www.sci-p.uz
II SON. 2025
140
“ZIYORAT TURIZMI” TUSHUNCHASINING IJTIMOIY
-IQTISODIY
MAZMUNI VA MOHIYATI
PhD
Beknazarov Farxod Abdivohidovich
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti
Annotatsiya.
Ushbu maqolada mamlakatimizda ziyorat turizmini rivojlantirishning
nazariy asoslari o
‘
rganilgan bo
‘
lib, unda uning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni va mohiyati xorijiy va
mahalliy olimlar qarashlari asosida yoritib berilgan.
Kalit so
‘
zlar:
ziyorat turizmi, diniy markazlar, joylashtirish vositalari, potensial turistlar,
haj ziyorati, diniy marosimlar.
СОЦИАЛЬНО
-
ЭКОНОМИЧЕСКОЕ СОДЕРЖАНИЕ И СУЩНОСТЬ ПОНЯТИЯ
ПАЛОМНИЧЕСКОГО ТУРИЗМА
PhD
Бекназаров Фарход Абдивохидович
Самаркандский институт экономики и сервиса
Аннотация.
В данной статье рассмотрены теоретические основы развития
паломнического туризма в нашей стране, в которой освещены его социально
-
экономическое содержание и сущность на основе взглядов зарубежных и отечественных
ученых.
Ключевые слова
:
паломнический туризм, религиозные центры, средства
размещения, потенциальные туристы, паломничество
,
религиозные обряды
.
SOCIO-ECONOMIC CONTENT AND ESSENCE OF THE CONCEPT OF
"PILGRIMAGE TOURISM"
PhD
Beknazarov Farkhod Abdivakhidovich
Samarkand Institute of Economics and Service
Abstract.
This article examines the theoretical foundations of the development of
pilgrimage tourism in our country, which highlights its socio-economic content and essence based
on the views of foreign and domestic scientists.
Keywords:
pilgrimage tourism, religious centers, accommodation facilities, potential
tourists, pilgrimage, religious rituals.
UOʻK:
316.323
140-147
www.sci-p.uz
II SON. 2025
141
Kirish.
Eng qadimgi sayohatchilar qatoriga, birinchi navbatda, sayohatni rivojlantirishga katta
hissa qo‘shgan
ziyoratchilarni kiritish kerak. Har qanday sayohatning maqsadi (yoki maqsadlar
to‘plami) bor va u asosan motivga bog‘liq. Insoniyat tarixi davomida sayohatchining maqsadi
ko‘pincha diniy mazmunga ega bo‘lgan. Bunday sayohatlar oxir
-oqibat ziyorat turizmining
shakllanishi va rivojlanishini boshlab bergan.
Diniy motivatsiya turistlar oqimiga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Diniy ziyorat turizmining
tarixiy rivojlanishiga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, uning shakllanish va rivojlanish evalyutsiyasi
asrlarga borib t
aqalishiga guvoh bo‘lamiz. Ziyorat maqsadlardagi sayohatlar haqidagi eng
qadimgi, ishonchli tasdiqlangan ma’lumotlar antik davrga to‘g‘ri keladi. Qadimgi yunonlar va
rimliklar ziyoratgohlar va ibodatxonalarga tashrif buyurishgan.
O‘z dinini yoyish, ziyoratgohlarga sig‘inish va ularni himoya qilishga intilayotgan turli
konfessiyadagi ziyoratchilar o‘sha davrlar uchun eng mashaqqatli va uzoq yo‘llarni bosib
o‘tganlar.
Ziyoratning umumiy asosi barcha dinlar uchun yetarlicha umumiy bo‘lgan e’tiqoddir,
“ibodat yoki marosim ma’lum bir joy, tabiiy yoki sun’iy ob’ekt bilan bog‘liq bo‘lishi, xudo yoki
boshqa hurmatga sazovor hodisa bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Bu tog‘ cho‘qqilari, toshlar va
qoyalar, daryolar va ko‘llar, buloqlar, daraxtlar, to‘qaylar bo‘lishi mumkin”
(Beknazarov, 2019).
Inson tomonidan yaratilgan narsalarga, birinchi navbatda, qurbonlik qilinadigan joylar,
ibodatxonalar, dafn etilgan joylar kiradi. Alohida o‘rinni xudolar, avliyolar, milliy qahramonlar
va boshqalar deb hisoblangan yuksak hurmatga sazovor odamlarning qabrlari yoki
yodgorliklari egallaydi.
To‘rtta asosiy jahon dinlariga kelsak, shubhasiz: nasroniylar, musulmonlar va yahudiylar
qadimgi Falastin hududini Muqaddas zamin uchun hurmat qilishadi. Ziyoratgohlarning
markazi va konsentratsiyas
i Quddusda bo‘lib, u yerda ibodatxonalardan biri tinch (bugungi
kunda) bir vaqtning o‘zida bir necha diniy konfessiyalarga bo‘lingan. Yahudiylar uchun Quddus
-
va’da qilingan yer
-
nasroniylik paydo bo‘lishidan ancha oldin ziyorat markazi bo‘lgan va
bugung
i kunda ham shunday bo‘lib qolmoqda. Yig‘layotgan devor bor, yahudiylar uchun ziyorat
qilish majburiy bo‘lgan muqaddas joy. Devor yahudiylarning qo‘zg‘oloni uchun jazo sifatida
rimliklar tomonidan 70-
yilda shahar va Ikkinchi ma’badning vayron qilinganligin
i anglatadi. U
Hirod va Shoh Sulaymon ibodatxonasining asosini tashkil etgan toshlardan yasalgan.
Zamonaviy Quddusda yahudiylar uchun yaqin tarixdagi ziyorat ob’ektlari mavjud. Ular orasida
Yod Vashem -
qayg‘u maskani, natsistlar tomonidan shafqatsizlarcha
o‘ldirilgan olti million
yahudiyning xotirasi zali kiradi. Zal 1957 yilda qurilgan va butun dunyodagi yahudiylar uchun
muhim ziyorat ob’ekti hisoblanadi.
Musulmonlar uchun hajning haqiqiy markazi Makkadadir. Islom qonunlariga ko‘ra,
musulmonning axloqiy tamoyillari orasida Makkaga farz bo‘lgan hajni o‘z ichiga olgan beshta
asos (ustun) mavjud. Shundan so‘ng, musulmon boshqa, ijtimoiy ierarxiya va umumbashariy
hurmatning yuqori darajasiga o‘tadi va badavlat odamlar zaiflik yoki boshqa
yaxshi sabablarga
ko‘ra, xizmatchi yoki advokatni Hajga yuborishlari mumkin.
Muqaddas joy Al-
Harom masjidi bo‘lib, unda Ka’ba joylashgan
- kulrang-yashil granit
bloklaridan iborat katta kub shaklida muqaddas joy. U kvadratga asoslangan bo‘lib, uning
diago
nali shimoldan janubga, ikkinchisi esa g‘arbdan sharqqa yo‘naltirilgan. Ka’ba
burchaklaridan biriga qora tosh o‘rnatilgan. Ziyoratning avj nuqtasidagi asosiy harakat
-
Ka’bani soat miliga teskari yo‘nalishda tavof qilish va qora toshga tegish. Al
-Harom dunyodagi
eng katta masjidlardan biridir. Bu yerda har yili zul-
hijra oyining birinchi o‘n kunligida 2
milliongacha ziyoratchilar yig‘iladi.
Haj marosimining boshqa bir xil darajada muhim tarkibiy qismlari mavjud, masalan,
shaytonni toshbo‘ron qilish, Arafat
tog‘ida turish, qurbonlik qilish. Musulmon ziyorati uchun
ikkinchi eng muhimi
–
bu payg‘ambarning o‘zi dafn etilgan Madina shahri. Bu yerda masjid
bo‘lib, u yerda Muhammad payg‘ambar yashagan va uning qabri bo‘lgan guruch kulbasi o‘rab
www.sci-p.uz
II SON. 2025
142
olingan. Islomning
ko‘p muqaddas joylari Quddusda joylashgan. Bu Qoya gumbazi deb
ataladigan ibodatxona, sakkiz burchakli masjid, Muhammad payg‘ambar Makkadan boshqa
uzoq masjidlarga afsonaviy tungi sayohati paytida olib kelingan muqaddas joy.
Turizmning faoliyat sifatidagi
ta’rifi ziyorat tushunchasi va mohiyatidan aslo kam emas.
“Ziyorat va diniy sayohatlarning ilmiy ta’rifiga asoslanib aytishimiz mumkinki, u insonning
ma’naviy faoliyatidan ko‘ra ko‘proq turizm bilan bog‘liq”
(Beknazarov, 2019)
bo‘lib, shu asosda
ziyoratni ekskursiya sifatida bemalol gapirish mumkin.
Ziyorat turizmini o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash va uni rivojlantirish istiqbollarini
belgilash maqsadida turizm ob’ekti sifatidagi “ziyorat” atmasining mohiyati va tabiatini anglab
olish lozim. Adabiyotlar
da bu atamaga turlicha ta’rif berilib, uning xususiyatlari hali
-
hanuzgacha to‘liq yoritilmagan.
Adabiyotlar sharhi
.
Olib borilgan ilmiy-
tadqiqotlardan ma’lum bo‘ldiki, diniy va ziyorat turizmning ta’riflari
hamda mazmuniga turlicha
yondashuvlar mavjud. Ziyorat turizmi ko‘pchilik xorijiy
tadqiqotchilar tomonidan diniy turizmning bir turi sifatida qaraladi. Jumladan, A.V.Babkin,
M.B.Birjakov, T.T.Xristov kabi turizm sohasida ko‘plab tadqiqotlar olib borgan olimlar diniy
turizmning ikki
ta asosiy turdan iboratligini ta’kidlashganlar. Ya’ni ular ziyorat turizmi hamda
o‘rganishga oid ekskursion yo‘nalishdagi diniy turizmni ajratib ko‘rsatadi.
Babkinning (2008)
“Специалние
виды
туризма” nomli o‘quv qo‘llanmasida “ziyorat
turizmi muqaddas jo
ylar, diniy markazlarga borayotgan turistlarga xizmat ko‘rsatish va
ularning ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat turi” ekanligini keltirib o‘tadi.
Baylagasov va Goppalar (2016)
“О
классификации
паломнического
туризма”
mavzusidagi ilmiy maqolasida ziyorat turizmiga kengroq tushuncha sifatida qarashadi.
Olimlarning fikricha, “ziyorat turizmi nafaqat din bilan bog‘liq, balki mashhur kishilar qabri
yoki uy muzeyini borib ko‘rish, ularni xotirlashni ham o‘z ichiga oladi” deg
an fikrni ilgari
surishadi.
Vinokurov (2004)
“diniy turizm (ziyorat turizmi) muhim diniy marosimlarda ishtirok
etish uchun safarga chiqish, diniy yodgorliklar yoki boshqa dinlar tarixi va madaniyati bilan
tanishish maqsadidagi turlar, shuningdek, mutaxassi
slarning din masalalari bilan bog‘liq ilmiy
safarlarini ko‘zda tutadi” deya ta`riflaydi.
Mazin (2009)
“Паломничество
и
религиозный
туризм
:
сравнение
сквозь
призму
тысячелетий” nomli ilmiy maqolasida ziyoratni turizm sifatida qarashga umuman
qo‘shilmaydi va
turizmning ziyoratdan ancha yosh ekanligini ta’kidlaydi. “Diniy turizmning
ziyorat va ma’rifiy ekskursiyalar sifatida ikki yo‘nalishga bo‘linishi, iqtisodiy ko‘rsatkichlarga
ham asoslanadi, chunki diniy turizmda va ziyoratda turistlar transport, turar joy va ovqatlanish
uchun pul sarflashadi, ammo bu mezon ularni birlashtirish imkoniyatini nazarda tutmaydi”.
Ammo diniy turizm ziyoratning ajralmas qismi ekanligi haqida yana bir fikr bor. Bu fikrda
turib olgan olimlar ziyoratning zamonaviy ko‘rinishdagi turi
zmdan ancha oldin paydo
bo‘lganiga ishora qiladilar. Bu fikrni ba’zi yevropalik tadqiqotchilar ham qo‘shadilar. Biroq,
muhim diniy ziyoratgohlar joylashgan va ziyoratchilar oqimi ko‘p bo‘lgan mamlakatlarda
ziyoratchilar va sayyohlar o‘rtasida aniq farq bor
.
Talab ortib borayotgan turistik ob’ektlar –
soborlar, masjidlar, diniy muzeylar va
ma’naviyat markazlari zamonaviy turizm industriyasining bir qismiga aylanib bormoqda. Din,
tarix va madaniyat yodgorliklari odamlarni ma’lum bir mintaqa yoki shaharga tash
rif
buyurishga undashda muhim rol o‘ynaydi.
Tadqiqot metodologiyasi
.
Tadqiqot jarayonida analiz va sintez, induksiya va deduksiya, tizimli, qiyosiy va omilli
tahlil, ilmiy abstraksiya, sosiologik so’rov va boshqa usullardan foydalanildi.
www.sci-p.uz
II SON. 2025
143
Tahlil va natijalar muhokamasi
.
Ziyorat -
bu aniq belgilangan diniy maqsadlarga ega bo‘lgan muqaddas joylarga sayohat
qilish hisoblanadi. Ziyorat qadimgi zamonlardan beri ma’lum bo‘lib, u yoki bu shaklda deyarli
barcha dinlarda qabul qilingan. Shuningdek, “dunyoviy
va siyosiy ziyoratlar, yaqin yoki soxta
ziyorat sohasidagi sayohatlar -
diniy bayramlar va marosimlarni o‘tkazish uchun tadbir turizmi,
shuningdek, madaniy va diniy sifatida aniqroq tavsiflangan ma’rifiy maqsadlardagi ibodat
joylariga tashkil qilinadigan
turizm ham ma’lum”
(Beknazarov, 2019). Ayni paytda barcha
turdagi ziyoratchilar turizm industriyasi xizmatlaridan keng foydalanmoqda, shu yerning
o‘zida xizmat ko‘rsatish va ekskursiyalar bilan bunday turlarni tashkil etish uchun maxsus
sayyohlik kompaniya
lari tashkil etilmoqda. Diniy tadbirlar va bayramlar paytida jadal ko‘payib
borayotgan ziyoratchilar oqimi transport industriyasining shakllanishiga ta’sir ko‘rsatmoqda.
“Ziyorat madaniy
-
diniy kognitiv (ko‘pincha ko‘ngilochar) yoki madaniy
-tarixiy
sayohatl
ardan farqli o‘laroq, dinning asoslari, ustunlari, aqidalari va qonunlariga, asrlar
davomida shakllangan an’analarga mos keladigan o‘z maqsadlariga ega. E’tiqod bilan
belgilanadigan marosimning chuqur ma’naviy ma’nosi mavjud”
(Beknazarov, 2019). Diniy
ziyorat tarixan u yoki bu konfessiyaning diniy markazlari tomonidan tuzilgan maxsus ziyorat
xizmatlari tomonidan amalga oshirilgan va hozirda ham amalga oshirilmoqda.
1-jadval
“Ziyorat turizmi” tushunchasiga berilgan ta’riflar
Barber
(Barber, R. (1993). Pilgrimages.
London: The Boydell Press.)
Ziyorat -
ma’lum diniy maqsadlarga qaratilgan bo‘lib, muqaddas
hududlarga tashrif buyurishni ko‘zlaydi hamda ruhiy va ichki
e’tiqodga erishish maqsadida amalga oshiriladi.
Smit
(Smith, V. L. (1992). Introduction.
The quest in guest. Annals of
Tourism Research, 19(1), 1
–
17.)
Ziyorat
- atamasi diniy sayohat, ziyorat safari, ayniqsa, qabr yoki
muqaddas joylarga tashrif buyurish demakdir. Biroq, u lotin
tilidan “peregrinus” so‘zidan olinganligi sabab u sa
yyoh, muxojir,
musofir, kelgindi va begona ma’nolarini ham beradi.
Eickelman va Piscatori
(Eickelman, D. F., & Piscatori, J.
(1990). Muslim travelers
–
Pilgrimage, migration and the
religious imaginatior. London:
Routledge.)
Ziyorat
sayr-
sayohat shakli bo‘lib, aholi harakatining bir turi.
"Harakatlar" ma’lum tartib–
qoidalar asosida yuzaga keladi. Ushbu
harakat
insonlarning katta hajmdagi harakatlarini dunyo bo‘ylab
o‘z ichiga oladi hamda har kungi sayohatlarga ta’luqlidir.
Islom ensiklopediyasi
(
“O‘zbekiston milliy
yensiklopediyasi” Davlat ilmiy
nashriyoti. Toshkent-2017)
Ziyorat
- muqaddas joylarga, mozor va qabristonlarga borib
muayyan rasm-rusumlarni bajarib kelish. Ziyorat marosimi,
odatda qabr tepasida ayrim suralarni o‘qib marhum haqiga duo
qilish, shuningdek, hayr-ehson, sadaqa berish kabilardan iborat.
A.V.Babkin
(Spesialnie vidi turizma. Rostov-
na-Donu: Feniks, 2008. - 252 s.)
Ziyorat turizmi muqaddas joylar, diniy markazlarga borayotgan
turistlarga xizmat ko‘rsatish va ularning ehtiyojlarini qondirish
bilan bog‘liq faoliyat turi.
L.V.Baylagasov, M.I.Goppa
(О классификации
паломнического туризма //
Международный научный
журнал «Символ науки»,
- 2016, -
№10.
- 192-
194 с)
Ziyorat turizmi nafaqat din bilan bog‘liq, balki mashhur kishilar
qabri yoki uy muzeyini borib ko‘rish, ularni xotirlashni ham o‘z
ichiga oladi.
M.A.Vinokurov
(Что такое туризм? // Известия
Иркутской государственной
экономической академии. –
2004.
–
№ 3. –
С. 19
-24.)
“diniy turizm (ziyorat turizmi) muhim diniy marosimlarda
ishtirok etish uchun safarga chiqish, diniy yodgorliklar yoki
boshqa dinlar tarixi va madaniyati bilan tanishish maqsadidagi
turlar, shuningdek, mutaxassislarning din masalalari bilan bog‘liq
ilmiy safarlarini ko‘zda tutadi”
(Что такое туризм? 2004)
.
Manba:
muallif tadqiqotlari asosida ishlab chiqilgan.
www.sci-p.uz
II SON. 2025
144
Ziyorat maxsus faoliyat turi sifatida, avvalambor, diniy huquqiy normalar bilan tartibga
solinadi, chunki mohiyatan ma’naviy mazmuni diniy marosimdir. Shu bilan birga, bunday
ziyorat ko‘pincha uzoqqa boradigan sayohat bo‘lib, ziyoratchining o‘zi ham, ziyorat
tashkilotchilari ham ushbu davlatnin
g, ham xalqaro va milliy bo‘lishning huquqiy normalari va
qoidalariga rioya qilishlari va ularga rioya qilishlari shart. (boshqa shtatlar), agar bu sayohat
boshqa mamlakatlardagi ziyoratgohlarni ziyorat qilish, davlat chegaralarini kesib o‘tish bilan
bog‘liq bo‘lsa.
Bugungi kungacha ziyorat turizmi turlicha tariflangan bo‘lib, ziyorat turizmi fenomenasi
uzoq yillik ziyoratgohlarga ruhan poklanish maqsadida tashrif buyurishga ham bog‘liqdir.
Ziyorat turizmi bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlarimiz natijasida “Ziyorat turizmi”
tushunchasiga olimlar tomonidan berilgan turlicha ta’riflarni o‘rganib chiqdik. Ushbu
ta’riflarni quyidagi jadvalga birlashtirdik (1
-
jadval). Ziyorat turizmiga berilgan ta’riflarni
o‘rgangan holda hamda tadqiqotlarimizdan kelib chiqib aytish mumkinki “Ziyorat turizmi
ma’lum bir dinga e’tiqot qiladigan insonlarning ma’nan va ruhan poklanish ehtiyojlarini
qondirishga, shuningdek ziyorat ob’ektlari hamda jarayonlarini tomosha qilishga qaratilgan
sayr-
sayohat shaklidir”.
Ziyorat turizmi - diniy turizmning kishilarning muqaddas qadamjolarni ziyorat qilishlari
va u yerda hurmat va ehtirom ko‘rsatishlari bilan bog‘liq jarayon tushuniladi. Ziyorat
turizmining asosiy elementlaridan biri ekskursiya bo‘lib hisoblanadi. Bunda muqaddas joy
larni
borib ko‘rish bilan chegaralanmay, uni tarixini o‘rganishni ham o‘z ichiga oladi.
1-rasm.
Maqsadlar bo‘yicha turizm turlari va diniy turizmning asosiy yo‘nalishlari
Manba:
muallif tadqiqotlari asosida ishlab chiqilgan.
Bizning fikrimizcha
ziyorat turizmi -
ma’lum bir din vakillarining o‘z dini uchun
muqaddas sanalgan joylarga, tarixiy, madaniy va tabiiy resurslar bilan bog‘liq bo‘lgan
muqaddas qadamjolarga, o‘ziga xos ziyorat jozibadorligiga ega ob’ektlarga turistlarning
tashriflarini tashkil etis
h bilan bog‘liq bo‘lgan turistik faoliyatdir.
Ziyorat turizmi bilan
bog‘liq faoliyat bevosita ziyorat amallarini bajarish, diniy amallar bilan bog‘liq marosimlar va
tadbirlarda qatnashish yoki ularni o‘rganish maqsadida amalga oshirilishi mumkin. Bu
Ziyorat turizmi
Ekskursiya-
tanishuv yo‘nalishdagi ziyorat
turizm
Ma’lum bir din vakillarining o‘z dini
uchun muqaddas sanalgan joylarga
ziyorat maqsadida tashrif buyurishi
bilan bog‘liq. Bevosita diniy amallar
bilan bog‘liq marosimlar va tadbirlarda
qatnashish, turli diniy amallarni
bajarish yoki ularni o‘rganish
maqsadida amalga oshiriladigan
sayohatlar hisoblanadi.
Maqsadlar bo‘yicha diniy turizmning asosiy yo‘nalishlari
Turli din vakillarining o‘z dini va o‘zga din
vakillari uchun muqaddas sanalgan joylarga
amalga oshiradigan sayohatlari hisoblanadi.
Ushbu jarayonda bevosita ziyorat amallarini
bajarish, ishtirok etish yoki shu jarayonni
tomosha
qilish, o‘rganish va kuzatish bilan bog‘liq
bo‘lishi mumkin.
Hududiy-geografik guruhlanishi
Xalqaro ziyorat turizmi
Ichki ziyorat turizmi
Xalqaro darajada e’tirof etiladigan, yirik
diniy markazlarga tashrif buyurish bilan
bog‘liq faoliyat
Ma’lu
m bir mamlakat ichida ziyorat
maqsadidagi tashriflar bilan bog‘liq
faoliyat
www.sci-p.uz
II SON. 2025
145
jarayonda, turli din va aholi qatlamlari vakillarini nafaqat ziyorat, balki ular tashrif buyurgan
joylarning tarixiy, madaniy va badiiy qadriyatlari bilan tanishtirish imkoniyatini beradi.
“Ziyorat insonning voqelikka muayyan munosabatini nazarda tutadi. Ziyorat
chilarning
psixologik xususiyatlari juda xilma-
xildir. Ko‘p hollarda ziyoratchi allaqachon o‘rnatilgan
qadriyatlar tizimiga ega bo‘lgan chuqur dindor shaxsdir. U o‘zining ma’naviy va axloqiy
maqsadlariga erishish uchun odatdagi turmush tarzidan: ijtimoiy davradan, zavqlanishdan,
oziq-
ovqatdan bir muddat voz kechishga tayyor. Ziyorat g‘oyasi ma’lum bir qiyinchilik
sharoitidagi amallarni, shu sharoitda bo‘lish uchun ixtiyoriy ravishda zimmasiga olgan
majburiyatlarni nazarda tutadi. Bu insonning abadiy ruhiy n
omi uchun vaqtinchalik va o‘tkinchi
materialni qurbon qilishga tayyorligini anglatadi. Hinduizm, buddizm, nasroniylik va boshqa
dinlarda piyoda ziyorat qilish, ayniqsa allaqachon mavjud yo‘llar bo‘ylab rivojlangan.
Odamlar
odatdagi yashash joylarida etarli
cha marosim harakatlariga ega bo‘lmaganda, hajga boradilar.
Ular sayohat qilishadi yoki muqaddas joylarga borishadi, ular o‘zlari uchun yanada mazmunli
bo‘lgan yangi diniy joylarni boshdan kechiradilar. Bunda har xil ziyorat turlari mavjud.
Ishtirokchilar
soniga ko‘ra va oilaviy mansubligiga ko‘ra yakka, oilaviy va jamoaviy ziyoratlarga
bo‘linadi. Davomiyligi bo‘yicha ziyoratlar uzoq va qisqa bo‘lishi mumkin. Ilgari, rus pravoslav
qonunlariga ko‘ra, 10 kundan ortiq davom etadigan sayohat ziyorat hisoblangan”
(Bibliofond.ru., 2022)
. Ziyoratchilar tashrif buyuradigan ob’ektlar qaysi davlatda joylashganiga
qarab, ichki va xorijiy sayohatlar mavjud.
Xalqaro globallashuv sharoitida butun dunyoda turizm sohasini jadal rivojlantirish,
kelajakni o‘ylab unga qo‘yilayotgan yirik investitsiya hisoblanadi.
Bugungi kunda jadal rivojlanib borayotgan turizm turlaridan biri bo‘lgan ziyorat turizmi
mamlakatimiz Prezidentining ham e’tiboridan chetda qolgani yo‘q. Bu borada, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mir
ziyoevning 2018 yil 6 fevraldagi “Kirish turizmini
rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ
-3509-sonli Qarori asosida mamlakatimizda
kirish turizmini, xususan, ziyorat turizmi asosida kirish turizmini rivojlantirish bo‘yicha
quyidagi ustuvor vazifalarni belgilab bergan:
1.
Ziyorat turizmini
qo‘llab
-
quvvatlash bo‘limini tashkil etish;
2.
Ommaviy axborot vositalarida, shu jumladan, xorijiy ommaviy axborot vositalarida
O‘zbekiston to‘g‘risida Islom dini va boshqa jahon dinlarining madaniy
-tarixiy va ilmiy-
t
exnologik markazi sifatida axborot materiallarini targ‘ib
qilish;
3.
O‘zbekiston Respublikasida ziyorat turizmini rivojlantirish bo‘yicha amaliy chora
-
tadbirlar rejasini ishlab chiqish;
4.
Xorijlik turistlar, jumladan, ziyorat qilish maqsadida kelayotgan turistlar uchun viza va
ro‘yxatdan o‘tish tartibotlarini bosqichma
-bosqich soddalashtirish.
Muhtaram Prezidentimizning 2021 yil 9 fevraldagi “Respublikada turizm bozorining turli
segmentlariga yo‘naltirilgan turizm mahsuloti va xizmatlarini dive
rsifikatsiya qilish, ularning
raqobatbardoshligini yanada oshirish, maqbul va qulay ichki va xalqaro ziyorat turizmi
muhitini yaratish, transport yo‘nalishlarini kengaytirish, transport xizmatlari sifatini oshirish,
turizm mahsulotlarini keng targ‘ib qilis
h, shuningdek, mamlakatimizning sayohat va dam olish
uchun xavfsiz manzil sifatidagi imidjini mustahkamlash maqsadida”
(Farmon, 2021) qabul
qilingan PF-6165-
sonli Farmonida O‘zbekiston Respublikasida Ziyorat turizmini
yanada
rivojlantirish bo‘yicha bir qancha vazifalarni belgilab berilgan hamda “Xorijiy mamlakatlarda
O‘zbekiston Respublikasining ziyorat turizmi salohiyatini manzilli targ‘ib qilish chora
-
tadbirlari rejasi” ishlab chiqilgan.
Qolaversa, Respublikamizdagi boy tarixga ega qadamjolar, muqaddas ziyoratgohlar
mavjudligi hududda ziyorat turizmini rivojlantirish orqali nafaqat mahalliy balki, xorijlik
sayyohlar oqimini kengaytirish imkoniyatlarini vujudga keltiradi. Turizm sohasini
rivojlantirish uchun qadimiy obidalar va muqaddas ziyoratgohlar, tarixiy va madaniy
ahamiyatga ega yodgorliklar bilan bir qatorda, xalqimizning betakror madaniyati va an’analari,
xushmanzara tabiati hamda fayzli go‘shalari bilan sayyohlarni o‘ziga rom etib kelayotgan
www.sci-p.uz
II SON. 2025
146
mamlakatimizda ushbu yo‘nalishda amalga oshirilayotgan sa’y
-harakatlar turizm industriyasi
hamda infratuzilmasini yanada rivojlantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Shu sababli Respublikamizda ziyorat turizmi imkoniyatlaridan samarali foydalanish
samaradorligini oshirish yo‘llarini tadqiq qilish, bu borada zarur
ilmiy jihatdan asoslangan
taklif va tavsiyalar ishlab chiqish o‘ta dolzarbdir.
Ziyorat turizmini mamlakatimizda yanada rivojlantirish maqsadida ko‘plab islohotlar
amalga oshirilmoqda. Shunday islohotlardan biri sifatida yurtimizga tashrif buyurayotgan
zi
yoratchilarga qulaylik yaratish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish
Davlat qo‘mitasining “Turistik xizmatlarni sertifikatlashtirish markazi” davlat unitar korxonasi
tomonidan yangi davlat standarti ishlab chiqildi. Bunda OʻzDSt 3220:2017 “Turistik xizmatlar.
Joylashtirish vositalari. Umumiy talablar” bo‘yicha standart 2018 yilning 1 yanvaridan kuchga
kirdi.
O‘rnatilgan qoidalarga ko‘ra, har bir mehmonxonaning umumiy xonalar sonining kamida
o‘ndan birida Qur’oni Karim, ibodat qilish uc
hun joy namoz hamda kamida 30 foizida qibla
ko‘rsatgichi bo‘lishi shartligi va qulayliklar belgilab quyildi.
Xulosa va takliflar.
Jahon sayohat va turizm kengashi (WTTC) tomonidan “Sayohat va sayyohlik sanoatining
iqtisodiy natijalari” bo‘yicha o‘tkazilgan tadqiqotlarda respublikamiz sayyohlik sohasi jadal
taraqqiy topayotgan besh davlatning biri sifatida qayd yetilganini ko‘rishimiz mumkin. “Turizm
nafaqat iqtisodiy rivojlanish hamda yalpi ichki mahsulot hajmining ortishi, balki aholi
bandligini
ta’minlash, turmush darajasi va sifatini oshirish, mamlakatimizga tashrif buyurgan
turistlar hisobiga xorijiy valyuta tushumini oshishiga, yurt farovonligi va taraqqiyoti
yuksalishiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi”
1
. Mutaxassislarning hisob-
kitoblariga ko‘ra, har 30
nafar sayyoh mamlakat turizmi sohasida bitta, unga turdosh tizimlarda esa ikkita yangi ish
o‘rnini yaratishga turtki beradi.
Shu tufayli mamlakatimizda ziyorat turizmini rivojlantirishda quyidagi ishlarni amalga
oshirish maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz:
⮚
Mamlakatimizdagi ziyorat turizmi resurslarining salohiyatini o‘rganib ulardagi
mavjud imkoniyatlardan foydalangan holda yangi turistik marshrutlarni ishlab chiqish;
⮚
Ziyorat turizmi ob’ektlaridagi kerakli infratuzilmani shakl
lantirish;
⮚
Ziyoratchilarga ko‘rsatiladigan (joylashtirish, ovqatlanish, transport) xizmatlar
sifatini oshirish;
⮚
Ma’lum bir toifalarga tegishli bo‘lgan halol muvofiqlik sertifikatiga qo‘yilgan talablar
asosida xizmat ko‘rsatadigan umumiy ovqatlanish korxo
nalarini tashkil etish va boshqalar.
Respublikamizda olib borilgan ko‘pgina qurulish
-bunyodkorlik natijasida turistik
resurslarning soni yanada ko‘paydi va ularning ahvoli ancha yaxshilandi. Bu esa turizm
sohasining rivojlanishida, ayniqsa ziyorat turizmning barqaror rivojlanishida muhim omilga
aylanmoqda.
O‘zbekistonda ziyorat turzimi sohasiga alohida e’tibor qaratilmoqda hamda bu soha
rivojlanib borayotganligi sababli islom diniga e’tiqod qiluvchi va musulmon aholiga ega bo‘lgan
ko‘plab davlatlardan musulmon turistlar tashrif buyurmoqda. “Jahonda 1,6 milliarddan ortiq
musulmonlar bo‘lib, dunyoning deyarli barcha mintaqasida musulmonlar yashaydi. Indoneziya
(260 mln.), Malayziya (32 mln.), Pokiston (150 mln.) singari mamlakatlarning fuqarolarini
ziyorat turizmi maqsadida Buxoro, Samarqand, Toshkent va Termiz shaharlarida joylashgan
muqaddas qadamjolarga jalb etish O‘zbekiston uchun ulkan imkoniyatdir. Ushbu shaharlarda
joylashgan muqaddas qadamjolar, avliyolar va ulamolarning maqbaralari, qadimiy masjid va
m
adrasalar, muqaddas qo‘lyozmalarni ko‘rsatish turizm salohiyatini yaxshilashga turtki
bo‘lishi turgan gap”
(Jiyanov, Xudoynazarov, 2019).
1
https://in-academy.uz/index.php/ejar/article/download/3828/3391/3446
www.sci-p.uz
II SON. 2025
147
O‘zbekistan Respublikasi Prezidenti 2020 yildagi Oliy Majlisga Murojaatnomasida ziyorat
turizmini jadal rivojlantiris
h zarurligiga alohida to‘xtalib, yurtimizda 8 ming 200 dan ziyod
madaniy meros ob’ekti mavjud bo‘lib, turizm marshrutlariga ularning atigi 500 tasi
kiritilganligini ta’kidladilar.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining turizmni izchil rivojlantirish istiq
bollariga
bag‘ishlangan yig‘ilishda “O‘zbekiston ham sayohat, ham ziyorat uchun qulay mamlakat. Chunki
ona zaminimizda butun dunyoga ma’lum va mashhur bo‘lgan ajdodlarimiz mangu qo‘nim
topgan. Ular qoldirgan boy ma’naviy madaniy merosga xalqaro maydonda qiziqish juda katta”
(uza.uz, 2017),
–
deb ta’kidlagan edi. Haqiqatan ham mamlakatimizda ziyorat turizmini
rivojlantirish orqali turizm sohasini yangi bosqichlarga olib chiqish uchun mamlakatimiz boy
turistik salohiyat va imk
о
niyatlarga ega. Shunday ekan, oldimizda turgan muhim vazifalardan
biri, O‘zbekistonning ziyorat turimini rivojlantirish imkoniyatlarini va istiqbollarini tadqiq
qilish hisoblanadi.
Adabiyotlar /
Литература/Reference:
Beknazarov F.A. (2019) Ziyorat turizmi tushunchasining mohiyati va uni rivojlantirishning
o‘ziga xos xususiyatlari
// Servis. №3.
Beknazarov F.A. (2019) Ziyorat turizmi tushunchasining mohiyati va uni rivojlantirishning
o‘ziga xos xususiyatlari
// Servis. №3.
Bibliofond.ru
. (2022). Лучшие рефераты, дипломные, курсовые работы
-
бесплатно:
Библиофонд!
[online] Available at:
Farmon (2021)
O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining
2021 yil 9 fevraldagi “O‘zbekiston
respublikasida ichki va ziyorat turizmini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PF
-
6165-sonli Farmoni.
Jiyanov O‘.P., Xudoynazarov Yu.R. (2019) “O‘zbekiston
-
ziyorat turizm markazlaridan biri”.
Buyuk ipak yo‘li chorraxasida ziyorat turizmining renessansi (ilmiy maqolalar to‘plami). S.:
-192
s.
uza.uz (2017). Туризмни янада ривожлантириш масалалари муҳокама қилинди.
[online] Uza.uz. Available at:
https://uza.uz/uz/posts/turizmni-yanada-rivozhlantirish-
masalalari-mu-okama-ilindi-03-10-2017
Бабкин А.В.
(2008)
Специальные виды туризма. Ростов
-
на
-
Дону: Феникс,
-
252 с.
Байлагасов Л.В., Гоппа М.И.
(2016)
О классификации паломнического туризма //
Международный научный журнал «Символ науки»,
-
№10.
- 192-
194 с
Винокуров М.А.
(2004)
Что такое туризм? // Известия Иркутской государственной
экономической академии. –
№ 3. –
С. 19
-24.
Мазин К.А.
(2009)
Паломничество и религиозный
туризм: сравнение сквозь призму
тысячелетий // Современные проблемы сервиса и туризма. –
№ 4. –
С. 8
-24.
Что такое туризм?
(2004)
// Известия Иркутской государственной экономической
академии. –
№ 3. –
С. 19
-24.
