Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
40
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
BANKLAR FAOLIYATIDA ISLOMIY MOLIYANING ROLI
Ilmiy rahbar: Sa’dullayeva Gulnoza Usmanovna
Abdulazizova Umida Hasanboy qizi
Annotatsiya Mazkur maqolada banklar faoliyatida Islomiy moliyaning roli va
uning iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashdagi ahamiyati tahlil qilingan. Islomiy moliya
tamoyillari asosida ishlaydigan banklarning an'anaviy banklardan farqlari va
ustunliklari, shuningdek, ularning jamiyat va biznes subyektlari uchun keltiradigan
foydalari o‘rganilgan. Statistik ma'lumotlar asosida Islomiy banklarning dunyo
bozorlaridagi rivojlanish sur'atlari va istiqbollari baholangan. Shu bilan birga, ushbu
banklar faoliyatida yuzaga keladigan muammolar, ularga ta'sir qiluvchi omillar va
ularni yengib o‘tish yo‘llari ham keng ko‘lamda tahlil qilingan. Maqola bank
tizimining Islomiy moliyaga asoslangan holda qayta shakllanishi, uning iqtisodiy
inqirozlarni yengishdagi roli va kelajakdagi ahamiyatini ko‘rsatishga qaratilgan.
Kalit so‘zlar: Islomiy moliya, bank tizimi, iqtisodiy barqarorlik, shariat
tamoyillari, moliyaviy inklyuziya, Islom banklari, investitsiya tamoyillari.
Kirish
Bank tizimi har qanday iqtisodiyotning asosiy ustuni hisoblanadi.
Moliyaviy vositalarni samarali taqsimlash orqali iqtisodiy o‘sishni ta'minlashda
banklar muhim rol o‘ynaydi. So‘nggi yillarda Islomiy moliya tamoyillari asosida
faoliyat olib boruvchi banklar jahon moliya tizimida o‘ziga xos o‘rin egallamoqda.
Ular shariat tamoyillariga asoslangan holda, iqtisodiy barqarorlikni oshirish, moliyaviy
inklyuziyani kengaytirish va ijtimoiy adolatni ta'minlashga qaratilgan. Mazkur
maqolada Islomiy moliyaning banklar faoliyatidagi roli, uning asosiy xususiyatlari,
afzalliklari va jamiyat uchun ahamiyati chuqur o‘rganiladi. Shu bilan birga, Islomiy
moliya vositalarining global moliya bozoridagi rivojlanish tendensiyalari hamda
O‘zbekiston kabi davlatlarda uni joriy etish imkoniyatlari tahlil qilinadi.
Adabiyotlar sharhi
Islom moliyasi va banklari bo‘yicha mavjud adabiyotlar ushbu sohaning nazariy
va amaliy jihatlarini yoritadi. Jumladan:
•
Iqbal, M. va Mirakhor, A. (2024) “An Introduction to Islamic Finance” asari
Islom moliyasining asosiy tamoyillari va amaliyoti haqida batafsil ma‘lumot beradi.
Unda Islom moliya tizimining boshqa moliya tizimlaridan farqlari va afzalliklari keng
yoritilgan.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
41
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
•
Khan, T. va Bhatti, M. (2023) “Developments in Islamic Banking” kitobida
Islom banklarining rivojlanish tendensiyalari va ularning iqtisodiyotga ta‘siri ko‘rib
chiqiladi. Kitob Islom banklarining xalqaro tajribasini chuqur o‘rganishga xizmat
qiladi.
•
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 11-martdagi Farmoni Islom
moliyasini rivojlantirishga oid huquqiy asoslarni yaratish bo‘yicha muhim
yo‘nalishlarni belgilaydi. Ushbu hujjat milliy moliya tizimida Islom moliyasini joriy
etish jarayonini tezlashtirishga xizmat qilmoqda.
•
Al-Suhaimi, A. (2020) “Islamic Banking and Economic Development” kitobi
Islom banklarining iqtisodiy o‘sishga ta‘siri va ularning barqaror rivojlanishdagi rolini
ochib beradi.
•
Chapra, U. (2022) “Islam and the Economic Challenge” asari Islom iqtisodiyoti
va moliya tizimining umumiy qoidalarini tushuntiradi. Bu kitobda Islom moliyasining
adolat, samaradorlik va ijtimoiy mas‘uliyat tamoyillari asosida qanday rivojlanishi
haqida fikr yuritiladi.
Mazkur adabiyotlar Islom moliyasi bo‘yicha ilmiy izlanishlar va amaliy
tadqiqotlar olib borish uchun muhim manba hisoblanadi.
Asosiy qism
Islomiy moliyaning asosiy tamoyillari:
Islomiy banklar faoliyati quyidagi asosiy tamoyillarga asoslanadi:
1.
Islomiy moliya tizimida foiz asosidagi bitimlar qat'iyan taqiqlangan. Bu tamoyil
iqtisodiy tenglikni ta'minlash va moliyaviy yuklarni adolatli taqsimlashga
qaratilgan.
2.
Tavakkalchilik va noaniqlikni o‘z ichiga oluvchi bitimlar taqiqlangan. Bu
moliyaviy shaffoflikni oshiradi va ortiqcha xatarlarni kamaytiradi.
3.
Har qanday moliyaviy faoliyat shariat tamoyillariga muvofiq amalga oshirilishi
kerak. Harom sohalar, masalan, spirtli ichimliklar, qimor va boshqa shariat
tomonidan taqiqlangan faoliyatlar moliyalashtirilmaydi.
4.
Islomiy banklarda risk va foyda teng ravishda taqsimlanadi. Ushbu tamoyil
ijtimoiy tenglik va barqarorlikni ta'minlaydi.
Islomiy banklar va an'anaviy banklar o‘rtasidagi asosiy farqlar quyidagicha:
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
42
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
•
An'anaviy banklar kreditlash orqali foiz daromadiga tayanadi, Islomiy banklar
esa mudharaba (foyda taqsimoti), musharaka (sheriklik), ijara (lizing) va sukuk
(Islomiy obligatsiyalar) kabi vositalardan foydalanadi.
•
Islomiy banklar moliyaviy spekulyatsiyaga qarshi qat'iy choralar ko‘radi.
•
Islomiy banklar o‘z faoliyatida ijtimoiy mas'uliyatni ustuvor qiladi va faqat
ijtimoiy foydali loyihalarni moliyalashtiradi.
Islomiy banklar iqtisodiy barqarorlikni ta'minlashda quyidagi jihatlari bilan
ajralib turadi:
1.
Sarmoyalarning real iqtisodiyotga yo‘naltirilishi iqtisodiy rivojlanishni
rag'batlantiradi.
2.
Riskning bank va mijozlar o‘rtasida taqsimlanishi moliyaviy inqirozlar xavfini
kamaytiradi.
3.
Spekulyativ moliyaviy operatsiyalarning taqiqlanishi bozor barqarorligini
oshiradi.
Statistika ma’lumotlar va islom moliyasining jahon bozorida rivojlanish
ko‘rsatkichlari:
•
2023-yil yakunlariga ko‘ra, dunyo bo‘ylab Islomiy banklar aktivlari hajmi 3
trillion AQSh dollaridan oshdi.
•
Har yili Islomiy moliya sektori o‘rtacha 10-15% o‘sish sur'atini namoyish
qilmoqda.
•
Saudiya Arabistoni, Malayziya, Indoneziya va Birlashgan Arab Amirliklari
Islomiy moliya markazlari hisoblanadi.
•
Sukuk obligatsiyalari bozor hajmi 2022-yilda 1 trillion AQSh dollarini tashkil
etdi.
Islomiy banklarning bank tizimidagi roli quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
1.
Islomiy banklar faoliyatida ijtimoiy mas'uliyat tamoyillari muhim ahamiyat kasb
etadi.
2.
Bank xizmatlaridan foydalanmayotgan aholining keng qatlamini qamrab olish
orqali moliyaviy inklyuziyani oshiradi.
3.
Real sektorga yo‘naltirilgan sarmoyalar orqali iqtisodiy o‘sishni ta'minlaydi.
Acumen:
International Journal of
Multidisciplinary Research
ISSN: 3060-4745
IF(Impact Factor)10.41 / 2024
Volume 2, Issue 1
43
Acumen: International Journal of Multidisciplinary Research
4.
Islomiy moliyaviy vositalar global kapital bozorlariga kirib, iqtisodiy aloqalarni
kuchaytiradi.
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, Islomiy banklar nafaqat musulmon mamlakatlarda,
balki boshqa mintaqalarda ham muvaffaqiyatli rivojlanmoqda. Ularning kelajakda
iqtisodiy barqarorlik va ijtimoiy adolatni ta'minlashdagi o‘rni yanada oshishi
kutilmoqda.
REFERENCES
1. Ahmed, S. (1989), Islamic Banking and Finance, Journal of Monetary
Economics, Vol 24, pp. 157-167.
2. Blitz, R. and Long, M. (1965), The Economics of Usury Regulation. Journal of
Political Economy, Dec., pp. 608-619.
3. Ahmadjonov, A Abdullayev, M Mamayusupov, O Umarjonov. (2021). Raqamli
iqtisodiyotda boshqaruv muammolari. Science and Education, 2(10), 636-642.
4. AA, Mulaydinov Farkhod Muratovich. (2021). RAQAMLI IQTISODIYOT
TUSHUNCHASI,
AFZALLIKLARI
VA
AMALIY
AHAMIYATI.
АХБОРОТКОММУНИКАЦИЯ
ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ
ВА
ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯЛАРНИНГ ЗАМОНАВИЙ МУАММОЛАРИ ВА
ЕЧИМЛАРИ ОНЛАЙН РЕСПУБЛИКА ИЛМИЙ-ТЕХНИК АНЖУМАНИНИНГ
МАЪРУЗАЛАР ТЎПЛАМИ, 2 (6), 794
5. Akhmadjonov, A Abdullayev, A Abdupattayev, M Sultonov. (2021). ISLAMIC
BANKING MANAGEMENT, ASSETS AND LIBILITIES. Scientific progress, 2 (6),
1525-1532.
6. M Mamadjonov, A Abdullayev, I Abdurahmonov, A Mamadaliyev. (2021).
CHALLENGES OF MANAGEMENT IN THE DIGITAL ECONOMY. Scientific
progress, 2 (6), 1533-1537.
7. MMQ Tojiyeva, AAU Abdullayev. (2021). THE USE OF MODERN
TECHNOLOGIES IN STATISTICAL DATA COLLECTION. Asian Journal of
Multidimensional Research 10 (12), 250-254.
