PEDAGOGIKA
2015, 6-son
MADANIYAT VA SAN’AT KOLLEJI O QUVCHILARIDA NOMODDIY
MADANIY MEROSGA OID MA’LUMOTLARNI INGLIZ TILIDA
O‘RGANISHNING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Isakulova N. J. (O'zDJTU)
Abstract
The article analyzes the peculiarities of
study
the information
about
Intangible
Cultural Heritage in English by students
of
colleges of art and culture.
Резюме
В
статье анализированы особенности изучения
информации
по
нематериальному культурному наследию
на английском языке учащимися
колледжей искусства и культуры.
Tayanch tushunchalar:
nomoddiy madaniy meros, milliy
urf-odat, uzluksiz ta
'Um, chet tillarni о
‘rganish.
Kadrlar tayyorlash
milliy dasturining 3.3.2-bandida uzluksiz ta’limni
isloh
qilish yo‘nalishlari amalga oshirishda chet tilini o‘rganish talab qilinadi. Shuningdek,
Prezidentimiz Islom Karimovning “Chet tillarni o‘rganish tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Qaroriga ko‘ra, 2013- 2014-o‘quv
yilidan boshlab xorijiy tillarni uzluksiz o‘rgatish joriy etilgani barchamizga ma’lum.
0‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 33- moddasida xalqaro hamkorlik
quyidagicha bayon
etilgan:
ta’lim muassasalari ta’lim muammolari yuzasidan xalqaro
hamkorlikda ishtirok etadilar,
chet
davlatlaming tegishli o‘quv yurtlari bilan bevosita
aloqalar o‘matish, qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ular bilan qo‘shma
o‘quv
yurtlari tashkil etish huquqiga ega
1
. Shu boisdan ta’limning barcha turlarida chet tilini
o‘rganish
maqsadga
muvofiq hisoblanadi. Buning uchun ta’lim tizimini filologik yoki
nofilologik yo‘nalishlarida
chet tili fani uchun
mavjud
o‘quv adabiyotlarini
modemizatsiya qilish va
yangilarini yaratishning
dolzarb
muammolari o‘rganish
talab
etiladi.
0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
2010-yil 7-oktabrdagi
222-
sonli “2010-2020-yillarda nomoddiy madaniy meros
obyektlarini muhofaza
qilish,
asrash, targ‘ib qilish va ulardan foydalanish davlat
dasturini tasdiqlash
to‘g‘risida”gi
Qarorida “Nomoddiy madaniy merosni ilmiy
jihatdan o‘rganish va tadqiqot
ishlarini
tashkil etish” deb belgilab berilgani
nomoddiy madaniy merosni muhofaza
qilish
masalalarini har tomonlama
chuqur o‘rganilishi uchun sharoit yaratilib
berildi.
'Узбекистан Республикаси Конституцияси. - Тошкент: Узбекистан, 2012. - Б. 47.
PEDAGOGIKA
2015, 6 in
Ma’lumki, nomoddiy madaniy meros o‘zlikni namoyon
etishning og‘zaki
an’analari
va shakllari, ijro san’ati, jamiyatning urf-odatlari,
marosimlari,
bayramlari, tabiat va
koinotga oid bilim va urf-odatlar
hamda an’anaviy
hunarmandchilik bilan bog‘liq bilim va
ko‘nikmalarda namoyon
bo‘ladi*.
“Ingliz tili” fanini o‘qitish mazmuniga nomoddiy madaniy
merosga oid
ma’lumotlardan foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Tabiat
va koinotga
oid bilim
va urf-odatlar
yo‘nalishi insoniyatning tabiat va
koinot bilan
uyg‘unligini ta’minlash
borasidagi bilim va malakalami o‘z ichiga
oladi.
An’anaviy xalq taqvimlari, kunning
botishiga qarab kelgusi kunning
qanday
kelishini aytib berish, oyning turishiga qarab
keyingi oyning taxminiy
ob-
havosini aniqlash, hayvonlar harakati orqali sodir bo‘ladigan
voqealami
bashorat
qilish, quduq qazish o‘mi yoki imorat qurish joyini aniqlash, kasblar
bilan
bog‘liq an’anaviy bilim va ko‘nikmalar (milliy sartaroshlik,
an’anaviy
tabibchilik,
imoratsozlik, miroblik), pazandachilik yo‘nalishlarida turli xil
milliy
taomlami tayyorlash
uslublari (tandir kabob, g‘ilmindi, cho‘pchima, hijjon
va
boshqa hududlarga xos bo‘lgan
taomlami tayyorlash)ni o‘z
ichiga oladi
2
.
Ayniqsa, tabiat va koinotga oid ma’lumotlar
bilan o’rganish
o'quvchining
o‘zlashtirishida o‘z ahamiyatiga egaligini Yan Amos
Komenskiy o‘z asarida
bayon etgan. Komenskiy o‘zining pedagogik nazariyasida
tarbiyaning tabiatga
uyg’un bo‘lishi to‘g‘risidagi tushunchani ilgari
suradi
3
. Uning
didaktikasida
tabiiylik metodi asosiy rol o‘ynab, bu metodning mohiyati, bolaning
yoshini,
bilim hajmini, psixologik xususiyatlarini hisobga olib, darsni tabiat
borlig‘iga
moslab
o‘tishdan iboratdir
4
.
Ingliz tili nutq faoliyati turlarini o‘rgatishda ingliz tili materiallari
va nutq
faoliyati
turlarini o‘rgatishga e’tibor qaratiladi. Bu esa ingliz tili
o‘qitishning
maqsadini tashkil
etadi. Ma’lumot olish tinglab tushunish va
o‘qish orqali
amalga oshsa, ma’lumot berish
gapirish va fikmi yozma bayon
qilish orqali
o‘rganiladi. Nutq faoliyati shakli: og‘zaki va
yozma.
Hozir ingliz tilini
’"Узбекистан Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2010 йил 7 октябрь,
222-сонли
“2010-
2020
йилларда номоддий маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш,
асраш, тарғиб
қилиш ва улардан
фойдаланиш давлат дастурини тасдиқлаш тўғрисида”ги
2
Номоддий маданий меросни муҳофаза қилиш бўйича Конвенцияни
амалга ошириш
бўйича оператив
йўриқнома
//
Узбекистан номоддий маданий
мероси, 2012. - Б. 33
httD.7Zich.uz/uz/legal/159-pub-3
3
Ҳошимов К., Нишонова С., Иномова М., Ҳасанов Р. Педагогика
тарихи. - Тошкект
Ўқитувчи,
1996. - Б. 407.
4
Ҳошимов К., Нишонова С., Иномова М., Ҳасанов Р.
Педагогика тарихи. - Т
отенг
Ўқитувчи,
1996.
-
Б. 409.
PEDAGOGIKA
2015, 6-son
o'rganishda
taijima ham faoliyat hisoblanadi. Og‘zaki nutqni o'rgatish
- tinglab
tushunish va
gapirishni o‘rgatishni o‘z ichiga oladi. Ular ajralmas qismlardir
1
.
Til materiallarini o'rgatishda maktab, akademik litsey, kasb-hunar kollejlari
sharoitini, materiallaming xususiyatini, metodik tomonini hisobga
olish
zarur
2
. Mazkur
jarayonda tabiat va koinotga oid bilim va urf-odatlami ifodalovchi matnlami tanlashda
quyidagi nutq faoliyati malakalari jarayonidan foydalanish mumkin:
-
tinglab tushunishni o‘rganish;
-
gapirishni o‘rganish;
-
o‘qishni o‘rganish;
-
yozuvni o'rganish;
-
tarjimani o'rganish;
-
situatsiyadan foydalanish;
-
BKMlami tekshirish.
Yuqoridagi fikrlarga asoslanib, tabiat va koinotga oid bilim va urf-odatlar
mazmunini ifodalovchi ingliz tilidagi matnlar bo'yicha nutq faoliyati ko'nikmalari
bajarilishi maqsadga
muvofiq
boTadi. Natijada, “Ingliz tili”
fanini
o'qitishda nomoddiy
madaniy meros (NMM) tushunchasini shakllalanishiga imkon beradi, ya’ni “nomoddiy
madaniy meros” tushunchasining mohiyati, uning ahamiyati, barqaror taraqqiyotni
ta’minlashdagi o‘mi, nomoddiy madaniy merosni muhofaza qilish borasida dunyoda
va xususan, O'zbekistonda
amalga
oshirilgan ishlar, uni muhofaza qilishning
O'zbekistonda yaratilgan huquqiy asoslari haqida ma’lumotlar bilan tanishtirish
NMMning avloddan-avlodga yetkazilishiga, atrof-muhitga, tabiatga va o‘z tarixiga
bog'liq holda yaratilishiga va bu ularda o'ziga xoslikni, vorislik tuyg'usini shakllantiradi
hamda shu bilan
insoniyat'P
ijodini va madaniy turli-tumanlikning hurmat qilinishiga
ko'maklashadi.
“Ingliz tili” fani misolida tabiat va koinotga oid bilim va urf-odatlami
o'zlashtirish imkoniyatlari mavzuga oid nazariy bilim, amaliy ko'nikma
va
malakalar
bilan qurollanishi, o'tilgan mavzular axborot ko'lamining ko'pligi
bilan
farq qilinishi
hamda tabiatda o'zini tutish qoidalami tahlil qila olishga
ega bo'ladi
(1-jadval).
2014-2015-yillarga mo'ljallangan yosh olimlaming “O'quvchilarda
nomoddiy
madaniy merosni muhofaza qilish tizimini shakllantirish” mavzusida
Ҳошимов Ў., Ёқубов И.
Ингилиз тили ўқитиш методикаси.
-
Тошкент: Шарқ, 2003.
-Б. 130.
-Хошимов Ў., Ёкубов И.
Ингилиз тили ўқитиш методикаси.
-
Тошкент: Шарк, 2003.
-Б. 72.
112
■■■■■■■■■■■■■■■■
PEDAGOGIKA
2015. 6-ма
113
amaliy loyiha doirasida o‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarida
madaniyat va san at
kolleji
o‘quvchilarida NMMga oid ma’lumotlami ingliz tilida
o’rganishning
o‘ziga xos
xususiyatlari tahlil etildi. Mazkur jarayonda NMM
tushunchasi.
muhofaza tushunchasi,
muhofaza qilish shakllari, NMM yo‘nalishlari,
jumladan
tabiat va koinotga oid bilim va
urf-odatlar “Ingliz tili” darslarida
o‘rganilishi
tahlil etilib, test natijalari asosida kuzatildi.
1-jadval
№
“Ingliz tili” fanidagi
mavzular
Tabiat va koinotga oid bilim va urf-odatlar
1. International
English
O‘zbekistondagi tabiat va koiotga oid bilim va urf- odatlar
2. Weather
Ob-havo darakchilari
3. A place to live
Hududiy urf-odatlar
4. Eating out
Pazandachilik bilan bog‘liq bilim va tajribalar
5. Food
Bog‘dorchilik, dehqonchilik bilan bog‘liq bilimlar
6. Future plans
Bog‘dorchilik bilan bog‘liq urf-odatlar
7. Getting around town
Umumiy bilimlar
8. Cooking a meal
Pazandachilik bilan bog‘liq hududlardagi bilim va
tajribalar
9. In the country
Tabiat va koinot bilan bog‘liq marosimlar, urf- odatlar
10. Health
Xalq tabobati bilan bog‘liq bilim va ko‘nikmalar
11. People’s lives
Kunning botishiga qarab kelgusi kunning qanday kelishini
aytib berish, oyning turishiga qarab keyingi oyning
taxminiy ob-havosini aniqlash
12. Guests
Pazandachilik yo‘nalishlarida turli xil
milliy
taomlami
tayyorlash uslublari
13. Professions and jobs
Kasblar bilan bog‘liq an’anaviy bilim
va
ko‘nikmalar
(milliy sartaroshlik,
an’anaviy
tabibchilik, imoratsozlik,
miroblik)
14. Show time
An’anaviy xalq taqvimlari
15. Environment
Tabiat va koinot bilan bog‘liq
marosimlar, urf-
odatlar
16. News and views
Hayvonlar harakati orqali sodir
bo‘ladigan
voqealami
bashorat qilish
17. Travel and
Tourism
Quduq qazish о‘mi yoki imorat
qurish joyini
aniqlash
Tajriba-sinovning dastlabki bosqichida dastlabki
test natijalari olinib.
keyingi bosqichda,
ya’ni metodik bosqichida “Ingliz
tili”ning mavzularida tar.r
PEDAGOGIKA
2015, 6-son
va koinotga oid bilim
va urf-odatlami singdirish yuzasidan metodik ishlanmalar
tavsiya
etilib,
tavsiya etilgan metodik ishlanmalar asosida o‘tkazilgan dars
mashg‘ulotlaridagi
kamchiliklar o‘rganildi, yakuniy bosqichda yakuniy test
natijalari
olinib, tajriba-sinovning
dastlibki va yakuniy natijalari
x
2
~
xi
kvadrat metodi asosida umumlashtirildi, tajriba-sinov
maydonchalaridagi tajriba va sinov guruhlarining o‘zlashtirish ko‘rsatkichlari taqriban 4,5
foizga farq qilinishi tajriba-sinov jarayonida aniqlandi. Tajriba-sinov ishlariga Guliston
san’at kolleji, Namangan san’at kolleji, Buxoro madaniyat kollejlaridagi tajriba-sinov
guruhlari tanlab olindi. O‘tkazilganligi haqida dalolatnoma va ma’lumotnomalar
rasmiylashtirildi.
Xulosa qilib aytganda, tabiat va koinotga oid bilim va urf-odatlami bilish hamda
xabardorlik darajasini avloddan-avlodga yetkazish uchun madaniyat
va
san’at kollej
ta’limi jarayoniga singdirish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
“XAMSA” TABDILLAR1DA TA’LIM-TARBIYA
MAVZUSINING YORITILISHI
Tojiboyeva О. T. (TDPU)
Abstract
This article analyzes the ways of interpretation of the theme of upbringing in prosaic
versions of dastans of Alisher Navoi.
Резюме
В данной статье анализируются пути освещения темы воспитания в
прозаических версиях дастанов Алишера Навои.
Tayanch tushunchalar:
davr, kitobxon, tabdil, Xamsa, ta’lim-tarbiya, ustoz, axloq
mezonlari.
Alisher Navoiyning asarlari besh asrdan buyon kishilarga ma’naviy ozuqa berib, har
jihatdan komillikka yo‘naltirib, axloqan pok, ma’nan yetuk insonni shakllantirishga o‘z
hissasini qo‘shib kelmoqda. Shoir lirik kulliyoti-yu yirik dostonlarida inson xulqiga oid
axloq mezonlarini ibrat qilib ko‘rsatar ekan, fazilatlaming boshi ilm olishda va yaxshi
tarbiyada deb hisoblaydi. Komillikning asl moyasi ham ilm va to‘g‘ri olib borilgan ta’lim-
tarbiyaning samarasi ekanligini e’tirof etadi. Ayniqsa, “Majolis un-nafois” tazkirasida
bilimli, kasb- hunarga rag‘bati bor kishilami mehr bilan tilga oladi. Sababi insonni
“kamolotga yetaklovchi fazilatlami nihoyatda qadrlagan va o‘z asarlari bilan targ‘ib va
tashviq qilishdan charchamagan ulug‘ Navoiy har tomonlama kamolotga intilgan
yoshlaming, shogirdlarining harakatidan cheksiz quvongan. Ulaming hayotda,
