

способствующих

улучшению

межфазных

взаимодействий

.

Оптимальным

значением

удельного

давления

литья

для

композиции

,

полученной

с

введением

неактивированных

наполнителей

,

является

120-140

МПа

,

а

с

введением

механоактивированных

наполнителей

удельное

давление


background image

42

несколько

снижается

и

составляет

110-130

МПа

.

Следовательно

,

при

литье

АИКПМ

температура

литья

и

давление

впрыска

должны

быть

в

пределах

503-

523

К

и

110-140

МПа

.

а

б

а

наполненная

неактивированными

наполнителями

;

б

-

наполненная

механоактивированными

наполнителями

1 -

разрушающее

напряжение

при

изгибе

4 -

модуль

упругости

при

изгибе

2 -

ударная

вязкость

5 -

коэффициент

трения

3 -

твердость

по

Бринеллю

6

-

интенсивность

изнашивания

Рис

. 2.

Зависимости

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

образцов

из

АИППК

-1

от

температуры

расплава

(

Т

р

)


background image

43

                               а

)

 х

300

                            б

)

 х

300

                                в

)

 х

300

 

а

)

исходный

композиционный

полипропиленовый

материал

,

полученный

при

Т

р

= 493

К

и

Р

= 100

МПа

;

б

)

композиционный

полипропиленовый

материал

,

полученный

без

механоактивации

наполнителя

при

оптимальных

технологических

режимах

(

Т

р

= 513

К

и

Р

= 120

МПа

);

в

)

композиционный

полипропиленовый

материал

,

полученный

с

механоактивированными

наполнителями

при

оптимальных

технологических

режимах

(

Т

р

= 503

К

и

Р

= 110

МПа

)

Рис

. 3.

Микроструктура

композиционных

полимерных

материалов

Таким

образом

,

изучение

влияния

технологических

параметров

переработки

на

физико

-

механические

и

триботехнические

свойства

АИППК

позволило

разработать

оптимальный

технологический

режим

получения

качественных

изделий

,

результаты

которых

приведены

в

таблице

2.

Таблица

2

Рекомендуемые

технологические

режимы

изготовления

деталей

из

композиционных

полимерных

неактивированных

(

числитель

)

и

механоактивированных

(

знаменатель

)

материалов

рабочих

органов

хлопковых

машин

Компози

-

ционный

материал

Давление

литья

,

МПа

Темпера

-

тура

литья

,

К

Темпе

-

ратура

формы

,

К

Время

выдержки

деталей

в

форме

,

с

Рекомендо

-

ванные

материалы

для

машин

(

марка

)

АППК

-1

120-125/110-115 493-513/473-493

323-353

20-60

ХПП

АППК

-2 125-130/115-120

503-523/473-493 323-353 20-60

ХПП

АПЭК

-1 90-100/80-90 453-463/

443-453 333-343 20-60

ХПП

АПЭК

-2 90-100/80-90 453-463/

443-453 333-353 10-30

ХПП

АИППК

-1 130-135/120-125 513-523/503-513

323-353

20-60

ХПП

,

РБД

,

ОБТ

АИППК

-2 135-140/125-130 513-533/503-513 333-343

20-60

ХПП

,

РБД

,

ОБТ

АИПЭК

-1 100-120/90-110 483-503/473-483 333-353

10-30

ХПП

АИПЭК

-2 100-120/90-110 483-503/473-483 333-343

10-30

ХПП


background image

44

Далее

была

разработана

эффективная

технология

получения

композиционных

полимерных

материалов

и

колковых

деталей

из

них

для

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

,

схема

которой

представлена

на

рис

. 4

.

1 –

ёмкость

для

гранул

полимера

; 2 –

ёмкости

для

порошковых

наполнителей

; 3, 4, 8, 9, 10,

14 –

дозаторы

(

весовые

мерники

)

для

связующего

; 5 –

измельчитель

; 6 –

смеситель

;

7 –

механоактиватор

; 11 -

экструзионный

смеситель

с

обогревом

; 12 –

упаковка

гранул

;

13 –

измельчитель

; 15 –

литьевая

машина

; 16 –

пресс

-

форма

; 17 –

тележка

для

готовых

изделий

Рис

. 4.

Технологическая

линия

для

получения

композиционных

полимерных

материалов

и

колковых

деталей

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

В

пятой

главе

диссертации

рассматриваются

практические

и

экономические

аспекты

применения

разработанных

деталей

из

КПМ

(

АИППК

,

АИПЭК

,

АППК

,

АПЭК

),

изготовленных

литьем

под

давлением

,

для

трущихся

пар

рабочих

органов

машин

,

эксплуатируемых

в

хлопкоперерабатывающей

промышленности

(

таблица

3).

Анализ

полученных

результатов

показывает

,

что

применение

деталей

из

КПМ

в

рабочих

органах

хлопкоперерабатывающих

машин

в

1,5-1,8

раза

повышает

износостойкость

,

увеличивает

производительность

на

7-14 %,

сни

-

жается

потребляемая

мощность

на

5-8 %,

механическая

повреждаемость

волокон

на

0,12-0,28 %

и

дробленность

семян

на

0,16-0,32 %.

Также

ликвидируется

возможное

возгорание

хлопка

-

сырца

и

образование

намота

волокон

на

поверхности

колка

,

экономятся

дефицитные

и

дорогостоящие

конструкционные

материалы

.


background image

45

Таблица

3

Сравнительные

показатели

испытаний

серийных

и

экспериментальных

колковых

рабочих

органов

из

композиционных

полимерных

материалов

хлопковых

машин

Объемная

плотность

хлопка

-

сырца

,

кН

/

м

3

Производительность

,

т

/

ч

Потребляемая

мощность

,

кВт

Дробленность

семян

, %

Поврежденность

волокон

, %

серий

-

ный

экспери

-

ментальный

серий

-

ный

экспери

-

ментальный

серий

-

ный

экспери

-

ментальный

серий

-

ный

экспери

-

менталь

-

ный

Передвижной

перегружатель

хлопка

ХПП

(

колки

из

АППК

-1)

1,0

7,5

9,0

0,45

0,35

0,16

0,10

0,56

0,16

1,5

10,0

11,5

0,65

0,50

0,22

0,12

0,63

0,18

2,0

11,0

14,0

0,75

0,62

0,25

0,11

0,78

0,22

2,5

15,5

18,0

1,05

0,80

0,30

0,16

1,08

0,30

Разборщик

бунта

хлопка

РБД

(

колки

из

АИППК

-2)

1,0

5,5

6,5

2,4

2,15

1,35

1,1

0,76

0,35

1,5

7,1

8,2

2,7

2,3

1,52

1,4

0,92

0,43

2,0

8,0

10,1

2,9

2,6

1,93

1,67

1,12

0,53

2,5

10,3

12,2

3,2

2,75

2,51

1,98

1,29

0,65

3,0

13,2

15,0

3,45

2,95

2,75

2,2

1,52

0,95

Туннелеройная

машина

ОБТ

(

колки

из

АИППК

-2)

1,0

1,2

1,8

2,5

2,3

1,92

1,5

0,31

0,12

1,5

1,5

2,1

2,85

2,5

2 2,24

1,79

0,49

0,15

2,0

2,1

2,6

3,0

2,7

2 2,40

2,05

0,58

0,20

2,5

2,9

3,8

3,4

2,95

2 2,87

2,13

0,70

0,28

3,0

3,1

4,6

3,7

3,2

3,4

2,5

0,90

0,57

Общий

экономический

эффект

от

внедрения

разработанных

машиностроительных

деталей

на

основе

термопластичных

полимеров

в

колковых

рабочих

органах

хлопкоперерабатывающих

машин

,

предназначенных

для

выполнения

погрузочно

-

разгрузочных

и

транспортных

работ

составил

по

Букинскому

хлопкоочистительному

заводу

около

125

млн

.

сум

(2013

г

.).

ЗАКЛЮЧЕНИЕ

1.

Развиты

физико

-

химические

основы

создания

АКПМ

и

АИКПМ

,

сочетающие

в

своем

составе

волокнистые

,

дисперсные

и

углеграфитовые

наполнители

,

путем

выявления

закономерностей

варьирования

в

широких

пределах

упруго

-

прочностных

характеристик

,

коэффициента

трения

и

износа

от

типа

и

концентрации

отдельно

взятых

наполнителей

,

включая

и

механоактивированное

состояние

,

а

также

их

синергетические

смеси

.

2.

Разработаны

оптимальные

составы

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

полипропиленовых

и

полиэтиленовых

композиционных

материалов

(

АПЭК

-1,

АПЭК

-2,

АИПЭК

-1,

АИПЭК

-2,

АППК

-1,

АППК

-2,

АИППК

-

1,

АИППК

-2),

обеспечивающие

лучшие

их

функционально

важные

физико

-

механические

и

эксплуатационные

свойства

и

,

соответственно

,

эффективную


background image

46

работу

в

условиях

их

взаимодействия

с

хлопком

-

сырцом

в

виде

колковых

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

и

механизмов

.

3.

Установлены

закономерности

изменения

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

свойств

композиционных

полипропиленовых

и

полиэтиленовых

материалов

при

фрикционном

взаимодействии

с

хлопком

-

сырцом

от

типа

и

содержания

наполнителей

.

Выявлено

,

что

наилучшие

показатели

по

коэффициенту

трения

имеют

полиолефины

,

наполненные

углеграфитовыми

наполнителями

.

Дисперсные

наполнители

увеличивают

коэффициент

трения

и

одновременно

снижают

интенсивность

изнашивания

,

за

исключением

таких

наполнителей

,

как

тальк

и

каолин

,

которые

имеют

пластинчатую

структуру

,

и

при

использовании

которых

наблюдается

снижение

коэффициента

трения

.

Эффективное

снижение

интенсивности

изнашивания

полимерных

композитов

наблюдается

также

при

введении

наполнителей

волокнистого

типа

,

обеспечивающих

высокую

прочность

и

устойчивость

материала

к

термомеханическому

воздействию

.

4.

Разработана

технологическая

линия

для

получения

КПМ

и

на

их

основе

деталей

трущихся

пар

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

,

которая

позволяет

получать

композиты

,

упакованные

в

виде

таблеток

.

5.

Результатами

ИК

-,

ЭПР

-

спектроскопических

и

рентгеноструктурных

исследований

установлено

наличие

специфических

взаимодействий

полимерных

связующих

с

органическими

и

неорганическими

ингредиентами

в

КПМ

.

Выявлено

,

что

механоактивация

наполнителей

(

в

особенности

каолина

,

сажи

,

стекловолокна

)

приводит

к

появлению

на

поверхности

различного

типа

активных

радикалов

,

способствующих

усилению

взаимодействия

полиолефинов

с

наполнителями

,

регулирование

которых

позволяют

варьировать

в

широких

пределах

структурную

и

кинетическую

активность

наполнителей

.

Упруго

-

прочностные

характеристики

композитов

с

механоактивированными

наполнителями

превышают

традиционные

композиционные

полимерные

материалы

одинакового

состава

более

чем

на

15-20 %.

6.

Проведены

исследования

по

оптимизации

технологических

параметров

литья

под

давлением

при

получении

деталей

из

КПМ

.

Установлено

,

что

формирование

физико

-

механических

и

триботехнических

свойств

КПМ

находится

в

непосредственной

зависимости

от

технологических

параметров

при

их

литье

под

давлением

.

При

этом

наиболее

существенное

влияние

оказывают

температура

расплава

и

удельное

давление

впрыска

материала

,

а

длительность

выдержки

композиции

в

форме

под

давлением

,

время

выдержки

изделий

в

форме

при

их

охлаждении

и

температура

формы

оказывают

незначительное

влияние

.

7.

Проведенные

сравнительные

испытания

композиционных

полимерных

колковых

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

показали

,

что

их

применение

повышает

их

износостойкость

в

1,5-1,8

раза

,

производительность

машин

-

на

7-14 %,

снижает

потребляемую

мощность

на

5-8 %,

механическую

повреждаемость

волокон

-

на

0,12-0,28 %,

дробленность

семян

-

на

0,16-0,32 %,

исключает

возможность

возгорания

хлопка

-

сырца

и

образования

намотов

волокна

на

поверхности

колков

.

Экономический

эффект

от

применения

деталей

из

АКПМ

и

АИКПМ

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

на

Букинском

хлопкоочистительном

заводе

составил

125

млн

.

сум

(2013

г

.).


background image

47

SCIENTIFIC COUNCIL ON AWARD OF THE SCIENTIFIC DEGREE OF

DOCTOR OF SCIENCES 16.07.2013.K / T.14.01 AT INSTITUTE OF

GENERAL AND INORGANIC CHEMISTRY, SCIENTIFIC AND

TECHNOLOGICAL CENTER OF CHEMISTRY AND PHYSICS OF

POLYMERS AT THE NATIONAL UNIVERSITY OF UZBEKISTAN,

TASHKENT CHEMICAL TECHNOLOGICAL INSTITUTE AND THE

TASHKENT STATE TECHNICAL UNIVERSITY

STATE UNITARY ENTERPRISE «FAN VA TARAKKIYOT»

TASHKENT STATE TECHNICAL UNIVERSITY







ABED NODIRA



DEVELOPING OF EFFECTIVE COMPOSITE POLYMER MATERIALS

FOR CONSTRUCTIONAL PURPOSES AND THE TECHNOLOGY OF

OBTAINING DETAILS OF COTTON PROCEEDING MACHINES



02.00.07 - Chemistry and technology of composite materials
05.02.01 - Materials in Machinery

(technical sciences)





ABSTRACT OF DOCTORAL DISSERTATION




Tashkent – 2014


background image

48

Theme of doctoral dissertation is registered at the Higher Attestation Commission

under Cabinet of Ministers of the Republic of Uzbekistan

30.09.2014/

В

2014.3/5.

Т

9

Doctoral dissertation is carried out at the State Unitary Enterprise "Fan va Taraqiyot" of

Tashkent State Technical University named after Abu Rayhan Beruni.

The full text of doctoral dissertation is placed on web-page of Scientific Council on award of

the scientific degree of doctor of sciences 16.07.2013.K / T.14.01 at the Institute of General and
Inorganic Chemistry of Academy of Sciences of Uzbekistan, Institute of chemistry and physics of
polymers at the National university of

Uzbekistan, Tashkent chemical technological institute and

Tashkent State Technical University to the address

www.ionx.uz

Abstract of dissertation in three languages (Uzbek, Russian, English) is placed on the web-

page to address

www.ionx.uz

and information-educational portal “ZiyoNet”

to the address

www.zionet.uz

.

Scientific

consultatnts:

Mahkamov Rufat Gulyamovich

Academician of the AS RUz,
doctor of technical sciences, professor

Yusupbekov Ahmedjan Khakimovich

doctor of chemical sciences , professor

Official

opponents:

Ashurov Nigmat Rustamovich

doctor of technical sciences, professor

Ryskulov Alimjon Ahmadjonovich

doctor of technical sciences, professor

Amonov Muhtor Rahmatovich

doctor of technical sciences, professor

Leading

organization:

Incorporate company “Sovplasital”

Defense will take place on "____" of December 2014 at 10

00

o’clock at a meeting of the

scientific council 16.07.2013.K / T.14.01 under Institute of General and Inorganic Chemistry of
Academy of Sciences of Uzbekistan,

С

enter of Chemistry and Physics of Polymer at the National

university of

Uzbekistan, Tashkent Chemical Technological Institute and Tashkent State Technical

University. (Address: 100170, Tashkent, Mirza Ulugbek str., 77-a, tel.: (99871) 262-56-60; Fax:
(99871) 262-79-90; e-mail:

ionxanruz@mail.ru

)

Doctoral dissertation can be reviewed at the Information-resource center of the Institute of
General and Inorganic Chemistry of Academy of Sciences of the Republic of Uzbekistan
(registration number 01). Address: 100170, Tashkent, Mirza Ulugbek str., 77-a, tel.: (99871)
262-56 -60.

Abstract sent out on "____" of November 2014

(mailing report

01of ____

of November 2014)

B.S. Zakirov

Chairman of the scientific council on award of scientific

degree of doctor of sciences, doctor of chemical sciences

G.U. Rahmatkariev

Scientific secretary of the scientific council on award

of scientific degree of doctor of sciences,

doctor of chemical sciences, professor

N.R. Ashurov

The chairman of scientific seminar under scientific

council, doctor of technical sciences, professor


background image

49

ANNOTATION OF DOCTORAL DISSERTATION

Topicality and demand of the subject of dissertation.

The increased interest

in the development of effective composite polymer materials for manufacturing
mechanical engineering parts with improved tribological characteristics, including
cotton processing industry, due to the current requirements and defines the prospects
of development of innovative technologies.

Raw cotton plays an important role in the economy of Uzbekistan. Therefore

increase of efficiency of production of cotton through complex mechanization of all
processes, starting with cotton collecting and finishing by its processing,
improvement of working capacity and productivity of used machinery and
mechanisms with preservation of natural indicators of raw cotton is the main
technical and economic task, actual for scientists, engineers and designers of
Republic. The problem can be solved by the use of composite polymeric materials
(CPM) in manufacturing of working bodies of cotton processing machines.

In order to implement these measures the development and implementation of

innovative technologies in the field of composite materials, providing improvement
of technological equipment for processing of raw cotton are important and in
demand.

Molecular-mechanical-electrical theory, explaining the processes occurring

upon contact the material with cotton fiber, is considered to be one of the
fundamental to modern material science and tribology. Based on this theory, a
comprehensive study of the processes occurring in the "polymer-filler", "polymer-
cotton" and "composite-cotton," reveals the regularity of formation of interfacial
interaction in polymer compositions depending on the type of polymer binders, the
nature, content and structure of fillers and cotton raw, to develop effective
antifriction, antifriction wearproof CPM that provide increased efficiency and
effectiveness of the working bodies of the cotton-ginning and cotton proceeding
machinery.

In this regard development of optimum structures and effective resource-saving

technologies of receiving of antifriction and wearproof CPM on the basis of local raw
material resources and establishment of optimum technological parameters of
manufacturing the parts and details for machinery, in particular, for machinery of the
cotton processing industry, is an actual problem.

The research work is in demand and is orientated on ensuring implementation of

the Resolutions of the President of the Republic of Uzbekistan PP-916 of 15.07.2008
"On additional measures to stimulate introduction of innovative projects and
technologies into production" and the Cabinet of Ministers of the Republic of
Uzbekistan PP-832 of 07.04.2008 "On program of modernization and reconstruction
of the cotton industry for 2007-2011"

Conformity of research on priority directions of development of science and

technologies of the Republic of Uzbekistan.

This work was performed in

accordance with the prior directions of science and technologies of the Republic of
Uzbekistan

7 «Chemical technology and nanotechnology."

International review of scientific researches on theme of dissertation.


background image

50

In research centers and higher education institutions scientific researching works

are conducted on the creation of new polymeric and composite materials and
manufacturing the machine details and parts. In Japan (Tokyo National University),
USA (New York State University), Italy (Naples II University), Germany (Weimer
State University), Russia (Moscow State University, Institute of Chemical Physics
and the Institute of Macromolecular Compounds of Russian Academy of Sciences),
Ukraine (Institute of Macromolecular Chemistry of Academy of Sciences of
Ukraine), Latvia (Institute of Wood Chemistry) conducted researches on the synthesis
of new and modified thermoplastic and thermosetting polymers and development of
composite materials based on them for various purposes.

In the area of developing designs and manufacturing technology of products

and details of working bodies of various machines of polymeric, metal-composite and
composite polymer materials researches conducted in the United States (American
Institute of Physics), the UK (Cambridge University), Japan (Research and
Production Center «KOMPOZIT»), France (León State University), Russia (Institute
of Synthetic Polymer Materials, Institute of material Science, Research and
Production Association "Composite", Russian Institute of Aviation Materials),
Belarus (institute of mechanics of metal Polymer systems and scientific production
Center of composite metal powder), Latvia (Institute of Mechanics of polymers),
Ukraine (Institute of Materials, Academy of Sciences of Ukraine).

Development of modern materials and improvement of cotton processing

machines and mechanisms, parts of which are used in hard loading conditions, i.e.,
interacting with raw cotton in tight packs, stimulate the development of new
antifriction and antifriction-wearproof CPM. Development of original designs of
working parts of machines on the basis of these materials can increase their
durability, performance, ensure minimal damage of cotton fiber, increase machine
productivity, reduce power consumption, eliminate the possibility of cotton fiber
ignition.

Degree of study of problems.

In the development and creation of composite

polymer materials have contributed scholars such as: A. Hayashi, S

.

Hulemand,

R. Morgen, A. D’

А

more, D. Jully, G. Akovali, N.S. Enikolopov

1

, S.N. Jurkov,

V.V. Korshak, S.A.Valfson, A.A. Berlin

2

, M.S. Akutin, Y.S Lipatov

3

,

E.F. Oleynik, F. Mettews

4

, G.S. Golovkin

5

, J.H. Halikov, M.A. Askarov,

S.Sh. Rashidova

6

, A.H. Yusupbekov, and the development of technology of obtaining

details are devoted in works of: A. Kumar, M.M. Perlman, B. Arkes, S. Geracaris,
R. Goudhue, A.A. Askadski

7

, B.A. Beliy

8

, A.I. Sviredenok, M.I. Petrokovec,

1

Enikolopov N.S., Berlin A.A., Valfson S.A., Negmatov S.S. The basics of development of polymeric materials. –

GFR, USA, Japan. “Springer publishing”. 1986. – 220 p.

2

Берлин

А

.

А

.,

Вольфсон

С

.

А

.,

Ошмян

В

.

Г

.

Принципы

создания

композиционных

полимерных

материалов

. –

М

.:

Химия

, 1990. – 240

с

.

3

Липатов

Ю

.

С

.

Физико

-

химические

основы

наполненных

полимеров

. –

М

.:

Химия

, 1991. – 260

с

.

4

Мэттьюз

Ф

.,

Роменос

Р

.

Композиционные

материалы

.

Механика

и

технология

. –

М

.:

Техносфера

, 2004. – 406

с

.

5

Головкин

Г

.

С

.

Научные

основы

производства

изделий

из

термопластичных

композиционных

материалов

. –

М

.:

Русаки

, 2005. – 472

с

.

6

Рашидова

С

.

Ш

.

Введение

в

химию

высокомолекулярных

соединений

. –

Т

.:

Навруз

, 2014. – 194

с

.

7

Askadski A.A. Computational Materials Science of polymers. Cambridge. Cambridge International Science Publishing, 2003. -

695 p.


background image

51

A.D. Yakovlev, V.G. Savkin, A.V. Struk

9

, V.P. Solomko

10

, R.G. Makhkamov

11

,

R.N. Ashurov, A.A. Riskulov

12

, T.R. Abdurashidov

13

, A.S. Ibodullayev

14

, etc.

Nevertheless, in our opinion, level of study of conditions of contacts of cotton

raw with details of cotton of processing machinery at creation of CPM is insufficient.

In most famous works the development of composite polymer materials and

details made from them performed without considering the influence of the nature,
type, and content of the polymers, fillers, mechanical activation, and without
examining the occurrence of the temperature and the formation of static electricity in
the contact zone in the "polymer-cotton" and "composite-cotton” what resulted
obtaining materials with a high coefficient of friction and low wear.

Therefore, the creation of composite polymeric materials with high antifriction

and antifriction wear-proof properties considering the influence of the nature, kind,
content and structure of polymers and fillers, the role of mechanical activation, as
well as study of the formation of temperature and static electricity at the contact zone
of interaction in systems "cotton-polymer" and "composite cotton" are resulted to
obtain the materials with a high coefficient of friction and low wear.

Based on an analysis of existing works, it should be noted that the issue of

developing composite polymeric materials and solid details of cotton proceeding
machines with high physical-mechanical and tribological properties, working in
condition of interaction with raw cotton is practically unsolved. This is due to the
difficulties associated with complex study of physical-chemical, mechanical and
tribological properties of composite polymer materials and parts made from them,
working in contact with raw cotton and the absence of original designs of cotton-
working parts of cotton proceeding machines.

Present work is dedicated to solve these problems.

Connection of dissertational research with the plans of scientific-research

works

is reflected in the following projects

:

fundamental research project F-4-2.8.1 -

«Research of the nature and regularities of interaction of composite polymeric
materials with fibrous mass (raw cotton)» (2000-2002); applied project A-6-202 -
«Development of resource-saving, non-polluting technology of receiving shockproof,
wearproof, antifriction and antifriction-wearproof polymeric composite materials on
the basis of local raw materials for production of details of machinery and
mechanisms of cotton proceeding complex» (2006-2008); scientific project PAR 12-
45 - «Development of effective technology of obtaining of antifrictional and
wearproof composite materials on the basis of thermoplastic polymers and inorganic

8

Белый

В

.

А

.,

Свириденок

А

.

И

.,

Петроковец

М

.

И

.,

Савкин

В

.

Г

.

Трение

и

износ

материалов

на

основе

полимеров

. –

Минск

:

Наука

и

техника

, 1976.- 432

с

.

9

Струк

В

.

А

.

Прогрессивные

машиностроительные

технологии

. –

М

.:

Спектр

, 2012. – 366

с

.

10

Соломко

В

.

П

.

Наполненные

кристаллизирующиеся

полимеры

. –

Киев

:

Наукова

думка

, 1980. -264

с

.

11

Махкамов

Р

.

Г

.

Основы

процесса

взаимодействия

поверхностей

твердых

тел

с

волокнистой

массой

. –

Т

.:

Фан

,

1979. – 96

с

.

12

Рискулов

А

.

А

.

Нанокомпозиционные

материалы

на

основе

совмещенных

матриц

для

защиты

покрытий

. –

Т

.:

Изд

-

во

Национальной

библиотеки

Узбекистана

им

.

Алишера

Навои

, 2010. – 304

с

.

13

Абдурашидов

Т

.

Р

.

Технология

переработки

полимеров

. –

Т

.,

Мусика

, 2010. – 112

с

.

14

Ибодуллаев

А

.

С

.,

Тешабаева

Э

.

Исследование

процесса

образования

эластомерных

композиций

. –

Т

.:

Илм

зиё

,

2014. – 194

с

.


background image

52

fillers and manufacturing the details from them for working structures of cotton
processing machinery complex» (2012-2014).

Purpose of research

is the development of composite polymeric materials that

provide the physical, mechanical and tribological properties of cotton processing
machinery parts.

Task of research:

choice and justification of objects of research for development of optimum

structures and effective technology of composite polymeric materials receiving and
manufacturing of details from them by studying of their physical, mechanical and
tribotechnical characteristics depending on technology factors;

research of regularities of influence of a look and the content of polymer,

mineral, fibrous and carbon-graphite of fillers on physicomechanical and tribotechnic
CPM properties and development on the basis of the revealed regularities of optimum
structures antifrictional and is antifriction-wearproof composite polymeric materials
for manufacturing from them cloddy workers of bodies of cotton processing
machines and mechanisms;

research of regularities of influence of technological parametres of moulding

under pressure upon properties of the antifrictional and wearproof composite
materials filled both with not activated, and mechanically activated with fillers, and
determination of optimum technological parameters of their obtaining;

development of an optimum design of details of rubbing pairs of working

structures of cotton processing machines, and also industrial equipment (compression
moulds) for moulding of products under pressure from composite polymeric
materials;

development of effective manufacturing techniques of monolithic details from

antifriction-wearproof CPM for working structures of cotton processing machines
working in the conditions of frictional interaction with cotton raw;

development of specifications and production schedules on receiving

antifrictional and wearproof composite polymeric materials and details from them for
working structures of cotton processing machinery working at interaction with cotton
raw and recommendations about their realization;

development of technical conditions and technological regulation for production

of antifriction-wearproof CPM and details made from them for working bodies cotton
proceeding machines.

Object of research

are

thermoplastic polymers (polyethylene of high density,

polystyrene, polycaproamide, polycarbonate, pentaplast), mineral (talc, kaolin,
wollastonite, chalk), fibrous (fiber glass, cotton lint) and coal plumbaginous
(graphite, soot) fillers are chosen as

objects of research. Cotton raw of the 1st grade

variety C-6524 is used as object of a counterdiv

Subject of research -

revealing the law of change of physical-mechanical and

tribotechnical properties of composite polymer materials, consisting of polyolefines,
filled with non-activated and mechanoactivated ingredients depending their type,
content as well as technological parameters of die-casting of details of rubbing parts
of working bodies of cotton proceeding machines, developing effective technology of
obtaining details.


background image

53

Methods of research.

For the study of composite polymer materials the

standard methods for determining the physical-mechanical, mechanical and
tribological properties are used. The structure of composite polymeric materials
studied by optical microscopy, X-ray analysis, EPR and IR spectroscopy, differential
thermal and chemical analyzes.

Scientific novelty

of dissertational research consists in the following:

:

the regularities elicitated of change in physical-mechanical and tribological

properties of composites from the type and content of polymers and fillers. Mineral
fillers - talc, kaolin, wollastonite at their optimal content of 10-30 mas. p. improve the
antifriction and physical mechanical properties, fluidity of the polymer composition,
reduce shrinkage during the formation of these parts;

fiber glass and cotton lint, increase strength properties and friction factor,

reduce intensity of wear process, raise stability of composites to thermomechanical
influences at the expense of their reinforcing, thus optimum doses fillers in a
composition are 10-40 mas. p.; carbon-graphite fillers – graphite and carbon black,
reduce friction factor, increase wear process, raise heat - and electrical conductivity,
reduce temperature and size of a charge of the static electricity, arising in a zone of a
friction of rubbing pairs working structures of machines, thus the optimum
maintenance fibrous fillers in compositions makes 5-10 mas. p.;

the considerable effect of strengthening of operational characteristics of CPM

was revealed when using the mechanically activated fillers which basis is made by
the found specific interactions of polymer with a surface of the dispersed fillers;

effective structures of some antifrictional and is antifrictional-wearproof CPM

are developed and laws of change physicomechanical and tribotechnic properties
depending on technological modes of their moulding under pressure which allow to
establish optimum technological parameters of their formation with high
physicomechanical and tribotechnical properties are established;

recommendations for rational use of optimum technological parameters of

formation taking into account potential possibilities of increase of resources and
operability of materials were developed;

optimum technological parameters (melting temperature, specific pressure of

injection, form temperature, time of endurance of details in shape, cooling time) of
manufacturing of monolithic wearproof details of rubbing pairs of working bodies of
cotton processing machinery were defined.

Practical results of research

consist in the following

:

On the basis of the revealed regularity of change physical-mechanical and

tribotechnic properties of composites from a kind and the maintenance of polymers
and fillers optimum structures of some antifrictional and is antifriction-wearproof

composite polymeric materials (APEC-1, APEC -2, AWPEC -1, AWPEC -2, APPC-
1, APPC-2, AWPPC-1, AWPPC-2), working at interaction with a raw cotton

were

developed.

The revealed laws of change physical-mechanical and tribotechnical properties

CPM depending on technological parameters of moulding under pressure have
allowed to establish optimum technological modes of formation (T

m

= 503-523K, P =

110-130 MPa) composite polymeric details and to offer principles of designing of


background image

54

products from them cloddy details for rubbing pairs of working structures cotton
processing machinery from CPM on the basis of thermoplastic polymers and various
components allow to raise durability in 2,0-2,2 times and considerably to improve
their working capacity, to provide the minimum mechanical damage of a cotton fiber
and to keep its natural properties.

The received results allow to carry out a choice and working out developing of

constructional polymeric materials at a design stage and calculation of the details
working in the conditions of frictional interaction with a raw cotton.

Specifications and production schedules on manufacturing of details from highly

effective

С

PM on the basis of thermoplastic polymers and fillers from local raw materials

were developed for rubbing pairs of working bodies of cotton processing machinery.

Reliability of the received results locates that pilot studies on optimization of

structures of polymeric compositions and technological parameters of their receiving
and manufacturing of details from them for the machinery working in the conditions
of frictional interaction with raw cotton were carried out.

Reliability of

obtained results

are justified by complex of used physical-

chemical (IR, ESR spectroscopy, optical microscopy, X-ray, chemical, and
differential thermal analysis), as well as mechanical and tribological research
methods.

The obtained results of physical-mechanical and tribological properties of

composite polymeric materials were processed by mathematical-statistical methods.

Theoretical and practical value of research results.

The theoretical

importance of the received results of research is that physical and chemical bases of
creation of the antifrictional and antifriction-wearproof composite polymeric
materials were developed, combining in structure fibrous, mineral and carbon-
graphite fillers, by detection of regularities of a variation largely elastic strengthening
characteristics, factor of a friction and wear from type and concentration of separately
taken fillers, including and a mechanically activated condition, and also their
synergetic mixes. Mechanical activation of fillers leads to emergence on a surface of
various type of the active radicals promoting strengthening of interaction of
polyolefins with fillers which regulation allow to vary largely structural and kinetic
activity of fillers. Elastic strengthening characteristics of composites with
mechanically activated fillers exceed traditional composite polymeric materials.

Practical value of work consists in application of the created composite

polymeric materials in details of cotton processing machinery and the mechanisms,
allowing to raise durability, operability of designs of machine-building products, to
keep natural properties of cotton fiber, to provide its minimum mechanical damage,
and also to carry out a choice and development of constructional CPM at a design
stage and calculation of details of the cotton processing machinery working in the
conditions of frictional interaction with raw cotton .

Realization of research results

.

The received results of dissertation research

were used in the development of effective antifriction-wearproof and anti-corrosion
epoxy heterocomposites and knitwear-composites materials in the framework of
scientific projects PAR 15-101 "Developing an efficient anticorrosive, wear-resistant
and corrosion-resistant epoxy heterocomposites for coating of complex details of


background image

55

machines by activated-heliotechnological method "(2009-2011), made in the
Tashkent State Technical University and PAR-3" Development of the knitwear-
composite materials and products for special purposes "(2012-2014) made at the
Tashkent Institute of Textile Industry (Conclusion of the Committee on coordination
of Science and technology under the Cabinet of Ministers

FTC-02-13 / 869 of

20.11.2014).

On technological base of LLC NTTS "KOMPOZIT" production of wearproof-

antifriction composite materials and peg details made of them is established and
implemented (Act of 10.10.2012). Pegs details, produced on the basis of technological
LLC NTTS "KOMPOZIT", have been introduced to Buka cotton processing plant year on
12.06.2013 with the economic effect of 125 million soum (Conclusion of Association
"Uzpahtasanoat»

11 / 2435 of 20.11.2014).

Approbation of work.

Dissertation substantive provisions were reported on 6

republican and 8 international conferences: «Modern problems of polymer science»
of 6

th

Saint-Petersburg Young Scientists Conference (Saint-Petersburg, 2010);

European Polymer Congress 2011 XII Congress of he Specialized Group of Polymers
(Granada, Spain, 2011); 2nd International Conference on Materials Science and
Engineering. Application (ICMSEA 2012), (Xian, China, 2012); 6th International
conference Times of Polymers (TOP) and Composites 10-14 June 2012 Ischia (Italy);
1

st

International Porous and Powder Materials Symposium and Exhibition PPM 2013

(Izmir-Turkey); The abstracts of the 2014 Spring world congress Engineering and
Technology (SCET 2014). 16-18 April, 2014 Shanghai, China; The ninth
international conference «Resource reproducing, low-waste and nature protection
technologies of development of bowels» (Moscow-Russia, Cotonou, Republic Benin,
2010); Republican scientific and technical conference with participation of foreign
scientists «Reception of nanocomposites, their structure and properties» (Tashkent,
2007); Republican scientifically-practical conference «Actual problems in chemistry»
(Samarkand, 2009); Republican scientifically-practical conference «Actual problems
of chemistry of high-molecular connections» (Bukhara, 2010); Republican scientific
and technical conference «Composite materials on the basis of a technogenic waste
and local raw materials: structure, properties and application» (Tashkent, 2010);
International Scientifically-practical conference «Modern materials, technics and
technologies in mechanical engineering» (Andijan, 2012); RSTC «New composite
materials on the basis of organic and inorganic components» (Tashkent, 2012);
«Production machinery and the mechanic equipment innovation technologies,
benefits and tasks» republic scientific and scientific-technician even materials
(Ferghana, 2013); RSPC «Innovations and innovative technologies on manufacture
and in higher education» (Andijan, 2013); ISTC «Resource - and power saving,
ecologically harmless composite materials» (Tashkent, 2013); Scientific and
technical seminars at State Unitary Enterprise «Science and development» TashSTU
(2008-2013).

Publication of results.

On the

topic of dissertation 61scientific works are

published, including 5 monographies, 6 scientific articles in foreign magazines,
Patent RUz (

04228, 2010) was received.

Structure and volume of dissertation.

Dissertational work consists of


background image

56

introduction, five heads, conclusions, the list of used literature and appendices and
stated on 205 pages of text, includes 49 drawings and 12 tables.

MAIN CONTENTS OF DISSERTATION

In the introduction

the urgency of the problem and a thesis demand is proved,

the purpose and research problems are formulated, the object and subject of research
are revealed, compliance of research to the priority directions of development of a
science and technologies of the Republic of Uzbekistan is defined, scientific novelty
is noted, practical results of research are stated, reliability of the received results is
reasonable, are opened the theoretical and practical importance of the received
results, the list of introductions is provided in practice of results research, data on the
published works and dissertation structure.

In the first chapter

of dissertation

international review on theme of dissertation

was studied. Reviews are about problems of development of composite polymer
materials using additives of different type, natures and structure. On the basis of
complex analysis the requirements for composite polymer materials for details of
friction pairs of working bodies of cotton proceeding machines are formulated.

Big contribution on development of synthesis and physical-chemical

modification of thermoplastic and thermoreactive polymers and obtaining the
composite polymer materials made following scientists: A. Hayashi, S

.

Hulemand,

R. Morgen, N.S. Enikolopov, S.N. Jurkov, A.A. Berlin, E.F. Oleynik, G.E. Zaikov,
G.M. Bertenyev, S.A. Wolfson, E.S. Zelinskiy, A.D. Yakovlev, Y.S. Lipatov,
A.E. Efendiyev, E.A. Bekturov, J.H. Khalikov, H.U. Usmanov, K.S. Ahmedov,
M.A. Askarov, S.Sh. Rashidova, A. Sarimsakov, A.H. Yusupbekov and ect.
Problems of development of designs and creating machine-building details from
metal polymer and composite polymer materials are devoted in works of: A. Kumar,
M.M. Perlman, B. Arkes, S. Geracaris, A.Y. Ishlinskiy, V.I. Kragelskiy,
S.B. Ainbinder, V.P. Solomko, B.A. Beliy, A.I. Sviredenok, M.I. Petrokovec,
V.G. Savkin, A.V. Struk, S.S. Negmatov, N. R. Ashurov, A.A. Ryskulov, etc.

The review shows that development of effective antifrictional and antifriction-

wearproof composite polymer materials and manufacturing original solid peg details on
their basis practically are not available. That is due to difficulties of performance of
complex research of mechanical and tribotechnical properties of composite polymer
materials, as well as to absence of scientific-technical ways and scientific-methodical
principles of solving such tasks.

The second

chapter

is devoted

a choice of objects, and also methods for

carrying out of experimental researches. The technique of receiving composite
polymeric materials and manufacturing of samples on their basis is developed. The
technique of experimental determination of physical-mechanical, physical and
chemical, tribotechnical and rheological properties of antifriction-wearproof
composite polymeric materials (AWCPM) is given. The technique of an experimental
assessment of working capacity and overall performance of chipping from CPM of
cotton processing machinery and mechanisms is developed. The technique of


background image

57

statistical processings of results of researches of physical-mechanical and
tribotechnical indicators of composite polymeric materials is considered.

The third chapter

is devoted to theoretical and to experimental researches

physical-mechanical and tribotechnic properties and working out of optimum
structures of the antifrictional and is antifriction-wearproof composite polymeric
materials filled mineral, fibrous and carbon-graphite with components.

Research of physical-mechanical and tribotechnic properties and working out of

optimum structures of is antifriction-wearproof composite polymeric materials for in
working structures if cotton processing machinery and mechanisms.

Theoretical and experimental researches of physical-mechanical and

tribotechnical properties of composites with olefine polymer matrix, filled fibrous,
carbon-graphite and mineral components on basis of antifrictional and antifrictional-
wearproof composite polymeric materials developed for details cloddy working
structures of cotton processing machinery and mechanisms were executed. Optimum
structures of composites and their physical-mechanical and tribotechnical properties
were established.

Research of influence of mineral, fibrous and carbon-graphite fillers on

physical-mechanical properties of polymeric materials. For obtaining of compositions
of optimum structures on the basis of PP and HDPE the researches on studying of
dependences of the cores physical-mechanical and tribotechnic properties of
polymers from a kind and the maintenance mineral, carbon-graphite and fibrous
fillers were conducted.

As results of research show, process of a friction is accompanied by a complex

of the various phenomena: interaction of contacting surfaces, physical and chemical
change of blankets of rubbing pairs, destruction (wear process) of surfaces. Due to
the step-type behavior of frictional contact, distinction of the temperature and
strained conditions in various points of contact and unevenness of wear process of
contact the mentioned phenomena have the statistical nature. Certainly, the analysis
of dependence of factor of a friction from a number of important parameters of
process of a friction makes scientific and reasonable recommendations for a choice
and optimization of properties of materials and composites.

Factor of friction

f

of polymeric composition (fig. 1) with increase in the content

of fiber glass, cotton lint, wollastonite and also chalk till 5-10 mas.p. remains at level
of unfilled polymers and in process of increase in the contents of a filler
monotonously grows, and wear process with increase the content of additives
decreases.

As a result of the spent researches are defined fillers (carbon black, graphite,

wollastonite, talc, kaolin, lint, fiber glass) which increase in the maintenance leads to
decrease in factor of a friction and intensity of wear process of compositions at a
friction with raw cotton.

For an explanation of processes of interaction researches of temperature and a

charge of the static electricity have been conducted in system polymer-cotton besides
the analysis of changes of factor of a friction and intensity of wear process of
composites, arising in a friction zone. As these factors can lead to decline of
productivity of machinery and mechanisms, to fire occurrence etc.


background image

58

From results of experimental researches it is visible that in the course of a

friction arise and electric charges collect. As a result of it intensity and electric forces
in a double electric layer increase that, probably, leads to increase in total force of a
friction.

a)

b)

f -

factor of a friction;

I -

wear processes;

T fr.

- temperature in a friction zone;

Q -

size of a charge of a static electricity in a friction zone; C

- contents of fillers


1-fiber glass


5 - kaolin

2-cotton lint

6 - talc

3 - wollastonite

7 - graphite

4 - chalk

8 – carbon black

Fig. 1.

Dependences of the CPM tribotechnical properties on the basis of

polypropylene and polyethylene from type and content of fillers

(R = 0,02 MPa

,

V

=

2,0 m/s,

W

= 8,2

%)


background image

59

Existence in various pairs of polymer filler of insignificant level of

intermolecular interactions (the mobile atom of hydrogen in

α

-position to methyl

groups of polypropylene, double communications in polyethylene, hydroxyl groups
in a kaolin, fiber glass, wollastonite, not coupled

π

- electrons in acetylene soot, etc.)

predetermined a choice of a method of a mechanical activation in creation of specific
interactions between a polymeric matrix and a surface of fillers in regulation of
structural and kinetic activity of fillers. The assessment of adsorption ability, studying
of EPR and IR-spectrums of mechanically activated fillers on an example of kaolin,
soot, fiber glass testifies to emergence of a significant amount on concentration and
type of the radicals promoting strengthening of interaction of polyolefins with a
surface of filler.

The analysis of researches physical-mechanical and tribotechnic characteristics

of composites have shown that by working out of is antifriction-wearproof
compositions can be applied various mineral (talc, kaolin, chalk, wollastonite), coal
plumbaginous (soot and graphite) and fibrous (fiber glass, cotton lint) fillers. As at
introduction in composition fillers separately the last not always provide overall
performance of knots of a friction of machinery because of their some lacks for fuller
realization of advantages of everyone filler the system was entered into composition
structure fillers which gives to a material a complex of necessary properties.
Possibilities of a variation of operational characteristics largely depending on type
and the maintenance of filler creates preconditions of use of synergetic approaches.

It is revealed that when receiving the filled composite polymeric materials,

especially mechanically activated mineral, carbon-graphite and fibrous fillers
chemical interaction of fillers with the polymer, providing formation of a dense
adsorption bed and adhesive communications takes place. Purposeful use of
combinations of organic - mineral fillers, thanks to features of specifics of structures,
creates favorable conditions of processing of composite polymeric materials with the
lowered shrinkage, sufficient density and the improved mechanical and tribotechnical
characteristics which are very important when manufacturing details from CPM of a
difficult design.

In the fourth chapter

results of experimental researches of influence of

technological parameters of moulding under pressure upon properties and structure
CPM, filled as not activated, and mechanically activated components, and their
correlation dependence for definition of optimum technological modes of formation
of products from them are shown.

The antifrictional material of details of rubbing pairs working structures cotton

processing machinery should have low factor of a friction with raw cotton in various
service conditions. And the low factor of a friction and low wearability of a material
are necessary for is antifriction-wearproof composite materials at a friction with raw
cotton.

Thus, for creation of composite polymeric materials of antifriction-wearproof

appointment working at interaction with a raw cotton, it is necessary to aspire to
increase of durability of a material, decrease in temperature and reduction of a charge
of a static electricity in a friction zone. From these positions soot, graphite, talc and


background image

60

kaolin as fillers meet potential requirements to developed materials more full, i.e.
these fillers improve heat- and electrical conductivity CPM and, thereby, reduce
temperature and size of a charge of a static electricity in a friction zone that promotes
decrease in factor of a friction. Introduction not scarce and cheap mineral fillers, such
as talc and kaolin, at the expense of their high dielectric properties, leads to density
increase triboelectric charges.

Considering the aforesaid, we reveal the basic laws of change of properties of

compositions from a kind and the maintenance fillers and are developed on this basis
optimal structures antifrictional both is antifriction-wearproof composite
polypropylene and polyethylene materials with application in quality fillers mineral,
carbon-graphite and fibrous components. Physical-mechanical and tribotechnical
properties of antifrictional and antifriction-wearproof composite polypropylene and
polyethylene materials are shown in tab. 1.

Table 1

Properties of antifrictional and is antifriction-wearproof composite

polypropylene and polyethylene materials, filled with non activated (numerator)

and mechanically activated (denominator) additives

Indicators

Composite polymeric materials

APEC-1 APEC-2 AWPEC-1 AWPEC-2 APPC-1 APPC-2 AWPPC-1 AWPPC-2

Breaking point at
a bend, MPa

33,4
40,3

35,5
42,6

40,9
49,0

37,7
45,3

87,3

105,0

90,1

115,2

98,4

118,5

93,3

112,5

Impact strength,
kJ/m

2

17,5
20,3

21,3
25,7

27,3
32,4

23,0
27,3

93,1

112,4

97,3

117,5

107,5
128,1

103,7
125,4

Hardness on
Brinell, MPa

55,1
66,4

58,4
70,5

51,5
62,4

49,3
60,1

77,2
92,5

80,3
97,5

77,1
93,2

73,8
89,3

Elasticity module
at a bend, GPa

0,62
0,75

0,65
0,78

0,75
0,90

0,71
0,85

1,65
1,81

1,85
2,05

2,0

2,25

1,7
2,0

Friction factor, f

0,28
0,27

0,29
0,28

0,32
0,31

0,35
0,33

0,26
0,25

0,27
0,26

0,28
0,27

0,29
0,28

Intensity of wear,

І

·10

10

6,7
5,4

6,5
5,2

5,3
4,0

5,6
4,5

3,23

2,7

3,12

2,5

2,6
2,3

2,8

2,45

Temperature in
friction zone, K

321
315

315
310

313
308

316
312

319
314

306
300

308
301

311
303

Value of charge
of static
electricity, Q·10

-7

,

Kl

23,7
22,2

20,3
19,3

16,7
15,1

20,2
19,4

19,1
18,4

17,3
16,1

12,3
11,0

17,4
16,2

The note: values

І

and f at P = 0,02 MPa, V = 2,0 km/s; AWCPM are obtained on the base of additives and

polymer binders on thermal extruder mixer.

Manufacturing of products from the established optimum compoundings of

antifrictional and wearproof polymeric compositions, certainly, demands a right
choice of technological modes of formation. The most widespread method of
processing of polymers and compositions in products is molding under pressure at
which the polymeric composition is transferred to a plastic condition and is injected
under pressure into an injection molding.


background image

61

Research of influence of technological parameters of moulding under pressure

on physical-mechanical and tribotechnical properties of the composite polymeric
materials filled not activated and mechanically activated fillers. It is known that
properties of composite polymeric materials essentially depend on technology of their
manufacturing and processing.

Existing pins working structures quickly wear out in the course of work in the

conditions of frictional interaction with cotton raw and do not provide their
durability, working capacity and efficiency.

Therefore it was expedient to develop effective technologies of reception

AWCPM, filled mechanically activated components, for manufacturing cloddy
details of working structures cotton processing machinery by an establishment of
optimum technological modes of their moulding under pressure.

AWCPM received on a basis non activated and mechanically activated fillers

and polymeric binding on extruder amalgamator with electric heating.

The major technological parameters of moulding under the pressure, influencing

quality of casting of products, are: moulding temperature (

Т

m

) and pressure of

injection (P), speed of filling of the form a material, form temperature (T

f

), time of

endurance of a compression mould under pressure (

τ

в

), conditions and speed of

cooling of a material in the form (

τ

о

).

At research of dependence physical-mechanical and tribotechnic properties

AWCPM from modes of process of moulding under pressure one of parameters
varied, and other parameters left invariable.

On the basis of the received experimental data curves of dependences physical-

mechanical and tribotechnic properties AWCPM on the basis of polypropylene from
moulding modes (fig. 2) were constructed.

The most essential influence on properties AWPPC is rendered by temperature

of moulding and pressure of injection.

As it shown from fig. 2a, the most optimum temperature coming to the

minimum sizes of factor of a friction and intensity of wear process for polypropylene
composites with non activated additives makes 513-523 K.

Similar dependences are received and for a composition filled mechanically

activated with additives (fig. 2b). The increase in all indicators CPM at 25-30 % is
thus observed.

It is necessary to notice that thus optimum melting temperature (Tm = 513-523

K), allowing to receive values optimum physical-mechanical and tribotechnic
characteristics for compositions with mechanically activated fillers, moves to the left,
aside concerning low temperatures (tends to decrease) and makes 503-513 K.

Essential influence on physical-mechanical and tribote

с

hnic properties of

AWPPC puts specific pressure of molding.

With increase of pressure of molding the breaking point and the elasticity

module at a bend, hardness on Brinell of studied materials increase, and shock
durability, factor of a friction and intensity of wear process of composition decrease.

At filling of antifrictional and is antifriction-wearproof polyethylene

compositions mechanically activated mineral, carbon-graphite and fibrous
components, indicators of their melt index a little above in comparison with


background image

62

polyethylene of high density without mechanic activation components. It testifies to
good wettability of a surface of fillers a polymeric matrix.

a)

b)

a - filled with non activated components;

b - filled with mechanically activated components

1-breaking point at a bend 4 - elasticity module at a bend
2-impact strength 5 – coefficient of friction
3-hardness on Brinell 6 - intensity of wear

Fig. 2. Dependences of physical-mechanical and tribotechnical properties of

samples from AWPPC-1 from melt temperature (T

m

)

Apparently from fig. 3, composite polypropylene material filled mechanically

activated with components, possesses more dense packing of disperse for the account
mechanic activation the particles promoting improvement of interphase interactions.

Optimum value of specific pressure of moulding for the composition received

with introduction not activated fillers, is 120-140 MPa, and with introduction


background image

63

mechanically activated fillers specific pressure decreases a little and makes 110-130
MPa. Hence, at moulding AWCPM the temperature of moulding and pressure of
injection should be in limits 503-523 K and 110-140 MPa.

      а      х

300

                                            б     х

300

                                             в    х

300

 

a - the initial composite polypropylene material received at T

r

= 493 K and

Р

= 100 MPa;

b - the composite polypropylene material received without mechanical activation of filler at
optimum technological modes. T

m

= 513

К

and

Р

= 120 MPa;

c - the composite polypropylene material received with mechanical activated fillers at the
optimum technological T

r

= 5 03 K modes and

Р

= 110 MPa

Fig. 3. Microstructure of composite polymeric materials

Thus, studying of influence of technological parameters of processing on

physical-mechanical and tribote

с

hnical properties of AWPPC allowed to develop an

optimum technological mode of receiving qualitative products, the results of which
are shown on table 2.

Table 2

Recommended technological regimes of manufacturing of details from

composite polymeric non activated (numerator) and mechanically activated

(denominator) materials of working structures of cotton machines

composition

material

Pressure

Moulding,

MPa

Moulding

Temperature ,

K

Temperature

of Forms, K

Time of

endurance
of details
in shape, s

Recommend

ed
materials
for
machinery
(mark)

APPC-1

120-125/110-115 493-513/473-493

323-353

20-60

XPP

APPC-2 125-130/115-120

503-523/473-493 323-353 20-60 XPP

APEC-1 90-100/80-90 453-463/

443-453

333-343 20-60 XPP

APEC-2 90-100/80-90 453-463/

443-453

333-353 10-30 XPP

AWPPC-1

130-135/120-125 513-523/503-513

323-353

20-60

XPP, RBD,

OBT

AWPPC-2

135-140/125-130 513-533/503-513

333-343

20-60

XPP, RBD,

OBT

AWPEC-1 100-120/90-110 483-503/473-483 333-353

10-30

XPP


background image

64

AWPEC-2 100-120/90-110 483-503/473-483 333-343

10-30

XPP

Developing of technology of obtaining the composite polymeric materials and

manufacturing details from them for working bodies of cotton processing machines,
the sketch of which is shown on fig.4.

For the purpose of reception CPM and cloddy details from them the flexible

technological line by a moulding method under pressure (fig. 4) is developed.

1-capacity for polymer granules; 2-capacities for powder fillers; 3, 4, 8, 9, 10, 14 - batchers (weight
of measuring tank) for binding; 5-grinder; 6-mixer; 7-mechanic activator; 11-extrusion

mixer with

heating; 12-packing of granules; 13-grinder; 15-molding

machine; 16-compression mold; 17-the

cart for finished articles

Fig. 4. The technological line for obtaining the composite polymeric materials

and cloddy details of working bodies of cotton processing machines

In the fifth chapter

practical and economic aspects of application of the developed

details from CPM (AWPPC, AWPEC, APPC, APEC), made by moulding under the
pressure, rubbing pairs of working structures of the machinery maintained in cotton
processing of the industry are considered (table 3).

Analysis of obtained results show that usage of composite polymer materials

and peg details made of working bodies of cotton proceeding machines from them
increase wear resistance in 1,5-1,8 times, increase the productivity of machines for 7-
14%, reduces power consumption for 5-8%, decrease mechanical damage of cotton
fiber for 0,12-0,28%, decrease damage of seeds for 0,16-0,32%, also eliminate the
possibility of cotton fiber ignition, economize the expensive constructional materials.

Economic effect from application of developed details on basis of thermoplastic

polymers in details of working bodies of cotton processing machines, used for


background image

65

transportation and loading purposes is at Buka cotton proceeding plant is 125 million
soums (2013).

Table 3

Comparative indicators of tests of serial and experimental cloddy working

structures from composite polymeric materials of cotton machinery

Volume

density of a

raw cotton,

kN/m

3

Productivity, t/h

The consumed

Capacity, kw

dispersion

seeds, %

Damage

Fibres, %

serial

experimental

serial

experimental

serial

experimental

serial

experimen

tal

Mobile reloader cotton XPP (splittings from APPC-1)

1,0

7,5

9,0

0,45

0,35

0,16

0,10

0,56

0,16

1,5

10,0

11,5

0,65

0,50

0,22

0,12

0,63

0,18

2,0

11,0

14,0

0,75

0,62

0,25

0,11

0,78

0,22

2,5

15,5

18,0

1,05

0,80

0,30

0,16

1,08

0,30

Disassembler revolt of cotton RBD (splittings from AWPPC-2)

1,0

5,5

6,5

2,4

2,15

1,35

1,1

0,76

0,35

1,5

7,1

8,2

2,7

2,3

1,52

1,4

0,92

0,43

2,0

8,0

10,1

2,9

2,6

1,93

1,67

1,12

0,53

2,5

10,3

12,2

3,2

2,75

2,51

1,98

1,29

0,65

3,0

13,2

15,0

3,45

2,95

2,75

2,2

1,52

0,95

Tunnel diggin machine OBT (splittings from AWPPC-2)

1,0

1,2

1,8

2,5

2,3

1,92

1,5

0,31

0,12

1,5

1,5

2,1

2,85

2,5

2,24

1,79

0,49

0,15

2,0

2,1

2,6

3,0

2,7

2,40

2,05

0,58

0,20

2,5

2,9

3,8

3,4

2,95

2,87

2,13

0,70

0,28

3,0

3,1

4,6

3,7

3,2

3,4

2,5

0,90

0,57

CONCLUSION

1. Physical and chemical bases of creation of the antifrictional and antifriction-

wearproof composite polymeric materials, combining in structure fibrous, mineral
and carbon-graphite fillers, by detection of regularities of a variation largely elastic
strengthening characteristics, factor of a friction and wear from type and
concentration of separately taken fillers are developed, including and a mechanically
activated condition, and also their synergetic mixes.

2. Optimum structures of antifrictional and antifriction-wearproof polypropylene

and polyethylene composite materials (APEC-1, APEC-2, AWPEC-1, AWPEC-2,
APPC-1, APPC-2, AWPPC-1, AWPPC-2), providing their best functionally
important physical-mechanical and operational properties and, respectively, effective
work in the conditions of their interaction with cotton raw in the form of pin workers
of bodies of cotton processing machinery and mechanisms are developed.

3. Consistent patterns of change of antifrictional and antifriction-wearproof

properties of composite polypropylene and polyethylene materials are determined at
frictional interaction with cotton raw from type and the maintenance of fillers. It is


background image

66

revealed that the best indicators on factor of a friction have the polyolefins filled with
carbon-graphite fillers. Mineral fillers increase factor of a friction and at the same
time reduce intensity of wear process, except for such fillers, as talc and kaolin which
have lamellar structure and at which use decrease in factor of a friction is observed.
Effective decrease in intensity of wear process of polymeric composites is observed
also at introduction of fillers of the fibrous type providing high durability and
stability of a material to thermomechanical influence. The established dependences
laid down in a basis of development of technology of receiving products on the basis
of the developed optimum structures of CPM.

4. The technological line is developed for receiving CPM and on their basis of

details of rubbing pairs of working bodies of cotton processing machinery which
allows to receive the composites packed in the form of tablets.

5. Results of IR-, EPR-spectroscopy and x-ray researches established existence

of specific interactions polymeric binding with organic and inorganic components in
CPM. It is revealed that the mechanical activation of fillers (in particular a kaolin,
soot, fiber glass) leads to emergence on a surface of various type of the active
radicals promoting strengthening of interaction of polyolefins with fillers which
regulation allow to vary largely structural and kinetic activity of fillers. Elastic
strengthening characteristics of composites with mechanically activated fillers exceed
traditional composite polymeric materials of identical structure more than for 15-20 %.

6. Researches on optimization of technological parameters of molding under

the pressure of CPM are carried out. It is established that formation physical-
mechanical and the CPM tribotechnical properties is in direct dependence on
technological parameters at their molding under pressure. Thus the most essential
influence put melting temperature and specific pressure of injection of a material, and
duration of endurance of composition in shape under pressure, time of endurance of
products in shape at their cooling and form temperature - insignificant influence.

7. The carried-out comparative tests of developed composite polymer peg details

of working bodies of cotton proceeding machines showed that their application
increases wear resistance in 1,5-1,8 times, productivity of machines - for 7-14 %,
reduces power consumption - for 5-8 %, mechanical damage of fibers - for 0,12-0,28
%, damage of seeds - for 0,16-0,32 %. Economic effect from application of details
from antifrictional and antifriction-wearproof composite materials of working bodies
of cotton processing machines at Buka cotton plant is 125 million soums (2013).






background image

67

ЭЪЛОН

ҚИЛИНГАН

ИШЛАР

РЎЙХАТИ

СПИСОК

ОПУБЛИКОВАННЫХ

РАБОТ

LIST OF PUBLISHED WORKS

I

бўлим

(I

часть

; I part)

1.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.

Состояние

и

перспективы

развития

и

применения

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

в

хлопкоперерабатывающих

машинах

/

Под

ред

.

АН

РУз

М

.

А

.

Аскарова

. –

Ташкент

:

ГУП

«

Фан

ва

тараккиёт

», 2012. – 30

с

.

2.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.

Композиционные

полимерные

материалы

и

методики

определения

их

физико

-

механических

и

триботехнических

характеристик

/

Под

ред

.

А

.

Х

.

Юсупбекова

. –

Ташкент

:

ГУП

«

Фан

ва

тараккиёт

», 2012. – 40

с

.

3.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Ш

.

А

.,

Эминов

Ш

.

О

.,

Ходжикариев

Д

.

М

.,

Бозорбоев

Ш

.

А

.,

Негматова

К

.

С

.

Методы

определения

электрофизических

свойств

полимерных

и

композиционных

материалов

/

Под

ред

.

Р

.

И

.

Абдуллаевой

. –

Ташкент

:

ГУП

«

Фан

ва

тараккиёт

», 2012. – 47

с

.

4.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Бабаханова

М

.

А

.,

Негматов

Ж

.

Н

.,

Ахмедова

Д

.

З

.,

Негматова

М

.

Н

.,

Шодиев

Х

.

Р

.

Методы

испытания

композиционных

полимерных

и

лакокрасочных

материалов

и

покрытий

на

их

основе

/

Под

ред

.

АН

РУз

С

.

С

.

Негматова

. –

Ташкент

:

ГУП

«

Фан

ва

тараккиёт

», 2012. – 48

с

.

5.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.,

Негматов

С

.

С

.

Антифрикционно

-

износостойкие

композиционные

полимерные

материалы

,

работающие

при

взаимодействии

с

волокнистой

массой

/

Под

ред

.

АН

РУз

Р

.

Г

.

Махкамова

. –

Ташкент

: Fan va texnologiya, 2013. – 100

с

.

6.

Гулямов

Г

.,

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Негматов

Н

.

С

.

Техника

на

заготпунктах

сможет

работать

более

эффективно

//

Экономический

вестник

Узбекистана

. –

Ташкент

, 2002. -

5-6. -

С

. 10-11.

7.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Бутаев

Ш

.

О

.

Разработка

и

экономическая

эффективность

механоактиватора

//

Композиционные

материалы

. –

Ташкент

,

2008. -

4. -

С

.75-77.

8.

Негматова

К

.

С

.,

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Лысенко

А

.

М

.,

Бабаев

З

.

И

.

Разработка

конструкции

механоактиватора

для

получения

высококачественных

наполнителей

//

Композиционные

материалы

. -

Ташкент

, 2009. -

3. -

С

.64-65.

9.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.

Исследование

влияния

технологических

параметров

литья

под

давлением

на

структуру

композиционных

полимерных

материалов

//

Композиционные

материалы

. –

Ташкент

, 2009.-

3.-

С

.12-13.

10.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.

Исследование

влияния

технологических

параметров

литья

под

давлением

на

физико

-

механические

и

триботехнические

свойства

композиционных

полимерных

материалов

//

Композиционные

материалы

. –

Ташкент

, 2009. -

3. -

С

.20-23.

11.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Условия

эксплуатации

хлопковых

машин

и

механизмов

для

уборки

и

переработки

хлопка

-

сырца

,

возможные

пути

повышения

их

работоспособности

и

эффективности

путем

применения


background image

68

композиционных

материалов

//

Композиционные

материалы

. –

Ташкент

, 2009. -

3. -

С

.56-59.

12.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Корреляционные

зависимости

свойств

композиционных

полимерных

материалов

от

технологических

параметров

литья

под

давлением

//

Композиционные

материалы

. –

Ташкент

,

2009. -

4. –

С

.24-28.

13.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Детали

из

конструкционных

полимерных

материалов

для

рабочих

органов

хлопковых

машин

и

механизмов

//

Вестник

ТашГТУ

. –

Ташкент

, 2009. -

3-4. –

С

. 212-215.

14.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.,

Мусабеков

Д

.

Х

.

Оптимальные

технологические

режимы

формирования

деталей

из

композитов

//

Композиционные

материалы

. -

Тащкент

, 2010. -

1. –

С

.44-45.

15.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.

Исследование

температуры

и

величины

электростатического

заряда

,

возникающих

при

взаимодействии

композиционных

полимерных

материалов

с

хлопком

-

сырцом

//

ДАН

РУз

. -

Тащкент

, 2010. -

3. -

С

.80-83.

16.

Абед

Негматова

Н

.

С

.

Исследование

свойств

полимерных

композиционных

материалов

функционального

назначения

//

Узб

.

хим

.

журнал

.

-

Ташкент

, 2010. -

4. -

С

.44 - 46.

17.

Гулямов

Г

.

Г

.,

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.

Влияние

условий

эксплуатации

на

работоспособность

деталей

из

композиционных

полимерных

материалов

рабочих

органов

машин

и

механизмов

//

Композиционные

материалы

. –

Ташкент

, 2010. -

2. –

С

.66-72.

18.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Исследование

влияния

деталей

из

композиционных

полимерных

материалов

рабочих

органов

хлопковых

машин

на

неравномерность

выдачи

хлопка

-

сырца

//

Композиционные

материалы

. –

Ташкент

, 2010. -

3. –

С

.44-49.

19.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Влияние

условий

эксплуатации

хлопковых

машин

на

коэффициент

трения

пары

композит

-

хлопок

//

Вестник

ТашГТУ

. –

Ташкент

, 2010. -

4. –

С

.101-106.

20.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Антифрикционно

износостойкие

композиционные

полимерные

материалы

//

Академический

журнал

Западной

Сибири

. –

Тюмень

, 2011.-

2. –

С

.61-62.

21.

Гулямов

Г

.

Г

.,

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Ходжикариев

Д

.

М

.,

Бозорбоев

Ш

.

А

.,

Эминов

Ш

.

О

.,

Арипова

А

.

А

.

Конструкционные

композиционные

полимерные

материалы

функционального

назначения

//

Композиционные

материалы

. -

Ташкент

, 2011. -

4. –

С

. 39-41.

22.

Nodira Abed-Negmatova. Jakhongir Negmatov, Giyoz Gulyamov, Aziz

Yuldashev, Shersod Eminov, Shukhrat Bozorboev, Akida Aripova, Shukurullo
Negmatov, Dilshod Xojimuradov

.

Composite Polymer Materials And The Details

Made of Them For Cotton Machines and Mechanisms// Advanced Materials
Research. Trans Tech Publications. – Switzerland, 2012. - Vol. 413. –

рр

. 535-538.

23.

Dilshod Musabekov Nodira Abed-Negmatova, Giyoz Gulyamov, Anvar

Shernaev, Dilshod Khojimuradov, Sayibjan Negmatov

.

Effecftive Composite

Materials For Friction Pairs Of Working Bodies Of Cotton Machines// Advanced


background image

69

Materials Research. Trans Tech Publications. – Switzerland, 2012. - Vol. 413. –

рр

.

548-550.

24.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Г

.,

Ходжикариев

Д

.

М

.

Влияние

минеральных

наполнителей

на

физико

-

механические

свойства

полиэтилена

//

Композиционные

материалы

. -

Ташкент

, 2012. -

2. –

С

. 67-69.

25.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.

Роль

молекулярно

-

механо

-

электрической

теории

в

триботехнике

и

возможности

её

использования

в

выборе

полимеров

и

наполнителей

для

разработки

композиционных

полимерных

материалов

,

работающих

при

взаимодействии

с

хлопком

-

сырцом

//

Композиционные

материалы

. -

Ташкент

, 2012. -

3. –

С

.17-23.

26.

Ходжикариев

Д

.

М

.,

Гулямов

Г

.

Г

.,

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Бозорбоев

Ш

.

А

.,

Эминов

Ш

.

О

.

Влияние

углеграфитовых

наполнителей

на

триботехнические

свойства

полиэтилена

высокой

плотности

//

Композиционные

материалы

. -

Ташкент

, 2012. -

3. –

С

. 82-83.

27.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Г

.

Антифрикционно

-

износостойкие

композиционные

полимерные

материалы

на

основе

полипропилена

для

деталей

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

//

Композиционные

материалы

, 2012. -

4. –

С

.32-35.

28.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.

Особенности

контактного

взаимодействия

композиционных

полимерных

материалов

с

хлопком

-

сырцом

в

процессе

трения

//

Проблемы

механики

. -

Ташкент

, 2012. -

3. –

С

.39-45.

29.

Abed-Negmatova N.S., Negmatov S.S., Gulyamov G., Negmatov J.N.

Antifriction Wear-Resistant Composite Materials and Details Made From Them For
Working Bodies of Cotton Machines And Mechanisms// Advanced Materials
Research. Trans Tech Publications, Switzerland, 2013. - Vol. 616-618. –

рр

. 2005-

2008.

30.

Abed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Negmatov S.S., Hodzhikariev D.M.,

Negmatov J.N., Eminov Sh., Bozorboev Sh., Aripova A, Negmatova M.I. Durability
Of Composite Polymer Materials Working In Contact With Pulp// AIP Conference
Proceedings. 1459. Published by the American Institute of Physics, USA, 2013. Vol.
112. –

рр

. 283-285.

31.

Negmatov S.S., Shernaev A.N., Gulyamov G., Abed-Negmatova N.S.,

Saidov M.M., Musabekov D.H. Negmatov Sh.S., Negmatova M.I. Wear- Resistant
Polymer Composite Filled With Finely Dispersed Wood and Carbon Graphite
Powders // AIP Conference Proceedings. 1459. Published by the American Institute
of Physics, USA, 2013. - Vol. 112. –

рр

. 329-331.

32.

Yuldashev A.Kh., Negmatov S.S., Abed-Negmatova N.S., Abdurakhmanov

A.G., Bozorboev Sh., Eminov Sh., Khodzhikariev D.M., Melt index of Low-Density
Polyethylene and its effect on Rotational Milding// AIP Conference Proceedings.
1459. Published by the American Institute of Physics, USA, 2013. - Vol. 112. –

рр

.

319-322.

33.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Г

.

Антифрикционные

композиционные

полимерные

материалы

на

основе

полиолефинов

и

органических

и

неорганических

ингредиентов

//

Композиционные

материалы

. -

Ташкент

, 2013. -

2. –

С

.50-53.


background image

70

34.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Г

.

Технология

получения

композиционных

полимерных

материалов

и

колковых

деталей

из

них

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

//

Композиционные

материалы

. -

Ташкент

, 2013. -

3. –

С

.55-60.

35.

Abed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Negmatov S., Negmatov J., Abed

Sh., Negmatova

М

. Polymer Composite Materials Of Functional Purpose On

The Basis Of Polyethylene//

 

Advanced Materials Research. Trans Tech

Publications, Switzerland, 2014. - Vol. 906. –

р

p. 481-486.

 

 

Патентлар

(

патенты

;

ра

t

е

nts)

36.

Патент

РУз

04228.

Антифрикционно

-

износостойкая

полимерная

композиция

/

Негматов

С

.

С

.,

Норкулов

А

.

А

.,

Гулямов

Г

.,

Махмудов

Х

.

Х

.,

Абед

-

Негматова

Н

.

С

. //

Расмий

ахборотнома

. - 2010. -

9.

II

бўлим

(II

часть

; II part)

37.

А

bed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Musabekov D.H., Negmatov Sh.S.

The use of mineral recourses in the development of antifriction wear-resistant
composite materials//

Ресурсовоспроизводящие

,

малоотходные

и

природоохранные

технологии

освоения

недр

:

Материалы

IX

Международной

конференции

13-19

сентября

2010. –

Москва

(

Россия

) –

Котону

(

Бенин

), 2010.-

С

.407-409.

38.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Беккулов

Б

.,

Негматов

Ш

.

С

.,

Гулямов

Г

.,

Кадыров

Ш

.

Б

.

Создание

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

//

Технологии

переработки

местного

сырья

и

продуктов

:

Тез

.

докл

.

Респ

.

науч

.

техн

.

конф

. 22-23

октября

2009. –

Ташкент

, 2009.-

С

.7-8.

39.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Конструирование

антифрикционных

и

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

//

Кимёнинг

долзарб

муаммолари

:

Респ

.

илм

.

амал

.

конф

.

Материаллари

. 6-7

ноября

2009. -

Самарканд

, 2009.-

С

. 39-40.

40.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Технология

изготовления

деталей

из

конструкционных

полимерных

материалов

рабочих

органов

сельскохозяйственных

машин

//

Экологически

чистые

ресурсосберегающие

технологии

выращивания

,

хранения

и

переработки

сельскохозяйственной

продукции

:

Тез

.

докл

.

Респ

.

науч

.

прак

.

конф

. 18-19

декабря

2009. -

Ташкент

,

2009. –

С

.71-74.

41.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Энергосберегающая

технология

получения

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

материалов

//

Актуальные

проблемы

химии

высокомолекулярных

соединений

:

Тез

.

докл

.

Респ

.

науч

.

практ

.

конф

. 9-10

апреля

2010. –

Бухара

, 2010. –

С

.109 - 110.

42.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Выбор

оптимального

технологического

режима

литья

под

давлением

деталей

из

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

//

Композиционные

материалы

на

основе

техногенных

отходов

и

местного

сырья

:


background image

71

состав

,

свойства

и

применение

:

Тез

.

докл

.

Респ

.

науч

.

техн

.

конф

. 15-16

апреля

2010. –

Ташкент

, 2010. –

С

.240 - 241.

43. Abed-Negmatova N.S., Musabekov D.

К

h., Gulyamov G., Negmatov Sh. S,

Negmatova M.I, Kodirov Sh..B., Sobirov

А

.B. Developing of antifriction wear-

resistant polymer composite materials and products from them for working bodies of
facilities of mechanization of the cotton industry// European Polymer Congress 2011,
XII Congress of he Specialized Group of Polymers, June 26-July 1, 2011, Granada,
Spain. –

рр

.1016.

44. Musabekov D.

К

h., Abed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Negmatov S S.,

Shernaev A.N., Kodirov Sh.B, Sobirov B.B

.

Developing of wood polymer composite

materials and sliding bearing for cotton ma

с

hines and mechanisms// European

Polymer Congress 2011, XII Congress of he Specialized Group of Polymers, June
26-July 1, 2011, Granada, Spain. –

рр

.1017.

45.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.,

Эминов

Ш

.,

Бозорбоев

Ш

.

Антифрикционно

износостойкие

композиты

на

основе

полипропилена

//

Новые

композиционные

материалы

на

основе

местного

и

вторичного

сырья

:

Матер

.

Межд

.

науч

.

техн

.

конф

. –

Ташкент

, 2011. –

С

.103-104.

46.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Прочность

конструкционных

полимерных

композиционных

материалов

функционального

назначения

//

Актуальные

проблемы

инновационных

технологий

химической

,

нефтегазовой

и

пищевой

промышленности

:

Сб

.

тр

.

Респ

.

науч

.

техн

.

конф

. 19-20

октября

2011.

Ташкент

,

ТХТИ

, 2011. –

С

. 32-33.

47.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Применение

полимерных

композиционных

материалов

в

деталях

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

//

Современные

проблемы

полимерной

науки

:

Матер

.

Респ

.

науч

.

конф

.,

посвященной

95-

летию

академика

Х

.

У

.

Усманова

. 20-

21

октября

2011. –

Ташкент

,

НУУз

, 2011. –

С

.119-121.

48.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Кадыров

Ш

.

Б

.,

Негматов

Ш

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Прочностные

свойства

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

материалов

на

основе

полиолефинов

//

Наука

о

полимерах

:

вклад

в

инновационное

развитие

экономики

:

Сб

.

тез

.

докл

.

Межд

.

научн

.

практ

.

конф

.

8-10

ноября

2011. –

Ташкент

:

ИХФП

АН

РУз

, 2011. –

С

. 184-186.

49

.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Энергосберегающая

технология

получения

антифрикционных

и

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

на

основе

полиолефинов

//

Зеленая

химия

в

интересах

устойчивого

развития

:

Матер

. I

Республ

.

конф

.

с

международным

участием

. 26-28

марта

2012. –

Самарканд

:

СамГУ

, 2012. –

С

.111-112.

50.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Негматов

С

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Г

.,

Бозорбоев

Ш

.

А

.,

Негматов

Ж

.

Н

.,

Эминов

Ш

.

О

.,

Негматов

Ш

.

С

.,

Ходжикариев

Д

.

М

.,

Арипова

А

.

А

.

Эффективная

технология

получения

композиционных

полимерных

материалов

и

колковых

деталей

для

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

и

механизмов

//

Современные

материалы

,

техника

и

технологии

в

машиностроении

:

Сб

.

ст

.

Межд

.

науч

.

практ

.

конф

. 19-20

апреля

2012.-

Андижан

, 2012. –

С

.281-287.


background image

72

51.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Антифрикционно

-

износостойкие

композиционные

материалы

на

основе

полиолефинов

и

органических

и

неорганических

ингредиентов

для

деталей

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

//

Новые

композиционные

материалы

на

основе

органических

и

неорганических

ингредиентов

:

Матер

.

Респ

.

науч

.

техн

.

конф

. 27-28

сентября

2012. –

Ташкент

,

ГУП

«

Фан

ва

тараккиёт

», 2012. –

С

.13-14.

52. Abed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Negmatov S.S., Hodzhikariev D.M.,

Negmatov J.N., Eminov Sh., Bozorboev Sh., Aripova A, Negmatova M.I. Durability
Of Composite Polymer Materials Working In Contact With Pulp// 6

th

International

conference Times of Polymers (TOP) & Composites/ Book of abstracts. 10-14 june
2012 Ischia (Italy). -

рр

.46.

53.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

Негматова

Н

.

С

.,

Эминов

Ш

.

Ш

.,

Бозорбоев

Ш

.

А

.,

Арипова

А

.

А

.

Реологические

свойства

композиционных

материалов

и

порошковых

минеральных

ингредиентов

//

Композицион

курилиш

материаллари

назарияси

ва

инновацион

технологиялар

:

Республика

микёсидаги

илмий

-

амалий

конференция

материаллари

. 2012

йил

20-21

декабр

. -

Тошкент

,

2012. –

Б

.72-74.

54.

Бозорбоев

Ш

.

А

.,

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.,

Икрамов

Н

.

А

.

Антифрикционные

конструкционные

полимерные

материалы

на

основе

полиолефинов

//

Ишлаб

чиқаришдаги

машиналар

ва

механик

жиҳозлар

инновацион

технологиялари

,

ютуқ

ва

вазифалар

:

Республика

илмий

ва

илмий

-

техник

анжумани

материаллари

. 2013

йил

17

апрел

. –

Фарғона

, 2013. –

Б

.12-13.

55.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Машиностроительные

детали

из

антифрикционно

-

износостойких

композиционных

полимерных

материалов

для

рабочих

органов

хлопкоперерабатывающих

машин

//

Инновации

и

инновационные

технологии

на

производстве

и

в

высшем

образовании

:

Матер

.

Респуб

.

науч

.

практ

.

конф

. 16-17

мая

2013

г

. –

Андижан

, 2013. -

Т

.2. -

С

.198-201.

56. Abed-Negmatova N., Gulyamov G., Negmatov S., Negmatov J., Bozorboev

Sh., Eminov Sh., Ikramov N. Research and development of composite powder
polymer materials and production of cotton machine parts on their bases// The
Proccedings of the 1 st International Porous and Powder Materials Symposium and
Exhibition PPM 2013, 3-6 September 2013. – Izmir (Turkey). –

рр

. 871-876.

57. Abed-Negmatova N., Gulyamov G., Negmatov S., Negmatov J., Bozorboev

Sh., Eminov Sh., Ikramov N. Research and development of composite powder
polymer materials and production of cotton machine parts on their bases// The
abstracts of the 1st International Porous and Powder Materials Symposium and
Exhibition PPM 2013, 3-6 September 2013. – Izmir (Turkey). –

рр

. 172.

58.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.

Разработка

оптимальных

составов

и

эффективной

технологии

получения

композиционных

полимерных

материалов

и

деталей

из

них

для

хлопкоперерабатывающих

машин

//

Ресурсо

-

и

энергосберегающие

,

экологически

безвредные

композиционные

материалы

:

Матер

.

Межд

.

науч

.

техн

.

конф

. 19-21

сентября

2013. –

Ташкент

:

ГУП

«

Фан

ва

тараккиёт

», 2013. –

С

.20-22.

59.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Г

.,

Махкамов

Р

.

Г

.,

Юсупбеков

А

.

Х

.

Антифрикционно

-

износостойкие

полимерные

композиционные

материалы

для


background image

73

деталей

рабочих

органов

машин

,

взаимодействующих

с

хлопком

-

сырцом

//

Актуальные

проблемы

науки

о

полимерах

:

Тез

.

Межд

.

науч

.

практ

.

конф

. 5-7

ноября

2013. –

Ташкент

, 2013. –

С

.161-164.

60. Abed-Negmatova N.S. Polymer Composite Materials of Functional Purpose

On The Basis Of Polyethylene//The abstracts of the 2014 Spring world congress on
Engineering and Technology (SCET 2014). 16-18 April, 2014 Shanghai (China).

р

. 25.

61.

Абед

-

Негматова

Н

.

С

.,

Гулямов

Г

.

Композиционные

полимерные

материалы

для

деталей

хлопкоперерабатывающих

машин

//

Перспективы

науки

и

производства

химической

технологии

в

Узбекистане

:

Матер

.

науч

.

техн

.

конф

. 23-24

мая

2014. –

Навои

, 2014. -

С

.108-109.


































background image

74


Автореферат

Композицион

материаллар

журнали

таҳририятида

таҳририятдан

ўтказилди

(17.11.2014

йил

).




































Босишга

рухсат

этилди

: 20.11.2014

Ҳажми

: 4,5.

Адади

: 100 .

Буюртма

:

58

NTTS "KOMPOZIT"

босмахонасида

босилди

.

Тошкент

шаҳри

,

Мирзо

-

Ғолиб

кўчаси

, 7

а

-

уй

.


background image

75





















































background image

76




























Bibliografik manbalar

Абед-Негматова Н.С. Состояние и перспективы развития и применения антифрикционно-износостойких композиционных полимерных материалов в хлопкоперерабатывающих машинах/ Под ред. АН РУз М.А. Аскарова. -Ташкент: ГУП «Фан ва тараккиёт», 2012. - 30 с.

Абед-Негматова Н.С. Композиционные полимерные материалы и методики определения их физико-механических и триботехнических характеристик/ Под ред. А.Х. Юсупбекова. - Ташкент: ГУП «Фан ва тараккиёт», 2012. - 40 с.

Абед-Негматова Н.С., Ш.А., Эминов Ш.О., Ходжикариев Д.М., Бозорбоев Ш.А., Негматова К.С. Методы определения электрофизических свойств полимерных и композиционных материалов/ Под ред. Р.И. Абдуллаевой. - Ташкент: ГУП «Фан ва тараккиёт», 2012. - 47 с.

Абед-Негматова Н.С., Бабаханова М.А., Негматов Ж.Н., Ахмедова Д.З., Негматова М.Н., Шодиев Х.Р. Методы испытания композиционных полимерных и лакокрасочных материалов и покрытий на их основе/ Под ред. АН РУз С.С. Негматова. - Ташкент: ГУП «Фан ва тараккиёт», 2012. - 48 с.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г., Негматов С.С. Антифрикционноизносостойкие композиционные полимерные материалы, работающие при взаимодействии с волокнистой массой/ Под ред. АН РУз Р.Г. Махкамова. -Ташкент: Fan va texnologiya, 2013. - 100 с.

Гулямов Г., Абед-Негматова Н.С., Негматов Н.С. Техника на заготпунктах сможет работать более эффективно// Экономический вестник Узбекистана. - Ташкент, 2002. - № 5-6. - С. 10-11.

Абед-Негматова Н.С., Бутаев Ш.О. Разработка и экономическая эффективность механоактиватора// Композиционные материалы. - Ташкент, 2008. - №4. - С.75-77.

Негматова КС., Абед-Негматова Н.С., Лысенко А.М., Бабаев З.И. Разработка конструкции механоактиватора для получения высококачественных наполнителей// Композиционные материалы. - Ташкент, 2009. - №3. - С.64-65.

Абед-Негматова Н.С. Исследование влияния технологических параметров литья под давлением на структуру композиционных полимерных материалов// Композиционные материалы. - Ташкент, 2009,- №3.- С.12-13.

Абед-Негматова Н.С. Исследование влияния технологических параметров литья под давлением на физико-механические и триботехнические свойства композиционных полимерных материалов// Композиционные материалы. - Ташкент, 2009. - №3. - С.20-23.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Условия эксплуатации хлопковых машин и механизмов для уборки и переработки хлопка-сырца, возможные пути повышения их работоспособности и эффективности путем применения композиционных материалов// Композиционные материалы. - Ташкент, 2009. -№3. -С.56-59.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Корреляционные зависимости свойств композиционных полимерных материалов от технологических параметров литья под давлением// Композиционные материалы. - Ташкент, 2009. - № 4. - С.24-28.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Детали из конструкционных полимерных материалов для рабочих органов хлопковых машин и механизмов// Вестник ТашГТУ. - Ташкент, 2009. - № 3-4. - С. 212-215.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г., Мусабеков Д.Х. Оптимальные технологические режимы формирования деталей из композитов// Композиционные материалы. - Ташкент, 2010. - № 1. - С.44-45.

Абед-Негматова Н.С. Исследование температуры и величины электростатического заряда, возникающих при взаимодействии композиционных полимерных материалов с хлопком-сырцом// ДАН РУз. -Ташкент, 2010. - № 3. - С.80-83.

Абед-Негматова Н.С. Исследование свойств полимерных композиционных материалов функционального назначения// Узб. хим. журнал. - Ташкент, 2010. - № 4. - С.44 - 46.

Гулямов Г.Г., Абед-Негматова Н.С. Влияние условий эксплуатации на работоспособность деталей из композиционных полимерных материалов рабочих органов машин и механизмов// Композиционные материалы. -Ташкент, 2010. - № 2. - С.66-72.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Исследование влияния деталей из композиционных полимерных материалов рабочих органов хлопковых машин на неравномерность выдачи хлопка-сырца// Композиционные материалы. -Ташкент, 2010. - № 3. - С.44-49.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Влияние условий эксплуатации хлопковых машин на коэффициент трения пары композит-хлопок// Вестник ТашГТУ. - Ташкент, 2010. - № 4. -С. 101 -106.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Антифрикционно износостойкие композиционные полимерные материалы// Академический журнал Западной Сибири. - Тюмень, 2011,- №2. - С.61-62.

Гулямов Г.Г., Абед-Негматова Н.С., Ходжикариев Д.М., Бозорбоев Ш.А., Эминов Ш.О., Арипова А.А. Конструкционные композиционные полимерные материалы функционального назначения// Композиционные материалы. - Ташкент, 2011. - № 4. -С. 39-41.

Nodira Abed-Negmatova. Jakhongir Negmatov, Giyoz Gulyamov, Aziz Yuldashev, Shersod Eminov, Shukhrat Bozorboev, Akida Aripova, Shukurullo Negmatov, Dilshod Xojimuradov. Composite Polymer Materials And The Details Made of Them For Cotton Machines and Mechanisms// Advanced Materials Research. Trans Tech Publications. - Switzerland, 2012. - Vol. 413. - pp. 535-538.

Dilshod Musabekov Nodira Abed-Negmatova, Giyoz Gulyamov, Anvar Shernaev, Dilshod Khojimuradov, Sayibjan Negmatov. Effecftive Composite Materials For Friction Pairs Of Working Bodies Of Cotton Machines// Advanced Materials Research. Trans Tech Publications. - Switzerland, 2012. - Vol. 413. - pp. 548-550.

Абед-Негматова H.C., Гулямов Г.Г., Ходжикариев Д.М. Влияние минеральных наполнителей на физико-механические свойства полиэтилена// Композиционные материалы. - Ташкент, 2012. - № 2. - С. 67-69.

Абед-Негматова Н.С. Роль молекулярно-механо-электрической теории в триботехнике и возможности её использования в выборе полимеров и наполнителей для разработки композиционных полимерных материалов, работающих при взаимодействии с хлопком-сырцом// Композиционные материалы. - Ташкент, 2012. - №3. - С.17-23.

Ходжикариев Д.М., Гулямов Г.Г., Абед-Негматова Н.С., Бозорбоев Ш.А., Эминов Ш.О. Влияние углеграфитовых наполнителей на триботехнические свойства полиэтилена высокой плотности// Композиционные материалы. - Ташкент, 2012. - № 3. -С. 82-83.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г.Г. Антифрикционно-износостойкие композиционные полимерные материалы на основе полипропилена для деталей рабочих органов хлопкоперерабатывающих машин// Композиционные материалы, 2012. - № 4. - С.32-35.

Абед-Негматова Н.С. Особенности контактного взаимодействия композиционных полимерных материалов с хлопком-сырцом в процессе трения// Проблемы механики. - Ташкент, 2012. - №3. - С.39-45.

Abed-Negmatova N.S., Negmatov S.S., Gulyamov G., Negmatov J.N. Antifriction Wear-Resistant Composite Materials and Details Made From Them For Working Bodies of Cotton Machines And Mechanisms// Advanced Materials Research. Trans Tech Publications, Switzerland, 2013. - Vol. 616-618. - pp. 2005-2008.

Abed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Negmatov S.S., Hodzhikariev D.M., Negmatov J.N., Eminov Sh., Bozorboev Sh., Aripova A, Negmatova M.I. Durability Of Composite Polymer Materials Working In Contact With Pulp// AIP Conference Proceedings. 1459. Published by the American Institute of Physics, USA, 2013. Vol. 112. - pp. 283-285.

Negmatov S.S., Shernaev A.N., Gulyamov G., Abed-Negmatova N.S., Saidov M.M., Musabekov D.H. Negmatov Sh.S., Negmatova M.I. Wear- Resistant Polymer Composite Filled With Finely Dispersed Wood and Carbon Graphite Powders // AIP Conference Proceedings. 1459. Published by the American Institute of Physics, USA, 2013. - Vol. 112. - pp. 329-331.

Yuldashev A.Kh., Negmatov S.S., Abed-Negmatova N.S., Abdurakhmanov A.G., Bozorboev Sh., Eminov Sh., Khodzhikariev D.M., Melt index of Low-Density Polyethylene and its effect on Rotational Milding// AIP Conference Proceedings. 1459. Published by the American Institute of Physics, USA, 2013. - Vol. 112. - pp. 319-322.

Абед-Негматова H.C., Гулямов Г.Г. Антифрикционные композиционные полимерные материалы на основе полиолефинов и органических и неорганических ингредиентов// Композиционные материалы. -Ташкент, 2013. - № 2. - С.50-53.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г.Г. Технология получения композиционных полимерных материалов и колковых деталей из них рабочих органов хлопкоперерабатывающих машин// Композиционные материалы. -Ташкент, 2013. - № 3. - С.55-60.

Abed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Negmatov S., Negmatov J., Abed Sh., Negmatova M. Polymer Composite Materials Of Functional Purpose On The Basis Of Polyethylene// Advanced Materials Research. Trans Tech Publications, Switzerland, 2014. - Vol. 906. - pp. 481-486.

Патент РУз № 04228. Антифрикционно-износостойкая полимерная композиция/ Негматов С.С., Норкулов А.А., Гулямов Г., Махмудов XX., Абед-Негматова Н.С. // Расмий ахборотнома. - 2010. - № 9.

Abed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Musabekov D.H., Negmatov Sh.S. The use of mineral recourses in the development of antifriction wear-resistant composite materials// Ресурсовоспроизводящие, малоотходные и природоохранные технологии освоения недр: Материалы IX Международной конференции 13-19 сентября 2010. - Москва (Россия) - Котону (Бенин), 2010.-С.407-409.

Абед-Негматова Н.С., Беккулов Б., Негматов Ш.С., Гулямов Г., Кадыров Ш.Б. Создание антифрикционных и антифрикционно-износостойких композиционных полимерных материалов// Технологии переработки местного сырья и продуктов: Тез. докл. Респ. науч. техн. конф. 22-23 октября 2009. -Ташкент, 2009,- С.7-8.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Конструирование антифрикционных и износостойких композиционных полимерных материалов// Кимёнинг долзарб муаммолари: Респ. илм. амал. конф. Материаллари. 6-7 ноября 2009. -Самарканд, 2009,- С. 39-40.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Технология изготовления деталей из конструкционных полимерных материалов рабочих органов сельскохозяйственных машин// Экологически чистые ресурсосберегающие технологии выращивания, хранения и переработки сельскохозяйственной продукции: Тез. докл. Респ. науч. прак. конф. 18-19 декабря 2009. - Ташкент, 2009.-С.71-74.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Энергосберегающая технология получения антифрикционно-износостойких композиционных материалов// Актуальные проблемы химии высокомолекулярных соединений: Тез. докл. Респ. науч, практ. конф. 9-10 апреля 2010. - Бухара, 2010. - С. 109 - 110.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Выбор оптимального технологического режима литья под давлением деталей из антифрикционных и антифрикционно-износостойких композиционных полимерных материалов// Композиционные материалы на основе техногенных отходов и местного сырья: состав, свойства и применение: Тез. докл. Респ. науч. техн. конф. 15-16 апреля 2010. - Ташкент, 2010. - С.240 - 241.

Abed-Negmatova N.S., Musabekov D.Kh., Gulyamov G., Negmatov Sh. S, Negmatova M.I, Kodirov Sh..B., Sobirov A.B. Developing of antifriction wearresistant polymer composite materials and products from them for working bodies of facilities of mechanization of the cotton industry// European Polymer Congress 2011, XII Congress of he Specialized Group of Polymers, June 26-July 1, 2011, Granada, Spain. - pp.1016.

Musabekov D. Kh., Abed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Negmatov S S., Shernaev A.N., Kodirov Sh.B, Sobirov B.B. Developing of wood polymer composite materials and sliding bearing for cotton machines and mechanisms// European Polymer Congress 2011, XII Congress of he Specialized Group of Polymers, June 26-July 1, 2011, Granada, Spain, -pp.1017.

Абед-Негматова H.C., Гулямов Г., Эминов Ш., Бозорбоев Ш. Антифрикционно износостойкие композиты на основе полипропилена// Новые композиционные материалы на основе местного и вторичного сырья: Матер. Межд. науч. техн. конф. -Ташкент, 2011. -С.103-104.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Прочность конструкционных полимерных композиционных материалов функционального назначения// Актуальные проблемы инновационных технологий химической, нефтегазовой и пищевой промышленности: Сб. тр. Респ. науч. техн. конф. 19-20 октября 2011. - Ташкент, ТХТИ, 2011.-С. 32-33.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Применение полимерных композиционных материалов в деталях рабочих органов хлопкоперерабатывающих машин// Современные проблемы полимерной науки: Матер. Респ. науч, конф., посвященной 95-летию академика Х.У. Усманова. 20-21 октября 2011. - Ташкент, НУУз, 2011. - С.119-121.

Абед-Негматова Н.С., Кадыров Ш.Б., Негматов Ш.С., Гулямов Г. Прочностные свойства антифрикционно-износостойких композиционных материалов на основе полиолефинов// Наука о полимерах: вклад в инновационное развитие экономики: Сб. тез. докл. Межд. научн. практ. конф. 8-10 ноября 2011. - Ташкент: ИХФП АН РУз, 2011. - С. 184-186.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Энергосберегающая технология получения антифрикционных и антифрикционно-износостойких композиционных полимерных материалов на основе полиолефинов// Зеленая химия в интересах устойчивого развития: Матер. I Республ. конф, с международным участием. 26-28 марта 2012. - Самарканд: СамГУ, 2012. -С.111-112.

Абед-Негматова Н.С., Негматов С.С., Гулямов Г.Г., Бозорбоев Ш.А., Негматов Ж.Н., Эминов Ш.О., Негматов Ш.С., Ходжикариев Д.М., Арипова А.А. Эффективная технология получения композиционных полимерных материалов и колковых деталей для рабочих органов хлопкоперерабатывающих машин и механизмов// Современные материалы, техника и технологии в машиностроении: Сб. ст. Межд. науч, практ. конф. 19-20 апреля 2012.-Андижан, 2012. - С.281-287.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Антифрикционно-износостойкие композиционные материалы на основе полиолефинов и органических и неорганических ингредиентов для деталей рабочих органов хлопкоперерабатывающих машин// Новые композиционные материалы на основе органических и неорганических ингредиентов: Матер. Респ. науч. техн, конф. 27-28 сентября 2012. -Ташкент, ГУП «Фан ва тараккиёт», 2012. -С. 13-14.

Abed-Negmatova N.S., Gulyamov G., Negmatov S.S., Hodzhikariev D.M., Negmatov J.N., Eminov Sh., Bozorboev Sh., Aripova A, Negmatova M.I. Durability Of Composite Polymer Materials Working In Contact With Pulp// 6th International conference Times of Polymers (TOP) & Composites/ Book of abstracts. 10-14 june 2012 Ischia (Italy). - pp.46.

Абед-Негматова H.C., Гулямов Г Негматова Н.С., Эминов Ш.Ш., Бозорбоев Ш.А., Арипова А.А. Реологические свойства композиционных материалов и порошковых минеральных ингредиентов// Композицион курилиш материаллари назарияси ва инновацион технологиялар: Республика микёсидаги илмий-амалий конференция материаллари. 2012 йил 20-21 декабр. - Тошкент, 2012.-Б.72-74.

Бозорбоев Ш.А., Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г., Икрамов Н.А. Антифрикционные конструкционные полимерные материалы на основе полиолефинов// Ишлаб чиқаришдаги машиналар ва механик жиҳозлар инновацион технологиялари, ютук ва вазифалар: Республика илмий ва илмий-техник анжумани материаллари. 2013 йил 17 апрел. - Фаргона, 2013. - Б. 12-13.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г. Машиностроительные детали из антифрикционно-износостойких композиционных полимерных материалов для рабочих органов хлопкоперерабатывающих машин// Инновации и инновационные технологии на производстве и в высшем образовании: Матер. Респуб. науч, практ. конф. 16-17 мая 2013 г. - Андижан, 2013. - Т.2. - С.198-201.

Abed-Negmatova N., Gulyamov G., Negmatov S_, Negmatov J., Bozorboev Sh., Eminov Sh., Ikramov N. Research and development of composite powder polymer materials and production of cotton machine parts on their bases// The Proceedings of the 1 st International Porous and Powder Materials Symposium and Exhibition PPM 2013, 3-6 September 2013. - Izmir (Turkey). - pp. 871-876.

Abed-Negmatova N., Gulyamov G., Negmatov S., Negmatov J., Bozorboev Sh., Eminov Sh., Ikramov N. Research and development of composite powder polymer materials and production of cotton machine parts on their bases// The abstracts of the 1st International Porous and Powder Materials Symposium and Exhibition PPM 2013, 3-6 September 2013. - Izmir (Turkey). - pp. 172.

Абед-Негматова Н.С. Разработка оптимальных составов и эффективной технологии получения композиционных полимерных материалов и деталей из них для хлопкоперерабатывающих машин// Ресурсо- и энергосберегающие, экологически безвредные композиционные материалы: Матер. Межд. науч, техн. конф. 19-21 сентября 2013. -Ташкент: ГУП «Фан ва тараккиёт», 2013. -С.20-22.

Абед-Негматова Н.С., Гулямов Г.Г., Махкамов Р.Г., Юсупбеков А.Х. Антифрикционно-износостойкие полимерные композиционные материалы для деталей рабочих органов машин, взаимодействующих с хлопком-сырцом// Актуальные проблемы науки о полимерах: Тез. Межд. науч, практ. конф. 5-7 ноября 2013. - Ташкент, 2013. - С.161-164.

Abed-Negmatova N.S. Polymer Composite Materials of Functional Purpose On The Basis Of Polyethylene//The abstracts of the 2014 Spring world congress on Engineering and Technology (SCET 2014). 16-18 April, 2014 Shanghai (China). - p. 25.

Абед-Негматова H.C., Гулямов Г. Композиционные полимерные материалы для деталей хлопкоперерабатывающих машин// Перспективы науки и производства химической технологии в Узбекистане: Матер, науч. техн, конф. 23-24 мая 2014. - Навои, 2014. - С.108-109.