AGRAR MUNOSABATLAR VA AGROBIZNES
Samarqand Iqtisodiyot va Servis instituti
O’rinboyeva Yulduz Pirnazarovna
– I.f.f.dok. dotsent
Baxtiyorov Otabek Elmurod oʻgʻli
Buxgalteriya hisobi va Menejment fakulteti MN-423 guruh talabasi
Anotatsiya:
Ushbu maqola agrar munosabatlarning murakkab dinamikasini va
bugungi qishloq xo'jaligida agrobiznesning rivojlanayotgan sohasini o'rganadi. U
an’anaviy dehqonchilik amaliyotlari, yerga egalik tuzilmalari va qishloq xo‘jaligi
ishlab chiqarishi va taqsimotini shakllantiruvchi hukmron kuch sifatida
agrobiznesning paydo bo‘lishi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni o‘rganadi. Maqolada
agrar munosabatlarning tarixiy konteksti ko'rib chiqiladi, sanoatlashtirish,
globallashuv va texnologik taraqqiyotning qishloq xo'jaligi amaliyotiga ta'siri
muhokama qilinadi.
Annotation
: This article examines the complex dynamics of agrarian relations and
the evolving field of agribusiness in modern agriculture. It explores the relationship
between traditional farming practices, land tenure structures and the emergence of
agribusiness as the dominant force shaping agricultural production and distribution.
The article examines the historical context of agrarian relations and discusses the
impact of industrialization, globalization and technological progress on agricultural
practices.
Аннотация:
В данной статье рассматривается сложная динамика аграрных
отношений и развивающаяся сфера агробизнеса в современном сельском
хозяйстве. В нем исследуется взаимосвязь между традиционными методами
ведения сельского хозяйства, структурами землевладения и превращением
агробизнеса в доминирующую силу, определяющую сельскохозяйственное
производство и распределение. В статье рассматривается исторический
контекст аграрных отношений, обсуждается влияние индустриализации,
глобализации и технического прогресса на сельскохозяйственную практику.
________________________________________________________________
"Экономика и социум" №4(119) 2024 www.iupr.ru
Kalit so’zlar:
Dehqonchilik, zararkunandalar, qishloq xo'jaligi, tizimlar, innovatsion
loyihalar, siyosiy sohalar, investitsiyalar.
Keywords:
Farming, pests, agriculture, systems, innovation projects, policy areas,
investment.
Ключевые слова:
Фермерство, вредители, сельское хозяйство, системы,
инновационные проекты, политические сферы, инвестиции.
Kirish:
Agrar sektor fermerlar, bozorlar va agrobiznes o'rtasidagi murakkab
munosabatlarni o'zaro bog'lab turgan ko'plab iqtisodiyotlarning tayanchi bo'lib xizmat
qiladi. Ushbu maqola agrar munosabatlar va agrobiznesning dinamik manzarasini
o'rganadi, an'anaviy dehqonchilik amaliyoti va zamonaviy qishloq xo'jaligi
korxonalari o'rtasidagi o'zaro bog'liqlikni yoritadi. Fermer xo‘jaligi va
agrobiznesning rivojlanayotgan dinamikasini o‘rganish orqali biz ushbu muhim
sohadagi asosiy tendentsiyalar, muammolar va imkoniyatlarni ochib berishni harakat
qilganmiz.
Qadimgi dehqonchilik texnikalari dunyoning ko'p joylarida zamonaviy
mexanizatsiyalashgan dehqonchilik bilan almashtirilgan. Ammo tobora o'sib
borayotgan barqaror qishloq xo'jaligi harakati, global isish ta'siridan xavotir bilan
birgalikda, bundan taxminan 10-12 ming yil oldin dehqonchilikning dastlabki
ixtirochilari va novatorlarining jarayonlari va kurashlariga qiziqishning kuchayishiga
olib keldi. Asl dehqonlar turli muhitda o'sib-ulg'ayadigan ekinlar va hayvonlarni
rivojlantirdilar. Bu jarayonda ular tuproqni saqlash, sovuqdan va muzlash davrlarini
oldini olish va hosilni hayvonlardan himoya qilish uchun moslashtirishlarni ishlab
chiqdilar.
Aralash ekinlar, shuningdek, o'zaro ekin ekish yoki birgalikda etishtirish
deb nomlanuvchi qishloq xo'jaligining bir turi bo'lib, bir vaqtning o'zida bitta dalada
ikki yoki undan ortiq o'simlik ekishni o'z ichiga oladi. Bugungi monokultural
________________________________________________________________
"Экономика и социум" №4(119) 2024 www.iupr.ru
tizimlarimizdan farqli o'laroq (fotosuratda ko'rsatilgan), o'zaro ekinlar bir qator
afzalliklarni beradi, shu jumladan ekinlar kasalliklari, zararkunandalar va
qurg'oqchiliklarga tabiiy qarshilik.
Zamonaviy texnologiyalar va aqli ferma konseptlari, yengil texnologiyalar va
intellektual quvvatlar bilan birlashgan yangi fikrlar va usullar jamlanmasini
ifodalaydi. Bu muhitning agrar sohasidagi aqli va texnologik imkoniyatlarini
yaxshilaydi va uning boshqarilishini yanada sodda qiladi. Aqli fermalar, ma'lumotlar
analizi, robototexnika, Internet of Things (IoT), va bir qancha boshqa texnologiyalarni
jamlash orqali fermada avtomatlashtirilgan va texnikaviy jarayonlarning
o'zlashtirilgan vazifalarini bajarish uchun qo'llaniladi. Bu texnologiyalar fermalarni
avtomatlashtirish, ma'lumotlarni to'plash va tahlil qilish, resurslarni samarali
foydalanish, va mahsulot sifatini yaxshilashda yordam beradi.
Aqli fermalar asosan ma'lumotlarni to'plash, ana-analiz qilish, va jarayonlarni
boshqarishda ishlatiladi. Ular o'rganish, maslahat berish, va fermadagi muammo va
zaruratlarga boy texnologik javobgarlikni o'zlashtirishda muhim rol o'ynaydi. Bu esa
fermalarni muvaffaqiyatli, samarali va sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishga yo'l
qo'ymoqda. Bu qanday fermalar texnologik jarayonlardan foydalanib, yengil
texnologiyalarning imkoniyatlaridan foydalanishadi, shuningdek, ma'lumotlarni
samarali boshqarish va qaror qabul qilishda aqli ferma konseptlarini qo'llab-
quvvatlaydi. Natijada, bu muhitning effektivligini, samaradorligini, va o'zlashtirilgan
resurslarini yaxshilaydi.
Siyosiy va iqtisodiy o'zgarishlar va tendensiyalar global darajada mavjud bo'lishi
mumkin. Bir nechta muhim tendensiyalar va o'zgarishlar keng jihatdan ko'rinadi:
________________________________________________________________
"Экономика и социум" №4(119) 2024 www.iupr.ru
1. Qora energiya va o'zaro bog'liqlik: Energetika sohasida qora energiya manbalariga
o'girish davom etadi. Mamlakatlar o'zlarini fosil yoki iste'mol qilish darajasini pastroq
qilishga qaratilganlar, va bu esa yashil energiya iste'molini oshiradi. O'zaro bog'liqlik
va yashil energiya sohasidagi investitsiyalar katta darajada oshmoqda.
2. Teknologik rivojlanish: Intellektual quvvatlar, robototexnika, ma'lumotlar analizi,
va boshqa yengil texnologiyalar sohasidagi rivojlanish davom etmoqda. Bu
rivojlanishlar faqat mahsulot ishlab chiqarishni osonlashtirmaydi, balki hizmatlar
sohasini ham o'z ichiga oladi.
3. G'aznatish va iqtisodiy rivojlanish: Bir nechta mamlakatlar o'z iqtisodiy tizimlarini
yangilash uchun qat'iy to'g'ri yo'lga qo'yildilar. Bu tarzda o'zgartirishlar moliyaviy
tizimlar, korporativ hisob-kitob tizimlari, va dastlabki ma'lumotlarni o'zgartirishni o'z
ichiga oladi.
4. Global savdo va tijorat: Dastlabki tijorat har bir davlat uchun muhimdir, ammo
global tijorat juda muhim ahamiyatga ega. Tijorat tashqi mablag'lar bilan bo'lgan
bog'liqlikni ko'paytiradi va mamlakatlar o'rtasidagi iqtisodiy aloqalar, savdo
shartnomalari, va rivojlanishni kuchaytiradi.
5. Dastlabki innovatsiyalar va startaplar: Innovatsiyalar va startaplar har bir soha
uchun muhimdir. Har yili bir nechta yangi startaplar va innovatsion loyihalar chiqadi
va ularning ko'plab innovatsiyalari global iqtisodiy va siyosiy muhitni o'zgartiradi.
Bu o'zgarishlar va tendensiyalar faqatgina dunyodagi siyosiy va iqtisodiy muhitni
o'zgartirmaydi, balki bizning kunduzgi hayotimizga ham ta'sir qiladi. O'zgarishlar va
tendensiyalar bilan tartibga solingan, biz moliyaviy, ijtimoiy, va siyosiy sohalarda
qanday harakat qilishimiz kerakligini ko'rsatadi.
________________________________________________________________
"Экономика и социум" №4(119) 2024 www.iupr.ru
________________________________________________________________
"Экономика и социум" №4(119) 2024 www.iupr.ru
Ekinlar
Yer
maydon
i
Yer
solig’i
Yerni
ekingacha
tayyorlashga
ketadigan
xarajatlar
Dori va
oziqaviy
o’g’itlar
uchun
xarajatlar
Urug’
narxlari
Mahsulotlarni
umumiy
hajmi
Umu-
miy
so’m-
masi
Ishchi
kuchi
xara-
jatlari
Daro-
mad
Bo’g’doy
3.15 gk
1 gk =
700.000
3.15 =
2 mln
205.000
1gk =
1.100.000
3.15 gk =
3.465.000
2 xil
1gk =
300.000
945.000
1gk=250k
3.15gk=787k
2.675.800
1gk=
250kg
6mln
300 m
9.450 k
34mln
20 m
18
mln
429
m
200
so’m
Tamaki
(basma)
2 gk
1 mln
400.000 2.200.000
Dori
1gk=400 m
2gk=800 m
O’g’it
1gk=300kg
50kg=170m
2.040.000
Tekin
2400 k
70mln
200 m
3mln
61
mln
670
m
Tamaki
(verjeniya) 2 gk
1 mln
400.000
2.200.000
Dori
1gk=300 m
2gk= 600 m
O’g’it
1gk=400kg
50kg= 170 m
2.720.000
Tekin
19 t
600 k
57mln
624 m
5 mln
45
mln
704
m
Makka-
jo’xori
1.5 gk
1 mln
50.000
1.650.000
Dori
600.000
O’g’it
1.500kg
50kg=170 m
5.100.000
34.5kg
3 mln
105 m
25.5 t
76mln
500 m
Texnika
8 mln
56
mln
995
m
Semichka
0.35 gk
245.000 385.000
Dori
200.000
O’g’it
250kg
50kg=170 m
850.000
7kg
280 m
1.75 t
18mln
16
mln
40 m
Tut
1 gk
700.000
130 k
4 mln
800 m
4 mln
800
m
Jami:
8 gk
Quyidagi jadvalda qishloq fermer xo’jaligida 8 gektar yer maydoni uchun bohorgi 1
chi yil boshida ekiladigan ekinlar ro’yxati aks ettirilgan va ulardan olinadigan
daromad va ekinlar uchun ketadigan umumiy xarajatlar hammasi umumiy qilib hisob-
kitob qilib ko’rsatilgan
Umumiy daromad :
Tamaki (basma) bilan =157.394.200 so’m
Tamaki (verjeniya) bilan = 141.968.200 so’m
Tushuntirish :
Bo’g’doy urug’i kilosi 8000 so’m , qabul qilishi 3600 so’m va plan bo’yicha 1 gk yer
uchun 2600 kg.
Tamaki (basma) umumiy qabul qilishi 3 xil sortda qabul qiladi, 1-sort 1kg=35000, 2-
sort 1kg=23000, 3- sort 1kg=13000 so’m. Qabul qilishi: 1-sort 1500 kg, 2-sort 600 kg
3-sort 300 kg .
Yuqoridagi jadvalda Tamaki ekining ikki turi ko’rsatilgan va ulardan bir turini
ko’rsatilgan 2 gektar yer maydoni uchun ekish kerak va umumiy daromadda har 1-
(basma) yoki2-( verginiya) navlari uchun alohida alohida ketadigan umumiy
xarajatlar va umumiy daromadlar aks ettirilgan.(2023)
Foydalanilgan adabiyotlar :
1.
https://uz.socmedarch.org/ancient-farming-concepts-techniques-171877-4778
2.
https://uzdon.uz/news/info/uzbekistan/102/
3.
https://oefen.uz/uz/documents/referatlar/umumiy/dehqonchilik-tizimi-va-uning-
4.
https://worldlyjournals.com/index.php/IJSR/article/download/1302/1746
5.
https://e-itt.uz/index.php/eitt/article/view/742
________________________________________________________________
"Экономика и социум" №4(119) 2024 www.iupr.ru
