16
HIQILDOQ SAROTONING KLINIK VA ANATOMIK XUSUSIYATLARI.
Nosirov Sardor 1-kurs klinik ordinatori Toshkent Davlat Stomatologiya institute
Ilmiy raxbar: Ass. Sharipova U.A.
Ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar va ilmiy-texnikaviy taraqqiyot yuqumli
kasalliklardan o‘limning keskin kamayishiga, neoplazmalar bilan kasallanishning
sezilarli darajada oshishiga olib keldi. Shu munosabat bilan epidemiologiyani
o'rganuvchi, saraton kasalligini davolash va diagnostika qilishning samarali usullarini
ishlab chiqish va uni tasniflash bilan shug'ullanadigan Xalqaro saratonga qarshi ittifoq
tashkil etildi (L.X. Sobin, 1981).
Hiqildoq sarotoni dunyoning aksariyat mintaqalarida 7-8 o'rinni egallaydi,
garchi kasallanish va o'lim darajasi juda o'zgaruvchan (D.G. Zaridze, 1992).Ohirgi vaqtda
kasallanishning o'sishi kuzatildi: 1970 yilda 6890 kishi, 1986 yilda esa 13178 nafar
laringeal saraton bilan kasallangan, ya'ni bu davrda bemorlar soni deyarli 2 baravar oshdi
(100,000 aholiga mos ravishda 2,8 va 4,7); erkaklar laringeal saraton bilan ayollarga
qaraganda 10-16 marta tez-tez kasalanadi. (V.B. Smulevich va boshqalar, 1988; M.G.
Vasilevskii va boshqalar, 1992).Hafli o’smalar uzoq vaqt davomida shakllanib, o'sma
jarayonining ko'p bosqichli rivojlanish bosqichlaridan o'tadi, ammo, afsuski, mavjud
diagnostika usullari nomukammal va bemorlarning aksariyatida tekshirish kasallikning
IIIIV bosqichida amalga oshiriladi.Hozirgi vaqtda magnit-rezonans tomografiya
diagnostika uchun keng qo'llaniladi.rezonansli kompyuter tomografiyasi, skanerlash
densitometriyasi (G.G.Avtandilov va boshqalar, 1975; A.A.Dudarev va boshqalar, 1992
va boshqalar), o'simta hujayralari yadrolaridagi DNK tarkibini mikrospektrofotometrik
o'rganish, hujayralarning proliferativ faolligini aniqlash (A.F.Lova, Kisely. 1987), garchi
mitozlar soni bemorlarning omon qolishiga ta'sir qilmadi (1986), va ultratovush
yordamida ovoz boylamlri va pastki zonaning neoplazmalari aniqlanmaydi.1984-1990-
yillarda I ToshG‘osimiy klinikasining lor bo‘limida davolangan 30371 nafar
bemorlarning kasallik tarixini tahlil qildik.Ulardan 544 nafarida yuqori nafas yo‘llarining
o‘smalari va saraton oldi kasalliklari (1,8%) bo‘lgan. 357 bemorda laringeal shishlar
aniqlangan (65,6%), ulardan 101da hiqildoq saraton (32,1%). Tashxis qo'yish uchun biz
tibbiy tarix ma'lumotlari, rentgenologik tadqiqotlar natijalari, tomografiya (to'g'ridan-
to'g'ri va bilvosita), endoskopiya, elektron stroboskopiya va morfologik tadqiqotlardan
foydalandik. Morfologik tadqiqotlar gistokimyoviy, gistologik o'z ichiga elektron
mikroskopik usullarni oladi.Tadqiqotning maqsadi laringeal saratonning klinik va
morfologik xususiyatlarini aniqlash edi. Shu bilan birga, yoshi, jinsi, millati va xavf
omillari, shuningdek, O'zbekiston iqlim sharoitining halqum saratoni paydo bo'lishiga
ta'siri hisobga olindi. Halqum saratoni bilan kasallanishning yoshga bog'liq dinamikasini
o'rganish shuni ko'rsatdiki, 20 yoshgacha bo'lgan odamlar ushbu patologiyadan kamdan-
kam uchraydi (4 ta holat, 4,8%). Biroq, yosh va bolalarda hiqildoq saraton rivojlanishi
haqida ko'plab nashrlar mavjud. Yoshlarda hiqildoq saraton tez-tez uchraydi: 30-39
yoshda, 3 yoshda, 50-59 yoshda, 30 yoshgacha bo'lganlarga qaraganda deyarli 8 marta
tez-tez uchraydi.Toshkent aholisi oʻrtasida kasallanishning oʻsish surʼati boshqa
17
viloyatlar aholisiga nisbatan kamroq seziladi. Agar Qozog’istanda 30 yoshgacha bo‘lgan
hiqildoq saratoni bilan kasallanish I deb hisoblansa, 30-39 yoshda bu xavf 32 marta, 50-
59 yoshda 215 marta ortadi. Saraton kasalligi va jins o'rtasidagi bog'liqlikni aniqlash
alohida qiziqish uyg'otadi. Sharqiy Evropa davlatlarining yirik shaharlarida jinsiy a'zolar
saratoni bilan kasallanish darajasi erkaklar va ayollar nisbati yangi 42,1:1, laringeal
saraton uchun esa 1:8,8 edi. Laringeal saraton va jins o'rtasidagi bog'liqlik intensiv uzoq
muddatli chekish (0,51) va spirtli ichimliklarni iste'mol qilish (0,38) o'rtasidagiga
qaraganda pastroq (0,30) edi (T.A. Rogachikova va boshqalar, 1990). Bizning
materialimizda laringeal saraton bilan og'rigan 101 bemor 86 erkak va 15 ayolni o'z ichiga
oladi, bu 5,7: 1 nisbatga to'g'ri keladi. Jinsga qarab laringeal saraton kasalligining eng
katta farqlari 60-69 yosh guruhida topilgan.50yoshda (10:1), keyin 40-49 yoshda (7:1)
va 50-59 yoshda (6:1). Laringeal saraton epidemiologiyasining xilma-xilligi dunyoning
80 populyatsiyasida ko'rsatkichlar amplitudasining o'zgarishida namoyon bo'ldi:
erkaklarda bu farq 35 baravar, ayollarda 13 baravar (V.B. Smulevich va boshqalar, 1988).
Ogoltsev (1984), O'zbekistonda yuqori nafas yo'llarining yuqori sifatli o'smalari bilan
kasallanish tuzilishi Yevropa va Shimoliy Amerika mamlakatlaridagidan farq qilmaydi.
Shu bilan birga,
60-yillarda (S.R.Rahimov, 1965 yil) Oʻzbekistonning tub aholisi orasida burun
boʻshligʻi va burun boʻshligʻining xavfli oʻsmalari koʻp ekani, halqum saratoni esa tub
joy boʻlmagan aholi orasida 3 barobar koʻp aniqlanganligi aniqlangan. 80-yillarda
kasallanish darajasini tahlil qilish shuni ko'rsatdiki, mahalliy bo'lmagan bemorlar
laringeal saraton bilan mahalliy aholiga qaraganda 2 baravar ko'proq azob chekishadi
(mos ravishda 68 va 33 bemor). 20 yoshgacha va undan katta yoshdagi odamlarda
laringeal saraton va etnik kelib chiqishi o'rtasida aniq bog'liqlik aniqlanmagan, ammo
boshqa barcha o'n yilliklarda mahalliy bo'lmagan aholi orasida uning chastotasi sezilarli
darajada ustunlik qiladi: 7-o'n yillikda bu ko'rsatkich 6 baravar, 40-49 yoshda esa
norezidentlarda 6 baravar yuqori.Saraton kasalligini erta tashxislash faqat saratondan
oldingi patologik jarayonlarning biopsiya dalillari bilan mumkin. Halqumning xavfli
o'smalarining aksariyati gistologik tuzilishga ega bo'lgan skuamoz hujayrali
karsinomadir. Bizning materialimizda epidermoid saraton kasalligining o'ziga xos
darajasi 92% ni tashkil etdi va keratinlashtiruvchi va keratinlashmaydigan variantlar bir
xil chastotada sodir bo'ldi. 101 bilan kasallangan bemorlarning 4 tasida intraepitelyal
saraton tashxisi qo'yildi, bu keyingi klinik foyda bilan tasdiqlandi. Shuni ta'kidlash
kerakki, 4 nafar bemorda past darajadagi saraton bor edi, ammo kasallikning klinik
ko'rinishi va prognozi saratonning boshqa turlaridan sezilarli darajada farq
qilmadi.Boshqa gistogenetik o'smalarning (karsinoma, adenokarsinoma va boshqalar)
alohida holatlari o'rganildi, ular, qoida tariqasida, katta qiyinchilik bilan tekshiriladi.
Hiqildoq saraton kasalligida diagnostik xatolar 7,9% hollarda topilgan, bu boshqa
mualliflarning kuzatishlariga to'g'ri keladi (D.I. Golovan, 1982). Klinik va morfologik
tashxislar o'rtasidagi nomuvofiqlik bo'lgan 8 ta holatdan 3 tasida ortiqcha diagnostika,
qolgan 5 tasida esa noto'g'ri tashxis qo'yilgan.L Hiqildoq saratonni erta tashxislashda
xavfli o'smalarning rivojlanishi uchun xavf omillarini (kasb-hunar, chekish, surunkali
18
yallig'lanish va boshqalar) hisobga olish, ob'ektiv ma'lumotlarni to'g'ri baholash,
gistologik diagnostika uchun materialni o'z vaqtida va to'g'ri yig'ish katta ahamiyatga
ega.Shunday qilib, halqum saratoni juda tez-tez uchraydi, ammo qo'zg'atuvchi omillar,
erta tashxis qo'yish mezonlarini ishlab chiqish, uning rivojlanish xususiyatlari va
O'zbekistonning turli populyatsiyalari orasida kechishi murakkab klinik va morologik
tadqiqotlar o'tkazilishini belgilaydi.
Oydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
:
1.
Муратова, Нигора Джураевна, and Анвар Арсланбекович Абдувалиев.
"Влияние трансформирующего фактора роста-β2 на пролиферацию клеток
лейомиомы матки." Казанский медицинский журнал 96.6 (2015): 968-970.
2.
Abdullaeva, L. M., Babadjanova, G. S., Nazarova, D. B., Muratova, N. D., &
Ashurova, U. A. (2012). Роль гормональных нарушений в развитии бесплодия у
больных с доброкачественными образованиями яичников. Likars' ka sprava, (3-4),
104-109.
3.
Бабаджанова, Г., Абдурахманова, С., Муратова, Н., & Сулейманова, Н.
(2020). Анализ репродуктивных нарушений у женщин с миомой матки и/или
аденомиозом и методы коррекции. in Library, 20(1), 171-178.
4.
Назарова, Д., Муратова, Н., Абдурахманова, С., & Сулаймонова, Н. (2022).
Определение уровня цитокинов в крови больных для выбора тактики лечения
миомы. in Library, 22(1), 341-342.
