12
KO‘KRAK BEZI SARATONI – ERTA TASHXIS HAYOTNI SAQLAB
QOLADI
Norpo’latova Xusnida, Kimyo International University in Tashkent Davolash ishi
yo’nalishi talabasi MED-72U
Ilmiy rahbar: Nurov Akobir Rizakulovich Respublika sud tibbiy ekspertiza Ilmiy
amaliy markazi Toshkent viloyat filiali davlat sud eksperti
Kirish.
Ko‘krak bezi saratoni ayollar orasida eng keng tarqalgan onkologik
kasalliklardan biridir. Ushbu kasallik nafaqat bemorning sog‘lig‘iga, balki uning
psixologik holatiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi.
Ko‘krak bezi saratoni dunyo bo‘ylab millionlab odamlarning hayotiga ta’sir
qilmoqda. O‘zbekistonda ham bu kasallik jiddiy muammo bo‘lib, har yili minglab yangi
holatlar qayd etilmoqda. Ushbu maqolada kasallikning sabablari, belgilari, tashxis
usullari, davolash va oldini olish choralari haqida batafsil ma’lumot beriladi. Asosiy
qism1. Ko‘krak bezi saratoni nima?
Ko‘krak bezi saratoni bu ko‘krak bezidagi hujayralarning nazoratsiz o‘sishi
natijasida yuzaga keladigan xavfli o‘sma hisoblanadi. Ushbu kasallik har xil turlarga
bo‘linadi va rivojlanish mexanizmi hujayralardagi genetik o‘zgarishlarga bog‘liq.
Dunyo bo‘ylab har yili taxminan 2 milliondan ortiq ayolda ko‘krak bezi
saratoni aniqlanadi. O‘zbekistonda ham kasallik statistikasi yildan yilga oshib bormoqda,
shuning uchun profilaktika va erta tashxis qo‘yish juda muhim.
2. Kasallikning sabablari va xavf omillari
Ko‘krak bezi saratoniga olib keladigan bir nechta omillar mavjud:
•
Irsiy
omillar
: Agar oilada bu kasallik bilan kasallanganlar bo‘lsa, xavf
ortadi.
•
Gormonal o‘zgarishlar
: Estrogen va progesteron gormonlarining ortiqcha
ishlab chiqarilishi xavfni oshirishi mumkin.
•
Turmush tarzi
: Chekish, spirtli ichimlik iste’moli, noto‘g‘ri ovqatlanish va
ortiqcha vazn kasallik xavfini oshiradi.
•
Atrof-muhit ta’siri
: Kimyoviy moddalar va radiatsiya ham saraton
rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkin.
3. Belgilari va tashxis usullari
Kasallik dastlabki bosqichda aniq belgilarsiz kechishi mumkin. Biroq, quyidagi
simptomlarga e’tibor berish lozim:
•
Ko‘krakda yoki qo‘ltiq ostida tugun yoki zichlik paydo bo‘lishi
•
Ko‘krak shaklining o‘zgarishi yoki shishishi
Ko‘krak uchidan qonli
yoki shaffof ajralmalar kelishi
•
Terining qizarishi yoki ajinlanishi
Tashxis qo‘yish uchun quyidagi usullar qo‘llaniladi:
•
Mammografiya
– rentgen tekshiruvi orqali o‘simta aniqlanadi.
13
•
Ultratovush tekshiruvi (UTT)
– zararlangan to‘qimalarni aniqlashga
yordam beradi.
•
Biopsiya
– to‘qima namunasi olinib laboratoriya tahlili o‘tkaziladi.
4.
Davolash usullari
Ko‘krak bezi saratonini davolash quyidagi usullar
orqali amalga oshiriladi:
•
Jarrohlik
– o‘simta yoki butun ko‘krak bezi olib tashlanishi mumkin.
•
Kimyoterapiya va radioterapiya
– xavfli hujayralarni yo‘q qilish uchun
ishlatiladi.
•
Gormonal va immunoterapiya
– kasallikni gormonal yoki immun tizimi
orqali bostirishga yordam beradi.
•
Zamonaviy innovatsion davolash
– genetik terapiya, nishonli terapiya kabi
yangi usullar jadal rivojlanmoqda.
5.
Oldini olish choralari
Ko‘krak bezi saratonining oldini olish uchun
quyidagi choralar ko‘rish lozim:
•
Sog‘lom turmush tarzi
– chekish va spirtli ichimliklarni tark etish, sog‘lom
ovqatlanish.
•
O‘z-o‘zini tekshirish va muntazam tibbiy ko‘riklar
– har oyda ko‘krakni
mustaqil tekshirish va shifokor ko‘rigidan o‘tish.
•
Oziq-ovqat va jismoniy faollik
– meva-sabzavotlarga boy parhez va
muntazam jismoniy mashqlar.
Ko‘krak bezi saratonining turlari
Ko‘krak bezi saratoni bir nechta turlarga bo‘linadi. Eng keng tarqalganlari:
Duktal karsinoma (invaziv va invaziv bo‘lmagan)
– sut yo‘llarida rivojlanadigan
saraton turi.
•
Lobulyar karsinoma
– sut bezlarida paydo bo‘ladigan xavfli o‘simta.
•
Tripl-negativ saraton
– har qanday gormonga bog‘liq bo‘lmagan agressiv
tur.
•
HER2-ijobiy saraton
– ko‘proq HER2 oqsili ishlab chiqaradigan, tez
o‘suvchi tur.
Kasallikning bosqichlari
Ko‘krak bezi saratoni besh bosqichga bo‘linadi:
•
0-bosqich
– Duktal karsinoma in situ (DCIS), hali tarqalmagan.
I-
bosqich
– Kichik hajmdagi invaziv saraton.
•
II-bosqich
– Kattaroq hajmli yoki qo‘ltiq osti limfa tugunlariga tarqalgan
o‘simta.
•
III-bosqich
– O‘simta atrofdagi to‘qimalarga tarqalgan.
•
IV-bosqich
– Metastatik saraton, boshqa organlarga tarqalgan.
Davolash har bir bosqichga qarab belgilanadi. Erta bosqichda jarrohlik va
nurlanish yetarli bo‘lishi mumkin, lekin kech bosqichlarda kimyoterapiya va innovatsion
terapiyalar qo‘llaniladi.
14
Davolashdan keyingi tiklanish jarayoni
Davolashdan so‘ng bemorlar reabilitatsiya jarayonidan o‘tishi kerak:
•
Psixologik yordam
– Saraton bilan kurashish stress va depressiyaga olib
kelishi mumkin, shuning uchun psixologik yordam muhim.
•
Jismoniy mashqlar
– Maxsus fizioterapiya mashqlari bemorning
harakatchanligini tiklashga yordam beradi.
•
Sog‘lom turmush tarziga qaytish
– To‘g‘ri ovqatlanish, stressdan qochish
va faol hayot tarzini olib borish tiklanishga ijobiy ta’sir qiladi.
Erkaklarda ko‘krak bezi saratoni
Ko‘krak bezi saratoni erkaklarda ham uchrashi mumkin, lekin ayollarga
nisbatan ancha kam uchraydi. Erkaklarda bu kasallik ko‘pincha kech aniqlanadi, chunki
ular bu xavf haqida kamroq xabardor. Belgilar ayollarnikiga o‘xshash: ko‘krakda
qattiqlik, teri o‘zgarishi, og‘riq va ajralmalar.
Genetik test va oldindan oldini olish
Ba’zi ayollarda BRCA1 va BRCA2 gen mutatsiyalari ko‘krak bezi saratoni
xavfini sezilarli darajada oshiradi. Genetik test yordamida ushbu mutatsiyalar aniqlanib,
profilaktik chora ko‘rish mumkin. Ayrim hollarda, yuqori xavf guruhidagi ayollar
profilaktik mastektomiya (masalan, Anjelina Joli tajribasi) qilishga qaror qiladilar.
An’anaviy va zamonaviy davolash yondashuvlari
Ko‘krak bezi saratonini davolashda xalq tabobati va zamonaviy tibbiyot
yondashuvlari farqlanadi:
•
Xalq tabobati
– Ba’zi bemorlar dorivor o‘simliklar (masalan, kurkumin,
yashil choy) va alternativ terapiyalardan foydalanadilar.
•
Zamonaviy
terapiyalar
– Gen terapiyasi, nishonli terapiya,
immunoterapiya kabi innovatsion usullar saraton bilan samarali kurashishga yordam
beradi.
Ko‘krak bezi saratonini tushunish va unga qarshi kurashishda profilaktika, erta
tashxis va davolash muhim rol o‘ynaydi. Har bir inson o‘z salomatligiga e’tibor berib,
muntazam tibbiy tekshiruvlardan o‘tishi lozim. Xulosa
Ko‘krak bezi saratoni haqida yetarlicha ma’lumotga ega bo‘lish har bir inson
uchun muhimdir. Kasallikning erta aniqlanishi va samarali davolash usullari hayotni
saqlab qolishga yordam beradi. Profilaktika choralari va muntazam tibbiy tekshiruvlar
saraton xavfini kamaytiradi. Shuningdek, jamiyat va davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash
kasallikka qarshi kurashda muhim rol o‘ynaydi.
Oydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
:
1.
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (WHO) – Ko‘krak bezi saratoni bo‘yicha global
statistika va profilaktika bo‘yicha tavsiyalar.
2.
Amerika Saraton Jamiyati (ACS) – Kasallik turlari, bosqichlari va davolash usullari
bo‘yicha ilmiy ma’lumotlar.
3.
Milliy Saraton Instituti (NCI, AQSh) – Saratonning rivojlanish mexanizmi, genetik
testlar va innovatsion terapiyalar bo‘yicha ma'lumotlar.
15
4.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi – Mahalliy statistik
ma’lumotlar va kasallikning O‘zbekistondagi ahamiyati.
5.
Tibbiy ilmiy maqolalar va tadqiqotlar – PubMed, ScienceDirect va boshqa ilmiy
nashrlardagi yangi tibbiy tadqiqotlar.
6.
Shomuratov B., Ahmedova M. – Onkologiya asoslari // Toshkent: O‘zbekiston
Fanlar Akademiyasi, 2022.
7.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni Saqlash Vazirligi – Ayollar onkologik
kasalliklarini erta tashxislash bo‘yicha klinik protokollar // Toshkent, 2023.
8.
Tashkent International Oncology Congress (TIOC) – 2023 – Ilmiy maqolalar
to‘plami // Toshkent, 2023.
9.
Sattar H. – Pathoma: Fundamentals of Pathology, 4th Edition // Pathoma LLC,
2021.
10.
Abdullaeva, L. M., Babadjanova, G. S., Nazarova, D. B., Muratova, N. D., &
Ashurova, U. A. (2012). Роль гормональных нарушений в развитии бесплодия у
больных с доброкачественными образованиями яичников. Likars' ka sprava, (3-4),
104-109.
11.
Babadjanova, G. S., Abdurakhmanova, S. I., & Zh, S. N. (2020). The Role of
Proinflamatory Cytokines in the Development of Clinical Picture of Myoma and
Adenomyosis. Indian Journal of Forensic Medicine & Toxicology, 14(4).
12.
Назарова, Д., Муратова, Н., Абдурахманова, С., & Сулаймонова, Н. (2022).
Определение уровня цитокинов в крови больных для выбора тактики лечения
миомы. in Library, 22(1), 341-342.
13.
Муратова, Нигора Джураевна, and Анвар Арсланбекович Абдувалиев.
"Влияние трансформирующего фактора роста-β2 на пролиферацию клеток
лейомиомы матки." Казанский медицинский журнал 96.6 (2015): 968-970.
