Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
130
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
ISLOM MOLIYASI INSTRUMENTLARI ORQALI MAMLAKATDA
SUG'URTA TIZIMINI RIVOJLANTIRISH MASALALARI
teacher Sadullaeva Gulnoza Usmanovna
Ismatullayeva Marjona Ulugbekovna
Annotatsiya
Ushbu maqolada Islom moliyasi instrumentlari yordamida mamlakat sug‘urta
tizimini rivojlantirish masalalari o‘rganiladi. Takaful sug‘urta tizimining asosiy
tamoyillari, uning an'anaviy sug‘urtadan farqlari va afzalliklari tahlil qilinadi.
Shuningdek, xalqaro tajriba va statistik ma’lumotlar asosida mamlakatimizda
takafulni joriy etishning huquqiy, iqtisodiy va ijtimoiy jihatlari ko‘rib chiqilib,
rivojlantirishga oid tavsiyalar beriladi.
Kalit so‘zlar: Islom moliyasi, takaful, sug‘urta tizimi, iqtisodiy adolat, chet el
tajribasi, risk taqsimoti, manfaatdorlik.
Sug‘urta tizimi iqtisodiyotning muhim tarkibiy qismi bo‘lib, aholining moliyaviy
barqarorligini ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Bugungi kunda O‘zbekistonda
sug‘urta tizimini takomillashtirish va aholi o‘rtasida unga bo‘lgan ishonchni oshirish
dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Shu munosabat bilan, Islom moliyasi
tamoyillariga asoslangan takaful sug‘urta tizimi joriy etilishi muhim ahamiyatga ega.
Takaful tizimi iqtisodiy adolat, oshkoralik va manfaatdorlikni ta‘minlaydigan
innovatsion yondashuv sifatida e'tirof etiladi. Ushbu maqolada Islom moliyasi
instrumentlari orqali sug‘urta tizimini rivojlantirish imkoniyatlari tahlil qilinadi.
Islom moliyasi va takaful sug‘urta tizimi bo‘yicha xalqaro miqyosda keng
ko‘lamli tadqiqotlar olib borilgan. Ahmad va Rahman (2017) o‘z tadqiqotlarida takaful
tizimining asosiy tamoyillari, jumladan, o‘zaro yordam va risklarning taqsimlanishi
tamoyillarini batafsil o‘rgangan. Shuningdek, Al-Suhaimi va Qudsi (2019) takaful
tizimining an'anaviy sug‘urtadan asosiy farqlarini tahlil qilib, uning ijtimoiy va
iqtisodiy afzalliklarini ko‘rsatgan. Mahalliy tadqiqotlar orasida Solimov va Karimov
(2021) tomonidan amalga oshirilgan ishlar alohida e'tiborga loyiq bo‘lib, ular Islom
moliyasining O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun o‘ziga xos moslashuvchanligini tahlil
qilgan. Ammo, mamlakatimizda takaful sug‘urta tizimini rivojlantirish bo‘yicha
chuqur tadqiqotlar yetarlicha olib borilmagan.
Takaful sug‘urta tizimi Islom moliyasining muhim tarkibiy qismi bo‘lib, uning
asosiy tamoyillari o‘zaro yordam, adolat va oshkoralikka asoslangan. Takaful tizimida
ishtirokchilar birgalikda mablag‘ jamg‘arishadi va bu mablag‘lardan kutilmagan
moliyaviy yo‘qotishlarni qoplash uchun foydalaniladi. Bu jarayonda foiz va qimor
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
131
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
o‘yinlari kabi Islomda taqiqlangan elementlar qat‘iyan man etiladi. Takaful
sug‘urtasining an'anaviy sug‘urtadan asosiy farqlari quyidagilardan iborat:
1.
An'anaviy sug‘urtada risk sug‘urta kompaniyasi zimmasiga o‘tadi, takafulda
esa ishtirokchilar o‘rtasida taqsimlanadi.
2.
Takaful tizimida barcha operatsiyalar oshkora bo‘lib, ishtirokchilar uchun
adolatli shartlar ta'minlanadi.
3.
Takaful nafaqat iqtisodiy foyda, balki jamiyatga yordam ko‘rsatishga
qaratilgan.
Takaful sug‘urta tizimini O‘zbekiston sharoitida joriy etish quyidagi afzalliklarni
ta'minlaydi:
•
Sug‘urta xizmatlariga bo‘lgan ishonchni oshirish;
•
Kichik va o‘rta biznes sub'yektlarini qo‘llab-quvvatlash;
•
Aholining iqtisodiy barqarorligini ta'minlash orqali ijtimoiy adolatga erishish.
Takaful sug‘urta tizimi bo‘yicha Malayziya, Birlashgan Arab Amirliklari va
Saudiya Arabistoni kabi mamlakatlarning tajribasi e‘tiborga loyiqdir. Malayziyada
takaful tizimi davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanib, qonuniy asosda faoliyat yuritadi.
Ushbu mamlakatda takaful kompaniyalari ijtimoiy loyihalarni moliyalashtirishda faol
ishtirok etadi. Saudiya Arabistonida esa takaful sug‘urtasi sog‘liqni saqlash tizimining
muhim qismi hisoblanadi va keng ommaga mo‘ljallangan. Birlashgan Arab
Amirliklarida esa takaful sug‘urta tizimi biznes va xususiy sektorda keng qo‘llaniladi,
bu mamlakat iqtisodiyotining barqarorligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
O‘zbekistonda sug‘urta bozori hali rivojlanish bosqichida bo‘lib, uning yalpi ichki
mahsulotdagi ulushi 1,2% ni tashkil etadi. Sug‘urta xizmatlaridan foydalanish darajasi
past bo‘lib, aholi orasida unga bo‘lgan ishonch yetarlicha shakllanmagan. Malayziyada
esa sug‘urta bozori yalpi ichki mahsulotning 4,5% ini tashkil etadi, bu esa takaful
tizimining iqtisodiy samaradorligini ko‘rsatadi. O‘zbekistonda takaful sug‘urtasini
joriy etish orqali sug‘urta bozorining kengayishi va aholining moliyaviy barqarorligi
oshishi mumkin.
Xulosa qilib aytish mumkinki, islom moliyasi instrumentlari orqali mamlakat
sug‘urta tizimini rivojlantirish imkoniyatlari tahlil qilindi. Quyidagi takliflar ilgari
surildi:
1.
Takaful sug‘urta tizimini rivojlantirish uchun huquqiy asoslarni shakllantirish
va davlat ko‘magini ta'minlash.
2.
Malayziya va Saudiya Arabistoni tajribasidan kelib chiqib, O‘zbekiston
sharoitlariga mos model ishlab chiqish.
3.
Takaful sug‘urtasini kichik va o‘rta biznes sub'yektlari uchun moliyaviy
qo‘llab-quvvatlash vositasi sifatida joriy etish.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
132
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
4.
Aholi o‘rtasida Islom moliyasi va takaful sug‘urtasi bo‘yicha keng qamrovli
tushuntirish ishlarini olib borish.
Bu takliflar sug‘urta tizimining iqtisodiy samaradorligini oshirish va aholining
moliyaviy farovonligini ta'minlashga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Ahmed, S. (1989), Islamic Banking and Finance, Journal of Monetary
Economics, Vol 24, pp. 157-167.
2. Blitz, R. and Long, M. (1965), The Economics of Usury Regulation. Journal of
Political Economy, Dec., pp. 608-619.
3. Akhmadjonov, A Abdullayev, A Abdupattayev, M Sultonov. (2021). ISLAMIC
BANKING MANAGEMENT, ASSETS AND LIBILITIES. Scientific progress, 2 (6),
1525-1532.
4. M Mamadjonov, A Abdullayev, I Abdurahmonov, A Mamadaliyev. (2021).
Challenges of management in the digital economy. Scientific progress, 2 (6), 1533-
1537.
5. MMQ Tojiyeva, AAU Abdullayev. (2021). The use of modern technologies in
statistical data collection. Asian Journal of Multidimensional Research 10 (12), 250-
254.
