Barcha maqolalar - Arxitektura

Мавзунинг долзарблиги. Маданий-маънавий мсроснинг кўплиги, бой ва ранг-баранглиги хамда кадимийлиги билан Узбекистан дунёда етакчи ўринлардан бирида туради. Шуниси эътиборлики, бугунги кунга қадар Ўрта Осиё давлатларида жойлашган 6 та маданий мсрос объсктлари “Бутунжахон маданий мсрослари рўйхати”дан жой олган бўлса, шундан 5 таси Узбекистан Рсспубликаси ҳудудида жойлашган. Ҳозирги вақтда барча тарихий объсктларни ҳимоялаш, саклаб колишда давлат назорати ўрнатилган. Мустакиллик йиллари халқимизнинг ўзлигини уйғотиб, руҳий-маънавий юксалтириш ва миллий таракқиётимизни таъминлаш учун ўтмиш мсросимизни тиклаш ва ривожлантириш мамлакатимизда давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Эндиликда улуғ аждодларимиз яратиб қолдирган ғоят бой ва ранг-баранг моддий ҳамда маънавий мсрослар тикланиб, халкимиз ҳаётига янги мазмун бахш этмокда. Улар биз учун факат ўтмишдан колган ёдгорликларгина эмас, балки аждодларимизнинг мсхнати, акл-идроки ва тафаккурининг улкан ютуғи, бсбаҳо бойлигимиз, маънавиятимиз шаклланишининг битмас манбаидир.
Юртимизнинг ссрқирра ва кадимги мсъморий ёдгорликларини сақлаб қолиш борасидаги таъмир ишларини илмий ўрганиш ва замонавий музей-қўриқхона сифатида янги туризм инфраструктурасини яратиш нафақат Узбекистан ва бутун Урта Осиё миқёсида, шунингдек жаҳон илмий тадқикотчилари ўртасида ҳам катта кизиқиш уйғотмокда. Таъмиршуносликда эски услубларни чуқур тадкиқ этган ҳолда, янги услубларни ёдгорликларнинг ижобий таъмирланиши борасида уйгунлаштирилиши ва қўлланилиши ҳолатлари ҳамда замонавий музейлаштириш муаммолари назарий баён этилмаган бўлиб, фақатгина амалий кўринишларида акс эттирилиб, умумий архив ҳужжатларида кискача баён этиб ўтилган. Биз ушбу илмий иш борасида мавзу доирасидаги турли мсъморлар томонидан таъмир жараёнлари кайд этилган дсярли барча маълумотларни жамлаб, ёдгорликларда олиб борилган таъмирлаш, тиклаш ишларини яхлит кўринишда бсришга харакат қиламиз. Таъмирлаш ишлари бсвосита ёдгорликларнинг бадиий кийматини сақлаб қолиб, уларни оммага тадбиқ этиш вазифасини хам камраб олади. Ушбу маънавий ва моддий бойликларимизни сақлаш услубиятини ўрганиш, ундаги салбий оқибатларга олиб келадиган холатларни бартараф этиш ва уларни замонавий музсйлаштириш малакавий битирув ишимизнинг асоси хисобланади. Шу туфайли хам бу мавзу алохида ахамият касб этади ва илмий ўрганиш учун долзарб бўлиб колади.
Мақсад ва вазифалар. Ўрта Осиёда меъморий ёдгорликларни таъмирлаш амалиёти тарихининг вужудга кслиши, унинг илк асосчилари, ушбу борада кенг изланишлар олиб борган ташкилотлар, замонавий таъмир амалиётлари ҳамда замонавий музейлаштириш ҳакида маълумот бсриш, шунингдек илк таъмир ишларининг салбий ва ижобий ҳолатлари, халк усталарининг тажрибаларидан фойдаланиш амалиёти тарихини ўрганиш ва бу услубларни замонавий таъмир услубларига тадбиқ этиш малакавий битирув ишимизнинг асосий максади ҳисобланади. Санъат ёдгорликлари асрлар давомида ҳар кандай фалокатларни енгиб ўтиб, ўз кўрку жамолини, жозибаси ва умри боқий бўёқларини кўз-кўз қилиб турган обидалардаги таъмир жараёнлари кай тарзда шаклланиши хам бу борада муҳим аҳамиятга эта. Таъмирловчи усталар аждодларимиз табаррук хотираси олдида ҳамиша таъзимда бўлиб, уларнинг ҳаёт синовларидан мардона ўтган иш услубларига қатъий риоя қилиши, шарафли касбига садоқатини бундан ксйин хам бир неча асрлар давомида намойиш этиш тарихини баён этиш хам малакавий битирув ишимиз асосида кўриб ўтилади.
Малакавий битирув ишимизнинг асосий вазифаси таъмир этилган барча ёдгорликларни ўз жойида рўйхатга олиш, мухофазалаш ва музей-қўриқхона таркибига халқаро тажрибалар асосида киритиш учун бир қанча талаб ва таклифларни ўрганган холда, янги услубларни тадбиқ этиш муаммоларини ўрганиш ҳамда замонавий музейлаштириш бўйича ижобий ҳолатларни кашф этилиши каби муаммоларни ўрганишдан иборат. Шунингдек, таъмир ишларидаги нуқсонларни бартараф этиш, фан-техника ютуқларидан окилона фойдаланиш, классик ва замонавий мсъморчиликнинг энг яхши кирраларини ўзаро уйғунлаштириш учун барча чора-тадбирларни кўриш шу куннинг долзарб вазифаси сифатида тадбиқ этилади.
Хулоса.
Илмий тадқикот ишларини олиб бориш жараёнида Кириш кисмида кўрсатилган максад ва вазифалар асосида тадкиқотлар олиб борилди ва натижада қуйидаги хулоса ва якунлар хал этилди.
Узбекистан ёдгорликлари кадимийлиги ва ўз санъатининг гўзаллиги билан дунёга машҳурдир. Бизнинг бу тарихий ёдгорликларимиз ҳозирги кунгача ўз мафтункор жилвасини йўкотмаган. Юксак дид билан ишланган бсзаклар бизни хозиргача ҳайратга солиб келмокда. Ҳакикатдан хам, мсъморчилик ёдгорликлари Урта Осиё халкларининг ўлмас солномасидир: у дидларни чархлайди, гўзаллик туйғуларини тарбиялайди, ўз даврининг ғоялари, мақсадлари ва орзу-ўйларини ифодалайди”.
Асрлар ўтиши билан ҳар хил даҳшатли урушлар ва табиий офатлар кўпгина ёдгорликлар багридаги такрорланмас жозибани смиришга, кошинларнинг кўчишига хамда иморатларнинг кулашига олиб келади.
Узбскистоннинг ссркирра ва қадимги ёдгорликларини ўрганиш ва уни сақлаб колиш борасидаги таъмир ишларини кузатиб, назарий ва амалий аҳамиятини тўлақонли ёритиб бсриш, шунингдек замонавий музей-қўриқхона сифатида янги туризм инфраструктурасини яратиш услубияти илмий ишимизнинг асосий қисмида кўриб ўтилди.
Малакавий битирув ишининг биринчи бобида Узбеки стон мсъморий ёдгорликларини таъмирлаш амалиёти тарихининг вужудга кслиши, бу соҳадаги муаммолар XX аернинг 20-йилларидан бошлаб ўрганиб чиқилди. Шундай қилиб, 1921 Йили музей ишлари, қадимий мсъморчилик обидаларини сақлаш бўйича Туркистон комитета (Турккомстарис), 1925 йилда Ўрта Осиё комитета (Средкомстарис), 1932 йилда Ўрта Осиё ташкилоти Бухорода ўз филиалини очган. Бухоро ташкилотида (Бухкомстарис) олиб борилган ишлар ва таниқли таъмиршунос олимлар В.А.Шишкин, И.И.Умняков, Муса Саиджонов олиб борган таъмир услубларини амалиётда халк усталари билан хамкорликда олиб борган ишлари тадқиқ қилинди.
Мустақиллик йилларида юртимизнинг қадимий шаҳарларида олиб борилган йирик таъмир ишлари бор маълумотлар асосида тўлиқ ёритилган.
Музей-қўриқхонанинг шаклланишида янги босқич бошланиши, музейшуносликда ёдгорликлар билан ишлаш бўйича асосий вазифа -маданий бойликларимизни асраш, обидаларнинг эстетик ва бадиий қийматини оммага стказиш услублари ўрганиб чикилди.
Иқтисоднинг ривожланиши, замонавий туризм индустриясидан тушган реал даромад асосида музей-қўрикхонада янги услубларни жорий этилиши кўриб ўтилди. Таъмирланган хар бир бино катта маблаг асосида қайта тикланади, ана шу сарф этилган барча харажатларни музей-қўрикхонадан оқилона, биноларига зарар етказмасдан туристик маршрутлар ташкил этиш билан давлат ғазнасига қайтариш мумкин бўлган йўллар ўрганиб чиқилди.
Узбекистан мсъморчилик ёдгорликлари ўзига хослиги, гўзаллиги, салобати, композицион тузилишининг ўта уйғунлиги ва мутаносиблиги, улугворлиги, нафосатга бойлиги билан жаҳонга машҳурдир. Лскин кудратли вакт улар дан кўпчилигининг бағрида чукур асорат колдирган. Шу туфайли иншоотлар таъмирга мухтождир. Таъмир иши эса кишидан юксак тажриба, чукур билим, юқори махорат ва малака талаб қилади. Зотан, бу гўзаллик обидаларига иккинчи умр бахш этиш иштиёки билан ёнган халқ усталари зиммасида муқаддас, шарафли, айни пайтда машаққатли бурч турибди.
Албатта, кўҳна обидаларни таъмирлаш умумхалк ахамиятидаги иш бўлиб, бу сохада юксак даражадаги сифат ва самарадорлик сув билан хаводек зарур. Зотан, кадимги мсъморлар масаланинг мана шу жихатига жиддий эътибор бсришган. Мсъморчилик ва бинокорлик ишларида, лойиҳалашда иложи борича нуқсонларга йўл қўймасликка, энг муҳими мсъморчиликда зарур бўлган матсриалларнинг пишиқ, чидамли бўлишига ҳаракат қилишган.
Шу туфайли бу санъат ёдгорликлари асрлар давомида ҳар қандай фалокатларни енгиб ўтиб, ўз кўрку жамолини, жозибаси ва умри боқий бўёқларини кўз-кўз қилиб турибди. Таъмирловчи усталар аждодларимиз табаррук хотираси олдида ҳамиша таъзимда бўлиб, уларнинг ҳаёт синовларидан мардона ўтган иш услубларига қатъий риоя қилиши, шарафли касбига садоқатини бундан ксйин ҳам бир неча асрлар давомида намойиш этиши ксрак.
Хулоса қилиб айтганда, таъмир ишларидаги нуксонларни бартараф этиш, фан-техника ютукларидан оқилона фойдаланиш, классик ва замонавий мсъморчиликнинг энг яхши кирраларини ўзаро уйғунлаштириш учун барча чора-тадбирларни кўриш шу куннинг долзарб масалаларидан биридир.

Тадқиқот объектлари: Ўрта Осиё анъанавий меъморчилигида турар жой, жамоат бинолари ва меъморий ансамбллар таркибига кирган ховлилар, уларнинг архитектуравий-тархий ечимлари, ҳовли анъаналарининг замонавий меъморчиликдаги шакллари.
Ишнинг максадн: Узбекистан меъморчилигида ҳовли анъаналарининг шаклланиши ва ривожланиш тамойилларини ўрганиб, уларни замонавий меъморчиликка тадбиқ этиш масалаларини ишлаб чиқишдан иборат.
Тадқиқот методлари: Урта Осиё меъморчилигида ҳовли анъаналарининг шаклланишига бағишланган тарихий ва меъморшунослик манбалари, бино ва иншоотларнинг ўлчов ва лойиха-чизмаларини илмий тахлил килиш, уларни умумлаштиришдан иборатдир.
Олинган натижалар ва уларнинг янгилигн: Архитектурашунослик фанида илк бор ҳовлиларнинг келиб чиқиш жараёни, шаклланиш ва ривожланиш тамойиллари, ховлиларнинг классификацияси, микроиклим яратишда ва ижтимоий сохалардаги роли ва ўрни, ҳовли тузиш анъаналари ва услубларини замонавий меъморчиликда фойдаланиш ва қўллаш бўйича тавсиялар ишлаб чикилган. Урта Осиё меъморчилигида ҳовли анъаналарининг шаклланиш ва тараккиёти бўйича тўпланган илмий материаллар фанда илк бор махсус ўрганилиб, умумлаштирилган ва янги илмий хулосалар олинган.
Амалий ахамнятн: Иш натижалари Урта Осиё меъморчилиги тарихи ва назарияси сохасидаги билимларни кенгайтириш ва бойитиш билан бирга замонавий меъморчиликда миллийлик ва иқлим шароитларини хисобга олиш ва лойихалашда катта амалий аҳамиятга эга. Ишлаб чиқилган илмий тавсиялар ва кўрсатмалар ҚМҚ ва лойихалаштириш бўйича меъёрий хужжатларга киритилиши мумкин.
Тадқиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: Илмий иш натижалари СамДАҚИ, ТАҚИ ва Россия (Пенза) да ўтган олий ўқув юрти, республика ва халқаро конференцияларда маъруза килинган, илмий журнал ва тўпламларда чоп этилиб, хаётга жорий этилган. Ишнинг самарадорлиги ижтимоий сохада, меъморий лойихалаш ва таълим тизимидаги ўрни билан эътиборлигидадир.
Қўлланиш (фойдаланиш)сохаси: Илмий иш натижалари Узбекистонда кам қаватли турар жойлар, жамоат бинолари ва меъморий ансамблларни лойихалашда архитекторларга қўлланма тарзида ва республикада Архитектура ва курилиш сохасида тахсил олаётган талабаларга “Архитектура тарихи” ва “Архитектуравий лойихалаш” фанларидан даре жараёнида фойдаланиш мумкин.

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Бугунги кунда дунёнинг илғор мамлакатларида барқарор шаҳарсозлик дсб номланган ижтимоий характсрга асосланган, экологик устуворликка каратилган, иқтисодий самарадор йўналиш фаол ривожланмокда. Унинг бош максади рационал шаҳарсозлик ва ақлли (smart) архитсктурани баркарорлаштиришга каратилган. Жаҳон шаҳарсозлигида шунга асосланган гоялар асосида анъаналарни тадкиқ этиш ва уларнинг узвий давоми сифатида биноларни ансамбль ва комплекс тарзида куриш мисоллари тобора ортиб бормокда.
Мустақиллик йилларида рсспубликамизда шаҳарсозликнинг самарали йўналишларини аниқлаш ва ривожлантириш борасида кенг қамровли тадбирлар амалга оширилиб, жумладан, Самарканд, Бухоро, Хива, Шаҳрисабз, Қарши, Қўкон ва бошқа тарихий шаҳарлар марказларидаги ансамбллар силсиласи таъмирланди ва кайта тикланди. Мана шу анъаналар асосида сўнгги йилларда Тошкснтнинг Мустақиллик майдонида, Навоий кўчасида, Амир Тсмур хиёбонида, Урганчнинг Шовот канали ёқасида, Андижон, Наманган, Фарғона, Тсрмиз ва бошқа шахарлар марказларида қатор янги мсъморий ансамбль ва комплекслар бунёд этилди. Барча вилоят марказларидаги (одатда аэропортдан тсмир йўл вокзалигача) бош кўчалар икки томонлама ягона ансамбль ва комплекс тарзида янгидан қурилди. Бугунги кунда архитектура ва қурилиш соҳасини янада такомиллаштиришга катта эътибор бсрилмокда. Мамлакатимизни жадал ривожлантиришга каратилган Ҳаракатлар стратсгиясида шаҳарсозлик ва мсъморчилик, архитсктура-курилиш таълими ва илмини янада такомиллаштириш, сўнгги йиллардаги курилиш индустрияси, архитектура ва курилиш комплексини инновацион ривожлантириш, мсъморий ёдгорликларни сақлаш ва улардан окилона фойдаланиш борасидаги муаммоларни ҳал этиш чора-тадбирлари изчил амалга оширилмокда. Узбекистан Рсспубликаси Президента таъкидлаб ўтганидек: “Жадал ва барқарор ривожланишга каратилган бу сиёсат бундан кейин ҳам сўзсиз давом эттирилади”1.
Жаҳон миқёсида ансамбль ва комплсксларни замонавий талабларни ҳисобга олган ҳолда самарали усулларда ривожлантириш юзасидан олиб бориластган илмий-тадқикотларда ансамбль ва комплексларнинг визуал таъсирчанлигини ошириш, ўзаро шаклан ва бадиий-эстетик уйғунлашувини таъминлаш ҳамда биноларни комплекс тарзда барпо этиш йўли орқали уларни функционал жиҳатдан бир-бири билан узвий боғлаш ва иқтисодий самарадорликка эришиш, аҳолининг нафақат моддий, балки маънавий талаб ва эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда ансамбль ва комплексларни янада такомиллаштириш муҳим аҳамият касб этмокда.
Узбекистан Рсспубликаси Прсзидентининг 2000 йил 26 апрслдаги ПФ-2595-сон «Узбекистан Рсспубликасида архитектура ва шаҳар қурилишини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги, 2017 йил 1 майдаги ПФ-5030-сон “Узбекистан Республикаси Давлат архитектура ва курилиш қўмитаси фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғриси-да”ги Фармонлари ва мазкур соҳага тегишли бошқа мсъсрий-ҳуқукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда мазкур диссертация тадкиқоти муайян даражада хизмат қилади.
Тадқиқотнинг мақсади Узбекистан шаҳарсозлигини янада ривожлан-тиришга қаратилган мсъморий ансамбль ва комплсксларни шакллантириш мезонларини такомиллаштиришдан иборат.
Тадқиқотнинг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
Узбекистан ўрта асрлар анъанавий мсъморчилигининг шаҳарлар эстетикасида ансамбль ва комплсксларнинг анфиладали, тармокланган анфилада ҳамда компакт стсржен тамойили асосида шаклланганлиги асослаб бсрилган;
ўрта асрлар анъанавий шаҳарсозлигига хос бўлган шаҳар бош маркази, иккиламчи марказ, маҳалла марказларидаги мсъморий ансамблларнинг ўзаро боғланиши аникланган;
шаҳар панорамасини шакллантиришда оммавий турар жойларни вертикал акцентлар билан чамбарчас боғлаш мезонлари ишлаб чиқилган;
замонавий мсъморчиликда анъанавий ансамблсозлик усулларини модернизациялаб, майдон ва ансамбль тузишнинг экспсримснтал лойиҳа-лари ишлаб чиқилган;
мустақиллик даври мсъморчилигида ўзига хос ансамбль ва комплекс тузиш усуллари вужудга келганлиги аниқланган ва уларни кенг қўллаш механизми яратилган.
Хулоса
«Узбекистан жамоат бинолари мсъморчилигида ансамбль ва комплексларнинг шаклланиши» мавзусидаги диссертация бўйича олиб борилган тадқикотлар натижасида куйидаги хулосаларга келинди:
1. Узбекистан ҳудудида мсъморий ансамбль ва комплскслар узок даврлардан бошлаб, асосан шаҳар бош майдонлари - Регистонларда, бош чоррахалар - Чорсулар атрофида ва махалла марказларида, чоррахалар, бозорлар атрофидаги хамда шахар дарвозалари олдидаги майдонларда, зисратгоҳ ва оромгоҳлар қошида мужассамлашганлиги аниқланди. Диний дунёқараш, маъмурий-бошқарув тизими, маданият ва савдо-сотиқ сингари ижтимоий-иқтисодий омиллар ансамбль ва комплексларнинг «жуфт», «қўш», «майдон», ҳовлили ва эркин турларининг пайдо бўлишига, уларнинг композицион трансформациялашувига олиб келган;
2. XIX аср охирларига келиб, Узбекистан тарихий шаҳарларини қайта қуришда европача «уч нурли» усулнинг қўлланилиши анъанавий шахар структурасининг ривожланмай қолишига ҳамда улардаги мсъморий ансамбллар эстетик муҳитининг бузилишига сабаб бўлганлиги аниқланди;
3. XX аерда тарихий шаҳарларни реконструкция қилишда асосан индустриал шаҳарларга хос бўлган функционал шахарсозлик усулларидан фойдаланилди ва асос сифатида шаҳарларнинг «европача» кисмлари кабул қилиниб, шахарларнинг тарихий кисмлари замонавий ривожланиш ва инфраструктурадан ажратиб кўйилди;
4. Мустақиллик йилларида жамоат бинолари меъморчилигининг миллим анъаналар ҳамда замонавий технология ва талаблар асосида қурилиши «Хотира», «Наврўз», «Мустақиллик», «Соҳил бўйи» каби янги турдаги ансамбль ва комплексларнинг вужудга келишини таъминлаган.
5. Тошкент шаҳрида яратилган жаҳон замонавий шаҳарсозлилигига хос бўлган «яшил коридор» деб номланувчи инновацион, шаҳар муҳитини кўркамлаштирадиган экологик коридор замонавий шаҳарсозликнинг таркибий қисми сифатида қўлланилиши таклиф килинади;
6. Готика, барокко услубига мансуб найзасимон (конуссимон) томли, минорачасимон шаклли европача классик услубдаги иморатсозликдан воз кечиб, уларнинг ўрнига регионал меъморчилик ва шаҳарсозлик талаблари асосида курдонерлар, фавворали майдончалар, кўчаларнинг бўйлама ўқларига перпендикуляр кўндаланг ўқли майдончалар ва бошка анъанавий бадиий воситаларни кўллаш тавсия этилади;
7. Шаҳар марказларини тирбандликлардан холи этиш ва экологик муҳитини яхшилаш мақсадида, якка марказли шаҳарсозликдан воз кечиб, полицентрик, яъни кўп марказли шаҳар структурасига яшил коридор ва оазисларни қўллаб ривожлантириш тавсия этилади;
8. Узбекистан замонавий шахарсозлиги амалиётида ижтимоий, иктисо-дий, экологик узвийликка эришиш мақсадида жаҳон шаҳарсозлигида оммалашгаи барқарор шахарсозлик индикаторларидан фойдаланиш тавсия этилади;
9. Хотира майдонларини шакллантиришда Узбекистан истиқлол даври меъморчилиги услубида юзага келган ягона композицион ўқ асосидаги композицияни қўллаш тавсия этилади;
10. Кўчалар меъморчилигида мазкур диссертация тадқиқотларининг экспериментал лойиҳалаш жараёнида синовдан ўтказилган, дам олишга, шамоллатишга ва автомобил тўхташ жойлари ташкил килишга мўлжалланган курдонерлар ташкил этиш шаҳар бадийлигини оширади;
11.Ҳар бир марказий кўча, майдон, боғ, чорбоғларда ўзига хос ансамбль ташкил этадиган фаввора ва сув ҳавзалари жойлаштириш тавсия қилинади.

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Бугунги кунда дунё микёсида йўл бўйи инфраструктураси ва сервисини ривожлантириш масалалари нихоятда долзарб ҳисобланади. Жумладан, жахон ҳамжамияти халкаро алоқаларни тобора фаоллаштириш ва бу сохада мавжуд трансконтинентал йўллардан фойдаланиш чораларини изламокда. “Жанубий Корея, АҚШ ва Европа иттифоқида 55-80% ҳайдовчи ва йўловчилар йўл бўйи инфраструктураси объектларидан фойдаланмокда”.1 Хитой халқ республикаси ташаббуси билан ўтказилган “Бир макон, бир йўл” халкаро форуми хам бу соҳанинг зарурлигини кўрсатиб бермокда.
Мустақиллик йилларида мамлакатимизда йўлбўйи инфраструктураси объектларини ривожлантириш борасида кенг қамровли ишлар амалга оширилди. Ўзбекистоннинг ички темир йўл ва автомобиль йўллари орқали Хитойга боғланиб, Тинч океанига, Эрон, Туркия орқали эса Ўрта Ер денгизига чикиши долзарб масалалардандир. Ушбу лойихаларнинг амалга оширилиши келгусида Осиё ва Европа ўртасидаги карвон йўли - Буюк ипак йўли замонавий маршрутининг давр талабини ҳисобга олган ҳолда замонавий жиҳатдан кайта тиклаш, унда зарур инфраструктурани яратиш учун шарт-шароит яратади.
Жаҳон микёсида йўл бўйи инфраструктураси объектларидан окилона фойдаланиш юзасидан олиб борилаётган илмий тадқиқотларда йўл бўйи сервис мажмуаларининг архитектуравий ечими, объектларни шаҳарсозлик нуқтаи назаридан тўғри жойлаштириш йўлларини такомиллаштириш, лойиҳа ташкилотлари учун лойиҳалаш меъёрларининг тўлақонли эмаслиги ҳамда йўл бўйи инфраструктураси ва сервисининг янги, замонавий турларини ташкил қилиш масаласининг илмий жиҳатдан комплекс тарзда ўрганилмаганлиги натижасида бир қатор муаммолар пайдо бўлмокда. Жумладан, Буюк ипак йўли (БИЙ)нинг вориси ҳисобланадиган Ўзбек миллий автомагистрали (ЎМА)нинг Ўрта Осиёнинг марказий қисмида жойлашган-лигини ҳисобга оладиган бўлсак, давлатлараро ўзаро алоқаларда унинг нақадар муҳимлиги юзага чиқади.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 21 декабрдаги ПҚ-1446-сонли «2011-2015 йиллар йўл инфраструктураси ва сервисини ривожлантириш тўғрисида»ги Қарори ҳамда 2017 йил 14 февралдаги ПФ-4954-сонли «Иўл хўжалигини бошқариш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги Фармони, Вазирлар Маҳкамасининг 2009 йил 22 октябрдаги 277-сонли «Ўзбек миллий автомагистрали бўйлаб йўл инфраструктураси ва сервисини ривожлантириш чора тадбирлари тўғрисида»ги Қарорида ва мазкур соҳага тегишли бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга ошириш, Ўзбек миллий автомагистрали бўйлаб харакатланиш қатнашчилари учун ҳалкаро стандартларга жавоб берадиган шарт-шароитлар яратиш, автомагистраллар ёнидаги ер участкаларидан оқилона ва самарали фойдаланишни таъминлашга қаратилган янги лойиҳа таклифларини ишлаб чикишда мазкур диссертация тадкиқоти муайян даражада хизмат килади.
Тадқиқотнинг мақсади Ўзбек миллий автомагистрали бўйлаб йўл бўйи сервис хизмат кўрсатиш мажмуаларини шакллантириш мезонларини такомиллаштиришдан иборат.
Тадқиқотнинг илмий янгилиги куйидагилардан иборат:
Буюк ипак йўлининг Узбекистан ҳудудидан ўтган маршрутларида карвон тўхташ жойлари - тарихий марҳалаларнинг шаклланиши аниқланиб, Работа Малик ёдгорлиги мисолида Ўзбек миллий автомагистрали маршрутларида сақланиб қолган работ, карвонсарой, ҳазора, ёмхона, қудуқ, кориз, сардоба сингари тарихий марҳала марказларини саклаш ва улардан фойдаланиш йўллари ишлаб чиқилган;
Ўзбек миллий автомагистралида сервис объектларини шакллантириш қонуниятларига асосланган йўл бўйи хизмат кўрсатиш ва сервис мажмуаларини 50-100, 200-300 км да жойлаштириш схемалари, экспери-ментал лойихалари яратилган;
йўлбўйи инфраструктура объектларини Ўзбек миллий автомагистрали бўйлаб катта шаҳарларга кириш қисмлари атрофида ва маълум масофаларда мажмуалар тарзида жойлаштириш механизми асослаб берилган;
Ўзбек миллий автомагистралининг аҳоли пунктлари жойлашган қисмларида 2.5 м дан 6-7 м гача баландликдаги қуёш батареяли панеллар билан биргаликда лойиҳалаштирилган кўп функцияли ҳимоя тўсикларини ҳосил килиш, магистрал йўлларни чукурликка тушириш ҳисобига сунъий тепаликлар ташкил қилиш ва бу орқали машиналар шовқинини камайтириб, йўл ҳаракати авария ҳодисаларининг олдини олиш имкониятлари ҳамда чўл ва тоғли ҳудудлардан ўтган қисмлар учун 2-2,5 м баландликда махсус панжарасимон тарздаги тўсиқлар, шунингдек чорва моллари, турли хайвонлар учун махсус ер ости ўтиш йўлларини ташкил қилиш натижасида ҳимоя зоналарини яхшилаш бўйича таклифлар ишлаб чиқилган;
Ўзбек миллий автомагистралида йўл бўйи инфраструктура объект-ларини шакллантиришга қаратилган сервис мажмуалари архитектуравий шаклларининг асосий мезонлари яратилган.
Хулоса
«Ўзбек миллий автомагистралида йўл бўйи сервис мажмуаларини меъморий шакллантириш» мавзусидаги диссертация бўйича олиб борилган тадкиқотлар натижасида қуйидаги хулосаларга келинди:
1. Буюк ипак йўлида хизмат кўрсатиш марҳалалар тарзида ташкил қилинган. Мархалалар карвонларнинг бир кунлик ва бир ҳафталик ўтган масофаси ва тўхташ манзилларини белгилаб берган. Анъанавий адабиётларда марҳалалар, шунингдек «манзил» деб аталганлиги ҳам аниқланди. «Марҳала» ва «манзил» атамаларини замонавий юридик, иктисодий, адабий, илмий ва махсус хужжатларга киритиш тавсия қилинади;
2. Буюк ипак йўли бўйлаб бир кунлик, бир ҳафталик масофаларда тўхташ ва хизмат кўрсатиш объектлари ташкил қилинган. Мархалалар йирик, ўрта ва катта пунктларга бўлиниб, у ерларда хар куни ёки ҳафтанинг маълум бир кунида катта бозор бўладиган шаҳарлар ораликларида работ, ёмхона, хазора, сардоба, тим ва бошқалар вужудга келганлиги аниқланди;
3. Буюк ипак йўлида шаклланган қадимги карвонсаройлар, работлар, хазоралар ва сардобаларни таъмирлаб ёки қайта тиклаб сервис объектлари билан мужассамлаштирилган ҳолатда замонавий мақсадларда фойдаланиш имкониятлари аниқланди, бунинг натижасида мамлакатимизнинг бой тарихи билан транзит йўловчи ва туристларни тўлиқроқ таништириш имкони яратилиши зарур;
4. Мажмуалар маълум ритм асосида шаклланган. Уларда карвонлар ва савдо сотик учун шароитлар яратилган ва ўз даврининг юкори даражадаги сервис хизмати шакллантирилганини эътироф этиш керак;
5. XIX аср охиридаги сиёсий ахвол Буюк ипак йўлининг таназзулига олиб келди. Марҳалаларнинг аҳамияти йўқолди, работ, хазора, сардоба каби йўл бўйи иншоотлари вайронага айланди, уларнинг катта кисми йўк бўлиб кетганлиги мамлакатларга маданий ва иқтисодий зиён келтирди;
6. Буюк ипак йўлининг собик шўролар даврида маданий-иктисодий йўлдан стратегик трактга айлантирилганлиги аниқланди;
7. Стратегик трактда мархалалар тугатилганлиги туфайли йўловчи ва автотранспорт учун оддий шароитлар хам яратилмаган эди. Мустакилликгача Хоразм-Бухоро, Қизилтепа-Навоий трассаларида бирорта хам ёқилғи куйиш шахобчаси ёки автомобилга техник хизмат кўрсатиш ва овқатланиш муассасалари бўлмаганлиги халкаро алоқаларни йўлга қўйишни кийинлаш-тирганини қайд этиш лозим;
8. Навоий эркин индустриал-иктисодий зонаси, Ангрен махсус индустриал зонаси, Жиззах махсус индустриал зоналарининг ташкил қилиниши бу ерларда замонавий «Карвонсарой», «Экспресс» типидаги мукаммал инфраструктура ва сервисга эга бўлган мажмуаларни ташкил этиш таклиф қилинади;
9. Ўзбек миллий автомагистралида йўл инфраструктурасини шакллан-тиришда йўловчилар ва транспорт оқимлари характерлари ва уларнинг эҳтиёжларини қондириш даражаси ҳамда шаҳарсозлик параметрлари аниқланиб, пиёдалар ва транспорт эҳтиёжлари учун объектлар сиғими ва хизмат кўрсатиш радиуси ҳамда ижтимоий, иқтисодий жиҳатдан сервисни ташкил килиш омиллари аниқланди ва эксперимент лойиҳалаш воситасида таклифлар ишлаб чиқилди;
10. Ўзбек миллий автомагистралининг чўлли ҳамда тоғли ҳудудлари учун ўзини тўлиқ энергия билан таъминловчи энергия тежамкор йўл бўйи сервис мажмуаларининг янги лойихавий таклифлари ишлаб чиқилди;
11. Йўл маршрута давомида хизмат кўрсатиш объектларининг оралиқ масофаларини режалаш, турли иқлимий, экологик ва сейсмик шароитини эътиборга олиб қуйидагича ҳудудларга ажратиш таклифи ишлаб чикилди:
ҳаёт фаолияти учун кулай воха зонаси (Наманган , Андижон, Фарғона вилоятлари);
экстремал шароитдаги саҳро зонаси (Қоракалпоғистон Республикаси, Хоразм, Бухоро, Навоий, вилоятларининг чўлли туманлари);
табиати ва иклими яхши лекин сервис объектлари мавжуд бўлмаган зоналар (Тахти қорача, Қамчиқ давонлари сингари, тоғ, дарё ва кўлли зоналар);
12. Ўзбек миллий автомагистрали бўйлаб ҳар бир худуднинг ижтимоий ҳаёт тарзини ҳисобга олган ҳолда биринчи навбатда ва босқичма-босқич қурилиши керак бўлган қуйидаги объектлар аникланди:
катта ҳажмдаги дам олиш пунктлари;
ротеллар;
кичик сиғимли меҳмонхона ва кемпинг мотеллар;
экспресс маиший хизмат кўрсатиш объектлари;
транспортга хизмат кўрсатиш объектлари;
йўл таъмирлаш-эксплуатация иншоотлари.
Буюк ипак йўлининг Ўзбек миллий автомагистрали қисмида йўл бўйи инфраструктура ва сервис мажмуаларининг ташкил килиш таклифлари Буюк ипак йўлида жойлашган кўшни давлатларда хам қўлланиши мумкин.

Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Бугунги кунда дунёнинг илғор мамлакатларида архитектура ўзининг атроф-муҳитини ташкил этувчи, архитектурани табиат билан узвий уйғунлаштирувчи, аҳолининг рекреацион эҳтиёжларини қондирувчи, очиқ муҳитлар архитектурасини яратувчи экологик самарадор йўналиш-ландшафт архитектураси фаол ривожланмокда. Ушбу истиқболли йўналиш нафақат шаҳарларни, балки қишлоқларни ҳам қамраб олмокда. Ҳозирда жаҳон шаҳарсозлигида қишлоқ қурилиши ва ландшафт архитектурасини шакллантириш тажри-баларига асосланган устувор тамойилларини тадқиқ қилиш ва бунда миллий анъаналарга эътибор бериш эҳтиёжи туғилмокда.
Мустақиллик йилларида республикамиз қишлоқларини ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш борасида кенг қамровли ишлар амалга оширилмокда. Кейинги йилларда республика қишлоқларида замон талабига мос намунавий уй-жойлар, маданий-маиший хизмат кўрсатиш муассасалари ва бошқа иншоотларнинг юзага келиши замонавий қишлоқ меъмор-чилигининг комплекс тарзда ривожланишидан далолат бермокда. Шу жиҳатдан бугунги кунда қишлоқ қиёфасини белгилаб берувчи муҳим омиллардан саналадиган қишлоқ ландшафт архитектурасини янада ривожлантиришга алоҳида аҳамият берилмоқда. “Якуний мақсад -иқтисодиёт тармоқлари учун ишончли инфратузилмани шакллантириш, шаҳар ва қишлоқ аҳолисига қулай шарт-шароит яратиб беришдир” . Бу борада қишлоқлар қурилиши эстетикасини янада такомиллаштириш, қишлоқ меъморчилиги, ландшафт архитектураси ва дизайнини ўзаро уйғунлаштириш йўлларини кўрсатиб бериш долзарб вазифалардан ҳисобланади.
Жаҳон миқёсида ландшафт архитектурасидан оқилона фойдаланиш юзасидан олиб борилаётган тадқиқотларда ландшафт дизайни, қишлоқ аҳоли пунктлари ҳудудларини ободонлаштириш ва кўкаламлаштириш ишлари эстетик савиясини такомиллаштиришда ушбу соҳадаги меъёрий ҳужжатларнинг тўлақонли шакллантирилмаганлиги, қишлоқларда ландшафт архитектурасини ривожлантиришнинг истиқболли йўналишлари ва устувор тамойиллари илмий жиҳатдан комплекс ўрганилмаганлиги натижасида бир қатор муаммолар юзага чиқмоқда. Қишлоқ ландшафтлари архитектурасини янада такомиллаштириш ва ривожлантириш, уларнинг шаҳарсозлик, архитектура ва ландшафт ечимлари сифатини оширишга йўналтирилган шаҳарсозлик талаблари ва қоидаларининг ишлаб чиқилмаганлиги шулар жумласидандир.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2010 йил 29 декабрдаги 322-сонли “2011-2015 йилларда маданият ва истироҳат боғларининг моддий техник базасини мустаҳкамлаш ва уларнинг фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари дастурини тасдиқлаш тўғрисида”ги ҳамда 2013 йил 13 августдаги 223-сонли “Узбекистан Республикасида ландшафт дизайнини ривожлантириш Дастурини тасдиқлаш тўғрисида”ги Қарорлари, шунингдек қишлоқ аҳоли пунктлари ҳудудларини ободонлаштириш ва кўкаламлаштиришга доир бошқа меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда, қишлоқларда ландшафт архитектурасини замон талаблари даражасига кўтариш, қишлоқларимиз қиёфасини янгилаш, уларда ландшафт режалаштириш, ландшафт архитектураси объектларини лойиҳалаш ва ривожлантиришда мазкур диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.
Тадқиқотнинг мақсади Узбекистан қишлоқ аҳоли пунктлари ҳудуд-ларини меъморий-ландшафт ташкиллаштириш, уларда замонавий ландшафт архитектурасини шакллантириш ва ривожлантиришнинг устувор тамойил-ларини ишлаб чиқиш ва такомиллаштиришдан иборат.
Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
қишлоқларда ландшафт архитектурасини шакллантириш ва ривожлантиришнинг тарихий-анъанавий, типологик, ландшафт-экологик, меъморий-режавий, композицион-ландшафт ечимлари ва меъморий-лойиҳалаш усуллари аникланган;
қишлоқ ландшафт архитектураси объектларининг типологияси ишлаб чиқилган ва қишлоқ аҳоли пунктлари ландшафт архитектурасининг шаклланишига таъсир кўрсатувчи комплекс омиллар аниқланган; қишлоқ ландшафтлари архитектурасига мос келадиган дарахтлар, буталар, гулзорлар ва сунъий сув ҳавзалари ҳисобга олинган умумий шаҳарсозлик талаблари такомиллаштирилган;
қишлоқларни кўкаламлаштириш ва кўкаламзор муҳитларни яратишда “шаббода самараси” усулини қўллаш асослаб берилган;
турли хил табиий-иқлим ва географик шароитларда жойлашган қишлоқ аҳоли пунктларини кўкаламзорлаштиришда манзаравий дарахтларни танлаш методикаси яратилган;
қишлокдаги умумий фойдаланиш ва фойдаланиши чекланган кўка-ламзорлар ҳудудларини шаҳарсозлик, меъморий-режавий ва ландшафт таш-киллаштиришнинг назарий ва меъёрий-лойиҳавий мезонлари асослаб берилган;
Ўзбекистоннинг турли хил ландшафт-иқлим зоналари: чўл, тоғ олди ва тоғли қишлоқларида кўкаламзорлар ва ландшафт тизимини яратишнинг алгоритмлари ишлаб чиқилган.
Хулоса
“Ўзбекистон қишлоқларида ландшафт архитектурасини шакллантириш ва ривожлантиришнинг устувор тамойиллари” мавзусидаги диссертация бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижасида қуйидаги хулосаларга келинди:
1. Узбекистан қишлоқ ландшафтлари архитектурасининг шаклланиши уч босқичга:
замонавий шаҳарсозлик ҳудудий тизимларини ўз ичига олган ландшафт режалаштириш;
қишлоқ аҳоли пунктлари таркибий тузилмасидаги элемент ва объектларини ўз ичига олган ландшафт архитектураси;
қишлоқ анъанавий элементларини уз ичига олган ландшафт дизайнига бўлиб ўрганиш тавсия қилинди.
2. Қишлоқ ландшафт архитектурасини тарихий-анъанавий, типологик, ландшафт-экологик, меъморий-режавий, композициявий, меъёрий-лойиҳавий шакллантириш ва ривожлантиришнинг самарали ривожлантириш йўллари тавсия қилинди. 
3. Қишлоқ аҳоли пунктлари таркибий тузилмасининг илмий таҳлили илк бор ландшафт объектларининг типологиясини асослашга олиб келган. Ушбу типология таркибига қуйидаги қишлоқ ландшафт объектларини киритиш тавсия қилинади:
қишлоқ кўчалари ва унинг атрофидаги тротуарлар;
маъмурий ҳамда жамоат бинолари олдида ва атрофидаги майдонлар; қишлоқ аҳоли пунктларидаги маданият ва истироҳат боғлари ҳамда “Ёшлар боги”;
қишлоқ фуқаролар йиғини маркази жойлашган ҳудудлар;
қишлоқ шифохоналари ва врачлик пунктларининг ҳудудлари;
қишлоқ яслилари, боғчалари, мактаблар ва касб-ҳунар коллежларининг ҳудудлари; қишлоқ турар жойларининг ҳовлилари;
қишлоқ хўжалик корхоналарининг ҳудудлари;
аҳоли пункта ичидаги хиёбонлар ва қишлоқ йўллари.
4. Қишлоқ ландшафт архитектурасининг шаклланишига таъсир кўрсатувчи омиллар илмий асосланди ва комплекс модели ишлаб чиқилди; доимий ва ўзгарувчан омилларни қишлоқ ландшафт архитектурасини шакллантиришда ҳисобга олиш тавсия қилинди.
5. Замонавий қишлоқлардаги шаҳарсозлик счимларини таҳлил қилиш асосида қишлоқ ландшафтлари архитектурасига қўйиладиган умумий шаҳар-созлик талаблари такомиллаштирилди:
ландшафт архитектурасининг ҳудудий жойлашишидаги хусусиятлари;
аҳолига қулай меъморий-ландшафт шарт-шароитларини яратиш талаблари;
қишлоқ аҳолисининг намунавий турар жойлар билан таъминланиш кўрсатгичлари;
қишлоқ аҳоли пунктлари ҳудудларининг муҳандислик ускуналари билан жиҳозланиш ва ободонлаштириш даражаси;
санитария-гигиена, табиатни муҳофаза қилиш, микро ва макро иқлимни яхшилаш, экологик ва бошқа меъёрий талаблар;
аҳолини яшил ўсимликлар билан таъминлаш талаблари.
6. Қишлокда кўкаламзор тизимини лойиҳалашнинг илмий таҳлили қуйидаги асосий лойиҳавий талабларни шакллантириш имконини берди:
қишлоқ аҳоли пункти ҳудуди бўйлаб яшил кўкаламзорларни тенг маромда тақсимлаш ва жойлаштириш;
яшил кўкаламзорлар тизимининг қишлоқ аҳоли пункти ҳудуди бўйича узлуксизлиги ва узвийлигини таъминлаш;
қишлоқ аҳоли пункти ичи ва ташқарисида жойлашган яшил ҳудуд-ларни бир-бирига боғлаш ва ягона комплекс меъморий-ландшафт ечимга келтириш.
7. Қишлоқ ландшафт архитектурасини шакллантиришда “шаббода самараси” усулини қўллаш тавсия қилинади. Ушбу усулдан фойдаланиш қишлоқ очиқ ва ёпиқ яшил муҳитлар тизимини ташкиллаштириш ва лойиҳалаш ишларининг самарасини оширишга олиб келган.
8. Турли хил табиий иқлим ва географик шароитларда жойлашган қишлоқ аҳоли пунктларини кўкаламзорлаштиришнинг меъёрий-лойиҳавий усуллари ишлаб чиқилди. Қишлоқ ландшафт архитектурасида қўллаш мумкин бўлган манзаравий дарахтларни танлаш механизми яратилди. Ландшафт архитекторларига ушбу усуллар ва танлаш механизмидан лойиҳа ишларида фойдаланиш тавсия қилинди.
9. Қишлоқ ландшафт архитектурасида қўлланиладиган умумий фойдаланиш кўкаламзорлари тизими ишлаб чиқилди. Унга қишлоқ боғ-парклари, қишлоқ кўчалари, хиёбонлар, қишлоқларни ўзаро ва шаҳарлар билан боғловчи автомобил йўллари, маъмурий бинолар, жамоат бинолари ҳудудларининг меъморий-ландшафт ечимларини киритиш таклиф қилинади.
10. Қишлоқ ландшафт архитектурасида фойдаланилиши чекланган кўкаламзорларни меъморий-режавий ва ландшафт ташкиллаштириш ҳудудларига қишлоқ ясли ва боғчалари, қишлоқ мактаб ва коллежлари, спорт иншоотлари, қишлоқ даволаш муассасалари ҳудудларининг меъморий-ландшафт ечимларини киритиш тавсия қилинди.
11. Ўзбекистоннинг турли хил ландшафт-иқлимий зоналари бўлган: чўл, тоғ олди ва тоғли қишлоқларида ландшафт тизими ва кўкаламзорларни яратишнинг назарий моделлари ишлаб чиқилди. Ушбу моделларни лойиҳавий амалиётга қўллаш тавсия қилинади.
12. Узбекистан кишлокларида ландшафт архитектурасини шакллантириш ва ривожлантиришнинг илмий тахдили куйидаги самарали йўллардан фойдаланиш имконини берган:
қишлоқларда табиатни қўриқлаш ва атроф мухитнинг табиийлиги ва экологиясини, ландшафт компонентларини ҳамда ўсимлик ва хайвонот дунёсини сақлаш ва уларнинг уйғунлигини таъминлаш мақсадида туманлар ва қишлоқ аҳоли пунктларини ландшафт режалаштириш ишларини йўлга қўйиш;
қишлоқ ландшафт архитектураси объектларининг типологиясини кенгайтириш, жумладан қишлоқ жойларда “Ёшлар боги”, халкаро туризм-нинг эко ва этнографик шаклларини ҳамда зиёратгоҳлар архитектурасини ривожлантириш;
қишлоқ аҳоли пунктларининг ландшафта ва кўкаламзорлар тизимини режалаштириш, кўкаламзорларни меъморий-режавий ва экологик-ландшафт ташкиллаштиришда “шаббода самараси” усулидан фойдаланиш;
ландшафт архитектураси объектларини кўкаламзорлаштиришда ўсимликларни аник функциявий вазифалар ва маҳаллий табиий-иқлим ва тупроқ шароитларини эътиборга олган холда танлаш механизмидан тўғри фойдаланиш;
ўсимликларнинг ўсиши қийин бўлган қумлоқ ва тупроғи шўрҳок туман ва кишлоқларда индигоферанинг манзаравий навларини ва ўсимликларни ўстиришнинг замонавий гидрополив усулидан фойдаланиш;
ландшафт архитектураси объектларини кўкаламзорлаштиришда ўсимликларни аник функциявий вазифалар ва маҳаллий табиий-иқлим ва тупроқ шароитларини эътиборга олган холда танлаш механизмидан тўғри фойдаланиш;
ўсимликларнинг ўсиши қийин бўлган кумлоқ ва тупроғи шўрҳок туман ва кишлоқларда индигоферанинг манзаравий навларини ва ўсимликларни ўстиришнинг замонавий гидрополив усулидан фойдаланиш;
қишлоқларда меъморий-режавий ечимлар ва яшил композицияларни шакллантиришда ландшафт архитектураси объектларининг функционал вазифалари, сув манбалари, тупроқ турлари, табиий иқлим ва ҳудуд геопластикаси (релъеф) имкониятларини ҳисобга олиш;
ландшафт архитектураси объектларини лойиҳалашда иссиқ ва курук иклим учун катта аҳамиятга эга бўлган “сув ва соялар тизими” ва муҳитини шакллантириш;
қишлоқ ландшафт архитектураси ечимларида “топиар” санъати, фитомодул ва фитопластика хамда полиз боғлари шаклларидан фойдаланиш;
қишлоқ ландшафт элементларини шакллантиришда Ўрта Осиё халқларининг анъанавий боғ-истирохатчилик санъатига хос “Чорбоғ”, “Чортоқ”, “Чорчаман” ва “Хиёбон” композициялари, халқ амалий санъати, хайкалтарошлик, тасвирий ойна, анъанавий меъморчилик шакллари ва замонавий “нур архитектураси” ечимларини самарали кўллаш ва фойдаланиш.

Мазкур ўқув қўлланма 16 та тематик мавзулар мажмуаси (архитектура ва қурилиш соҳасидаги матнлар)дан иборат бўлиб, машқлар кетма-кетлиги ва хар бир даре сўнггида талабаларнинг ўзлаштиришиии аниқлаш мақсадида махсус тест саволлари ҳам келтирилган. Ушбу ўқув қўлланма иофилологик олий таълим муассасаларининг архитектура, курилиш, дизайн ва қурилиш материаллари йўналишларида таълим олаётган талабалар учун мўлжалланган. Архитсктура-қурилиш соҳасида мутахассисликка оид матнлар, терминлар ва улардан мақсадли фойдаланишга қаратилган иллюстратив расмлар билан такомиллаштирилган.
Ушбу ўқув қўлланма Республикамизнинг мустақиллик йилларида қўлга киритган ижтимоий-иқтисодий ютуқларини архитектура курилиш соҳасида акс эгтирувчи статистик маълумотлар билан бойитилган. Қолаверса, тарихий меросимизнинг ажралмас қисми ҳисобланган кадимий обидаларни, иморатларни куриш жараёнида ишлатиладиган курилиш матсриаллари ифодаловчи терминлар хам мазкур дарсликнинг ажралмас кисми сифатида шакллантирилган. Шунингдек, мазкур ўқув кўлланма ўз мехнат фаолиятида архитектура ва курилиш терминларига мурожаат этувчи архитектор-қурувчилар, шу соҳа билан қизиқувчилар учуй ҳам фойдадан холи бўлмайди.