Маиший ва ичимлик сувидан фойдаланадиган сув ҳавзалари сувидаги энтерококклар (Str. Faecalis) меъёри 1 дм3 сув таркибида 100 м.т даражасида ва 1 дм3 рекреацион сув ҳавзалари сувида стафилококклар (St. Aureus) - 500 м.т. даражасида илмий асосланган. Ушбу микроорганизмларнинг сувда рухсат этилган кўрсаткичлардан юқори бўлиши сув ҳавзасидан фойдаланишни чеклаш ёки тақиқланишини кўрсатади.. Бундай сув омборларидан фойдаланиш уларни фақат дезинфекцияловчи воситалар билан ишлов бериш ва тавсия этилган кўрсаткичлар бўйича сувнинг санитария ва бактериологик таҳлилларини назорат қилишдан сўнг мумкин бўлади. Сув ҳавзаларининг сув сифатини санитария ва бактериологик кўрсаткичлар бўйича баҳолаш учун ЛМТ ва E. Coli га мажбурий микробиологик текширувлар билан бир қаторда сувда энтерококклар ва стафилококкларни аниқлашни тавсия этамиз
Тадқиқотнинг мақсади - Республиканинг бир қатор вилоятлари аҳолисини саноат ва ичимлик суви билан таъминлаш учун фойдаланиладиган Заравшан дарёсини муҳофаза қилиш бўйича чора-тадбирларни ишлаб чиқиш. Тадқиқотлар натижасида дарё ифлосланишининг асосий манбаи қишлоқ хўжалиги эҳтиёжлари учун минерал ўғитлар ишлаб чиқарадиган "Навоиазот" саноат корхонаси эканлиги аниқланди. Чиқиндиларни сув ҳавзасига ташланишисувнинг ифлосланишига олиб келади, уларнинг сифати ЎзДСТ 951: 2011 «Марказлаштирилган ичимлик сув таъминоти манбалари. Гигиеник, техник талаблар ва танлов қоидалари ” талабларига мос келмаслигига олиб келади. Шу билан бирга, Заравшан дарёсининг сувида зарарли кимёвий моддалар мавжуд бўлиб, улар кузатув нуқтасига қараб, улар учун ўрнатилган РЭК лардан 2-9 марта ошиб кетади. Ўрта муддатли прогноз шуни кўрсатдики, 2030 йилга келиб минерал ўғитлар ишлаб чиқаришни кўпайтириш режалаштирилганлиги сабабли Заравшан дарёсининг экологик ҳолати яхшиланмаслиги кутилмоқда. Шу муносабат билан Заравшан дарёсини муҳофаза қилиш бўйича тавсиялар ишлаб чиқилган бўлиб, уларни амалга ошириш сув ҳавзаси ҳолатини назорат қилишни
яхшилайди ва аҳоли томонидан сувдан фойдаланиш шароитларини яхшилайди.
Қорақалпоғистонда сув таъминоти ва чучук сувнинг ягона манбаи бўлган Амударё дарёси бошидан охиригача ифлосланишга дучор бўлмоқда. Қорақалпоғистон Республикаси атрофидаги ер усти сувлари суғориладиган ерлардан пестицидлар, ноорганик ўғитлар билан ифлосланган минерализацияси кўпайган сувларнинг Амударёга қайтиши, шунингдек, Амударёнинг юқори ва ўрта оқимидан тозаланмаган ва етарли даражада тозаланмаган саноат ва маиший оқава сувларнинг чиқиши туфайли ифлосланмоқда
Бир қатор муаллифлар металл бирикмалари дарёлар ва кўллар қирғоқ жойларининг туб чўкиндиларида юқори концентрацияларда мавжуд эканлигини таъкидлайдилар. Бунда сув омборлари гидрологик тартиблари ва йилнинг турли даврларида ҳароратнинг ўзгариши шароитида пастки сувнинг оғир металлар билан ҳар хил ифлосланиш даражаси аниқланган Туб чўкиндиларда сув омборларида сув сифатини шакллантиришда фаол иштирок этадиган ва сувни ўз ўзини тозалаш жараёнларига салбий таъсир кўрсатадиган ифлослантирувчи моддаларнинг катта миқдори борлиги кўрсатилган.
Актуальность проводимых исследований обусловлена тем, что в последние годы отмечается рост антропогенного загрязнения окружающей среды, особенно поверхностных и подземных источников водоснабжения населения. Проблема охраны водных объектов питьевого назначения стоит особенно остро в Узбекистане связи с тем, что в регионе в настоящее время отмечается дефицит водных ресурсов.
В Узбекистане, в соответствии с нормативными документами, качество воды источников водоснабжения и питьевой воды определяется по двум микробиологическим показателям: общее микробное число (ОМЧ) и количество бактерий группы кишечной палочки (БГКП) [1, 2, 3].
В современных условиях в большинстве развитых стран мира складывается тенденция к постоянному увеличению водопотребления и количества хозяйственно-бытовых, промышленных и животноводческих сточных вод, которые чрезвычайно разнообразны по своему составу и количеству содержащихся в них органических и неорганических соединений, возбудителей различных инфекционных заболеваний, яиц глистов и цист патогенных простейших, а также токсичных веществ, вредных для человека и животных. Спуск таких сточных вод в водные объекты естественно приводит к их загрязнению, ухудшению качества воды и опосредовано представляет опасность для здоровья населения.
Тадқиқот обьектлари: Махаллий ангрен кўмирлари ва уларнинг фаолланган ҳосилалари, таркибида ПДК нормасидан юқори бўлган ноорганик туз ионлари, хлорат, сульфат аралашмалари бўлган металлургия саноати оқава сувлари.
Ишнинг мақсади: Махаллий ангрен кўмирлари асосида янги юкори-самарали кўмир адсорбентларини олиш, уларни коллоид-кимёвий хусусият-ларини ўрганиш, саноат окава сувларни тозалаш ҳамда рангли ва нодир металл ионларини ажиратиб олиш ва амалиётда қўлланиш соҳаларини аниқлаш.
Тадқиқот методлари: Ишни бажарилишида адсорбцион, аналитик, ИҚ-спектроскопик, рентгенография ва бошқа усулларни камраб олган комплекс физик ва коллоид-кимёвий усуллари қўлланилган.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Саноат оқова сувларини рангли, нодир ва бошқа металл ионларидан тозалаш учун ангрен қўнғир кўмири асосида янги самарали кўмир адсорбентлари олиш имконятлари илмий асослан-ди. Биринчи маротаба ушбу адсорбентларда мис ионининг ютилиш микдори бошқа катионлар иштирокида камайиб бориши уларнинг табиати ва валентлиги-га боғликлиги кўрсатилган. Мис ионининг ютилиши катионлар таъсирига кўра қуйидаги ошиб бориш катори яратилди: NH4 <Na+<Mg2+<Ca2'<Zn2 ,Fe2t<Al3+< <Cr3+<Cu2+<Fe3+. Олинган адсорбентларда ион алмашиниш конуняти аникланиб, бунда катионларни адсорбентда уларнинг нисбий жойлашув қаторига кўра танлаб ютилиш имконяти кўрсатилган.
Амалий ахамияти: Олинган адсорбентлар металлургия саноати оқова сув-ларини тозлаш хамда улар таркибидаги рангли ва нодир металларни ажратиб олиш учун тавсия этилади. Оқава сувлардаги катионлар аралашмасининг эриган ноорганик аралашмаларнинг ютилиш жараёни бўйича яратилган янги конуният-лар асосида кумир адсорбентларни олиш усулини такомиллаштиришда мухим аҳамиятга эга. Тадкикот натижалари махаллий кўмирлардан янги фаолланган кўмир адсорбентларини тайёрлаш лойиҳаларини тузиш ва ишлаб чиқаришни йўлга қўйишда ишлатилиши мумкин ҳамда ТошКТИ, ТошДТУ ва бошқа олий ўқув юртларининг ўқув жараёнларида қўлланилиши мумкин.
Тадбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: кўмир адсорбент-лари ёрдамида ОТМК оқава сувларини тозалаш бўйича саноат синовлари ўтка-зилди (синов акта илова килинади). Кўмир адсорбентини ОТМК окава сувларини тозалаш ва улар таркибидаги мис ионларни ажритиб олишдан кутилаётган иқти-содий самарадорлик йилига 443,8 миллион сўмни ташкил этади.
Қўлланиш сохаси: металлургия комбинатлари ва бошқа саноат соҳалари.
Тадқиқот объектлари: Узбекистан ва унга туташ тоғли ҳудудлардаги тўғонли кўллар, Қурбонкўл тўғонли кўллар тизими.
Тадқиқотнинг мақсади: "Узбекистан ва унга туташ тоғли ҳудудларда жойлашган, тўғонини бузиб ўтиш хавфи мавжуд бўлган кўллар ҳолатини комплекс гидрометеорологик баҳолаш ва улар хавфини камайтиришга йўналтирилган илмий асосланган таклиф ва тавсияларни Қурбонкўл тўғонли кўллар тизими мисолида ишлаб чиқиш.
Тадқиқот методлари: гидрометеорологик тахлил, гидрологик ва гидрогеологик хисоблашлар, топогеодезик, картографик, географик ўхшашлик, математик статистика усуллари.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: тўғонли кўллар ҳудуднинг гидрометеорологик шароитини ҳисобга олган ҳолда ўрганилиб, уларнинг географик тарқалиш конуниятлари асосланди; Қурбонкўл қулама тўғони, унинг ўлчамлари, кўл косасининг морфометрик кўрсаткичлари аниқлаштирилди; кўл туби ётқизиқлари микдорий баҳоланди, уларнинг динамикаси ўрганилди; Қурбонкўлнинг гидрологик режими тадқиқ этилиб, кўлдаги сув сатҳининг хавфсиз чегара қиймати аниқланди; Қурбонкўл кўллар тизимининг бош тўғони барқарорлигини белгиловчи омиллар тавсифланди, унинг мустаҳкамлиги баҳоланди; тўғоннинг бузилиш хавфини камайтиришга қаратилган илмий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилди.
Амалий аҳамияти: диссертациянинг натижалари, илмий-услубий тавсиялари ва таклифлари фуқаро муҳофазаси органларида, тўғонли кўллар мониторингини ташкил этишда, улар келтириб чикариши мумкин бўлган сел тошкинларини олдини олишга каратилган тегишли чора-тадбирларни ишлаб чиқишда, ўкув жараёнида қўлланилиши мумкин.
Татбиқ этиш даражаси ва иқтнсоднй самарадорлиги: ишнинг натижалари Фарғона Давлат университетида, ЎзМУда ўқув жараёнига тадбик этилган, айрим натижалардан ЎзР ФВВнинг Фарғона вилояти бошқармасида фойдаланилмоқда.
Қўлланиш сохаси: гидрологии ҳисоблашлар, гидрологии ирогнозлар, аҳоли пуннтлари ва халн хўжалин объентлари муҳофазаси.