Tashkent State Transport University
Mutually Beneficial Integration of Turkic-Speaking Countries:
Prospects and Effectiveness
Toshkent davlat transport universiteti
Turkiy davlatlarning
о‘zaro manfaatli
integratsiyasi
–
barqaror taraqqiyot kafolati
10
March 29-30, 2024
https://tstu.uz/ International Scientific and Practical Conference
ТУРКИЙ ТИЛЛИ ДАВЛАТЛАР ДИАСПОРАЛАР БИЛАН ИШЛАШ
ТАШКИЛОТЛАРИ ЎРТАСИДА ҲАМКОРЛИКНИ МУСТАҲКАМЛАШ
ИСТИҚБОЛЛАРИ
Азамат Тошев,
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги
Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари
қўмитаси раиси ўринбосари
Ассалому алайкум ҳурматли халқаро конференция иштирокчилари!
Аввало анжуман ташкилотчиларига яратилган имконият учун катта раҳмат
айтмоқчиман.
Сўнгги йилларда Янги Ўзбекистонда амалга оширилган туб ислоҳотлар
натижасида халқимизга азал
-
азалдан хос бўлган дўстлик ва бағрикенглик каби
эзгу қадриятлар асосида миллатлараро муносабатлар янги босқичга кўтарилиб,
Марказий Осиѐда яхши қўшничилик алоқаларини ўрнатиш орқали барча
масалалар бўйича конструктив мулоқот йўлга қўйилди.
Янги Ўзбекистон тараққиѐтнинг муҳим омили сифатида миллатлараро
ҳамжиҳатлик
ва хорижий мамлакатлар билан дўстона алоқаларни мустаҳкамлашга
алоҳида эътибор қаратилиб, юртимизда яшаѐтган
16 та
диний конфессия,
130
тадан ортиқ миллат ва элатлар вакиллари тенг ҳуқуқ ва эркинлигини
таъминлашнинг ҳуқуқий асослари яратилди.
Миллатлараро муносабатларни ҳуқуқий тартибга солиш соҳасида хорижий
тажрибани ўрганиш натижасида қонун ҳужжатларини такомиллаштириш бўйича
40
тадан ортиқ
концептуал ҳужжат –
2
та
Қонун, Ўзбекистон Республикаси
Президентининг
9
та
фармони ва
8
та
қарори, Олий Мажлиснинг
3
та
қарори
,
Вазирлар Маҳкамасининг қатор
қарорлари
қабул қилинди.
Жумладан, Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиѐев ташаббуси билан
2017 йил
19 май
куни алоҳида давлат органи –
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар
Маҳкамаси ҳузуридаги Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар
билан дўстлик алоқалари қўмитаси ташкил этилди.
Қўмита
мамлакатимиздаги
157 та миллий маданий марказ, 38 та дўстлик
жамияти ва хориждаги 98 та ватандошлар жамияти
билан ҳамкорликда
миллатлараро ва динлараро тотувликни таъминлаш, хорижий мамлакатлар билан
дўстона муносабатларни ривожлантиришга салмоқли ҳисса қўшмоқда.
Ўзбекистонда
барча туркий давлатлар билан дўстлик жамиятлари ва миллий
маданий марказлар фаолият юритмоқда.
Ўзбекистонда теле
-
радио кўрсатув ва эшиттиришлар
12
тилда
эфирга
узатилмоқда, газета ва журналлар
14
тилда
чоп этилмоқда ҳамда
Tashkent State Transport University
Mutually Beneficial Integration of Turkic-Speaking Countries:
Prospects and Effectiveness
Toshkent davlat transport universiteti
Turkiy davlatlarning
о‘zaro manfaatli
integratsiyasi
–
barqaror taraqqiyot kafolati
11
March 29-30, 2024
https://tstu.uz/ International Scientific and Practical Conference
мамлакатимиздаги
10
000 тадан
ортиқ давлат умумтаълим мактабининг
1
865
тасида
таълим
6
тилда
, яъни қорақалпоқ, рус, тожик, туркман, қирғиз ва
қозоқ тилларида олиб борилмоқда.
Кенг кўламли ислоҳотлар давомийлигини таъминлаш мақсадида ишлаб
чиқилган “Ўзбекистон–
2030
”
стратегиясида
жамиятда миллатлараро тотувлик
муҳитини мустаҳкамлаш ва
хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқаларини
ривожлантириш
алоҳида устувор мақсад
1
сифатида белгиланди.
Жумладан, “хавфсиз ва тинчликсевар давлат” тамойилига асосланган
сиѐсатни изчил давом эттириш йўналишида аниф мақсадларнинг самарадорлик
кўрсаткичларга
эришиш назарда тутилган.
Шу боис Миллатлараро муносабатлар қўмитаси томонидан Қозоғистон,
Қирғизистон, Туркманистон, Туркия, Озарбайжон
Республикаларидан келган
расмий делегациялар, шунингдек маданият ва санъат намоѐндалари иштирокида
қозоқ, қирғиз, туркман, турк, озарбайжон ва бошқа миллий маданий
марказларининг юбилейлари
Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети
ҳисобидан
кенг нишонланди
.
Миллатлараро муносабатлар
қўмитаси Озарбайжон, Туркия, Қирғизистон ва
Қозоғистондаги
турдош ташкилотлар билан самарали ҳамкорликни
йўлга қўйган.
Хусусан,
2022-2023
йилларда Қозоғистон
Республикаси “Отандастар” фонди
президенти
А
.
Сапарбеков
,
Қирғизистон
Республикаси
давлат
котиби
С.Касмамбетов
,
Туркия
Президентининг Бош маслаҳатчиси Ялчин Топчу
,
Туркиянинг Хориждаги турклар ва қардош жамиятлар қўмитаси раиси ўринбосари
Турус Абдулҳадий, Туркий маданият халқаро ташкилоти Бош котиби
С.Раев, Туркий
тилли давлатлар Парламент ассамблеяси Бош котиби Эр Меҳмет Сурей
,
Озарбайжон
Республикаси Диаспора билан ишлаш давлат қўмитаси раиси
Ф.Мурадов,
ЮНЕСКО ишлари бўйича Туркманистон
Миллий комиссияси масъул котиби,
Туркманистон Қаҳрамони Ч.Рустамова,
Қозоғистон халқи ассамблеяси раиси
ўринбосари М.Азилханов
ва бошқалар раҳбарлигидаги расмий делегацияларнинг
Ўзбекистонга ташрифлари давомида самарали мулоқотлар ўтказилди.
Қозоғистон
халқи ассамблеяси раиси ўринбосари, Қозоғистон Республикаси
Президенти
Администрациясининг
котибияти
мудири
М.Азилханов
раҳбарлигидаги делегациянинг Ўзбекистон Республикасига ташрифи давомида
2023 йил 4 октябрь куни Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар
билан дўстлик алоқалари қўмитаси ҳамда Қозоғистон халқи Ассамблеяси
ўртасидаги Англашув меморандуми
имзоланди.
1
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “
Ўзбекистон
-2030
”
стратегияси тўғрисида”ги ПФ–
158-
сонли
Фармони
.
11.09.2023 йил.
https://lex.uz/ru/docs/6600413
Tashkent State Transport University
Mutually Beneficial Integration of Turkic-Speaking Countries:
Prospects and Effectiveness
Toshkent davlat transport universiteti
Turkiy davlatlarning
о‘zaro manfaatli
integratsiyasi
–
barqaror taraqqiyot kafolati
12
March 29-30, 2024
https://tstu.uz/ International Scientific and Practical Conference
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиѐевнинг эзгу ташаббуси
билан Туркий давлатлар ташкилотига аъзо ва кузатувчи мамлакатлар адабиѐтининг
сара намуналаридан иборат
100 жилдлик
“
Туркий адабиѐт дурдоналари
”
тўпламини ўзбек тилида нашр этилиши натижасида китобхонлар туркий
мамлакатларнинг ѐзувчи ва шоирлари асарларини ўз она тилларида ўқиш
имкониятига эга бўлдилар
.
Ушбу адабий хазина туркий тилли давлатлар орасида илк бор рўѐбга
чиқарилган йирик адабий лойиҳа бўлиб, умумтуркий адабиѐтнинг энг сара
намуналари, ўзбек, қорақалпоқ, турк, озарбайжон, қозоқ, қирғиз, туркман ва венгер
адабиѐтининг XI
-
XXI асрларга мансуб
600
нафардан
ортиқ
атоқли шоир, адиб ва
мутафаккирларининг асарлари киритилган
100 жилдли “Туркий адабиѐт
дурдоналари”
жамланмаси
қардош элларимизни, авваламбор, ѐшларимизни ўзаро
яқинлаштириш учун мустаҳкам замин яратади
.
200
нафардан зиѐд таржимон қатнашган мажмуада барча туркий тилли
халқлар адабиѐти вакилларига кенг ўрин берилган бўлиб, “Умумтуркий адабиѐт
намуналари” деб номланувчи дастлабки 5 жилддан Маҳмуд Кошғарийнинг
“Девону луғотит
-
турк”, Юсуф Хос Ҳожибнинг “Қутадғу билиг” ва Аҳмад
Югнакийнинг “Ҳибат ул
-
ҳақойиқ”, Аҳмад Яссавий ва Сулаймон Боқирғонийнинг
“Ҳикматлар”и ҳамда Носируддин Рабғузийнинг “Қиссаси Рабғузий” каби мумтоз
асарлари жой олган.
Бугунги кунда Қозоғистон ва Қирғизистондаги ҳамкасбларимиз билан
меморандумлар имзоланган бўлса, Озарбайжон ва Туркиядаги дўстларимиз билан
ҳамкорликни кучайтириш режалаштирилмоқда. Қўмита Туркий давлатларнинг
диаспоралар бўйича ташкилотлари форумларида фаол иштирок этиб келмоқда.
Давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзиѐевнинг 2018
йил 25
октябрдаги
Қарорига асосан
тасдиқланган Ватандошлар билан ҳамкорлик соҳасида
Ўзбекистон Республикаси давлат сиѐсати концепцияси
хорижда истиқомат
қилаѐтган юртдошларимиз билан доимий мулоқот ва ҳамкорликни сифат
жиҳатидан янги босқичга кўтарди.
Натижада Қўмита “халқ дипломатияси”
кенгайтириш мақсадида хорижий мамлакатлардаги турдош ташкилотлар ва
ватандошлар жамиятлари билан
40
тага
яқин ҳамкорлик меморандумлари
имзолади.
2021
йил 11
августда “Ватандошлар” жамоат фондиннг
ташкил этилиши
ватандошлар билан ҳамкорликнинг амалий мехнизмини яратди.
Ўзбекистон Президенти томонидан
2019 йил 15 ноябрда Миллатлараро
муносабатлар
соҳасида
Ўзбекистон
Республикаси
давлат
сиѐсати
Tashkent State Transport University
Mutually Beneficial Integration of Turkic-Speaking Countries:
Prospects and Effectiveness
Toshkent davlat transport universiteti
Turkiy davlatlarning
о‘zaro manfaatli
integratsiyasi
–
barqaror taraqqiyot kafolati
13
March 29-30, 2024
https://tstu.uz/ International Scientific and Practical Conference
концепциясининг
2
қабул
қилиниши миллатлараро муносабатлар ва хорижий
мамлакатлар билан дўстлик алоқаларини янги босқичга кўтарди.
Мамлакатимизда
30
июлни “Халқлар дўстлиги куни”
этиб белгилаш
тўғрисида 2021
йилда Ўзбекистон Республикасининг
Қонуни
3
қабул
қилинди.
Ўзбекистонда
миллатлараро
дўстлик
ва
тотувлик
муҳитини
мустаҳкамланишига муносиб ҳисса қўшган маҳаллий ва хорижлик ҳамкорларнинг
меҳнатини муносиб тақдирлаш мақсадида Вазирлар Маҳкамаси томонидан
2021
йил 1
июнда
“Халқлар дўстлиги” кўкрак нишони
4
таъсис этилди.
Ҳукуматнинг
2023 йил сентябрдаги қарорига асосан
таъсис этилган
“
Диний
бағрикенглик
”
кўкрак
нишони
5
диний
-
маърифий
соҳанинг
самарадорлигини оширишга муносиб ҳисса қўшган давлат ва жамоат
ташкилотлари вакилларини рағбатлантириш имконини беради.
Ўтган даврда миллий маданий марказларнинг
500 нафардан
ортиқ
фаоллари давлат мукофотларига сазовор бўлиб, орден ва медаллар билан
тақдирланди. Улардан
14 нафарига “Ўзбекистон Қаҳрамони”
юксак унвони
берилди.
Миллий
маданий
марказларнинг
этномаданий
инфратузилмасини
ривожлантириш мақсадида республиканинг барча ҳудудларида
“Дўстлик
уйлари”
ташкил этилиб, уларда миллий
маданий марказлар бепул асосда
жойлаштирилди
.
Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети ҳисобидан
сўнгги олти йил
давомида миллий маданий марказларни қўллаб
-
қувватлаш
учун жами 30 млрд
.
сўм
маблағ
ажратилди
.
Ўзбекистон етакчиси таклифига асосан
2018 йилда
БМТ Бош Ассамблеясида
қабул қилинган
“Маърифат ва диний бағрикенглик”
деб номланган махсус
резолюциясига мувофиқ ҳар йили
16 ноябрь –
Халқаро бағрикенглик кунига
бағишлаб юртимизда ўтказилаѐтган
“Бағрикенглик ҳафталиги”
дўстликни янада
мустаҳкамлайди.
Миллатлараро муносабатлар соҳасидаги оқилона сиѐсатнинг изчил давоми
сифатида 2023 йилда қабул қилинган
“
Ўзбекистон
-2030
”
стратегиясининг
100-
мақсадида
жамиятда миллатлараро тотувлик муҳитини мустаҳкамлаш ва хорижий
2
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
ПФ
-5876-
сонли
Фармони.
15.11.2019
йил.
https://lex.uz/ru/docs/4597662
3
“Халқлар дўстлиги кунини белгилаш тўғрисида”ги
Ўзбекистон Республикаси Қонуни. 10.02.2021 йил.
https://lex.uz/docs/5277501
4
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
335-
сонли
қарори
.
01.06.2021
йил.
https://lex.uz/docs/5441590
5
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
495-
сонли
қарори
.
25.09.2023
йил.
https://lex.uz/docs/6616908
Tashkent State Transport University
Mutually Beneficial Integration of Turkic-Speaking Countries:
Prospects and Effectiveness
Toshkent davlat transport universiteti
Turkiy davlatlarning
о‘zaro manfaatli
integratsiyasi
–
barqaror taraqqiyot kafolati
14
March 29-30, 2024
https://tstu.uz/ International Scientific and Practical Conference
мамлакатлар билан дўстлик алоқаларини ривожлантириш
устувор вазифа этиб
белгиланган.
“Ўзбекистон–
2030
”
стратегиясининг 100
-
мақсадини
6
амалга оширишда
миллатлараро
муносабатлар
соҳасида
илмий
-
тадқиқот
ва
инновацион
лойиҳаларнинг амалга оширилишини давлат томонидан қўллаб
-
қувватлашга
қаратилган Ўзбекистон Республикаси Президентининг махсус мукофотини таъсис
этиш режалаштирилган.
Шунингдек, Янги таҳрирдаги Конституция қоидаларини амалга ошириш
мақсадида мамлакат ҳудудида яшовчи турли миллат ва элатларнинг маданияти,
тили, урф
-
одати ва анъаналарини сақлаб қолиш ва ривожлантириш учун шарт
-
шароитлар яратишга
устувор аҳамият берилган.
Аҳоли таркиби,
аҳоли сонининг ўзгариш динамикаси, миллатларнинг
жойлашган ҳудудлари ҳақидаги маълумотларни ўз ичига олган Ўзбекистоннинг
рақамли этноконфессионал атласи
ишлаб чиқилади.
Хорижий мамлакатлар ва юртимиздаги бошқа миллат вакиллари билан
дўстлик алоқаларини ривожлантириш
учун Дўстлик жамиятлари сонини
60
тага
етказиш
мўлжалланган.
Чет эл мамлакатларининг тегишли ҳудуд
ва шаҳарлари билан
мамлакатларимиз ҳудудлари
ва шаҳарлари ўртасидаги биродарлик алоқаларини
ўрнатиш жараѐнини жадаллаштириш
учун Биродарлашган
ҳудуд
ва шаҳарлар
ассоциациясини тузиш
назарда тутилган.
Таълим қардош
тилларда олиб борилаѐтган мактаблардаги бадиий
адабиѐтлар фондини 2024 йилда
955
000 донага бойитиш топширилган
.
Ҳамкорликни
янада мустаҳкамлаш учун қуйидагилар
таклиф этилади
.
Биринчидан,
миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан
дўстлик алоқалари соҳасида фаолият юритаѐтган ташкилотлар ўртасида
ҳамкорликни янада кучайтириш мақсадида Тошкент шаҳрида 2024 йилда Туркий
давлатларнинг диаспоралар бўйича ташкилотлари форумини ўтказиш лозим
.
Иккинчидан,
Туркий давлатлар олий таълим муассасалари
томонидан
ташкилотга аъзо мамлакатлар ѐшларига мақсадли таълим грантлари
ажратиш
зарур
.
Учинчидан,
Туркий давлатлар турдош ташкилотлари биргаликда
халқларимиз ўртасидаги тарихий ва маданий алоқаларга оид қўшма илмий
конференциялар, семинарлар ва бошқа тадбирлар ташкил қилиш, илмий ишлар
6
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “
Ўзбекистон
-
2030” стратегиясини 2023 йилда сифатли ва ўз
вақтида амалга ошириш чора
-
тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ–
300-
сонли Қарори
.
11.09.2023 йил.
https://lex.uz/uz/docs/6600390
Tashkent State Transport University
Mutually Beneficial Integration of Turkic-Speaking Countries:
Prospects and Effectiveness
Toshkent davlat transport universiteti
Turkiy davlatlarning
о‘zaro manfaatli
integratsiyasi
–
barqaror taraqqiyot kafolati
15
March 29-30, 2024
https://tstu.uz/ International Scientific and Practical Conference
чоп этиш, биргаликда тадқиқотлар, шу жумладан, маданиятлараро мулоқот
соҳасида илмий
-
амалий тадқиқотлар олиб бориш таклиф этилади
.
Тўртинчидан,
Туркий давлатларда маданий
-
гуманитар соҳада “халқ
дипломатияси” имкониятларидан фойдаланиш орқали миллатлараро муносабатлар
ҳамда маданиятлараро ҳамкорликни кенгайтириш мақсадга мувофиқ
.
Бешинчидан,
30
июль –
Халқлар
дўстлиги
кунига бағишлаб
ташкил
этилаѐтган
“Дўстлик ҳафталиги” ва унинг доирасида “Дўстлик” халқаро
фестивали
га барча ҳамкорларимизни чорлаймиз
.
Олтинчидан,
16
ноябрь –
“Халқаро бағрикенглик куни” муносабати билан
юртимизда ўтказиш режалаштирилган
“
Бағрикенглик ҳафталиги
”
тадбирларига
барча Туркий давлатлар
вакилларини таклиф этамиз.
Туркий давлатлар турдош ташкилотларининг ҳамкорлигини кучайтириш
миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқаларини
янада ривожлантириш, соҳада давлат сиѐсатини янада такомиллаштиришга, кўп
миллатли Ўзбекистон халқи ҳамда хориждаги ватандошларимиз саъй
-
ҳаракатларини Янги Ўзбекистонни бунѐд этиш, жамиятда миллатлараро тотувлик
ва динлараро бағрикенглик муҳитини мустаҳкамлаш
эзгу ғояси атрофида
бирлаштиришга хизмат қилади.
Кенг кўламли ҳамкорлик ва мулоқотлар натижасида Туркий давлатларнинг
барқарор тараққиѐти мустаҳкамланишига ишонамиз.
